شهدای ایران :روز عرفه از ایام بزرگ در تقویم و فرهنگ اسلامی به شمار می‌رود. در این روز حجاج از مکه به کوه و صحرای عرفات رفته و پس از اقامه‌ی نماز ظهر و عصر به قرائت دعا مشغول می‌شوند.

شب عرفه از لیالی بسیار مقدس در فرهنگ شیعه و اسلام به شمار می‌رود. حج‌گزاران در ساعات بامدادی این روز باشکوه به دعا و نیایش به درگاه ذات اقدس احدیت می‌پردازند.

در حقیقت روز عرفه مقدمه‌ای بر عید بزرگ قربان است و مناسک آن زمینه ساز حاجی شدن زائران خانه‌ی خداست. آن‌ها که قرار است میراثدار ابراهیم خلیل الله، اسماعیل ذبیح الله و هاجر باشند، در این روز مشغول به ذکر گفتن و انجام اعمال مختص به این روز هستند.

عرفات نام جایگاهی است که حاجیان در روز عرفه (نهم ذی الحجه) در آنجا توقف می کنند و به دعا و نیایش می‌پردازند و پس از برگزاری نماز ظهر و عصر به مکه مکرمه بازمی‌گردند و وجه تسمیه آن را چنین گفته‌اند که جبرئیل علیه السلام هنگامی که مناسک را به ابراهیم می آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آری، لذا به این نام خوانده شد.

همچنین گفته اند سبب آن این است که مردم از این جایگاه به گناه خود اعتراف می‌کنند و بعضی آن را جهت تحمل صبر و رنجی می‌دانند که برای رسیدن به آن باید متحمل شد. چراکه یکی از معانی «عرف» صبر و شکیبایی و تحمل است.

فَتَلَقی آدَمُ مِنْ رَبِّه کَلماتًُ فتابَ عَلیهِ اِنَّه’ هو التَّوابُ الرّحیمْ

آدم از پروردگارش کلماتی دریافت داشت و با آن بسوی خدا بازگشت و خداوند، توبه او را پذیرفت، چه او توبه پذیر مهربان است.

طبق روایت امام صادق (ع)، آدم (ع) پس از خروج از جوار خداوند، و فرود به دنیا، چهل روز هر بامداد بر فراز کوه صفا با چشم گریان در حال سجود بود، جبرئیل بر آدم فرود آمد و پرسید:
ـ چرا گریه می‌کنی‌ ای آدم؟
ـ چگونه می‌توانم گریه نکنم در حالیکه خداوند مرا از جوارش بیرون رانده و در دنیا فرود آورده است.
ـ‌ای آدم به درگاه خدا توبه کن و بسوی او بازگرد.
ـ چگونه توبه کنم؟
جبرئیل در روز هشتم ذی‌الحجه آدم را به منی برد، آدم شب را در آنجا ماند؛ و صبح با جبرئیل به صحرای عرفات رفت، جبرئیل بهنگام خروج از مکه، احرام بستن را به او یاد داد و به او لبیک گفتن را آموخت و چون بعد از ظهر روز عرفه فرا رسید تلبیه را قطع کرد و به دستور جبرئیل غسل نمود و پس از نماز عصر، آدم را به وقوف در عرفات واداشت و کلماتی را که از پروردگار دریافت کرده بود به وی تعلیم داد، این کلمات عبارت بودند از:
خداوندا با ستایشت تو را تسبیح می‌گویم سُبحانَکَ اللهُمَ وَ بِحمدِک
جز تو خدایی نیست لا الهَ الاّ اَنْتْ
کار بد کردم و بخود ظلم نمودم عَمِلْتُ سوء وَ ظَلَمْتُ نَفْسی
به گناه خود اعتراف می‌کنم وَ اِعْتَرِفْتُ بِذَنبی اِغْفرلی
تو مرا ببخش که تو بخشنده مهربانی اِنَّکَ اَنْتَ اَلغَفور الرّحیمْ

آدم (ع) تا بهنگام غروب آفتاب همچنان دستش رو به آسمان بلند بود و با تضرع اشک می‌ریخت، وقتی که آفتاب غروب کرد همراه جبرئیل روانه مشعر شد، و شب را در آنجا گذراند؛ و صبحگاهان در مشعر بپاخاست و در آنجا نیز با کلماتی به دعا پرداخت و به درگاه خداوند توبه گذاشت.

آری اسماعیل نفس در این روز مهیا می‌شود تا به قربانگاه رود و به اذن خداوند قربانی شود. هوا و هوس در درون هر مسلمانی بالاخص حاجیان قربانی می‌شود و روح بندگی از چنگال اهریمن درون خلاصی می‌یابد و آزاد می‌شود و به سوی معبود ازلی و ابدی خود پرواز می‌کند.

چه بسیار کسانی که در این ایام هوای حج به سر دارند و بنا به دلایل مختلف ازجمله بیماری‌های مختلف توانایی حضور در این اجتماع بزرگ مسلمانان جهان را ندارند. دل این افراد این روز‌ها در مجاورت خانه‌ی خدا و در صحرای عرفات است. در این ایام پرفضیلت است که قلب‌ها با ذکر الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی لَیسَ لِقَضائِهِ دافِعٌ، وَلَا لِعَطائِهِ مانِعٌ، وَلَا کصُنْعِهِ صُنْعُ صانِعٍ، وَهُوَ الْجَوادُ الْواسِعُ می‌تپند. دعای مفصلی از امام حسین علیه السلام که در چنین روزی در جانب چپ کوه عرفه و رو به کعبه قرائت فرمودند.

بنا بر روایات مختلف ذکر همین دعا برای کسانی که موفق به زیارت بیت الله العتیق نشده اند بسیار ثواب دارد و به قولی جبران غیبت آن‌ها در مناسک حج است. نهم ذی الحجه، روز عرفه و دست دعا برداشتن به سوی درگاه خداوند است. روز استغفار و توبه است. مهلتی برای بازگشت از گناه و افتادن در راه ثواب است.

فردا، روز عید سعید قربان، یکی از بزرگترین اعیاد جهان اسلام است که در برخی از ادیان بزرگ آسمانی نیز به اشکال و انحاء دیگر برگزار می‌شود. حج‌گزاران در همین روز است که حاجی می‌شوند و راه اسماعیل نبی را پیش خواهند گرفت.

*علی عبدالصمدی