آقای هاشمی رفسنجانی در تفسیر آیات مربوط به آزمایش افراد با فرزند و مال می‌نویسد: «از جمله شروع سخن با فعل «اعلموا» و سپس منحصر کردن مال و اولاد برای آزمایش با کلمه «انما» و آنگاه مال و فرزند را آزمایش خواندن و نه وسیله آزمایش، این همه تأکید برای رساندن این حقیقت است که آزمون با مال و فرزند آزمونی دشوار و پیروزی در آن بسیار مشکل است».
به گزارش شهدای ایران به نقل از رسا، انسان طبیعتاً به گونهاى است که اگر به حال خود رها شود و هیچ مشکل و سختى خاصى نداشته باشد، به خود مغرور شده و به تکبّر و استکبار کشیده شده و از عواقب سوء عملکرد خود و پیشامدهاى بعدى غافل مىشود.
براى پیشگیرى از این معضل، حکمت الهى اقتضا می کندکه زندگى دنیوى انسان محفوف به ضعفها و گرفتارىها و مشکلاتى طبیعى، یا خود ساخته انسان باشد. هر فردی نیز به اقتضا زمان با موارد و عوامل مختلفی آزمایش می‌شود.
عوامل آزمایش افراد
آیات قرآن کریم نیز «مشکلات و سختى‌ها(بقره 155، انبیا 35)، فراوانی نعمت (نمل آیه 40)، فرزند(تغابن آیه 15)، ایمان و کفر(مدثر آیه 31) و زیور آلات در زمین(کهف آیه 7)» را وسیله آزمایش افراد بیان می‌کنند که در این‌باره به آزمایش شدن افراد با مال و فرزند بسیار تأکید شده است؛ «وَ اعْلَمُوا أَنَّما اَمْوالُکُمْ وَ اَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللّهَ عِنْدَهُ اَجْرٌ عَظیمٌ؛ و بدانید که اموال و فرزندان شما وسیله آزمایش‌اند و نزد خدا پاداشى بزرگ هست.»(انفال آیه 28)
«وَ ما اَمْوالُکُمْ وَ لا اَوْلادُکُمْ بِالَّتى تُقَرِّبُکُمْ عَنْدَنا زُلْفى؛ این اموال و فرزندان شما نیستند که شما را در نزد ما مقرّب سازند.»(سبا آیه 38) آیه دیگر نیز می‌فرماید: «اَلْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَةُ الْحَیواةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ؛ مال و فرزندان زینت بخش زندگى است و اعمال صالح نزد خدا بهتر است.»(کهف آیه 46)
البته باید توجه داشت که آزمایش تنها برای مردم عادی نبوده و انبیا و اولیا الهی همانند حضرت نوح، یوسف و لوط نیز در معرض امتحان و آزمایش‌های سختی الهی بودند. قرآن درباره درخواست حضرت نوح(ع) از خدا می‌فرماید: «وَ نادى نُوحٌ رَبَّهُ فَقالَ َرَبِّ اِنَّ ابْنى مِنْ اَهْلى وَ اِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُ؛ پروردگارا! پسرم از خاندان من است و به یقین وعده تو وعدهاى راست مىباشد و تو به من وعده فرمودى که خاندان مرا نجات بخشى؛ از این رو اگر پسرم از کسانى است که در خور نجات است و از کسانى است که وعده نجات آنان را فرمودهاى، اینک او را نجات بخش!»
خدا نیز به حضرتش وحی فرستاد: «اى نوح پسر تو اهل تو نیست، او عمل غیرصالحى است، پس زنهار که مبادا با من درباره نجات او روبرو شوى و درخواست نجات او را بکنى، که اگر چنین درخواستى کنى، درخواستى کرده اى که به واقعیت آن آگاهى ندارى و من تو را پند مى دهم که مبادا از جاهلان باشى.»
