شهدای ایران: با تعدادی از بچه­‌ها که برای مصاحبه می‌­رفتند، همراه شدم. دلم می‌­خواست ببینم آنجا چه خبر است؟! نشانی را این طور به ما داده بودند: بلوار پاسداران، خیابان محراب، کوچه معراج. نمی‌دانم شهرداری آگاهانه اینطور اسم‌گذاری کرده بود یا نه؛ هر چه که بود ما از محراب عبور کردیم و به معراج رسیدیم.

 
محله رحمت‌آباد

داخل کوچه، هیچ نشانی نبود که بفهمیم کارگاه ماسک‌دوزی کجاست. انتهای کوچه، پارچه­‌نوشته‌ی کج و معوجی بود که نوشته بود کارگاه قالی‌بافی. احتمال دادیم آنجا باشد که تغییر کاربری داده. در زدیم و پرسیدیم. گفتند نه، چند خانه جلوتر است. بالاخره پیدایش کردیم. روی زنگ اسم‌­های آشنایی دیدم که قبلا در کتاب‌­ها خوانده بودم، سامیه زرگر، اسم خاصی­ که همه یزدی‌های می‌شناسند!­

کنار زنگ دیگر هم نوشته بود دشتی، این هم باید اسم شهیدی باشد اما کدام‌شان؟ نمی‌­دانم. محله رحمت‌آباد کلی شهید با فامیلی دشتی دارد. معمولا در محلات قدیمی یزد، فامیل‌­ها بیشتر مشترک است و اسم مردها هم بیشتر محمد و علی است. وقتی که می‌­خواهند یکی را معرفی کنند، از بس تشابه وجود دارد، مجبورند اسم پدر هم بیاورند، مثلا محمد دشتی فرزند علی.

تکیه بر شهدا

اسم‌­هایی که روی نقشه برای بلوارها و خیابان‌ها انتخاب شده، حالا برایم ملموس‌تر­ می‌­شد. الان جلوی خانه‌­شان بودم. در باز بود، اما زنگ زدیم. جوابی نیامد؛ مطمئن شدیم در به روی همه باز است. وارد که شدیم، هر کس مشغول کاری بود. دو نفر جلو آمدند و خیلی گرم برخورد کردند. سرپرست آنجا وقتی رسیدیم داشت برای بقیه چای می‌­ریخت. خانمی گفت ایشان مسئول پایگاه محله بوده و این­جا هم کارها را مدیریت می‌­کند. خانه نسبتا شیک و بزرگی بود، با فرش و پرده­‌های ست شده به رنگ سبز که خیلی هم بروز نبودند. هفت هشت تا عکس شهید روی شومینه­، اولین چیزی بود که توجهم را جلب کرد. دقت که کردم همه­ جای خانه، عکسی از شهدا پیدا می­‌شد.

زنانی که خستگی را خسته کردند

با پرس‌وجو متوجه شدم اکثر خانم‌­ها همسر یا خواهر شهیدند، یا هر دو. ولی افراد دیگر هم بودند که هر کدام برای حضورشان انگیزه‌­ای داشتند. مسئول پایگاه خودش را سیده نرجس دشتی معرفی کرد. وقتی فامیلی­‌اش را صدا می‌کردی، ۱۰ ۱۲ نفر سر برمی‌­گرداندند. مجبور بودم اشاره کنم.

بی‌بی نرجس؛ خواهر شهید سیدحسن دشتی، وقتی در فضای مجازی درخواست نیاز به خیاط برای دوخت ماسک را دیده بود، اعلام آمادگی کرده بود. اما حالا یک خیاط‌خانه را اداره می‌کرد.

لابه‌لای صحبت‌هایش، فهمیدم خاطرات روزهایی که زیر نظر جهاد به خانواده­ رزمنده‌­ها کمک می‌­کردند، برایش زنده شده است. کارهایی خاص مثل انارچینی و درو کردن گندم. الان هم با یاد آن روزها پای کار آمده بود.

