برای حجت الاسلام «رضا اژدر محمدی»، طلبه ۳۱ ساله مشهدی که روز و شبش با دغدغه پاسخ به نیازهای مذهبی و فرهنگی اجتماعی ناشنوایان گره خورده، محرومیت این قشر فراموش‌شده جامعه از مراسم مهم شب‌های قدر، یک خلأ بزرگ و غصه عظیم بود. اینطور بود که تهدید کرونا را به فرصتی شیرین تبدیل کرد و سال گذشته با لطف مسئولان آستان قدس رضوی و به‌اتفاق دوستان همیشه همراهش، برای اولین بار مراسم شب‌های قدر ویژه ناشنوایان را در حرم مطهر امام رضا(ع) برگزار کردند. اتفاق مبارکی که امسال به شکلی ویژه‌تر قرار است نه‌فقط ناشنوایان مشهدی بلکه تمام ناشنوایان کشور را در شب‌های قدر به فیض برساند. با گفت‌وگوی ما با این طلبه جوان و خوش‌فکر همراه باشید تا از شگفتانه‌های ویژه‌ای که در شب‌های قدر برای عزیزان ناشنوا تدارک دیده‌اند، باخبر شوید.
*تا قبل از این، مراسم مذهبی ویژه ناشنوایان به هیئت‌های کوچک خودشان محدود می‌شد. چطور دامنه این مراسم به حرم مطهر امام رضا(ع) گسترش پیدا کرد؟
- ناشنوایان مشهد از سال ۸۵ هیئت «عزاداران علمدار کربلا» را برای جمع خودشان تأسیس کرده‌اند و مراسم هفتگی دارند. ازآنجاکه پدر و مادر من هم هر دو ناشنوا هستند، من هم به این هیئت رفت و آمد داشتم و از همین جا تصمیم گرفتم در خدمت ناشنوایان باشم. ما از چند سال قبل در مناسبت‌هایی مثل عاشورا و تاسوعا، فاطمیه و شهادت امام رضا(ع)، با هیئت ناشنوایان در قالب دسته سینه‌زنی به سمت حرم می‌رویم. شکل خاص عزاداری این هیئت، توجه مردم را جلب می‌کند. اینکه من و دوستم، حجت‌الاسلام مهدی ظریفی، روی ماشین پیشاپیش دسته می‌ایستیم و ضمن هدایت دسته، آن چیزی که مداح در حال خواندنش است را با زبان اشاره برای جمع ناشنوایان ترجمه می‌کنیم، خودش باعث معرفی این عزاداران خاص می‌شود.
حجت الاسلام «رضا اژدر محمدی»، در حال سخنرانی و مداحی به زبان اشاره
شاید همین فعالیت‌ها باعث شده بود که ۲سال قبل در ایام شهادت امام رضا(ع) از طرف آستان قدس رضوی با من تماس گرفتند و گفتند: «در برنامه‌های عزاداری حرم، روزهایی را برای هیئت گروه‌های خاص مثل ناشنوایان و نابینایان در نظر گرفته‌ایم. یک شب را هم به برنامه عزاداری هیئت ناشنوایان اختصاص داده‌ایم. می‌توانید بیایید و مراسم‌تان را در حرم رضوی برگزار کنید.» اتفاق بزرگ و غافلگیرکننده‌ای بود. ما با تمام وجود از این دعوت ارزشمند استقبال کردیم و در یکی از روزهای ماه صفر دو سال قبل، با رعایت کامل دستورالعمل‌های بهداشتی، برای اولین بار مراسم عزاداری ویژه ناشنوایان با حضور بیش از ۵۵۰ نفر در رواق «دارالمرحمه» حرم امام رضا(ع) برگزار شد. البته فقط همین نبود. تمام ناشنوایان حاضر در آن مراسم با هماهنگی مسئولان محترم آستان قدس در پایان مراسم به مهمانسرای حرم دعوت و با غذای نذری حضرتی پذیرایی شدند و آن روز به یک خاطره فراموش‌نشدنی برایشان تبدیل شد.