تفسیر آیات مربوط به آزمایش افراد از سوی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی
ولی همان‌گونه که بزرگان دین می‌گویند، آزمایش با فرزند و مال سخت‌ترین نوع آزمایش و امتحان است. آیت‌الله هاشمی رفسنجانی درباره تفسیر آیات مربوط به آزمایش با مال و فرزند همانند آیه «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَ أَوْلاَدُکُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ» می‌گوید: برداشت فوق از تأکیدات متعددی استفاده شده که در آیه مورد بحث به کار رفته است. از جمله شروع سخن با فعل «اعلموا» و سپس منحصر کردن مال و اولاد برای آزمایش با کلمه «انما» و آنگاه مال و فرزند را آزمایش خواندن و نه وسیله آزمایش. این همه تأکید برای رساندن این حقیقت است که آزمون با مال و فرزند آزمونی دشوار و پیروزی در آن بسیار مشکل است.(سایت آیت‌الله)
هیچ فردی نمی‌تواند ادعا کند که خدا او را آزمایش و امتحان نمی‌کند؛ باید دانست که هر فردی در هر لحظه و زمانی از زندگی خود در آزمایش است؛ امیرمؤمنان(ع) در سخنی با چنین مضمونی می‌فرماید: «از خدا نخواهید که شما را آزمایش نکند، چرا که امر محالی است؛ بلکه از او بخواهید شما را یاری کرده تا از آزمایش‌ها عاقبت به خیر بیرون آیید.»
علمایی که برای رضای خدا از رضای خانواده گذشتند
در طول انقلاب اسلامی ایران نیز بارها شاهد آزمایش پدران به وسیله فرزندانشان بودیم که پای برخی از این افراد در آزمایش مربوط به فرزند ناخلفشان لرزیده و به نوعی غربال شده از گردانه انقلاب خارج شدند.
ولی در این میان برخی از علما رضایت و خشنودی خداوند متعال را به رضایت فرزند، خانواده و مهر، محبت پدرانه خود ترجیح داده و با عدالتی مثال زدنی با فرزندان خود رفتار کردند؛ به گونه‌ای که اگر خطا داشتند، آنها را محاکمه کردند.
آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله حسنی امام جمعه ارومیه، آیت‌الله جنتی، آیت الله محمدی گیلانی، آیت‌الله خزعلی، آیت الله مشکینی و دیگر علما و شخصیت‌ها از جمله افرادی بودند که به وسیله فرزندان خود مورد امتحان و آزمایش قرار گرفتند.
آیت‌الله حسنی: درباره انقلاب با احدی شوخی ندارم حتی فرزندم
آیت‌الله حسنی امام جمعه ارومیه درباره فرزند بزرگش رشید که به گروه‌های منحرف ملحق شده بود، می‌نویسد: «جایش را شناسایى کردیم، در کمیته انقلاب تهران با آیت‌الله مهدوى‌کنى تماس گرفتم و گفتم: یک موردى هست، چند نفر مسلح بفرستد. نگفتم پسرم است، گفتم اگر مقاومت یا فرار کند، بزنید؛ نگذارید فرار کند و اگر هم تسلیم شد، دستگیر کنید و به کمیته تحویل بدهید؛ آنها رفتند و او را دستگیر کردند.
رشید را بعد براى بازجویى و محاکمه به تبریز انتقال دادند. او چون محل فعالیت‌هایش آذربایجان بود، در این شهر محاکمه و به اعدام محکوم شد و بلافاصله حکم اجرا گردید؛ من در مورد انقلاب با هیچ شخصى ولو پسرم باشد، شوخى ندارم و با هیچ احدى در این مورد عقد اخوتى هم نبسته‌ام. هنوز هم اگر یکى از فرزندانم بر ضدانقلاب و رهبرى خداى ناکرده فعالیت کند، همان کارى را خواهم کرد که با رشید کردم.»
