اکنون 24 ماه از خروج آمریکا و همچنین قریب به 60 ماه از امضای برجام سپری شده است. این مدت زمان طولانی در حالی سپری شده است که هیچ دستاوردی از برجام عاید کشورمان نشده است.
شهدای ایران: خروج آمریکا از برجام دوساله شد. ۱۸ اردیبهشت ۹۷، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا رسما از برجام خارج شد.روحانی دیروز درباره دومین سالگرد خروج آمریکا از برجام و نتایج توافق هسته‌ای اظهاراتی بیان داشت که متأسفانه با واقعیت موجود، هیچ تناسبی ندارد.
برجام برکات زیادی داشت!؛ البته برای آمریکا
رئیس‌جمهور دیروز در جلسه هیئت دولت گفت: ۱۸ اردیبهشت آغاز تحریم‌های یک رژیم علیه ملت ایران است. دو سال پیش ترامپ صریحاً از برجام خارج شد و آن را مکتوب کرد و در مقابل دوربین خبرنگاران قرار داد. دو سال پیش در این ایام برخلاف همه قوانین و مقررات بین‌المللی و با نقض قطعنامه ۲۲۳۱، رئیس‌جمهور آمریکا در نطقی صریحا از برجام خارج شد و آن را مکتوب کرد و آن را در برابر دوربین خبرنگاران قرار داد.
روحانی در مورد روند برجام گفت: دو سال و چهار ماه با دنیا مذاکره کردیم، از اوایل مهر سال ۹۲ ما مذاکرات را شروع کردیم که اولین موج آن در نیویورک با حضور همه وزرای ۱+۵ با ایران بود و بعد ادامه پیدا کرد و دو سال و چهار ماه این توافق اجرایی شد و خیر و برکت زیادی برای کشور داشت که در تاریخ کشور بی‌نظیر بود.
وی بیان داشت: در اواخر دی ماه سال ۹۴ این توافق اجرایی و عملیاتی شد دو سال و چهار ماه هم به این توافق عمل شد یعنی از آخر دی سال ۹۴ این روند ادامه پیدا کرد تا اردیبهشت سال ۹۷ یعنی دو سال و چهار ماه این توافق اجرایی شد در این مدت خیر و برکت فراوانی برای کشور ما داشت و در تاریخ سیاسی کشور کم نظیر بود.
آقای روحانی تأکید کرده است که برجام خیر و برکت بسیاری برای کشور داشته است. سؤال اینجاست که آیا بتن‌ریزی در صنعت هسته‌ای خیر و برکت است؟! آیا افزایش سرسام‌آور قیمت دلار تا آستانه ۲۰ هزارتومان، خیر و برکت است؟! آیا کوچک شدن سفره مردم خیر و برکت است؟!
آیا خروج ۹۷۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده (از مجموع ۱۰ هزار کیلوگرم) از کشور، خیر و برکت بود؟! خروج این مقدار اورانیوم، معادل ۹۷ درصد کل اورانیوم غنی شده در ۱۰ سال بود که با تلاش دانشمندان ایرانی صورت گرفته بود.
دنیس راس، سیاستمدار کهنه‌کار آمریکایی- شهریور ۹۶- در یادداشتی با عنوان «راه مناسب برای فشار بر ایران» در روزنامه «نیویورک دیلی‌نیوز» نوشت:«برجام توافق خوبی است که به جای لغو تحریم‌های ایران موجب تشدید تحریم‌ها علیه این کشور شده است».
برجام، هم احترام به پاسپورت ایرانی و هم عزت گذرنامه دیپلماتیک ایران را خدشه‌دار کرد. خروج سرمایه از کشور، افزایش سرسام‌آور قیمت مسکن، خودرو، سکه، لوازم خانگی و...همگی از نتایج برجام است. آقای روحانی درست می‌گوید، برجام برکات زیادی داشت، البته نه برای ایران بلکه برای آمریکا و اروپا.
تحریم‌ها یک باره لغو می‌شود و نه تعلیق!
روحانی در جلسه دیروز هیئت دولت با اشاره به اینکه در توافق ژنو و قبل از برجام حساب‌های بانکی و اموال ما آزاد شد، بیان داشت: یکی از آثار این تلاش‌ها برداشته شدن تحریم تسلیحاتی بود. ما در توافق برجام دو مقطع داریم. یکی مقطع ۵ ساله است که تحریم تسلیحاتی برداشته می‌شود و یک مقطع ۸ ساله و ۱۰ ساله است که کل محدودیت‌ها برداشته می‌شود.ما الان به مقطع اول که باید تحریم تسلیحاتی برداشته شود، رسیده‌ایم.
