سونامی دیابت چطور مدیریت میشود؟
دیابت تنها قند خون را بالا نمیبرد بلکه کیفیت زندگی، توان اقتصادی و سلامت روان میلیونها نفر را تحتتأثیر قرار میدهد و اگر جامعه نسبت به آن حساس نشود، هزینههای انسانی و اجتماعی آن سنگینتر خواهد شد.
به گزارش شهدای ایران به نقل از ایرنا، دیابت فقط یک بیماری ساده و فردی نیست بلکه مسئلهای چند بعدی محسوب میشود که با اقتصاد، سبک زندگی، شرایط اجتماعی و حتی سیاستهای سلامت گره خورده است. این بیماری مزمن نه تنها بدن بیمار بلکه کیفیت زندگی فرد مبتلا از هزینههای درمان و فشارهای معیشتی گرفته تا محدودیتهای شغلی، تغذیهای و روانی را در ابعاد مختلف تحت تاثیر قرار میدهد.
دیابت میتواند نابرابریهای اجتماعی را پررنگتر کند و زندگی روزمره بیماران را به چالشی مداوم بدل سازد؛ چالشی که مدیریت آن، فراتر از مصرف دارو، نیازمند نگاه جامع و حمایت ساختاری و اطلاع رسانی و آموزش مداوم و تایید شده است.
آمارهای دیابت در جهان و ایران
بر اساس آمارهای فدراسیون بین المللی دیابت، تا سال ۲۰۵۰ میلادی، از هر هشت فرد بزرگسال، یک نفر مبتلا به دیابت خواهد بود که این میزان تقریبا برابر با ابتلای ۸۵۳ میلیون نفر به این بیماری است.
مطابق این آمارها، بیش از ۹۰ درصد افراد، مبتلا به دیابت نوع ۲ هستند که ناشی از عوامل اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و ژنتیکی است و از جمله عوامل افزایش دیابت نوع ۲ میتوان به افزایش اضافه وزن و چاقی، کاهش فعالیت بدنی، جمعیت رو به سالمندی و سبک زندگی شهرنشینی اشاره کرد.
«علیرضا رئیسی» معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفتوگو با خبرنگار سلامت ایرنا درباره آمارهای ابتلا به دیابت در کشور گفت: آمار کلی ابتلا به دیابت در کشور حدود ۷.۵ تا ۸ میلیون نفر است اما حدود ۶۰ درصد این موارد در سامانههای سطح یک (بهداشت) ثبت شده و بقیه این افراد در سامانهها ثبت نشدهاند.
«باقر لاریجانی» رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران و معاون اسبق آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفتوگو با خبرنگار سلامت ایرنا در همین رابطه اظهار کرد: در کل دنیا با شیوع بیشتر دیابت مواجه هستیم؛ حدود ۵۸۹ میلیون نفر بزرگسال در دنیا مبتلا به دیابت هستند و پیشبینی میشود که این میزان در سال ۲۰۵۰ میلادی به ۸۵۳ میلیون نفر برسد.
این اعداد حاکی از آن است که ابتلا به دیابت با وجود قرار داشتن در اهداف جهانی و ملی، با افزایش مواجه است. بیشتر کشورها نتوانستهاند به اهداف خود در زمینه پیشگیری از دیابت دست یابند.
وی ادامه داد: نکته مهم این است که در ایران حدود ۵۰۰ هزار نفر به مبتلایان دیابت اضافه میشود و بر اساس تحقیقات استپس انجام شده در پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، شیوع دیابت در بزرگسالان ایرانی حدود ۱۴.۲ درصد شده و حدود ۷.۵ میلیون نفر مبتلا به دیابت و حدود ۹ میلیون نفر مبتلا به پیش دیابت داریم.
بیماری خاموش؛ ۴۰ درصد اطلاعی از ابتلا به دیابت ندارند
دیابت یک بیماری خاموش است و تا وقتی علائم و عوارض نشان ندهد، فرد از ابتلا به آن خبردار نمیشود؛ از طرفی دیابت با سن و چاقی، افزایش پیدا میکند و بیماران به این مسائل توجهی ندارند.
لاریجانی در این زمینه گفت: حدود ۴۰ درصد از افراد اطلاعی از ابتلای خود به دیابت ندارند اما نگرانی بیشتر در این زمینه این است که فقط ۲۷ درصد از بیماران مبتلا به دیابت، در حال کنترل بیماری خود هستند؛ یعنی حتی بیماران دیابتی که شناسایی شدهاند هم به طور منظم تحت درمان قرار ندارند زیرا دیابت یک بیماری خاموش محسوب میشود، مگر اینکه پر سروصدا باشد. بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت، بیماری آرامی دارند.