نمایی از برگزاری مراسم شب قدر ویژه ناشنوایان در حرم امام رضا(ع)
*با همین پیش‌زمینه به فکر برگزاری مراسم شب‌های قدر هیئت ناشنوایان در حرم افتادید؟
- بله. با خودمان فکر کردیم با توجه به اجرای محدودیت‌های دوران کرونا در حرم، دیگر آن ازدحام جمعیت همیشگی وجود ندارد و در فضای وسیع صحن‌ها می‌شود با مراعات شیوه‌نامه‌های بهداشتی، مراسم ویژه ناشنوایان را در مناسبت‌های خاص مذهبی برگزار کرد. خوشبختانه مسئولان آستان قدس هم، از سابقه فعالیت‌های ما در هیئت ناشنوایان باخبر بودند و از ما و گروهمان شناخت خوبی پیدا کرده بودند. با توجه به برگزاری مراسم قبل، فضا هم برای تکرار چنین اتفاقی در حرم مهیاتر شده بود. اینطور بود که وقتی پیشنهاد برگزاری مراسم شب‌های قدر برای ناشنوایان در حرم را ارائه کردیم، دوستان آستان قدس موافقت کردند.
البته این بار با توجه به اینکه هم تجربه قبلی داشتیم و هم ابعاد مراسم بزرگتر می‌شد، به دوستان آستان قدس گفتیم مراسم ویژه ناشنوایان در فضای وسیعی مانند صحن‌های حرم رضوی، نیازمند ملزومات و امکاناتی است که اگر فراهم نشود، مراسم برای بخشی از مستمعان ناشنوا، بی‌استفاده خواهد بود.
*دقیقاً چه ملزوماتی برای برگزاری مراسم ناشنوایان مورد نیاز است؟
- به دوستان آستان قدس عرض کردم برای برگزاری مراسم معمول حرم برای زائران در مناسبت‌هایی مثل شب‌های قدر، همین‌که یک سیستم صوتی قوی و بی‌نقص فراهم شود، کفایت می‌کند. اما ماجرای مراسم ویژه ناشنوایان، متفاوت است چون این مراسم، اساساً بیصدا برگزار می‌شود. مداحی و روضه‌خوانی برای ناشنوایان، با کشش صدا و لحن حزن‌آلود و استفاده از دستگاه‌های موسیقی انجام نمی‌شود بلکه تنها ابزار مداح و روضه‌خوان مجلس ناشنوایان، زبان اشاره است. در این مراسم خاص، تنها چیزی که می‌تواند مکمل زبان اشاره باشد و تا حدی حزن را به مخاطب ناشنوا انتقال دهد، کم کردن نور در فضای مجلس است.
بنابراین به نمایندگان آستان قدس توضیح دادم برای اجرای مراسم شب‌های قدر در حرم، به تلویزیون‌های پهن‌پیکر شهری نیاز داریم. با توجه به اینکه مراسم در شب برگزار می‌شود و جمعیت زیادی هم در آن حضور خواهند داشت، ما به چنین نمایشگر بزرگی نیاز داریم که تصویر زوم‌شده روی صورت سخنران و مداح و مترجمی که صحبت‌های آنها را با زبان اشاره ترجمه می‌کند را با وضوح نشان دهد. این تدبیر کمک می‌کند حاضرانی که عقب‌تر نشسته‌اند و از جایگاه فاصله دارند هم به‌راحتی محتوای مراسم را درک کنند. من نکات لازم را مطرح کردم و دوستان محترم آستان قدس هم با آغوش باز پذیرفتند. الحمدلله به همت دوستان، این نمایشگر بزرگ آماده شد و به لطف امام رضا(ع) پارسال توفیق پیدا کردیم برای اولین بار، مراسم احیای ۳ شب قدر را با زبان اشاره برای ناشنوایان در حرم رضوی اجرا کنیم.
ناشنوایان در حال دعا و عزاداری به زبان اشاره
*واکنش ناشنوایان حاضر در مراسم احیای شب قدر در حرم امام رضا(ع) چه بود؟
- خیلی خوشحال و راضی بودند. در پایان مراسم، مرا رها نمی‌کردند. خیلی تحت‌تاثیر محتوای مراسم قرار گرفته بودند. مدام تشکر می‌کردند و می‌گفتند: «ما برای اولین بار است شب قدر به حرم می‌آییم. سال‌های قبل نمی‌آمدیم چون مراسم احیا برایمان قابل استفاده نبود. هیچ‌کس نبود محتوای سخنرانی، مداحی و مراسم قرآن به سر گرفتن را با زبان اشاره برایمان ترجمه کند. اما امسال با این مراسم، توانستیم در حرم امام رضا(ع) با زبان اشاره، احیا بگیریم و از شب‌های قدر استفاده کنیم.» آنها به‌واسطه این مراسم، ارتباط متفاوتی هم با حرم امام رضا(ع) برقرار کرده بودند و این موضوع خیلی تحت‌تاثیر قرارشان داده بود.
