به گزارش شهدای ایران، بیش از یک سال است که ویروس کرونا به یک پاندمی تبدیل شده این جریان محققان کشور را بر آن داشت تا در تولید تجهیزات پزشکی در حوزه تشخیص و درمان به حوزه واکسن ورود پیدا کنند.در همان روزهای شروع پاندمی کرونا در کشور مطالعات حیوانی واکسن کرونا به شیوه‌های مختلف تولید واکسن کلید خورد و شرکت‌های دانش بنیان زیادی به این موضوع ورود پیدا کردند که نتیجه این تحقیقات رسیدن به تست بالینی برخی از این واکسن‌ها است.

اولین تست انسانی واکسن «کووایران» در دی ماه انجام گرفت و همزمان انستیتو پاستور ایران فازهای یک و دو واکسن مشترک با کوبا را در کوبا انجام داد. همچنین در ادامه مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی مجوز واکسن «کووپارس» را در اسفندماه از سازمان غذا و دارو اخذ کرد و بعد از آن نیز واکسن «فخرا» در وزارت دفاع با تزریق به ۴ داوطلب، تست انسانی را آغاز کرد، واکسنی که ساخت آن با همت دانشمند شهید فخری زاده آغاز شد و خوشبختانه تاکنون توانسته مراحل آزمایشگاهی را با موفقیت طی کند.

در گفت‌وگویی که با دکتر محمد کریمی نیا، معاون قرارگاه پدافند زیستی کشور داشتیم به بررسی آخرین وضعیت واکسن فخرا، نقش قرارگاه پدافند زیستی در زمینه مقابله با کرونا، وضعیت زیرساخت‌های کشور در حوزه مقابله با کرونا و ... پرداختیم که در ادامه مشروح این پرسش و پاسخ را می‌خوانید:

*آقای دکتر، اکنون بیش از یک سال از شیوع بیماری کرونا در کشور می‌گذرد؟ کشور ما چقدر برای رویارویی با این پاندمی آمادگی داشت؟
پس از صد سال دنیا با یک بیماری عفونی با گستردگی زیاد مواجه شد، طی صدسال گذشته دنیا با این مدل اپیدمی مواجه نشده بود، طی چند دهه گذشته بشر فکر می‌کرد که بیماری عفونی را کنترل کرده و در برخی مناطق دنیا زیرساخت‌های کنترل بیماری عفونی کوچک شده بود، اما کرونا نشان داد که می‌تواند ابرقدرت‌های حوزه سلامت مثل کشور انگلستان را نیز غافلگیر کند که در این ماجرا کشور ما هم بی‌نصیب نماند و برنامه‌ریزی و تحلیل‌هایی که در کشور انجام شده بود در این بحران به کار آمد.

کرونا باعث تقویت زیرساخت‌های واکسن‌سازی، بیمارستان‌ها و سیستم آزمایشگاهی کشور شد، این مسیر با وجود اینکه هنوز رخدادی وجود نداشت آغاز شده بود و مانوورهایی با موضوعات تهدیدات زیستی و بیماری عفونی در کشور اجرا شده بود،به طور مثال بهمن سال ۹۶ مانوور به عنوان مرزبانی زیستی هوایی در فرودگاه امام برگزار شد.

درکنار فرایندهایی که درحال بررسی بودیم، یک سری رخدادهایی پیش آمد از جمله اینکه داووس ده چالش مهم دنیا در دهه ۲۰۲۰ را اعلام کرد که از بین آنها ۷ مورد وارد زیستی دو مورد فناوری اطلاعات و سایبری و یکی از آنها اقتصادی است و تاپ‌ترین آنها شیوع بیماری عفونی در دنیا بوده است. از سوی دیگر، سازمان جهانی بهداشت ۱۰ مخاطره را را پیش بینی کرده بود که ۶ مورد آن بیماری‌های عفونی بود و یکی از آنها بی‌تفاوتی در برابر واکسیناسیون بود.

