مریم امینی همسر شهید سیدمرتضی آوینی و ناشر و ویراستار کتاب «روایت جنگ در دل جنگ» ضمن تشریح رویکرد تحلیلی این کتاب، آن را نزدیک‌ترین روایت به واقعیت «سینمای آوینی» توصیف کرد.
شهدای ایران: کتاب «روایت جنگ در دل جنگ» نوشته انیس دوویکتور استاد دانشگاه سورن به تازگی با ترجمه محمدمهدی شاکری توسط نشر واحه و با حمایت بنیاد سینمایی فارابی در ایران منتشر شده است. کتابی که سینمای جنگ در ایران را بررسی می‌کند و در بخشی از آن سینمای شهید مرتضی آوینی و چگونگی ساخت مستندهای وی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ویراستار و یکی از ناشران این کتاب مریم امینی همسر شهید آوینی است. همزمان با ۲۰ فروردین‌ماه مصادف با سالگرد شهادت مرتضی آوینی و به بهانه انتشار کتاب «روایت جنگ در دل جنگ» با او به گفتگو نشستیم.
روایتی جامع از سینمای جنگ در ایران
مریم امینی ضمن اشاره به اینکه کتاب «روایت جنگ در دل جنگ» یک کتاب جامع به شمار می‌رود، گفت: این کتاب توسط انیس دوویکتور نوشته شده است و بخشی از پایان‌نامه دکتری این نویسنده محسوب می‌شود. زمانی که من به‌عنوان ناشر وارد کار شدم، این کتاب که به زبان فرانسه نوشته و به زبان فارسی ترجمه شده بود. در واقع متن کتاب از فارسی به فرانسه و بعد دوباره به فارسی ترجمه شده بود. به همین دلیل نیاز به کار بیشتری بود. البته در این فرآیند هیچ مشارکتی در انتخاب و تأمین محتوای کتاب نداشتم.
وی تأکید کرد: «روایت جنگ در دل جنگ» یک کتاب بسیار جامع است و یکی از ویژگی‌های مهم آن همین جامعیت است؛ نویسنده در این کتاب تنها مستندهای «روایت فتح» را بررسی نکرده و در واقع شاهد یک بررسی جامع درباره چگونگی ظاهر شدن جنگ در سینمای داستان‌گوی ایران هم در این کتاب هستیم و اینکه سینمای داستان‌گوی ما چگونه به جنگ پرداخته است. در این کتاب با ثبت این واقعیت مواجهیم که سینمای داستان‌گوی جنگ در ایران در همان زمانی شکل می‌گیرد که جنگ هنوز جریان دارد. سینمایی که منتظر نمی‌ماند تا جنگ تمام شود و بعد درباره آن فیلم بسازد. در این سینما همزمان با جنگ هم فیلم‌های داستانی و هم مستندهایی درباره جنگ ساخته و نمایش داده شده است.
امینی افزود: مساله دیگری که در این کتاب به آن پرداخت شده، این است که به ویژگی‌های سینمای ایران هم می‌پردازد و مواردی را بررسی می‌کند که مربوط فیلم‌های داستانی مرتبط با جنگ می‌شود. همچنین به مستندهای سینمایی که بعد از وقوع جنگ ساخته شده نیز اشاره دارد، به گونه‌ای که نشان می‌دهد تا چه اندازه نوآوری در این سینما به وِیژه سینمای داستان‌گو و بیشتر از آن سینمای مستند ایران وجود داشته است.
وی با اشاره به اینکه مستندهای شهید آوینی در این کتاب در دل یک بافت اجتماعی و براساس شرایط اجتماعی، سیاسی، اعتقادی و سینمایی همان زمان بررسی شده است، توضیح داد: روش نگارش این کتاب سبب شده است تا نویسنده قدم به قدم با مخاطب پیش برود و او را به سمت آن چیزی که در نهایت به آن می‌خواهد برسد یعنی همان درک «سینمای شهید آوینی» سوق دهد. این کتاب می‌خواهد بگوید نوآوری‌ها در سینمای داستان‌گو و مستند آن سال‌های ایران چگونه خود را نشان داده است. در همین راستا در مستندهای «روایت فتح» ویژگی دیگری پیدا می‌کند به گونه‌ای که نویسنده ادعا می‌کند که آثار شهید آوینی در سینمای جنگ دنیا بی‌نظیر است.