همین استقبال پرشور عزیزان ناشنوا بود که باعث شد قول برگزاری مراسم شب‌های قدر برای سال‌های آینده را هم از مسئولان آستان قدس بگیریم. اما امسال در آستانه ماه مبارک رمضان، چیزی در ذهنم جرقه زد که می‌توانست ابعاد اثرگذاری این مراسم را هزاران هزار برابر کند...
مترجم ویژه ناشنوایان در حال ترجمه محتوای مراسم قرآن به سر گرفتن به زبان اشاره
*آن ایده درخشان چه بود؟ چه ارزش افزوده‌ای قرار است به مراسم امسال شب‌های قدر ویژه ناشنوایان اضافه شود؟
- در تعطیلات نوروز به فکرم رسید اگر بتوانیم موافقت رسانه ملی برای پخش زنده مراسم احیای ویژه ناشنوایان در حرم رضوی را بگیریم، ابعاد این مراسم به سراسر کشور گسترش پیدا خواهد کرد. خب، شبکه‌های تلویزیونی در شب‌های قدر، مراسم احیا در بقاع متبرکه و اماکن مذهبی مختلف را به‌صورت زنده پخش می‌کنند. حالا یک شبکه هم مراسم شب قدر ویژه ناشنوایان را مستقیم پخش کند، اشکالی پیش نمی‌آید. ما تجربه این موضوع را هم داشته‌ایم. در ایام مناظرات انتخابات ریاست جمهوری، از شبکه سلامت با من تماس گرفتند و دعوت کردند ترجمه همزمان محتوای مناظرات به زبان اشاره را برایشان انجام دهم. اتفاق خوبی هم رقم خورد. بنابراین این ایده، کاملاً عملی است.
بانوان ناشنوا در حال احیای شب قدر در حرم رضوی
اگر پخش زنده مراسم امکان‌پذیر می‌شد، مراسم شب قدر ما محدود به آن ۵۰۰، ۶۰۰ ناشنوای مشهدی محدود نمی‌شد. باقی ناشنوایان هموطن در شهرها و روستاها که همیشه از مراسم شب قدر محروم هستند هم، می‌توانستند از آن استفاده کنند. ناشنوایان در شب‌های قدر مجبورند در خانه بمانند چون نمی‌توانند با مراسمی که در مکان‌های عمومی برگزار می‌شود، ارتباط برقرار کنند. در خانه هم، معلوم نیست بتوانند از این شب استفاده کنند یا نه. خیلی‌هایشان ممکن است در این شرایط، اصلاً شب قدر بیدار نمانند و همان سر شب، خواب را ترجیح بدهند. خب، ما چرا زمینه فیض بردن این عزیزان در شب‌های قدر را فراهم نکنیم؟
*این ایده در ذهن شما باقی ماند یا برای عملی‌شدنش اقدام کردید؟
- در همان تعطیلات با یکی از دوستان تلویزیونی به نام آقای «عطاءالله سلمانیان» تماس گرفتم. ایشان مدتی قبل، مستند «نوای دست‌ها» را با موضوع حضور ناشنوایان در پیاده‌روی اربعین کارگردانی کرده بود. من در این مستند که از شبکه‌های تلویزیونی هم پخش شد، با ایشان همکاری داشتم. با آقای سلمانیان تماس گرفتم، موضوع پخش زنده مراسم شب‌های قدر ناشنوایان را مطرح کردم و از ایشان راهنمایی و کمک خواستم. ایشان هم حسابی از این ایده استقبال کرد و گفت موضوع را از طریق بسیج رسانه پیگیری می‌کند. انصافاً آقای سلمانیان در ایام نوروز برای پیگیری این کار خیلی زحمت کشید و عاقبت هم عیدی بزرگی به ما داد. ایشان مژده داد با عنایت امام رضا(ع) و به همت بسیج رسانه ملی، مراسم شب‌های قدر ناشنوایان در حرم امام رضا(ع) در رواق دارالمرحمه از شبکه سلامت به‌صورت زنده پخش خواهد شد. طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده، پخش مستقیم این مراسم در شب‌های ۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه مبارک رمضان از ساعت ۲۲ از شبکه سلامت شروع خواهد شد.
حاج آقا اژدر محمدی در حال روایت مصائب اهل بیت(ع) با زبان اشاره
*این اتفاق، عیدی اولین ماه مبارک قرن جدید برای ناشنوایان بود یا قرار است سال‌های آینده هم تکرار شود؟
- به نکته خوبی اشاره کردید. قرار بود قبل از شروع ماه مبارک رمضان من سفری به تهران داشته باشم تا با عوامل این برنامه در شبکه سلامت دیدار و گفت‌وگو کنیم. اما متاسفانه شرایط فراهم نشد. دوستان گفتند: «اشکالی ندارد. ما می‌آییم مشهد.» اینطور بود که آقای «علیرضا رشادتی»، تهیه‌کننده برنامه از اول ماه مبارک به مشهد آمد و در حرم پیگیر مقدمات اجرای خوب مراسم شد. خلاصه قسمت این بود در حرم مطهر امام رضا(ع) با دوستان ملاقات و همفکری کنیم.