صدور حکم اعدام فرزند از سوی پدر
آیت الله محمد مجمدی گیلانی نیز در خرداد سال 60 فرزندان خود را که به اتهام همکاری با منافقان دستگیری شده بود، محاکمه می‌کند؛ حتی نقل شده است که وقتی آیت‌الله گیلانی استنکاف مأموران برای اجرای حکم اعدام را مشاهده می‌کند، شخصا برای اجرای حکم اقدام می‌کنند که مأموران برای جلوگیری از اعدام شدن فرزند به دست پدرش این کار را انجام دادند.
موضع‌گیری آیت‌الله جنتی در برابر فرزندش
محمد حسین جنتی فرزند آیت الله جنتی نیز به اتهام همکاری داشتن با مجاهدین خلق دستگیر و محکوم به حبس ابد شد که در آبان سال 57 از زندان آزاد شده و پس از اعلام جنگ مسلحانه مجاهدین خلق علیه جمهوری اسلامی، به حمایت از سازمان مجاهدین خلق برخاست؛ ولی در پاییز سال 60 در هنگام فرار از پنجره ساختمان به پایین افتاده و کشته شد.
همچنین روزنامه کیهان در سال 60 خبر همکاری فرزند آیت‌الله مشکینی با گروه‌های ضد انقلاب را بیان می‌کند.
رفتار آیت‌الله خزعلی با فرزند ناخلفش
آیت‌الله خزعلی عالم دیگری بود که به وسیله فرزند ناخلفش مورد آزمایش و امتحان الهی قرار گرفته و ضمن برائت از فرزندش در بیانیه‌ای نوشت: خداوند متعال می‌فرماید: «یا ایها الذین آمنوا ان من ازواجکم و اولادکم عدوا لکم فاحذروهم» و نیز تذکر می‌دهد: «لا تجد قوما یومنون بالله و الیوم الاخر یوادون من حاد الله و رسوله و لو کانوا آباءهم او ابناءهم.»
در این دو آیه، خداوند سبحان به ما تنبه می‌دهد اگر اولادتان با خدا و رسول کنار نیامدند، از آنها احتراز کنید و آنها را دوست نداشته باشید.
مدت مدیدی است پسرم مهدی خزعلی از راه مستقیم منحرف شده، درست در خط مقابل قرار گرفته، هر چه نصحیت می‌کنم و برای هدایتش متوسل به اولیای خدا می‌شوم اثر نمی‌کند… . دیگر کاسه صبرم لبریز شده، دیگر با او صحبت نمی‌کنم و حرف‌های نامناسب او را بر نمی‌تابم.
ملت انقلابی عزیز همیشه در صحنه ما بدانند او از ما جدا هست و هر چه از من نقل کند، نپذیرند. با من ارتباطی ندارد؛ ولی الان هم دعا می‌کنم خداوند به او توفیق دهد که از راه انحرافی که پیش گرفته است، برگردد و گرنه خداوند مقتدر، اسلام و انقلاب و امام و رهبر و رئیس جمهور و مسلمین عزیز را از شر او مصون و محفوظ بفرماید.
محبوب‌ترین افراد در نزد خدا پرهیزکاران هستند نه ثروتمندان
نتیجه: امروز نیز شاهد آن هستیم که افرادی به وسیله فرزندانشان آزمایش و امتحان می‌شوند، امیدواریم در این زمینه عدالت را در پیش گرفته و تسلیم امر الهی شوند و اگر فرزندانشان خلافی را انجام داده با جان دل پذیرفته و آنها را مجازات کنند و بدانند که بیت‌المال برای همه بوده و خون احدی از دیگری رنگین‌تر نبوده و همه افراد در نزد خداوند متعال مساوی هستند.