به دنبال گمشده

می‌­دانستیم اینجا خانه­ شهیدی است. ولی اصلاً نمی‌­شد فهمید صاحب‌خانه کیست! از چند نفر پرسیدم تا مرادم را یافتم، چون خودش مثل بقیه نیروها در حال کاری بود. صورتش را از زیر ماسک بیرون کشید تا راحت به حرف بگیرمش. بی‌بی ربابه، خانه‌­اش را دربست برای این کار گذاشته بود. همسر و برادرش شهید شده بودند. شهید محمدعلی فلاح و شهید علی‌محمد دشتی.

مادر پیری داشت که نیازمند مراقبت بود، ولی پابه‌پای بقیه در خیاط‌خانه کار می­‌کرد. تنها یادگار همسر شهیدش، یک دختر است که در شهر دیگری زندگی می‌­کند. نیمی از خانه سهم اوست و گفت از دخترش اجازه گرفته تا خانه را برای این کار بگذارد. یک درصد هم نگران خانه­‌اش نبود. می‌­گفت تمام دغدغه­‌اش این است که کارش مورد قبول خدا باشد و امام زمان و رهبرش از او راضی باشند.

به خاطر وقفه‌ای که در کارش انداختم، عذرخواهی کردم. رفتم کنار بچه­‌های خودمان نشستم؛ با خانمی حرف می‌زدند که خودش را همسر شهید احمدعلی دشتی معرفی کرد.

در طول صحبتش کتف و گردن خود را می‌­مالید؛ آثار درد در چهر ه اش مشخص بود. ولی مدام می‌­گفت من که کاری نمی­‌کنم، کارها را بقیه می‌ کنند. در خانه خودش کارگاه کوچکی با دو تا چرخ‌خیاطی داشت و آن را گذاشته بود برای افرادی که مسیرشان تا این­ کارگاه دور بوده، در عوض خودش می‌­آمد این­جا.

چریک‌های همه‌فن‌حریف!

صدای چرخ‌خیاطی قطع نمی‌­شد. اسمش کارگاه دوخت ماسک بود، ولی همه کار می‌­کردند. از دوخت گان[۱] تا برش­‌کاری برای کارگاه­‌های دیگر و بسته‌بندی لباس‌­ها. دو طرف سالن را چرخ­‌های رنگ و وارنگی پر کرده بود که معلوم می‌­شد هر کدام از خانه‌­ای آمده. همه ماسک به صورت داشتند. روی فرش‌­ها پارچه‌­هایی کشیده بودند که به آن‌ها آسیب نرسد.

خانمی روی زمین مشغول بسته‌بندی گان بود. چند نفری هم در آشپزخانه بودند و با چای و حلوا، پذیرایی می‌­کردند تا خستگی به تن کسی نماند. بی‌­بی نرجس گفت حلوا را خودم در خانه درست کردم که از سالم بودنش مطمئن باشم. نکات بهداشتی را محکم رعایت می‌­کردند؛ بیماری از هر راهی می‌­توانست وارد جمع بشود و بقیه را مبتلا کند. البته هیچکس ترسی از بیماری نداشت. اعتقاد داشتند شهدا حفظ‌شان می‌­کنند.

آقای سرویس‌کار

درگیر تعارفات و پذیرایی بودیم که دیدم پیرزنی که­ کناری نشسته بود بلند شد. با اصرار گفت کاری به من بدهید. خیلی پیر بود و کسی از او توقعی نداشت. اما نمی‌­توانست فقط بنشیند و نگاه کند. آخرش خانمی که بسته‌بندی می­‌کرد را قانع کرد تا کمکش کند. آن طرف دیگر، بحث بود که چند تا از چرخ‌­ها، جام کرده و نیاز به تعمیر دارد. تماس گرفتند تا تعمیرکار بیاید. مردی که برای تعمیرات آمد، چرخ­‌ها را بدون درخواست مزد سرویس کرد و رفت. گفتند تعمیرکار ثابت کارگاه شده و هروقت نیاز باشد با جعبه‌ابزار پیدایش می­‌شود. بی سروصدا کارش را می‌­کند و می‌رود.

نشاط معنوی

فهمیدم مواد اولیه‌­شان دارد تمام می‌­شود. بعضی‌­ها دست‌شان خالی شده بود و خیلی کلافه بودند. شاکی از اینکه کاری برای انجام دادن نیست. حتی تحمل نیم ساعت بیکاری را نداشتند.