سومین مورد نیز رفتار بیل‌گیتس بود، بیل‌گیتس بیست سال است که بنیاد خیریه‌ای را با نگاه به حوزه سلامت، آموزش و بانکداری را راه‌اندازی کرده است و امروز تمرکز جدی روی موضوع واکسن و مقابله با بیماری‌های عفونی دارد، وقتی این پیش‌بینی‌ها را دیدیم برای ما روشن بود که باید تمرکز بیشتری روی این موضوعات داشته باشیم.

*در حوزه تهدیدات زیستی کشور ما قبل از شیوع کرونا چقدر آمادگی داشت؟
از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۹ ظرف شانزده سال سه پاندمی رخ می‌دهد که عامل همه آنها خانواده کروناویروس‌ها بوده است. بررسی این موضوعات نشان می‌داد که ما باید برای مقابله با تهدیدات زیستی آمادگی داشته باشیم و مانوورهای ما، برنامه ریزی و ساختارسازی بر این اساس شکل گرفت و مجموعه‌ای که از نظر علمی قوی بود با عنوان سازمان سپند در سال ۹۴ پنج دستگاه «پی سی آر» تشخیص بیماری عفونی که برای تشخیص کرونا نیز به کار می‌آمد به استان‌های آذربایجان غربی، خوزستان، سیستان و بلوچستان و کرمانشاه و مازندران ارسال شد. قسمت بعدی کار نیز راه‌اندازی قرارگاه پدافند زیستی در استان‌ها بود که در سال ۹۹ به عنوان قرارگاه مقابله با کرونا استفاده شد و با آغاز کرونا فعالیت این مراکز ۲۴ ساعته شد.

مرکز سپند از همان زمان به تحقیق روی این بیماری ورود پیدا کرد و تلاش کرد کیت‌های تشخیصی را تولید کند و کیت‌های تشخیصی در اسفندماه تهیه شد این سازمان از همان زمان با هدایت شهید فخری زاده تصمیم گرفت در حوزه واکسن کار کند، یکی از بزرگترین مدافعان سلامت شهید فخری زاده بوده است. در تمام سیزده ماه گذشته شیوع کرونا مراکز درمانی دچار چالش‌های جانبی کرونا نشدند و خوشبختانه برنامه‌ریزی ها توانست مانع بروز مشکلات شود.

برنامه ریزی برای ظرفیت آزمایشگاهی کشور در بهمن ماه آغاز شد و توانمندی آزمایشگاهی ما سریعا به چهل آزمایشگاه رسید و خوشبختانه با استفاده از بخش خصوصی سریعا ۱۲۰ آزمایشگاه وارد عرضه ارائه خدمات شدند.

از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که کشور در شرایط تحریم قرار داشت و اگبچهر زیرساخت‌های حیاتی کشور را ارزیابی کنیم می‌بینیم که کمترین میزان خسارت و فوت را داشته‌اند، به دلیل اینکه نیروها و زیرساخت‌های ما آماده بود. در شرایط تحریم نمی‌توانیم زیرساخت کشور را برای مقابله با این پاندمی سالم نگه داریم و تداوم کارکرد داشته باشیم و تحریم‌ها اثری نداشته باشد.

درست است که عنوان می‌شود سلامت تحریم نیست اما هدف غایی همه آنها سلامت است، وقتی مسایل مالی و حمل و نقل در تحریم هدف قرار می‌گیرد باز هم انتقال کالاهای سلامت محور مشکل است. افرادی که خود را مدافع حقوق بشر می‌دانند مردم ایران را تحریم کردند که تشدید این اتفاق در ماجرای خرید واکسن آنفلوآنزا برای کشور بود که شرکت‌هایی که باید اقدام به ارائه واکسن می‌کردند این کار را انجام ندادند، رفتارهای کشورهای غربی نشان می‌دهد ما باید خودمان را تقویت کنیم و توان تولید اقلام دارویی باید افزایش پیدا کند و وابستگی دارویی تا جای ممکن کاهش پیدا کند، زیرساخت‌های تولید داروی خوبی داریم اما در حوزه مواد اولیه مشکلاتی وجود دارد.

