شهید شمس‌آبادی در خرداد 1360 وارد جهاد سازندگی می‌شود و حضورش در جهاد تا اسفند 1365 ادامه می‌یابد. به‌عنوان یک نیروی تازه‌کار وارد جهاد و در ادامه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی سبزوار می‌شود و فرماندهی گردان مهندسی رزمی جوادالائمه(ع)، آخرین مسئولیتش در جهاد سازندگی است. «دلهره‌های آخرین خاکریز»، زندگی‌نامه این جهادگر شهید است که پس از 120 ساعت مصاحبه نوشته شده و توسط انتشارات «راه یار» منتشر شده است. تنوع فعالیت‌های این شهید به حدی است که خاطرات او غالب کمیته‌های جهاد و فعالیت‌های مختلف جهاد را در بر می‌گیرد. خبرگزاری تسنیم، به بهانه فرارسیدن سالروز صدور فرمان امام خمینی(ره) مبنی بر تشکیل جهاد سازندگی با محمد اصغرزاده، نویسنده این اثر به گفت‌وگو پرداخت که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

 در ابتدا درباره علت و ماجرای نگارش کتاب «دلهره‌های آخرین خاکریز» کمی توضیح دهید؟

در دهه 60 شاهد حضور تأثیرگذار مردم در نهادها و ارکان‌های مختلف حاکمیتی بودیم و یکی از این ارگان‌ها، جهاد سازندگی بود که نمایانگر حضور جهادی و مؤثر مردم در عرصه‌های مختلفی مانند نهضت سوادآموزی و دفاع مقدس و سازندگی و آبادانی روستاها است. مانند الآن که در بحران‌هایی مثل سیل و بیماری کرونا، گروه‌های مردمی برای کمک پای کار آمدند، در دهه 60 همه کارها از مدیریت گرفته تا امور جزئی، بر عهده گروه‌های مردمی بود که با انگیزه‌های الهی کار می‌کردند. در آن مقطع، واگذاری امور به نیروهای مردمی، بسیار دیده می‌شد. نمونه کاملی از آن نیز جهاد سازندگی است که مثلاً همه کارهایی را که قرار بود در روستاها انجام شود، به این نهاد واگذار می‌کردند و از این جهت، جهاد سازندگی یک نمونه مناسب فعالیت مردمی بود که هم ساختار حاکمیتی داشت و هم با انگیزه‌های مردمی و با حضور مردم اداره می‌شد.

هدف ما از نگارش کتاب «دلهره‌های آخرین خاکریز» معرفی جهاد به عنوان الگوی فعالیت مردمی است؛ البته دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی به عنوان متولی این کار، مدت‌ها است که تاریخ شفاهی تجربه‌های دهه 60 از جمله جهاد سازندگی را ثبت می‌کند.


جهاد سازندگی شهدای بسیاری در طول جنگ تحمیلی داشته، چرا شهید محمدرضا شمس‌آبادی را برای معرفی جهاد سازندگی انتخاب کردید؟

یکی از ویژگی‌های شهید شمس‌آبادی این است که در قسمت‌های مختلف جهاد سازندگی حضور داشت. ورود ایشان به جهاد از اردوهای جهادی در روستاها بود؛ یعنی افراد ابتدا در این اردوها سنجیده می‌شدند و اگر می‌توانستند خود را با شرایط وفق دهند، در جهاد می‌ماندند. شهید شمس‌آبادی در امور شوراهای روستایی و برگزاری انتخابات شوراها، در کمیته‌های عمران و فرهنگی و شورای سه نفره جهاد سازندگی سبزوار و فعالیت‌های جهادی در جبهه حضور داشته است و به این ترتیب وقتی زندگی‌نامه شهید را مرور می‌کنیم به نوعی با غالب فعالیت‌های جهاد سازندگی آشنا می‌شویم. شهید شمس‌آبادی به صورت کاملاً مبتدی و به عنوان یک کارگر در سال 60 وارد جهاد می‌شود و در سال 63 به عضویت شورای مرکزی جهاد سازندگی درمی‌آید و سال 65 هم فرمانده گردان جواد‌‌‌‌الأئمه(ع) می‌شود. در واقع رشد و پیشرفت شهید در همین جهاد سازندگی شکل می‌گیرد و از این جهت هم نمونه خوبی برای نشان دادن ساختار سالم جهاد سازندگی است. به این معنی که یک نیروی مبتدی وقتی وارد ساختاری مردمی می‌‌شود که شایسته‌سالاری در آن حاکم است، می‌تواند قابلیت‌های خود را نشان دهد و رشد کند.

