مناظره‌های تلویزیونی انتخابات ریاست جمهوری در چهار دوره گذشته شیوه‌ها و مجری‌های متنوعی را به خود دیده‌اند، تجربه‌هایی که هرکدام می‌تواند مکمل جریان بعدی خود باشد تا کم خطاترین شکل ممکن رقم بخورد.
شهدای ایران: در چند روز گذشته رسانه‌ها از مهدی مهدی‌قلی به عنوان مجری برنامه تلویزیونی مناظره‌های انتخاباتی ریاست جمهوری چهاردهم یاد کردند. این گمانه‌زنی در حالی منتشر شد که هنوز صداوسیما تصمیم نهایی را نگرفته و با پنج گزینه نهایی در حال رایزنی است.
رضا پورحسین مرتضی حیدری، علی طلوعی در چهار دوره گذشته اجرای مناظره‌ها را بر عهده داشتند.
رضا پورحسین، رییس اسبق شبکه چهار مجری اولین دوره مناظره‌های انتخاباتی در سال ۱۳۸۸ بود. در آن دوره مباحث پرتنشی رد و بدل شد و حضور خنثی و کم‌تاثیر پورحسین در مقام اجرا مورد نقد قرار گرفت.
چهار سال بعد در انتخابات ۱۳۹۲ علی طلوعی و مرتضی حیدری به صورت دو نفره اجرای مناظره‌ها را بر عهده داشتند. علی طلوعی، در آن زمان مدیر شبکه تلویزیونی جام‌جم بود و به عنوان ناظر در مناظره‌ها حضور یافته بود. او کاغذهای قرعه‌کشی را از داخل گلدان‌ها بیرون می‌آورد و جز این در روند رقابت‌های انتخاباتی نقش خاصی نداشت. تجربه ناموفق اجرای دو نفره باعث شد که صداوسیما در دوره‌های بعدی یعنی سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۴۰۰ صرفا مرتضی حیدری را بر روی صندلی اجرا بنشاند.
با این حساب حیدری با اجرای سه دوره مناظره‌های انتخاباتی رکورددار است و پورحسین و طلوعی هر کدام یک دوره را اجرا کرده‌اند.
از مناظره‌های دونفره تا گروهی
مناظره‌های انتخاباتی سال ۸۸ به صورت دو نفره برگزار شد و تقابلی را ایجاد کرد که بسیار داغ و جنجالی بود. دو عامل باعث شد که صداوسیما دیگر به سمت مناظره‌های دو نفره نرود. در سال ۸۸ تعداد ۴ نامزد در رقابت حضور داشتند؛ اما در دوره‌های بعدی با توجه به افزایش تعداد نامزدها و کمبود زمان، امکان برگزاری حدود ۳۰ جلسه مناظره دو نفره امکان‌پذیر نبود.
همچنین مناظره‌های دو نفره، هیجان‌های کاذبی را ایجاد می‌کردند که کنترل و مدیریت آن در سطح جامعه گاه دشوار و نشدنی بود. با توجه به این دو چالش صداوسیما تصمیم گرفت مناظره‌های بعدی را به صورت گروهی برگزار کند.
وجه اشتراک مناظره‌های گروهی این بوده که در سه نوبت برگزار شده و در هر نوبت نامزدها به موضوعات مختلف اجتماعی، سیاسی- فرهنگی و اقتصادی و دغدغه‌های مردم پرداخته‌اند.
شیوه برگزاری مناظره‌های گروهی نیز در برخی دوره‌ها دچار نقص‌ها و ضعف‌هایی بود که اعتراض نامزدها و مخاطبان را در پی داشت. مثلا در سال ۱۳۹۲ مجری از نامزدها سوال‌هایی را می‌پرسید که انگار می‌خواهد اطلاعات عمومی آنها را بسنجد. سوالاتی که نامزدها با کنایه از آن با عنوان سوالات تستی یاد کردند.
بعد از این سوالات هشت عکس به نامزدها نشان داده شد و از آنها خواسته شد که نظراتشان را در باره عکس بگویند. این عکس‌ها تصاویری از یک مزرعه کشاورزی، مجتمع آپارتمانی، ترافیک، کشتی کانتینربر، بیمارستان، معدن، بازار و یک ساعت را نشان می داد.