قرآن در این‌باره می‌فرماید: «یا أیُّهَا النّاسُ إِنَّا خَلَقناکُم مَن ذَکَرٍ وَ أُنثَی وَ جَعَنَاکُم شُعُوباً و قَبَائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَاللّهِ أَتقَاکُم إِنَّ اللهَ عَلیم خبیر؛ ای مردم! بی‌تردید ما همه افراد نوع شما را از یک مرد وزن(آدم و حوا) آفریدیم و شما را قبیله‌ای بزرگ و کوچک قرار دادیم تا همدیگر بشناسید؛ مسلماً گرامی‌ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست. همانا خداوند بسیار دانا وآگاه است.»(سوره حجرات،آیه 13).
براى پیشگیرى از این معضل، حکمت الهى اقتضا می کندکه زندگى دنیوى انسان محفوف به ضعفها و گرفتارىها و مشکلاتى طبیعى، یا خود ساخته انسان باشد. هر فردی نیز به اقتضا زمان با موارد و عوامل مختلفی آزمایش می‌شود.
عوامل آزمایش افراد
آیات قرآن کریم نیز «مشکلات و سختى‌ها(بقره 155، انبیا 35)، فراوانی نعمت (نمل آیه 40)، فرزند(تغابن آیه 15)، ایمان و کفر(مدثر آیه 31) و زیور آلات در زمین(کهف آیه 7)» را وسیله آزمایش افراد بیان می‌کنند که در این‌باره به آزمایش شدن افراد با مال و فرزند بسیار تأکید شده است؛ «وَ اعْلَمُوا أَنَّما اَمْوالُکُمْ وَ اَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللّهَ عِنْدَهُ اَجْرٌ عَظیمٌ؛ و بدانید که اموال و فرزندان شما وسیله آزمایش‌اند و نزد خدا پاداشى بزرگ هست.»(انفال آیه 28)
«وَ ما اَمْوالُکُمْ وَ لا اَوْلادُکُمْ بِالَّتى تُقَرِّبُکُمْ عَنْدَنا زُلْفى؛ این اموال و فرزندان شما نیستند که شما را در نزد ما مقرّب سازند.»(سبا آیه 38) آیه دیگر نیز می‌فرماید: «اَلْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَةُ الْحَیواةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ؛ مال و فرزندان زینت بخش زندگى است و اعمال صالح نزد خدا بهتر است.»(کهف آیه 46)
البته باید توجه داشت که آزمایش تنها برای مردم عادی نبوده و انبیا و اولیا الهی همانند حضرت نوح، یوسف و لوط نیز در معرض امتحان و آزمایش‌های سختی الهی بودند. قرآن درباره درخواست حضرت نوح(ع) از خدا می‌فرماید: «وَ نادى نُوحٌ رَبَّهُ فَقالَ َرَبِّ اِنَّ ابْنى مِنْ اَهْلى وَ اِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُ؛ پروردگارا! پسرم از خاندان من است و به یقین وعده تو وعدهاى راست مىباشد و تو به من وعده فرمودى که خاندان مرا نجات بخشى؛ از این رو اگر پسرم از کسانى است که در خور نجات است و از کسانى است که وعده نجات آنان را فرمودهاى، اینک او را نجات بخش!»
خدا نیز به حضرتش وحی فرستاد: «اى نوح پسر تو اهل تو نیست، او عمل غیرصالحى است، پس زنهار که مبادا با من درباره نجات او روبرو شوى و درخواست نجات او را بکنى، که اگر چنین درخواستى کنى، درخواستى کرده اى که به واقعیت آن آگاهى ندارى و من تو را پند مى دهم که مبادا از جاهلان باشى.»