وی ادامه داد: حدود ۶۵ درصد از بیماران مبتلا به دیابت به صورت منظم از داروهای خود استفاده میکنند همچنین حدود ۲۷ درصد بیماران به صورت موثر، کنترل میشوند؛ این میزان در پنج سال گذشته حدود ۴۰ درصد بوده، اما با وجود تلاشها، این میزان به ۲۷ تا ۳۰ درصد کاهش یافته است؛ در حالیکه افراد به صورت مداوم از طریق فضای مجازی در حال دریافت اطلاعات هستند اما هنوز هم در زمینه سواد سلامت در جامعه دچار چالش هستیم. از طرفی بحث خودمراقبتی در زمینه دیابت، رکن بسیار جدی است.
لاریجانی اضافه کرد: از طرفی، چاقی هم در کشور در حال افزایش است، در حالیکه تغذیه سالم یکی از ارکان رژیم غذایی ما نیست که در این زمینه علاوه بر مسائل اقتصادی، سبک زندگی نیز موثر است.
رئیسی نیز در این رابطه اظهار کرد: چون دیابت بی صدا است و علائمی ندارد، کسی به آن توجه نمیکند؛ گاهی فرد قند خون خود را چک میکند و بالا است و بعد این وضعیت را رها میکند. اگر فردی دچار قند خون بالا شد و بتوانیم این قند خون را در مراحل ابتدایی کنترل کنیم، درست است؛ یعنی باید به سلولهایی که انسولین ترشح میکنند کمک کرد تا حفظ شده و به طور طولانی مدت این کار را انجام بدهند اما اگر به موقع کنترل نشود، این سلولها از بین میرود و فرد زودتر به انسولین وابسته خواهد شد.
جامعه نسبت به دیابت حساس شود
یکی از بهترین اقدامات درباره دیابت، ارتقای سواد سلامت جامعه و آگاهی افراد درباره بیماریهایی مانند دیابت است؛ اینکه بدانیم در دنیا چه اتفاقی رخ میدهد و دیابت چقدر شیوع دارد.
معاون بهداشت وزارت بهداشت در این زمینه گفت: برخی از افراد معمولا آزمایشهای دورهای انجام میدهند و قند خون و چربی خون را کنترل میکنند اما بیشتر از اینکه مشکل انجام آزمایش داشته باشیم، مشکل اطلاع رسانی و حساس سازی جامعه نسبت به دیابت وجود دارد. قطعا پویشها موثر هستند و میتوانند به شناخت افراد نسبت به بیماری کمک کنند.
رئیسی ادامه داد: بهترین گروه هدف برای آموزش سبک زندگی، افراد کمتر از ۱۸ سال هستند که با همکاری آموزش و پرورش و مدارس، میتوان آموزشها را به این افراد ارائه کرد تا حساسیت لازم نسبت به انجام مراقبتها و پیشگیری را داشته باشند.
استفاده از هوش مصنوعی در نقش دستیار دیابت
نکته مهم دیگر این است که حساس سازی جامعه و ارائه آموزشها در عصر تکنولوژی و هوش مصنوعی باید با ابزارهای جدید انجام شود تا مورد پذیرش مردم قرار بگیرد.
رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران در این رابطه گفت: دیابت در کشور در حال افزایش است و با وجود اینکه باید از داروهای جدید استفاده کرد و دسترسی بیماران به داروها را آسانتر کنیم، اما باید آموزش دیابت و خودمراقبتی به عنوان رکن اصلی قرار بگیرد و تلاش کنیم دسترسی مردم به اطلاعات درباره دیابت را سادهتر کرده و توصیههای ارائه شده بر اساس شواهد بالینی باشد.
لاریجانی افزود: در همین راستا، به دنبال این هستیم که دستیار دیابت را در اختیار مردم و پزشکان قرار بدهیم که در حال آزمایشهای نهایی روی آن هستیم. دستیار دیابت بر مبنای هوش مصنوعی کار میکند. این دستیار هوش مصنوعی، بومی سازی شده همچنین بر اساس چالشهای موجود و روزمره بیماران در کشور همگام سازی و مورد توجه قرار گرفته است.