در آن دوره مجری از هر نامزد سوالی خاص را می‌پرسید و نامزد سه دقیقه فرصت داشت به پرسش پاسخ دهد و سایر نامزدها هم ۹۰ ثانیه زمان داشتند تا درباره همان موضوع اظهارنظر کنند. این شیوه باعث می‌شد که بحث‌های پراکنده‌ای شکل بگیرد و موضوعات مطرح‌شده فاقد انسجام و یکپارچگی باشند.
در واکنش به این انتقادها مرتضی حیدری، مجری مناظره بیان کرد: بیش از ۲۰ سناریوی مختلف را بررسی کردیم. از اساتید ارتباطات و همکاران باسابقه مشورت گرفتیم. مدلی که رسیدیم این بود و این مدل به تایید ستاد انتخابات کشور هم رسید.
در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ پس از برگزاری دور اول مناظره سه نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری با ارسال نامه‌ای به کمیته نظارت بر تبلیغات انتخابات از روند برگزاری اولین مناظره انتخابات ریاست جمهوری شکایت و یک نامزد هم اعتراض خود را اعلام کرد.
یکی از شکایت‌ها این بود که مجری به یکی از نامزدها دو دقیقه زمان بیشتری برای صحبت اختصاص داده است. نامزد دیگری هم مدعی شد که خودش مسائل را در چارچوب موضوع مناظره مطرح کرده اما سایر نامزدها چنین چارچوبی را رعایت نکرده‌اند.
آخرین دوره مناظره‌های انتخاباتی در سال ۱۴۰۰ در حالی برگزار شد که عبدالعلی علی‌عسگری ریاست سازمان صداوسیما را بر عهده داشت. پیمان جبلی که چند ماه بعد در ۷ مهر ۱۴۰۰ عهده‌دار ریاست این سازمان شد، امسال اولین تجربه‌اش در برگزاری مناظره‌های انتخاباتی ریاست جمهوری را تجربه خواهد کرد. احتمالا با توجه به سیاست‌ها و رویکردهای متفاوت جبلی، امسال تغییراتی را در شیوه برگزاری مناظره و انتخاب مجری شاهد باشیم.
رئیس صداوسیما فردا (یکشنبه ۲۰ خردادماه) در یک نشست خبری اعلام می‌کند که چه کسی بر روی صندلی اجرای پنجمین مناظره خواهد نشست و این رقابت با چه سبک و شیوه‌ای برگزار خواهد شد. حضور رئیس رسانه ملی در یک نشست خبری با موضوع «تبلیغات نامزدهای چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در رسانه ملی» برای اولین بار است که اتفاق می‌افتد.
بایدها و نبایدهای اجرای مناظره
مناظره‌های تلویزیونی انتخاباتی یکی از چالش برانگیزترین انواع برنامه‌های رسانه‌ای هستند. از آنجا که مناظره‌ها در خصوص مسائل حساس و مهم بین نخبگان جامعه، برگزار می‌شود، مدیریت صحیح اجرای مناظره‌ها ضروری است.
مناظره یکی از شیوه‌های مفید برای معرفی دیدگاه های مختلف به جامعه و فهم بهتر افکار عمومی از مسائل سیاسی و فرهنگی و اقتصادی واجتماعی است.
رعایت عدالت و بی‌طرفی مهم‌ترین ضرورتی است که مجری مناظره باید به آن توجه داشته باشد. طرفداران نامزدها انتظار دارند که مجری مناظره در زمان‌بندی و مواجهه با نامزدها عدالت را رعایت کند. تمامی رفتارها و گفتارهای یک مجری زیر ذره‌بین است و کوچک‌ترین بی‌عدالتی او توسط افکار عمومی رصد می‌شود.
مجری مناظره باید مراقب باشد نامزدهایی که با هم اختلاف نظر دارند، در چارچوب تعیین‌شده حرف بزنند و بحث‌ها را به حاشیه نبرند. همچنین زمانی که مباحث روی دور تکرار می‌افتد، مجری می‌تواند پرونده یک بحث جدید را باز کند. البته مجری باید حواسش به هیجان رقابت باشد و با توقف‌های بیجا این هیجان را نابود نکند. لزومی ندارد همه برنامه‌های مناظره یک مجری داشته باشد. یک مجری که کارشناس سیاسی است می‌تواند بخش سیاسی را اجرا کند و مجری-کارشناس اقتصادی می‌تواند عهده‌دار اجرای بخش اقتصادی شود.
منبع: ایرنا