تفسیر آیات مربوط به آزمایش افراد از سوی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی
ولی همان‌گونه که بزرگان دین می‌گویند، آزمایش با فرزند و مال سخت‌ترین نوع آزمایش و امتحان است. آیت‌الله هاشمی رفسنجانی درباره تفسیر آیات مربوط به آزمایش با مال و فرزند همانند آیه «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَ أَوْلاَدُکُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ» می‌گوید: برداشت فوق از تأکیدات متعددی استفاده شده که در آیه مورد بحث به کار رفته است. از جمله شروع سخن با فعل «اعلموا» و سپس منحصر کردن مال و اولاد برای آزمایش با کلمه «انما» و آنگاه مال و فرزند را آزمایش خواندن و نه وسیله آزمایش. این همه تأکید برای رساندن این حقیقت است که آزمون با مال و فرزند آزمونی دشوار و پیروزی در آن بسیار مشکل است.(سایت آیت‌الله)
هیچ فردی نمی‌تواند ادعا کند که خدا او را آزمایش و امتحان نمی‌کند؛ باید دانست که هر فردی در هر لحظه و زمانی از زندگی خود در آزمایش است؛ امیرمؤمنان(ع) در سخنی با چنین مضمونی می‌فرماید: «از خدا نخواهید که شما را آزمایش نکند، چرا که امر محالی است؛ بلکه از او بخواهید شما را یاری کرده تا از آزمایش‌ها عاقبت به خیر بیرون آیید.»
علمایی که برای رضای خدا از رضای خانواده گذشتند
در طول انقلاب اسلامی ایران نیز بارها شاهد آزمایش پدران به وسیله فرزندانشان بودیم که پای برخی از این افراد در آزمایش مربوط به فرزند ناخلفشان لرزیده و به نوعی غربال شده از گردانه انقلاب خارج شدند.
ولی در این میان برخی از علما رضایت و خشنودی خداوند متعال را به رضایت فرزند، خانواده و مهر، محبت پدرانه خود ترجیح داده و با عدالتی مثال زدنی با فرزندان خود رفتار کردند؛ به گونه‌ای که اگر خطا داشتند، آنها را محاکمه کردند.
آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله حسنی امام جمعه ارومیه، آیت‌الله جنتی، آیت الله محمدی گیلانی، آیت‌الله خزعلی، آیت الله مشکینی و دیگر علما و شخصیت‌ها از جمله افرادی بودند که به وسیله فرزندان خود مورد امتحان و آزمایش قرار گرفتند.
آیت‌الله حسنی: درباره انقلاب با احدی شوخی ندارم حتی فرزندم
آیت‌الله حسنی امام جمعه ارومیه درباره فرزند بزرگش رشید که به گروه‌های منحرف ملحق شده بود، می‌نویسد: «جایش را شناسایى کردیم، در کمیته انقلاب تهران با آیت‌الله مهدوى‌کنى تماس گرفتم و گفتم: یک موردى هست، چند نفر مسلح بفرستد. نگفتم پسرم است، گفتم اگر مقاومت یا فرار کند، بزنید؛ نگذارید فرار کند و اگر هم تسلیم شد، دستگیر کنید و به کمیته تحویل بدهید؛ آنها رفتند و او را دستگیر کردند.
رشید را بعد براى بازجویى و محاکمه به تبریز انتقال دادند. او چون محل فعالیت‌هایش آذربایجان بود، در این شهر محاکمه و به اعدام محکوم شد و بلافاصله حکم اجرا گردید؛ من در مورد انقلاب با هیچ شخصى ولو پسرم باشد، شوخى ندارم و با هیچ احدى در این مورد عقد اخوتى هم نبسته‌ام. هنوز هم اگر یکى از فرزندانم بر ضدانقلاب و رهبرى خداى ناکرده فعالیت کند، همان کارى را خواهم کرد که با رشید کردم.»
صدور حکم اعدام فرزند از سوی پدر
آیت الله محمد مجمدی گیلانی نیز در خرداد سال 60 فرزندان خود را که به اتهام همکاری با منافقان دستگیری شده بود، محاکمه می‌کند؛ حتی نقل شده است که وقتی آیت‌الله گیلانی استنکاف مأموران برای اجرای حکم اعدام را مشاهده می‌کند، شخصا برای اجرای حکم اقدام می‌کنند که مأموران برای جلوگیری از اعدام شدن فرزند به دست پدرش این کار را انجام دادند.
