«زائرانی که در هر یک از میقات مانند مسجد شجره احرام بسته‌اند و وارد منطقه‌ی حرم یا همان مکه شده‌اند، اگر پیش از آن‌که اعمال حج را کامل انجام دهند فوت شوند، حج‌شان کامل است و به نائب برای انجام اعمال حج نیازی ندارند.»
به گزارش شهدای ایران به نقل از ایسنا، سقوط جرثقیل در مسجدالحرام سبب مرگ 107 زائر شده که 11 تن آن‌ها ایرانی بودند، این اتفاق در حالی رخ داد که مراسم اصلی حج هنوز آغاز نشده و این سوال مطرح است که حکم شرعی حج کشته‌شدگان آن فاجعه چیست؟
براساس احکام و روایات اسلامی صریح‌ترین پاسخ این است: از آنجا که این افراد عمره تمتع خود را انجام داده بودند و به طور کلی هر شخصی با احرام وارد حرم شود، حتی اگر اعمال عمره تمتع‌اش پایان نپذیرفته باشد، نیازی به قضا و نیابت برای حج او نیست و مجزی از حجت‌الاسلام (حج واجب) است.
در فقه شیعه نیز آمده است: شخصی که برای حج احرام بسته و به منطقه حرم مکه وارد شده و به هر دلیل از دنیا برود، گویی خود شخصا حج گذارده و حج‌اش مقبول است و به قضا یا نیابت نیازی نیست.
در این مساله اجماع وجود دارد و همه فُقهایی که به این موضوع پرداخته‌اند، به کفایت حجِ این‌گونه افراد حکم داده‌اند و بالاتر آن‌که مرحوم «موسوی‌عاملی» در مدارک‌الاحکام، مرحوم «فیض کاشانی» در مفاتیح‌الشرایع، مرحوم «وحید بهبهانی» در شرح مفاتیح‌الشرایع، مرحوم «شهید ثانی» در مسالک، مرحوم «علامه حلی» در منتهی‌المطلب، مرحوم «فاضل مقداد» در التنقیح‌الرائع، مرحوم «سید طباطبایی» در ریاض‌المسائل، مرحوم «نراقی» در مستندالشیعه و مرحوم «نجفی» در جواهرالکلام ادعای اجماع و اتفاق بین فقیهان در مساله دارند.
بنابراین مساله موردِ اتفاق فُقها بوده و هیچ اختلاف فقهی از قدماء تا متاخرین در این‌باره در کتب فقهی گزارش نشده است.
ریشه اتفاق و اجماع فُقها در مسأله و مستند حکم آن‌ها، روایات معتبر چهارگانه‌ی ضریس، برید العجلی، ابی رئاب و مرسله مفید، از معصومین (علیهم السلام) در این‌باره است.
از نظر دلالت نیز مجموع این روایات بر کفایت حجت‌الاسلام (حج واجب) فردی که در حال احرام و پس از وارد شدن به حرم مرده، روشن و شفاف است.
در یکی از این روایات آمده است: «عن ضریس عن أبی جعفر (علیه السلام) قال: فی رجل خرج حاجّاً حجّة الاسلام فمات فی الطریق. فقال: إن مات فی الحرم فقد أجزأت عنه حجّة الاسلام و إن مات دون الحرم فلیقض عنه ولیّه حجة الإسلام.» (وسائل الشیعه، ج8 ،باب 26 ،ص47، حدیث یک)
امام صادق(ع) درباره حج‌گذاری که در بین راه از دنیا رفته، فرموده است: «اگر چنین فردی در حرم مُرده، از حجت‌الاسلام او کفایت می‌کند و به قضای آن نیازی نیست.»
بنابراین شخصی که بعد از احرام و وارد شدن به حرم مکه، حتی پیش از انجام اعمال عمره تمتع، از دنیا برود کفایت از حج واجب‌اش (حجت‌الاسلام) می‌کند و به‌جای آوردن حج را نیازی نیست و حج‌اش مقبول است.
همچنین شخصی که بعد از پایان اعمال عمره تمتع و قبل از شروع حج تمتع در مکه از دنیا برود، به اقتضای قاعده اولویت و اطلاق روایات، حج‌اش مقبول است و به قضا یا نیابت گرفتن برای وی نیازی نیست.
اما شخصی که در مدینه بمیرد و یا در بین راه مکه و قبل از رسیدن به حرم بمیرد، کفایت از حجت‌الاسلام وی ندارد، یعنی حج‌اش کامل نشده است.