آقای رشادتی که انسان بسیار فعالی است و با علاقه فراوان پیگیر کارهای پخش زنده مراسم شب قدر ناشنوایان بود، قول تکرار این موضوع در سال‌های آینده را هم داد تا پخش مستقیم امسال، یک اتفاق نباشد و این برنامه، به یک روال دائمی تبدیل شود که ما و رسانه ملی از قبل برایش برنامه‌ریزی کنیم. البته این تنها خبر خوب مراسم امسال نیست. ما در شب‌های قدر امسال، یک مهمان ویژه داریم که حضورش حتماً ناشنوایان عزیز را حسابی غافلگیر و خوشحال می‌کند...
مناجات خوانی حاج محمود کریمی در شب های ماه مبارک رمضان در حرم رضوی
*مشتاقیم این مهمان ویژه مراسم شب‌های قدر ناشنوایان را به ما هم معرفی کنید.
- ۲، ۳ روز قبل از طرف آستان قدس رضوی اطلاع دادند در شب ۲۳ ماه مبارک رمضان، یعنی آخرین و مهمترین شب قدر، حاج محمود کریمی برای مداحی و مناجات‌خوانی به مراسم ناشنوایان خواهد آمد. این خبر، واقعاً برای ما غافلگیرکننده بود. خیلی خوشحال شدیم. نهایت خواسته ما، فراهم شدن زمینه پخش مستقیم تلویزیونی مراسم بود اما امام رضا(ع) یک هدیه اضافه هم به ما داد. حضور حاج محمود کریمی در مجلس ناشنوایان، بسیار ارزشمند است؛ آن هم با مشغله‌های فراوانی که ایشان در ایام ماه مبارک و به‌ویژه در شب‌های قدر دارند. همه ما می‌دانیم از مجالس ایشان استقبال گسترده‌ای می‌شود. اما ایشان به جای حضور در یک مراسم وسیع با مخاطب عام، ترجیح داده‌اند در یک مراسم با مخاطب خاص حضور داشته باشند و ناشنوایان را به فیض برسانند.
البته با اینکه من خیلی از خبر حضور حاج محمود کریمی خوشحال شده بودم اما به مسئولان آستان قدس عرض کردم باید قبل از اجرای مراسم، با ایشان صحبت کنم و نکاتی را درباره شرایط مجلس ناشنوایان متذکر شوم. خوشبختانه هماهنگی‌های لازم انجام شد و دیشب ساعت ۱۲ به حرم امام رضا(ع) رفتم و قبل از شروع مراسم مناجات خوانی، با حاج محمود صحبت کردم و نکات مد نظرم را برایشان توضیح دادم. ایشان هم با اخلاق کریمانه‌شان، با آغوش باز با این پیشنهادات برخورد کردند و پذیرفتند برخی ملاحظات را در اجرای برنامه‌شان در جمع ناشنوایان مورد توجه قرار دهند.
*برای ما هم بگویید. مداح برجسته و پیشکسوتی مانند حاج محمود کریمی، در مجلس ناشنوایان چه نکاتی را باید مد نظر قرار دهد؟
- برای مثال، استفاده از شعرهایی که کنایه و استعاره‌های زیادی در آنها وجود دارد، در مجلس ناشنوایان مناسب نیست چون در ترجمه آن به زبان اشاره با مشکل مواجه می‌شویم. نه اینکه ترجمه‌اش امکان‌پذیر نباشد، اما با توجه به اینکه ترجمه همزمان انجام می‌شود و اینجا موضوع پخش زنده تلویزیونی را هم داریم، این اتفاق باعث می‌شود انتقال معنا به مخاطب، سخت شود.
یک نکته دیگر را هم به حاج محمود عرض کردم. خواهش کردم در بخش دم گرفتن با اسامی مبارک اهل بیت (ع)، بهتر است از الفاظ ساده استفاده شود. مثلاً درک و تکرار الفاظ «سیدالشهدا» و «امیرالمؤمنین»، برای ناشنوایان سخت است. اما اگر لفظ ساده «یا علی» را بگوییم، راحت همراهی و تکرار می‌کنند.