آقای روحانی برداشته شدن محدودیت‌ها و تحریم‌ها را در بازه‌ای ۱۰ ساله تعریف کرده، این در حالی است که وی در سال ۹۴ اعلام کرد که تمامی تحریم‌های ضدایرانی اعم از تحریم‌های بانکی، مالی و نفتی در روز اجرای برجام- دی‌ماه ۹۴- به یک باره لغو خواهد شد و نه تعلیق.
جابه‌جایی پول با گونی
رئیس‌جمهور در مورد برجام و نقش آن در کشور تصریح کرد: با اجرای برجام همه قطعنامه‌ها علیه کشورمان لغو و پرونده PMD بسته شد و مشخص شد تحریم‌های تسلیحاتی چه زمانی برداشته می‌شود. حساب‌های بانکی و اموال ما آزاد شد.
روحانی در مورد خدمات توافق هسته‌ای اظهار داشت: تمام قطعاتی که در بنادر متوقف شده بود، آزاد شد. رشد اقتصادی ایران به ۱۲/۵ درصد در سال ۹۵ که در سطح جهان بی‌نظیر بود رسید. نفت از ۹۰۰ هزار بشکه به دو میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه رسید و طرح‌های نیمه تمام تمام شد.
برخلاف اظهارات روحانی، به واسطه برجام قطعنامه‌های ضدایرانی لغو نشد بلکه همگی در قطعنامه ۲۲۳۱ تجمیع شد.
در سال‌های گذشته ظریف با اشاره به بی‌دستاوردی برجام گفته بود که ما نمی‌توانیم حتی یک حساب بانکی در انگلیس باز کنیم. روحانی- اردیبهشت ۹۷- گفته بود: «چهار سال گذشته می‌رفتیم با گرفتاری فراوان اسکناس تهیه می‌کردیم در هواپیما می‌گذاشتیم، بیمه می‌کردیم در فرودگاه با ماشین مسلح ارز را در بانک مرکزی می‌آوردیم... صبح چند گونی دلار را به صرافی‌ها می‌دادیم، صرافی‌ها هم خداوند عاقبت همه ما را به خیر کند. چطور تقسیم می‌کردند و به کی می‌دادند. جنس‌هایی هست در میوه‌فروشی وقتی پرتقال می‌آید میوه‌های خوب را زیر می‌گذارد و می‌گوید قبلاًً فروختم، پرتقال خوب زیر می‌ماند برای از ما بهتران».
«محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه نیز- اسفند ۹۷- گفته بود: «قبل از برجام نفت بیشتری می‌فروختیم».
خروج از برجام، بدون هزینه
روحانی در جلسه دیروز هیئت دولت گفت: آمریکایی‌ها ۱۸ اردیبهشت سال ۹۷ تحت فشار تندروهای داخلی آمریکا، فشار اسرائیل و عربستان و لجبازی که ترامپ با رئیس‌جمهور قبلی داشت اینها همه دست به دست هم داد کار بسیار احمقانه‌ای انجام داد و از این توافق و قرارداد به‌صورت یکجانبه خارج شد.
خروج آمریکا از برجام در حالی بود که روحانی و ظریف در زمان امضای برجام تأکید کرده بودند که دولت بعدی در آمریکا نمی‌تواند از برجام خارج شود.
مقامات آمریکایی پیش از اردیبهشت ۹۷ بارها مدعی شده بودند که از توافق هسته‌ای خارج خواهند شد. مهم‌ترین مسئله برای آمریکایی‌ها- هم دموکرات‌ها و هم جمهوری‌خواهان- محاسبه آنان درباره نوع واکنش ایران بود. از نظر طرف آمریکایی اگر ایران از برجام خارج نشود و همچنان به تعهدات خود ادامه دهد و تغییری از طرف تهران در این معادله رخ ندهد، خارج شدن رسمی آمریکا از برجام، بهترین گزینه است. در حقیقت آمریکا در این وضعیت، با یک تیر، دو نشان زده است یعنی از یک‌سو آمریکا درعین‌حال که- با خروج از برجام- دیگر هیچ تعهدی نسبت به برجام ندارد، با خیال آسوده نظاره‌گر اجرای تعهدات یکطرفه برجامی از سوی ایران است.