 آنطور که در مقدمه کتاب آمده است، گویا در ابتدا قرار بوده که تنها خاطرات شهید آورده شود؛ ولی بعداً جهاد سازندگی جزئی از ساختار اصلی محتوای این کتاب می‌شود؟

در جهاد سازندگی سبزوار، با اعضای سابق جهاد مصاحبه‌هایی انجام شده بود و چون شهید شمس‌آبادی، جزو شهدای جهاد است و فعالیت‌های مهمی داشته است، حدود 24 ساعت هم با همرزمانش درباره او مصاحبه داشتیم. با توجه به این مسائل، پسر شهید شمس‌آبادی پیشنهاد نگارش کتاب بر اساس این مصاحبه‌ها را به من داد. ابتدا تصمیم‌ بر این بود که یک کتاب 100 خاطره‌ای چاپ کنیم؛ چون خودم تصورم این بود که شهید شمس‌آبادی هم مانند بسیاری از شهدا تنها در جبهه حضور داشته‌اند و اطلاعات زیادی از حضور شهید در جهاد سازندگی نداشتم. بعد از اینکه خاطرات شهید را مطالعه کردم، متوجه شدم که حضور شهید شمس‌آبادی در جبهه، حضور در قالب پشتیبانی مهندسی جنگ جهاد بود؛ به همین دلیل هم اگر بخواهیم کتابی بنویسیم که فضای جهاد سازندگی را در کنار شهید معرفی کند، مصاحبه‌هایی که داشتیم، کافی نبود؛ زیرا فضای جهاد‌‌ سازندگی مانند فضای جبهه، برای مخاطب چندان شناخته‌ شده نیست و باید ابتدا مخاطب را با این فضا آشنا می‌کردیم و سپس به معرفی شهید بپردازیم.


همین موارد باعث شد حدود 90ساعت مصاحبه جدید درباره شهید گرفتیم. این را هم بگویم که کتاب «دلهره‌های آخرین خاکریز» جزو اولین کتاب‌هایی است که درباره شهدای جهاد سازندگی منتشر شده است.

 البته عنوان کتاب، بیشتر به فضای جنگ و جبهه می‌خورد تا فعالیت‌های جهاد سازندگی.

«دلهره‌های آخرین خاکریز» اشاره به آخرین شناسایی شهید و دوستانش برای استقرار سنگر است که در همین شناسایی هم به شهادت می‌رسد. در واقع محوریت کتاب، فعالیت‌های جهادی و مردمی شهید شمس‌آبادی است و قبول دارم که این عنوان تداعی‌کننده فضای جبهه و دفاع مقدس است و آنچه از جبهه و جنگ به ذهن می‌رسد، بیشتر فعالیت‌های رزمی است تا مهندسی، اما اسم مناسبی که گویای فعالیت‌های جهادی شهید و در عین حال خلاقانه باشد، به ذهن ما نرسید و در نهایت هم همین عنوان را انتخاب کردیم.

 مانند دیگر کتاب‌های تاریخ شفاهی انتشارات «راه یار» عکس‌های خوبی هم پیوست کتاب شده است، اینها را چطور تهیه کردید؟ به خصوص که کتاب مربوط به جهاد سازندگی یک شهرستان دور از مرکز هم می‌شود.

در جهاد سازندگی سبزوار، هسته‌ای از اعضای اولیه جهاد شکل گرفته است که در سال‌های بازنشستگی، اسناد و خاطرات و هر آنچه را که مربوط به دهه 60 جهاد سبزوار بود، جمع‌آوری و ثبت کرده‌اند. یکی از کارهایشان این بود که حدود 25 هزار عکس مربوط به دهه 60 و جهاد سبزوار اسکن کردند. در واقع به خاطر همت اعضای جهاد سبزوار، به گنجینه خوبی از عکس‌ها دسترسی داشتیم که در دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب، این عکس‌ها را شناسه‌دار کردیم و برای هر عکس، فرمی تهیه کردیم که شرح عکس و مشخصات عکس در آن ثبت ‌شد و در نهایت هم عکس‌های کتاب را از بین اینها انتخاب کردیم.