وی ادامه داد: با استفاده از هوش مصنوعی، پلتفرمی در حال توسعه است که با صدا همکاری میکند؛ یعنی بیمار میتواند با سوال و جواب صوتی از این دستیار راهنمایی بگیرد همچنین راهنماهای بالینی از این طریق در اختیار پزشک قرار گیرد. گاهی بیمار میخواهد از پزشک سوال کند و پزشک در دسترس نیست و میتواند از دستیار دیابت استفاده کرده و پاسخهای منطقی را دریافت کند. بدین ترتیب هم سواد سلامت بیمار درباره دیابت ارتقا پیدا میکند و در واقع از یک پلتفرم مطمئن استفاده خواهد کرد همچنین پزشکان نیز حتی در دوردستترین نقاط کشور از آن بهرهمند میشوند.
اطلاعات درست درباره دیابت در اختیار مردم قرار میگیرد
«رئیسی» معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز در همین رابطه گفت: زیرساختهای لازم برای توسعه خودمراقبتی در زمینه دیابت فراهم شده است اما برخی جزییات در این زمینه باقی مانده و اگر خودمراقبتی راه اندازی شود، افراد در صورت رضایت فردی، میتوانند از طریق تلفن همراه به اطلاعات درست دسترسی داشته باشند زیرا در فضای مجازی اطلاعات نادرست بسیاری درباره دیابت یا سایر بیماریها وجود دارد و در نتیجه نیازمند مرجع قابل اطمینان درباره دیابت و سایر بیماریها هستیم تا اطلاعات صحیح در اختیار مردم قرار بگیرد.
هر ۹ ثانیه یک دیابتی جان خود را از دست میدهد
«لاریجانی» رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: در عین حال که باید نگران دیابت باشیم، باید به آینده نیز امیدوار باشیم؛ در بیشتر نقاط دنیا، ۱۰ تا ۱۵ درصد بودجه سلامت به دیابت و عوارض آن اختصاص مییابد. وضعیت دیابت در کشور نسبت به منطقه بدتر نیست و حتی میتوان گفت شیوع دیابت در ایران کمتر از کشورهای منطقه است.
وی ادامه داد: در دنیا هر ۹ ثانیه، یک فرد مبتلا به دیابت جان خود را از دست میدهد و در ایران، ۳۰۰ هزار سال عمر مفید به دلیل دیابت و عوارض آن از بین میرود. با اینکه چالشهای جدی در زمینه دیابت داریم، شرایط حاضر به طور نسبی معقول است اما اگر سیستمهای کل کشور به این موضوع توجه کنند، به اهداف مربوط به کنترل دیابت دست پیدا خواهیم کرد. مشکل دیابت در کشورهای با درآمد کم و متوسط، جدیتر است. در کشور استراتژیهای روشنی درباره دیابت داریم همچنین شبکه بهداشت مناسبی در کشور وجود دارد.
آیا بیمار میتواند درمان را جدی بگیرد؟
گاهی بیماران از انسولین و قرص استفاده میکنند، اما مصرف دارو را جدی نمیگیرند؛ در نتیجه باید در نظر بگیریم که آیا بیمار مبتلا به دیابت میتواند درمانها را جدی بگیرد؟ باید ببینیم که آیا بیمار دیابتی میتواند درمان خود را به راحتی دنبال کند و مشکلاتی مانند هزینهها یا بیماریهای روان تنی گریبان او را نگرفته است؟
لاریجانی در این زمینه اظهار کرد: موضوع دیگر این است که بیمار در چه وضعیت اجتماعی قرار دارد. آمارهای روانشناسان نشان میدهد که بیش از ۲۵ درصد افراد در کشور دچار اختلالات روانی هستند، حالا اگر بیمار دیابتی با بیماریهای روان تنی (سایکوسوماتیک) هم مواجه باشد، همه چیز زندگی او تحت تاثیر قرار میگیرد؛ بنابراین نمیتوان از این بیمار انتظار داشت که در بازههای زمانی منظم، قند خون را کنترل کرده یا داروی خود را به صورت منظم، مصرف کند.
رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: در کشور ما، انسولین و قرصهای مورد نیاز دیابت، در دسترس است اما مباحثی مانند قیمتها مطرح است. چالشها در زمینه دیابت، نوع انسولین نیست و آنچه برای بیماران دیابتی موثر است، آموزش خودمراقبتی و کنترل بیماری است. یعنی بیمار باید بداند که اگر بیماری دیابت را کنترل کند، با عارضههای کمتری مواجه خواهد شد.
با استفاده از ابزارهای جدید مثل هوش مصنوعی میتوان آموزشهای عمومی درباره دیابت را گسترش داد؛ اگر به آموزش در زمینه دیابت توجه کرده و هشدارهای مناسب ارائه شود، احتمال موفقیت برای کنترل دیابت بیشتر خواهد شد.