طرف آمریکایی در پی آن بود تا اطمینان پیدا کند که ایران به هیچ عنوان از برجام خارج نمی‌شود. روحانی در اولین روزهای اردیبهشت ۹۷ و چند روز پیش از خروج آمریکا از برجام، در سفر به خراسان رضوی در اظهارنظری عجیب گفت: «اگر اهداف ما از برجام بدون آمریکا محقق شود، چه بهتر، در غیر این صورت تصمیم خود را خواهیم گرفت»! بیان این موضع تأمل‌برانگیز از سوی رئیس‌جمهور کشور که از سوی برخی دیگر از مقامات دولت و فعالین مدعی اصلاحات نیز پیش از آن بیان شده بود، پیامی شبیه «خزانه خالی است» را به طرف غربی ارسال کرد.
این موضع تأمل‌برانگیز به آمریکایی‌ها این پیغام را داد که شما مختارید تا هر اقدامی را که می‌پسندید در قبال برجام انجام دهید و از بابت واکنش ایران نگران نباشید، دولت ایران از محدودیت‌های برجامی فراتر نرفته و به هیچ عنوان از برجام خارج نمی‌شود!
اظهارنظر عجیب رئیس‌جمهور، خیال آمریکایی‌ها را برای خروج بدون هزینه از برجام راحت کرد. اما ماجرا به همین جا ختم نشد. ۲۲ اردیبهشت ۹۷- چهار روز پس از خروج آمریکا از برجام- پایگاه تحلیلی «پولیتیکو» به نقل از «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نوشت: «از «حسن روحانی» رئیس‌جمهور ایران تضمین گرفتم که این کشور علی‌رغم تصمیم «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج از برجام و وضع مجدد تحریم‌ها علیه ایران، همچنان در توافق می‌ماند»!
نکته قابل توجه اینجاست که این اظهارنظر موگرینی از سوی مسئولان ارشد دولتی از جمله عراقچی،معاون وزیر خارجه تأیید شد.
از سوی دیگر ۲۵ اردیبهشت ۹۷- یک هفته پس از خروج آمریکا از برجام- رسانه‌های منطقه‌ای محتوای مذاکرات دولت آمریکا با اروپا را فاش کردند که نشان می‌دهد آمریکا قبل از خروج از برجام از اروپا برای ادامه فشار به ایران تضمین گرفته است. در مجموع آمریکا به جهت اطمینان از خارج نشدن ایران از برجام و اخذ تضمین از اروپا برای فشار به ایران، با خیالی آسوده از این توافق خارج شد.
توافق بدون آمریکا هم کار می‌کند
دولتمردان و رسانه‌های زنجیره‌ای در سال‌های اخیر به دفعات مدعی شده‌اند که خروج آمریکا از برجام صرفا یک اقدام شخصی از سوی ترامپ بوده و اگر شخص دیگری و به خصوص اگر یک دموکرات در کاخ سفید بود، هرگز چنین اتفاقی رخ نمی‌داد.
این در حالی است که پروژه «خروج از برجام» یک برنامه تعریف شده در سیستم حاکمه آمریکا بود. یعنی چه دولت دموکرات بر سر کار بود و چه دولت جمهوری‌خواه، آمریکا با توجه به رویکرد انفعالی دولت روحانی، از برجام خارج می‌شد. جان کری، وزیر خارجه دولت اوباما- شهریور ۹۷- با اشاره به این مسئله که اگر ما- دموکرات‌ها- هم در کاخ سفید بودیم، به وقتش از برجام خارج می‌شدیم، تأکید کرد که ترامپ می‌توانست امتیاز بیشتری از ایران بگیرد و سپس از برجام خارج شود.
جان کری- شهریور ۹۷- در مصاحبه با شبکه «سی.بی.اس» فلسفه این خروج را این‌گونه توضیح داد:«واقعیت این است که این توافق (برجام) دارد کار می‌کند و بدون ایالات متحده هم دارد کارش را می‌کند». این ذوق‌زدگی مقام آمریکایی به این دلیل بود که آمریکا بدون هیچ هزینه‌ای از برجام خارج شد و در مقابل ایران همچنان تمامی تعهدات خود را یکطرفه انجام می‌داد. این ذوق‌زدگی همچنین ناشی از این بود که اروپا به نیابت از آمریکا، فشار به ایران در موضوع موشکی و منطقه‌ای و ارائه وعده‌های سرِخرمن برجامی و وقت‌کشی برای شرطی‌سازی مردم ایران و گره زدن معیشت به برجام‌های بعدی را نیز به‌صورت جدی دنبال می‌کرد.
یک سال فرصت‌سوزی!
برجام از اولین روز اجرا در دی ماه ۹۴ توسط دولت اوباما به‌صورت فاحش نقض شد. نقض فاحش برجام در دولت ترامپ نیز ادامه یافت. عهدشکنی آمریکا تا جایی پیش رفت که رسماً در اردیبهشت ۹۷ از توافق هسته‌ای خارج شد.