 این جهادگرانی که اشاره کردید، نظری درباره کتاب شما نداشتند؟

ما برای نگارش کتاب، با اکثر اعضای جهاد سازندگی سبزوار مصاحبه کردیم که خاطرات تعدادی از آنها در کتاب چاپ شده و عده‌ای هم که خاطره مرتبط با شهید شمس‌آبادی نداشتند، در جریان چاپ کتاب بودند و از انتشار کتابی درباره شهید جهاد سازندگی با این حجم و کیفیت استقبال کردند.

بازخوردهای خوبی از آنها گرفتیم، خوشحال بودند که بعد از40 سال، یک مجموعه به جهاد سازندگی و شهدای آن پرداخته است.

 همانطور که در مقدمه کتاب هم اشاره شده است، منابع مربوط به حضور شهید در برخی از بخش‌ها ناقص است و گویا نتوانستید منابع خوبی پیدا کنید. این نوع نواقص در چاپ‌های بعدی تکمیل می‌شوند؟

بله، قرار است در ویرایش‌ بعدی کتاب، تغییراتی ایجاد شود. برای مثال درباره دوران سربازی شهید، مطلبی نیامده است اما بعد از انتشار کتاب، یکی از کسانی را که با شهید در خدمت سربازی همراه بود، پیدا کردیم و در موارد دیگری هم، به همین صورت اطلاعات جدیدی به دستمان رسیده است که باعث تغییراتی در چاپ‌های بعدی کتاب می‌شود. در واقع زمانی که مشغول صفحه‌آرایی و طراحی جلد کتاب بودیم، به این اطلاعات رسیدیم؛ ولی فرصت نبود که تغییرات جدید را در کتاب فعلی لحاظ کنیم.

 

در مورد پایگاه شهید منتظری هم به دنبال اطلاعات دقیق‌تری هستیم اما اگر نتوانیم این قسمت را کامل کنیم، لازم است تغییراتی در نگارش فصل مربوط به این مسئله داشته باشیم و مطالبی را حذف کنیم تا جذابیت کتاب بیشتر شود.

 در پایان اگر نکته‌ای درباره کتاب یا موضوع آن دارید بفرمایید.

نگاه ما در دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب این نبود که تنها به زندگی شهید شمس‌آبادی بپردازیم؛ بلکه هدف این بود که بگوییم در دهه 60 افراد زیادی مانند شهید شمس‌آبادی بودند که می‌توانند برای حل مشکلات کنونی کشور، الگو باشند و استفاده از تجربه‌های دهه 60 و جهاد سازندگی می‌تواند راهگشای مسائل امروز ما باشد.


یک تجربه مهم این است که گروه‌ها و انگیزه‌های مردمی در دهه 60 به رسمیت شناخته می‌شدند و در ارکان حاکمیتی کشور وارد می‌شدند و به آنها مسئولیت می‌دادند و حجم فعالیت‌ها و تأثیرگذاری‌های این گروه‌ها، بسیار فراتر از فعالیت‌های نهادهای حاکمیتی اداری بوده است. همین جهاد سازندگی وقتی کارکرد خود را تغییر داد و به اسم جهاد کشاورزی، شکل اداری و رسمی به خود گرفت، چقدر حجم فعالیت‌ها و تأثیرگذاری‌هایش کمتر شد. در واقع پیام ما در کتاب‌هایی با موضوع جهاد سازندگی این است که گروه‌های مردمی را در ارکان حاکمیتی به رسمیت بشناسیم و مانند دهه 60 زمینه فعالیت‌ را برای آنها فراهم کنیم.

--------

علاقه‌مندان علاوه بر کتاب‌فروشی‌ها می‌توانند از طریق سایت Ammaryar.ir نیز با تخفیف ویژه انتشارات «راه یار» اقدام به تهیه این کتاب کنند. نسخه الکترونیکی «دلهره‌های آخرین خاکریز» نیز از طریق سایت و برنامه کتابخوان «طاقچه» در دسترس است.