موضع‌گیری آیت‌الله جنتی در برابر فرزندش
محمد حسین جنتی فرزند آیت الله جنتی نیز به اتهام همکاری داشتن با مجاهدین خلق دستگیر و محکوم به حبس ابد شد که در آبان سال 57 از زندان آزاد شده و پس از اعلام جنگ مسلحانه مجاهدین خلق علیه جمهوری اسلامی، به حمایت از سازمان مجاهدین خلق برخاست؛ ولی در پاییز سال 60 در هنگام فرار از پنجره ساختمان به پایین افتاده و کشته شد.
همچنین روزنامه کیهان در سال 60 خبر همکاری فرزند آیت‌الله مشکینی با گروه‌های ضد انقلاب را بیان می‌کند.
رفتار آیت‌الله خزعلی با فرزند ناخلفش
آیت‌الله خزعلی عالم دیگری بود که به وسیله فرزند ناخلفش مورد آزمایش و امتحان الهی قرار گرفته و ضمن برائت از فرزندش در بیانیه‌ای نوشت: خداوند متعال می‌فرماید: «یا ایها الذین آمنوا ان من ازواجکم و اولادکم عدوا لکم فاحذروهم» و نیز تذکر می‌دهد: «لا تجد قوما یومنون بالله و الیوم الاخر یوادون من حاد الله و رسوله و لو کانوا آباءهم او ابناءهم.»
در این دو آیه، خداوند سبحان به ما تنبه می‌دهد اگر اولادتان با خدا و رسول کنار نیامدند، از آنها احتراز کنید و آنها را دوست نداشته باشید.
مدت مدیدی است پسرم مهدی خزعلی از راه مستقیم منحرف شده، درست در خط مقابل قرار گرفته، هر چه نصحیت می‌کنم و برای هدایتش متوسل به اولیای خدا می‌شوم اثر نمی‌کند… . دیگر کاسه صبرم لبریز شده، دیگر با او صحبت نمی‌کنم و حرف‌های نامناسب او را بر نمی‌تابم.
ملت انقلابی عزیز همیشه در صحنه ما بدانند او از ما جدا هست و هر چه از من نقل کند، نپذیرند. با من ارتباطی ندارد؛ ولی الان هم دعا می‌کنم خداوند به او توفیق دهد که از راه انحرافی که پیش گرفته است، برگردد و گرنه خداوند مقتدر، اسلام و انقلاب و امام و رهبر و رئیس جمهور و مسلمین عزیز را از شر او مصون و محفوظ بفرماید.
محبوب‌ترین افراد در نزد خدا پرهیزکاران هستند نه ثروتمندان
نتیجه: امروز نیز شاهد آن هستیم که افرادی به وسیله فرزندانشان آزمایش و امتحان می‌شوند، امیدواریم در این زمینه عدالت را در پیش گرفته و تسلیم امر الهی شوند و اگر فرزندانشان خلافی را انجام داده با جان دل پذیرفته و آنها را مجازات کنند و بدانند که بیت‌المال برای همه بوده و خون احدی از دیگری رنگین‌تر نبوده و همه افراد در نزد خداوند متعال مساوی هستند.
قرآن در این‌باره می‌فرماید: «یا أیُّهَا النّاسُ إِنَّا خَلَقناکُم مَن ذَکَرٍ وَ أُنثَی وَ جَعَنَاکُم شُعُوباً و قَبَائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَاللّهِ أَتقَاکُم إِنَّ اللهَ عَلیم خبیر؛ ای مردم! بی‌تردید ما همه افراد نوع شما را از یک مرد وزن(آدم و حوا) آفریدیم و شما را قبیله‌ای بزرگ و کوچک قرار دادیم تا همدیگر بشناسید؛ مسلماً گرامی‌ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست. همانا خداوند بسیار دانا وآگاه است.»(سوره حجرات،آیه 13).