مقامات ارشد دولت در پاسخ به خروج آمریکا از برجام اعلام کردند که واکنش ایران، غیرقابل تصور، دردناک و پشیمان‌کننده خواهد بود. در همین راستا «عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه- اسفند ۹۶- همزمان با زمزمه مقامات آمریکایی مبنی بر خروج از برجام گفت: «اگر آمریکا خارج شود، ما هم از توافق خارج می‌شویم، لذا به اروپایی‌ها هم گفتیم اگر نتوانند آمریکا را در برجام حفظ کنند، ایران هم از برجام خارج خواهد شد».
اما پس از خروج آمریکا از برجام، روحانی در اظهارنظری تأمل‌برانگیز گفت که یک موجود مزاحم از برجام رفت و ایران، برجام منهای آمریکا را با دیگر اعضای ۱+۵ و از جمله اروپا ادامه می‌دهد!
قرار بود اروپا نهایتاً ظرف چند هفته درباره اجرای تعهدات برجامی خود و احقاق حقوق برجامی ایران تضمین بدهد. ماهها گذشت، اروپایی‌ها در واکنش به عهدشکنی آمریکا به ابراز تأسف بسنده کرده و در مقابل تأکید کردند که ایران باید بدون هیچ چشمداشتی یکطرفه به تعهدات خود ادامه دهد.
اروپا ۱۱ تعهد در برجام داشت که خرید نفت ایران و پرداخت نقدی پول نفت در کنار برقراری مبادلات بانکی و مبادله کالاهای تحریمی با ایران از جمله آن بود. طرف اروپایی بدون توجه به تعهدات خود، در ابتدا این تعهدات را کانالی موهوم به نام «اس‌پی‌وی» تقلیل داد و در مرحله بعد، این کانال به کانال پرداخت اینستکس تقلیل پیدا کرد.
اعضای اروپایی برجام طبق سازوکار اینستکس، به هیچ عنوان از ایران نفت نمی‌خرند و تبادلات بانکی را نیز برقرار نمی‌کنند؛ بلکه صرفاً از طریق این کانال، در ازای خرید نفت ایران توسط کشورهای غیراروپایی، به‌جای پرداخت پول، در اقدامی توهین‌آمیز صرفاً غذا و دارو (اقلام غیرتحریمی آمریکا) را در اختیار ایران قرار می‌دهند!
نکته قابل توجه اینجاست که اروپا حتی همین وعده نسیه و توهین‌آمیز را هم انجام نداد و آن را موکول به اقدام نقد ایران در اجرای دستورات FATF کرد.
روزها و هفته‌ها و ماهها از خروج آمریکا از برجام سپری شد. دولت ایران اقدامات نقد را یکطرفه انجام می‌داد و اروپا با وعده‌های نسیه، وقت‌کشی می‌کرد.
خبری از سیب و گلابی برجام نشد!
آبان ۹۵ روحانی در سفر به اراک در واکنش به نقدهای کارشناسان، صاحب‌نظران و مردم درباره اینکه برجام عایدی برای کشور نداشته، اظهار داشت:«ما غاصب را از باغ خود بیرون کردیم و درب باغ به روی مردم باز شده است ولی امروز عده‌ای کودک به درب باغ آمده و می‌گویند، سیب و گلابی کجاست که می‌خواهیم میل کنیم؟ امروز این باغ که نهال‌های آن تازه غرس‌شده آماده باروری است، اما برای به ثمر نشستن صبر لازم است».
دولتمردان و رسانه‌های زنجیره‌ای پیش از این بارها مدعی بودند که میوه‌های برجام و به عبارتی سیب و گلابی برجام در سال‌های ۹۶ و ۹۷ و ۹۸ خواهد رسید، اما میوه‌های برجام چیزی جز افزایش تحریم‌ها و تشدید گرانی و رکود و بیکاری نبود.
کاهش میلیمتری تعهدات!
دولت ۱۲ ماه پس از خروج رسمی آمریکا و خروج عملی اروپا از توافق، در ۱۸ اردیبهشت ۹۸ در بیانیه‌ای، ضرب‌الاجل ۶۰ روزهای را اعلام کرد. یکی از نقاط ضعف ضرب‌الاجل این بود که این اقدام با یک‌سال تاخیر انجام شد.
در بخشی از متن ضرب‌الاجل مذکور تأکید شد: «به کشورهای باقی‌مانده در برجام ۶۰ روز فرصت داده می‌شود تا تعهدات خود به‌ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی کنند. چنانچه در این مهلت کشورهای مزبور قادر نباشند مطالبات ایران را تامین کنند، در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد».