فتوای آیات عظام امام خمینی(ره)، گلپایگانی، خوئی، اراکی، فاضل لنکرانی، بهجت، تبریزی، سیستانی، خامنه‌ای، صافی، مکارم شیرازی و نوری همدانی نیز بر همین قرار است که «فردی که بعد از وارد شدن در حرم مرده، حج از او ساقط شده است.»
براساس احکام و روایات اسلامی صریح‌ترین پاسخ این است: از آنجا که این افراد عمره تمتع خود را انجام داده بودند و به طور کلی هر شخصی با احرام وارد حرم شود، حتی اگر اعمال عمره تمتع‌اش پایان نپذیرفته باشد، نیازی به قضا و نیابت برای حج او نیست و مجزی از حجت‌الاسلام (حج واجب) است.
در فقه شیعه نیز آمده است: شخصی که برای حج احرام بسته و به منطقه حرم مکه وارد شده و به هر دلیل از دنیا برود، گویی خود شخصا حج گذارده و حج‌اش مقبول است و به قضا یا نیابت نیازی نیست.
در این مساله اجماع وجود دارد و همه فُقهایی که به این موضوع پرداخته‌اند، به کفایت حجِ این‌گونه افراد حکم داده‌اند و بالاتر آن‌که مرحوم «موسوی‌عاملی» در مدارک‌الاحکام، مرحوم «فیض کاشانی» در مفاتیح‌الشرایع، مرحوم «وحید بهبهانی» در شرح مفاتیح‌الشرایع، مرحوم «شهید ثانی» در مسالک، مرحوم «علامه حلی» در منتهی‌المطلب، مرحوم «فاضل مقداد» در التنقیح‌الرائع، مرحوم «سید طباطبایی» در ریاض‌المسائل، مرحوم «نراقی» در مستندالشیعه و مرحوم «نجفی» در جواهرالکلام ادعای اجماع و اتفاق بین فقیهان در مساله دارند.
بنابراین مساله موردِ اتفاق فُقها بوده و هیچ اختلاف فقهی از قدماء تا متاخرین در این‌باره در کتب فقهی گزارش نشده است.
ریشه اتفاق و اجماع فُقها در مسأله و مستند حکم آن‌ها، روایات معتبر چهارگانه‌ی ضریس، برید العجلی، ابی رئاب و مرسله مفید، از معصومین (علیهم السلام) در این‌باره است.
از نظر دلالت نیز مجموع این روایات بر کفایت حجت‌الاسلام (حج واجب) فردی که در حال احرام و پس از وارد شدن به حرم مرده، روشن و شفاف است.
در یکی از این روایات آمده است: «عن ضریس عن أبی جعفر (علیه السلام) قال: فی رجل خرج حاجّاً حجّة الاسلام فمات فی الطریق. فقال: إن مات فی الحرم فقد أجزأت عنه حجّة الاسلام و إن مات دون الحرم فلیقض عنه ولیّه حجة الإسلام.» (وسائل الشیعه، ج8 ،باب 26 ،ص47، حدیث یک)
امام صادق(ع) درباره حج‌گذاری که در بین راه از دنیا رفته، فرموده است: «اگر چنین فردی در حرم مُرده، از حجت‌الاسلام او کفایت می‌کند و به قضای آن نیازی نیست.»
بنابراین شخصی که بعد از احرام و وارد شدن به حرم مکه، حتی پیش از انجام اعمال عمره تمتع، از دنیا برود کفایت از حج واجب‌اش (حجت‌الاسلام) می‌کند و به‌جای آوردن حج را نیازی نیست و حج‌اش مقبول است.
همچنین شخصی که بعد از پایان اعمال عمره تمتع و قبل از شروع حج تمتع در مکه از دنیا برود، به اقتضای قاعده اولویت و اطلاق روایات، حج‌اش مقبول است و به قضا یا نیابت گرفتن برای وی نیازی نیست.
اما شخصی که در مدینه بمیرد و یا در بین راه مکه و قبل از رسیدن به حرم بمیرد، کفایت از حجت‌الاسلام وی ندارد، یعنی حج‌اش کامل نشده است.
فتوای آیات عظام امام خمینی(ره)، گلپایگانی، خوئی، اراکی، فاضل لنکرانی، بهجت، تبریزی، سیستانی، خامنه‌ای، صافی، مکارم شیرازی و نوری همدانی نیز بر همین قرار است که «فردی که بعد از وارد شدن در حرم مرده، حج از او ساقط شده است.»
