تقویت دیپلماسی بی‌طرفانه و فعال با تمرکز بر گفت‌و‌گو، آرام‌سازی فضا و دعوت طرفین (هند و پاکستان) به خویشتن‌داری نمونه‌ای از دیپلماسی هوشمندانه ایران اسلامی در این درگیری بود.
شهدای ایران: سعید شهرابی فراهانی تحلیلگر ارشد مسائل سیاسی و بین‌الملل؛ درگیری‌های نظامی میان هند و پاکستان در آوریل ۲۰۲۵ که با حمله تروریستی در منطقه «پهلگام» آغاز شد، بار دیگر توجه منطقه و جهان را به یکی از حساس‌ترین گره‌های ژئوپلیتیکی آسیا معطوف ساخت.
پیامدهای این بحران، به‌ویژه برای جمهوری اسلامی ایران که هم‌مرز با پاکستان بوده و روابط راهبردی با هر دو طرف دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این نوشتار با نگاهی تحلیلی، به بررسی ابعاد ریشه‌ای تنش، پیامدهای آن برای ایران و الزامات راهبردی کشور در مواجهه با تحولات جنوب آسیا می‌پردازد.
ریشه‌های بحران
علی‌رغم آنکه عامل مستقیم بحران حمله تروریستی ۲۲ آوریل در کشمیر بود، اما بحران حاضر مبتنی بر ریشه‌هایی عمیق و تاریخی است:
- اختلاف دیرینه بر سر منطقه کشمیر که سه جنگ رسمی و ده‌ها درگیری مرزی را در تاریخ روابط دو کشور رقم زده است.
- تعلیق معاهده آب رود سند توسط هند که برای پاکستان، تهدیدی علیه امنیت آبی و کشاورزی محسوب می‌شود.
- فعالیت گروه‌های شبه‌نظامی در پاکستان که از نظر هند در طراحی و اجرای حملات اخیر نقش داشته‌اند.
- ورود فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی چینی به شبکه‌های غیررسمی در منطقه که موجب پیچیده‌تر شدن معادلات امنیتی شده.
- و نهایتاً، عوامل داخلی سیاسی در هر دو کشور که میل به بهره‌برداری از بحران برای اهداف انتخاباتی و انسجام ملی را تشدید کرده است.
اهمیت و پیامدهای بحران برای جمهوری اسلامی ایران
۱. چابهار؛ فرصت در دل بحران
با تشدید اختلافات هند و پاکستان، نقش بندر چابهار در تأمین مسیر جایگزین ترانزیتی هند به افغانستان و آسیای مرکزی برجسته‌تر شده است. این ظرفیت ژئوپلیتیکی، فرصتی راهبردی برای ایران در جهت توسعه دیپلماسی اقتصادی و تثبیت جایگاه خود در طرح‌های اتصال منطقه‌ای محسوب می‌شود.
۲. تهدیدات امنیتی در شرق کشور
افزایش تنش در پاکستان می‌تواند بستر فعالیت مجدد گروه‌های افراطی و قاچاقچیان را در مرز‌های شرقی ایران تقویت کند. احتمال ورود بازیگران فرامنطقه‌ای به بحران نیز خطر بی‌ثباتی در منطقه جنوب‌شرق ایران را افزایش می‌دهد.
۳. نوسانات بازار انرژی و تبعات اقتصادی
احتمال افزایش قیمت نفت در پی بحران، گرچه می‌تواند درآمد‌های ارزی ایران را موقتاً افزایش دهد، اما در بلندمدت با افزایش هزینه بیمه، حمل‌ونقل و نااطمینانی نسبت به امنیت منطقه، آثار منفی بر اقتصاد کشور خواهد داشت.
۴. پیچیدگی در مناسبات دیپلماتیک ایران
ایران همواره تلاش کرده توازن مناسبات میان هند و پاکستان را حفظ کند. ادامه بحران و فشار برای اتخاذ موضع از سوی یکی از طرفین، تهران را در موقعیت دشواری قرار می‌دهد. حفظ بی‌طرفی فعال و نقش‌آفرینی مثبت در مدیریت بحران، ضرورتی حیاتی در این شرایط است.
الزامات سیاست‌ورزی ایران
برای مواجهه مؤثر با تحولات جاری، راهبرد چندلایه‌ای و منعطف مورد نیاز است:
- تقویت دیپلماسی بی‌طرفانه و فعال با تمرکز بر گفت‌و‌گو، آرام‌سازی فضا و دعوت طرفین به خویشتن‌داری.
- شتاب‌بخشی به توسعه بندر چابهار و ارتقاء جایگاه آن در کریدور شرق به غرب.
- افزایش نظارت امنیتی در شرق کشور و تقویت آمادگی مقابله با تهدیدات تروریستی و مرزی.
- تعامل هوشمندانه با قدرت‌های منطقه‌ای نظیر چین و روسیه برای جلوگیری از تشدید مداخله‌گری غرب در بحران.
- رصد دقیق تحولات میدانی و رسانه‌ای بحران و مقابله با سناریو‌های جنگ روانی در داخل و خارج کشور.
جمع‌بندی
درگیری ۲۰۲۵ میان دو قدرت هسته‌ای آسیا، آزمونی برای ثبات منطقه‌ای و هوشمندی سیاست خارجی کشورهاست. برای جمهوری اسلامی ایران، این بحران همزمان فرصت‌ساز و تهدیدآفرین است. بهره‌برداری مؤثر از فرصت‌های اقتصادی در کنار مدیریت هوشمندانه تهدیدات امنیتی و دیپلماتیک، تنها با رویکردی یکپارچه، فعال و آینده‌نگرانه ممکن خواهد بود.