این اقدام- هر چند دیرهنگام و حداقلی بود، اما طرف مقابل را غافلگیر کرد. غافلگیری طرف مقابل از این جهت بود که با توجه به رفتار برجامی دولت، مطمئن بودند که دولت آقای روحانی به هیچ عنوان کوچک‌ترین واکنشی به عهدشکنی‌ها نشان نمی‌دهد.
ضرب‌الاجل ایران در ۵ گام ادامه یافت؛ اما متأسفانه به دلیل رویکرد منفعلانه دولت، این ضرب‌الاجل نتوانست به احقاق حقوق برجامی ایران منتهی شود.
دولتمردان به‌جای به‌کارگیری ادبیات طلبکارانه نسبت به طرف اروپایی، با ادبیاتی منفعلانه اعلام کردند که به محض آنکه حرکتی از جانب اروپا مشاهده شود، ایران بلافاصله ضرب‌الاجل را متوقف کرده و به شرایط پیش از ضرب‌الاجل برمی‌گردد!
برای نمونه، روحانی- شهریور ۹۸- علی‌رغم سپری شدن ۱۲۰ روز از ضرب‌الاجل برجامی و ۱۶ ماه از خروج آمریکا از برجام و ۵۰ ماه از امضای برجام، در جلسه هیئت دولت در اظهارنظری تأمل‌برانگیز گفت: «فرصت ۲ ماهه دیگری برای بازگشت به تعهدات، مذاکره و توافق پیش روی اروپاست»!
در طول ۵ دوره ضرب‌الاجل برجامی، روح حاکم در اظهارات دولتمردان، ارائه تضمین به طرف اروپایی بود. اقدامی که به‌جای ضریب دادن به ضرب‌الاجل، از تأثیرگذاری آن می‌کاست.
متأسفانه کاهش میلیمتری تعهدات هسته‌ای از سوی دولت و ضرب‌الاجل‌های تکراری، پازل وقت‌کشی اروپا و شرطی‌سازی مردم و گره زدن اقتصاد به مواردی که اختیار آن از دست خودمان خارج است را تکمیل کرد.
گستاخی آمریکا در دوسالگی خروج
متن ضعیف برجام به‌گونه‌ای است که حتی آمریکا را پس از خروج از توافق نیز برای گستاخی علیه ایران به طمع می‌اندازد.
در روزهای گذشته مقامات دولت آمریکا در اظهاراتی گستاخانه خواستار تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران شدند. در ادامه نمایندگان کنگره آمریکا با ارسال یک نامه به وزیر خارجه این کشورخواستار تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران شدند.
این اقدام بار دیگر ثابت کرد که دوگانه «دموکرات‌های خوب- جمهوری‌خواهان بد» و دوگانه کاخ سفید علیه ایران- نمایندگان کنگره همراه ایران، کاملاً بی‌پایه و اساس است. کاخ سفید و کنگره و همچنین دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان دو روی یک سکه هستند و در هر مسئله‌ای اختلاف داشته باشند، در دشمنی با جمهوری اسلامی ایران هیچ اختلافی با یکدیگر ندارند.
تقلای آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در حالی است که مهرماه سال جاری تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران پایان می‌یابد.
بر اساس یکی از بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ که از سال ۲۰۱۶ میلادی اجرایی شد، ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات تهاجمی منع شده است. این بند از قطعنامه در اکتبر سال ۲۰۲۰ (اواخر مهرماه ۱۳۹۹) منقضی و پس از آن ایران امکان خرید جنگ‌افزار از دیگر کشورها را خواهد داشت.
علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در واکنش به این اقدام آمریکا تأکید کرد:«پیکر کم‌جان برجام با دور زدن قطعنامه ۲۲۳۱ و تداوم غیرقانونی تحریم تسلیحاتی ایران به مرگ ابدی خواهد رفت».
خروج رسمی از برجام و ان‌پی‌تی
اکنون دو سال از خروج رسمی آمریکا و همچنین خروج عملی اروپا از برجام سپری شده است. همچنین از امضای برجام نیز قریب به ۵ سال گذشته است.
در حقیقت قریب به ۶۰ ماه از امضای برجام و همچنین ۲۴ ماه از خروج آمریکا سپری شده است. این مدت زمان طولانی به هیچ عنوان قابل توجیه نیست.
دولت می‌بایست یک بار هم شده با اقدام قاطع، طرف مقابل را از استمرار گستاخی منصرف کند. آمریکا و اروپا تنها زبان اقتدار را می‌فهمند. تنها پاسخ قاطع ایران به فرصت‌سوزی ۵ ساله آمریکا و اروپا، خروج از برجام و خروج از ان‌پی‌تی است.
