شهدای ایران: بسیار پیش آمده که مسافری با ژست هایی از کاوشگری و جهانگردی و تاریخ یابی و انواع عنوان های پُرطمطراق به ایران ورود یافته اما با برچسب جاسوس خارج می شود! و این رویه، مسیری دور از تصور نخواهد بود، چرا که جناب جاسوس هیچ وقت با افتخار به پذیرش جاسوسی خود و هم پیاله شدن با سران مزدور قدرت طلب به افشای عملیات خود دست نخواهد زد و از این رو برخلاف تصور خیلی ها می توان بسیاری از ربایندگان اطلاعاتی را از میان همین ساقدوشان علم و دانش و آگاهی جست! باور نمی کنید؟! در این مطلب به معرفی پروژه ای سربسته از فعالیت های زنی به ظاهر ایرانگرد اما به واقع جاسوس از سرزمین مکاران خواهم پرداخت که ساخته جدید فیلمساز کارکشته آلمانی تصویری دوباره از او به جا گذاشت.
گرترود بل، زنی با رویکرد فمینیستی و با نگاهی نافذ و رفتاری به ظاهر خیرخواهانه یکی از مهم ترین ماموران سازمان اطلاعات و امنیت خارجی بریتانیا موسوم به (SIS) در دوران جنگ جهانی اول و دوم بود که در قامت تاریخ نگار و باستان شناس و حتی کوهنورد سفرهایی جهت کسب اطلاعاتی خاص و محرمانه به کشورهای مختلف از جمله ایران داشت و البته طبق وارونه نگاری غربی ها هنوز هم از او به عنوان زنی محقق، بانویی الگو و انسانی ارزشمند در برخی منابع یاد می شود! حالا ورنر هرتسوگ، فیلمساز قدیمی و صاحب سبک آلمانی که بیشتر او را با مستندهای درجه یکش می شناسیم به سراغ کارگردانی گوشه ای از زندگی بانوی مرموز انگلیسی رفته و در فیلم «ملکه صحرا» ((Queen Of The Desert به دنبال تصویرسازی زندگی اوست. البته این اثر به دلیل سایه دواندن نگاه هایی از سیاست زدگی در برخی سکانس ها خارج از قاب های استادانه هرتسوگ قرار گرفته و می تواند به عنوان ضعیف ترین فیلم این کارگردان بلند آوازه محسوب شود، اما موضوع نهفته در اثر به دلیل ذات پرداخت به ماهیت جاسوسی غربی ها و اشارات بسیار به کشور و مردمان ایران مساله ای قابل توجه بوده که متاسفانه تاکنون هیچ مطلبی از آن در رسانه ها منعکس نشده است.

فیلم «ملکه صحرا» داستانی است از زندگی گرترود بل (نیکول کیدمن) که عناوین مختلفی در طول تاریخ و در این فیلم بر او متصل شد؛ از کاشف بریتانیا تا ملکه صحرا اما این زن متولد «کانتی دورهم» که بود؟

گرترود بل، نقشی زنانه از لورنس عربستان را به عهده داشته و با سفر به کشورهای خاورمیانه و ایجاد ارتباطی صمیمانه با سران و مردمان این کشورها در پی کسب اخباری برای سران بریتانیا بوده است. مشاور پادشاهی ننگین انگلستان در میانه سفرهای به ظاهر مکاشفانه خود سری هم به ایران در سال ۱۸۹۳ داشت و حتی چنان خود را نزدیک ایرانیان در مدتی کوتاه از اقامت کرد که تبدیل به حافظ شناس هم شد! و پس از بازگشت کتاب هایی هم در این باب منتشر کرد. شیفتگی ناآگاهانه به این زنِ اطلاعاتی چنان بود که اگر هنوز سری به متون منتشره بزنیم به مواردی از تحسین های نگاشته شده توسط راویان می رسیم که تصوری ظاهری از برخورد با این زن بریتانیایی را در بردارد.


در ایران پیش از انقلاب، رمانی خاطره نگارانه با نام «گرترود بل» نوشته آنت ایبل با ترجمه هوشنگ ابرامی برای نخستین بار به زبان فارسی، تصویری از این زن سیاست پیشه را نشان داد. هنگامی که کتاب فوق را مورد مطالعه قرار می دادم در مقدمه اش به رویکرد نویسنده و مترجمش رسیدم، هنگامی که درج شده بود: « کتابهایی در سرگذشت بزرگان جهان که زندگانی آنها سرمشق دلیری و پرهیزگاری و انسان دوستی است در این سلسله انتشار می یابد تا موجب پرورش صفات خوب انسانی در جوانان باشد.» در واقع نکته این جا است و در کتاب مورد اشاره هم به آن پرداخته شده است که گرترود بل که به طور مشخص فعالیت هایی در راستای جنبش فمینیستی در جهان- و در ایران آن زمان- داشته است، در ایران و نزد بسیاری به عنوان ادیب و شاعر و تاریخ دان شناخته شده است! پس از انقلاب هم کتابی با نام «ملکه صحرا» به نویسندگی جنت والاچ به انتشار درآمده است و حال فیلم بلند سینمایی هرتسوگ تکمیل کننده نمایشی از قهرمان نمایی زنی است که نمونه ای از رویکرد جاسوس مآبانه دغل بازان انگلیسی است. این در حالی است که در واقع این زن به عنوان سفیری از سوی سران استعماری غرب در خاورمیانه انتخاب شده و به عنوان فردی «پادشاه ساز» که اقدام به ایجاد تغییرات بسیاری در سطح پادشاهان منطقه کرده، قابل شناسایی است.

ورنر هرتسوگ آلمانی در فیلم «ملکه صحرا» در مواردی سعی کرد به دلیل رویکرد مستندنگارانه اش به اصل حقیقت پایبند باشد اما به طور حتم قدرت هیچ فیلمسازی در جهان به تغییر قانون تثبیت شده هالیوود مبنی بر فریبکاری، نخواهد بود و این فیلمساز مولف نیز در نهایت دوربین خود را از زاویه ای رو به شیفتگی به این زن سیاست پیشه دوخته تا در نهایت با لطافت بازی هنرپیشه خود و ملودرامی غلیظ، نگاه مخاطب را به سمت فداکاری های بانویی به ظاهر محقق و دغدغه مند گمراه سازد.


*سراج