حین سروکله زدن‌ خیاط‌ها، خانمی با مادر پیر و فرزند خردسالش، سبزی به دست وارد شدند. نان و پنیر هم آورده بودند. وقتی پرسیدم این‌­ها برای چیست، با اضطراب گفت سبزی‌ها را قشنگ شستیم و ضدعفونی کردیم، خیال‌تان راحت باشد. بینید چقدر تمیز است. لبخندی زدم و گفتم شما هم خیال‌تان راحت، من مأمور بهداشت نیستم!

بالاخره سفره دلش را پهن کرد. گفت شرایط کار در اینجا را ندارم. برای همین، گاهی با نذر مختصری به اینجا سر می‌­زنم تا در کار خیرشان سهیم شوم. خانم جوانی با خنده گفت ما از وقتی به اینجا آمدیم، اضافه وزن گرفتیم! بساط نان و پنیر سبزی را که پهن کردند، گفت امروز تولد حضرت رقیه است. این سفره را به نیت ایشان انداختیم. هر کس بلد است، مولودی بخواند. دست زدند و خواندند و با دلی آرام، مهیای سفره شدند. نشاط در چهره‌­های خندانی که انگار نه انگار از صبح تا عصر یکسره کار کرده بودند، موج می‌زد.

آرزوهای مقدس از دوره دفاع مقدس

به اذان مغرب نزدیک می‌­شدیم. کم‌کم همه از چرخ­‌ها جدا شدند و خود را برای نماز آماده کردند. یکی از خانم‌­ها گفت: دامادم را صدا می‌­زنم بیاید نماز بخواند. دامادش روحانی بود و نماز جماعت کارگاه را برعهده داشت. این خانم بی‌بی فهیمه دشتی، خواهر بی‌بی نرجس بود. یک برادرشان شهید شده و بود و سه برادر جانباز داشتند.

تعجب کردم که سنش مثل بقیه همسران شهدا، بالا نیست. ولی می‌گفت همسر شهید است. حتی فرزندانش هم خیلی بزرگ نبودند. با کنجکاوی سوال کردم. گفت: وقتی برادرهای جانبازم را با آن روحیه بالا و شوخ‌طبعی جامانده از روزهای جبهه می‌­دیدم، آرزو کردم با یک جانباز ازدواج کنم. تا اینکه سیدقاسم سامیه زرگر؛ جانباز و آزاده روزهای دفاع مقدس، به خواستگاری­‌ام آمدند.

این وصلت سر می‌­گیرد و صاحب سه فرزند می‌­شوند، یک دختر و دو پسر. این آزاده جانباز، در سال ۸۴ به خاطر عارضه‌­ای که داشته، به شهادت می‌­رسد. او می‌­ماند و بچه­‌ها. دخترش همسر همان روحانی امام جماعت بود و در همین کارگاه ماسک می‌­دوخت. پسرانش در کار ضدعفونی معابر کمک می‌­کردند. یکی‌شان طبقه پایین همان خانه زندگی می‌­کرد. همان که اسمش را روی زنگ خوانده بودم.

کنده از زمان، آکنده از هیجان

چون حجم دوخت و دوزها خیلی کم شده بود، عده‌­ای بعد از نماز رفتند و چند نفری ماندند تا کار تمام شود. من البته خیلی در وادی زمان نبودم. تازه داشتم از فضا لذت می‌­بردم که دیدم بقیه هم کارهایشان را جمع و جور کردند و قصد رفتن دارند.

آنجا برایم کششی داشت که دوست داشتم بمانم. عین خاطراتی بود که از زنان پشتیبان جنگ شنیده و خوانده بودم. همیشه دلم می­‌خواست آن فضاهایی که در ذهنم تجسم می‌­کردم، تجربه کنم. شاید این رویا تحقق یافته بود، در دل همان خاطرات و با همان کیفیت، ولی در سال ۹۹، نه دهه ۶۰! ناچار خداحافظی کردیم و از معراج بازگشتیم…