نوآوری‌های گروه «روایت فتح» در تصویربرداری مستند
ناشر کتاب «روایت جنگ در دل جنگ» بیان کرد: در یکی از فصل‌های این کتاب به تصویربرداری این مستندها اشاره شده است و در همین راستا نویسنده با تصویربرداران «روایت فتح» نیز گفتگو می‌کند. کتاب سرشار از گفتگو و ارجاع است، به همین دلیل این کتاب به لحاظ پژوهشی نیز بسیار در خور توجه است.
وی تاکید کرد: از جمله مصاحبه‌های منتشر شده در این کتاب، مصاحبه با مصطفی دالایی یکی از مهمترین تصویربردارانی است که در کنار شهید آوینی حضور داشته است. در این کتاب شاهد مصاحبه‌های متعددی از دالایی و نقل قول‌هایی از وی هستیم که بسیار جالب است.
مریم امینی گفت: در بخشی از «روایت جنگ در دل جنگ» به ابداعاتی که این گروه تصویربرداری برای نزدیک شدن به مفهومی از جنگ را که مورد نظر شهید آوینی بوده انجام داده‌اند اشاره می‌کند. به گونه‌ای که گروه «روایت فتح» به این نتیجه می‌رسند که در آن شرایط نمی‌توانند برنامه‌ریزی در حوزه تصویربرداری داشته باشند و همین ضرورت‌ها باعث شده تا به یک نوآوری‌هایی در حوزه تصویربرداری برسند.
وی تاکید کرد: در بخشی از کتاب که به تصویربرداری آثار شهید آوینی اشاره شده است، توضیح داده می‌شود که گزارش‌های تلویزیونی در زمان جنگ در ایران و جهان دارای تصویربرداری‌های کوتاه مدت بود اما در این آثار از تصویربرداری کوتاه مدت خبری نیست و این خود از جمله ویژگی‌های تصویربرداری این مستندهای جنگی است که در کل و ماهیتی ضدگزارش تلویزیونی از نظر زمان و از نظر مدت پلان‌ها پیدا کرده است.
امینی با اشاره به اینکه در این کتاب به آثار شهید آوینی به عنوان مؤلف پرداخته شده است، توضیح داد: اینکه شهید آوینی چگونه از طریق تدوین و صدا موفق شد تا به گونه‌ای حضور عالم غیب را نمایش دهد از دیگر مواردی است که به آن اشاره شده است. در این کتاب مقایسه‌هایی نیز با فیلم‌هایی که در دوره جنگ جهانی اول و دوم ساخته شده است با این مضمون که ساخت فیلم‌های جنگی در آن زمان چگونه بوده است و آیا همزمان با جنگ فیلمی ساخته شده یا خیر نیز صورت گرفته است. در کل باید گفت که این کتاب از محدوده سینمای ایران نیز فراتر می‌رود و یک مقایسه‌ای کلی با سینمای جنگ جهان در آن وجود دارد.
همسر شهید آوینی ادامه داد: معتقدم بخشی که در این کتاب به سینمای شهید آوینی اشاره شده است بسیار نزدیک به واقعیت آثار وی بوده است. علاوه بر آن تحلیلی که در کتاب ارائه شده از اینکه چطور آوینی در تدوین موفق شده تا مخاطب را به آن سوی تصویر هدایت کند، از مسائلی بود که برای خودم هم سوال بود و در این کتاب جواب خود را گرفتم چرا که توضیح داده می‌شود به لحاظ سینمایی چه اتفاقی افتاده تا این هدایت در سینما توسط شهید آوینی صورت بگیرد.
این ناشر کتاب بیان کرد: در این کتاب مترجم به خصوص در فصل آخر که مربوط به خود شهید آوینی و فیلم‌های وی می‌شود، زحمت خود را کشیده و اصطلاح‌هایی که در عرفان مسیحی هست را با اصطلاح‌هایی که در عرفان اسلامی و تشیع وجود دارد، تطبیق داده است. ترجمه و تدوین کتاب یک کار تیمی بود و برای آن به‌صورت مستقیم با مترجم در تماس بودم. این کتاب اثر مشکلی است که سینمای جنگ را در حوزه‌های مختلف جامعه‌شناسی، فلسفی، سینمایی و عرفانی بررسی می‌کند و کار گروهی برای آن بسیار لازم بود. ترجمه کتاب هم با وسواس و علاقه از سوی مترجم انجام شده است.
وی تاکید کرد: البته در طول کار با نویسنده نیز مشورت‌هایی داشتیم همچنین آقای تابش مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی از انتشار این کتاب حمایت بسیاری کرد. کار روی این پروژه اصلاً سخت نبود و می‌توان آن را یک کار لذت بخش دانست و امیدوارم این کتاب برای مخاطب نیز همان حال خوب که در پشت صحنه انتشار کتاب بود را به همراه داشته باشد.
امینی گفت: کاری که در این کتاب انجام دادم کمی فراتر از ویراستاری یک کتاب بود، در واقع کار روی آن نزدیک به سه ماه آن هم به صورت ۲۴ ساعته برای من زمان برد. در واقع بخش‌هایی از این کتاب باید برای مخاطب قابل فهم‌تر می‌شد، نویسنده و مترجم در این زمینه تلاش خود را کردند تا کتاب برای مخاطب قابل فهم باشد و ممکن است در بخشی از این آثار ادبیات روان نبود و می‌توانست برای مخاطب گنگ باشد به همین دلیل بخش‌هایی از کتاب که برای مخاطب نامفهوم بود با توجه به متن اصلی ویراستاری شد.
کتابی که می‌تواند الگوی آثار پژوهشی باشد
وی ادامه داد: مهمترین مساله این کتاب آن است که یک پژوهش روشمند در زمینه سینمای جنگ ایران است و در دل آن به مستندهای «روایت فتح» نیز پرداخته شده است. در «روایت جنگ در دل جنگ» یک دیدگاه کاملاً تازه به لحاظ طرح موضوع وجود دارد و می‌توان گفت ارائه مطالب قدم به قدم پیش می‌رود.
ناشر کتاب «روایت جنگ در دل جنگ» بیان کرد: ساختار پژوهشی کتاب ساختاری است که در سینمای ایران کم داریم و این کتاب می‌تواند الگوی نگارش چنین کتاب‌هایی باشد. همچنین باید بگویم که پژوهش در آثار شهید آوینی کم هست، در واقع معمولاً آثار شهید آوینی از نگاه سیاسی مورد بررسی قرار گرفته است و این کتاب آثار شهید آوینی را از منظر دیگری دیده و بررسی می‌کند و این امر خود به خود این فکر را در ذهن ایجاد می‌کند که این آثار تا چه اندازه پتانسیل‌های پرداخته نشده دارد و این امر می‌تواند ویژگی مهم کتابی باشد که می‌تواند بستری برای نقد و بحث پیرامون این مستندها و سینمای آن زمان ایجاد کند.
امینی در پایان گفت: به بعضی از قسمت‌های کتاب نقد دارم اما معتقدم امتیازهای این کتاب بسیار زیاد است. باید بگویم در هر اثری از دیدگاه‌های مختلف می‌تواند نقدهایی را به همراه داشته باشد که این امر یک مساله طبیعی است. باید چنین آثاری منتشر شود تا بستر نقد را فراهم کند و انگیزه‌ای برای نگارش کتاب‌ها و مقاله‌ها و ساخت فیلم‌های دیگری باشد.