*نقش دانشمندان جوان ایرانی در زمینه تولید واکسن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
درحال حاضر دو موسسه رازی و پاستور با سابقه صدساله درحال واکسن سازی هستند و سن این دو موسسه از بسیاری از واکسن سازان دنیا بیشتر است و می‌توان به این شرکت‌ها اعتماد کرد همچنین در کنار آنها شرکت‌های دانش بنیان نیز درحال ساخت واکسن هستند. سازمان سپند سالها در حوزه زیستی فعال بود و امروز از این توان استفاده می‌شود.

در گذشته تعداد محدودی دانشمند در حوزه ساخت واکسن داشتیم اما امروز تعداد دانشمندان جوان کشور به شدت افزایش پیدا کرده است و می‌توانیم بگوییم با دانشمندان جوانی سر و کار داریم که این افراد تا چند دهه می‌توانند در مواجهه با بیماری‌های مختلف کشور را چند دهه پشتیبانی کنند. مجموعه برکت ساخت پلتفرم‌های مختلف واکسن را آغاز کرد که این موضوع نشان دهنده توان همین دانشمندان است.

*کدام پلتفرم‌های واکسن در کشور ما تولید می‌شود؟
درگذشته دنیا به این حجم واکسن نیاز نداشت و تولید واکسن در حد محدودی بود اما کرونا ثابت کرد که نگاه باید متفاوت باشد که در همین راستا زیرساخت‌های ساخت واکسن در کشور افزایش پیدا کرد. دانشمندان ما تمام پلتفرم‌های واکسن را شروع به تولید کردند برگ برنده بزرگی برای کشور است که منجر به این می‌شود که ابهامات ساخت واکسن برطرف شود و در صورت شیوع بیماری‌های نوپدید محققان ما می‌توانند درمانی برای آنها بیابند. در حال حاضر محققان بخش‌های مختلف در چهار پلتفرم، inactive، نوترکیب و یک الگوی جدید دیگر و mNRNA در حال تحقیق هستند. این موضوع چرا مهم است؟ چون ما طی سالهای گذشته نتوانستیم واکسن آنفلوآنزا تولید کنیم چون عزمی برای تولید آن وجود نداشت اما می‌بینیم که در حوزه کرونا ظرف ده ماه به فرایند تولید واکسن رسیدیم.

*وضعیت واکسن‌های تولیدی داخل کشور چگونه است؟
همه واکسن‌ها با استانداردهای بین‌المللی درحال پیشرفت هستند و خوشبختانه تاکنون همه آنها موفق بوده‌اند، در صورت موفقیت نهایی امیدواریم بتوانیم صادرات واکسن را داشته باشیم و به سایر کشورها نیز کمک کنیم، ایجاد ظرفیت‌ها در شرایط تحریم بوده و در یک سال اخیر ما در حوزه نیروی انسانی هم به خبرگان جدیدی رسیدیم و در همه حوزه‌ها شاهد همکاری موفقیت آمیزی بودیم.

البته رهبران نقش مهمی در زمینه هدایت دارند، در کشور برزیل رییس جمهور ماسک زدن را منع کرد و اکنون می‌بیبیم که با یک بحران عظیم مواجه شده است و رییس جمهور وقت آمریکا نیز اعتقادی به ماسک نداشت و امروز شاهد وضعیت اسفناک شیوع کرونا در این کشور هستیم. در کشور ما شاهد بودیم که رهبر انقلاب بارها بر استفاده از ماسک و رعایت پروتکل‌های بهداشتی تاکید داشتند و حتی مراسم‌های مذهبی را به تنهایی برگزار کردند که این موضوع افزایش آگاهی برای جامعه دارد که نشان می‌دهد ایشان کاملا به رعایت قوانین پایبند هستند.

*از نظر شما چرا با وجود اقدامات خوب صورت گرفته روند شیوع کرونا آنطور که انتظار می‌رفت مهار نشد؟
در کنار بحث واکسن که این مجموعه‌ها در حال تحقیق هستند باید ظرفیت تشخیصی داشته باشیم که اقدامات زیادی در بخش خصوصی و شرکت‌های دانش بنیان صورت گرفت و متناسب با شرایط مختلف وارد بازار شدند، در کنار این موضوع نیز رفته رفته شاهد تولید مواد ضدعفونی کننده و ماسک بودیم، از سوی دیگر در حوزه نفت نیز برای تامین مواد اولیه برنامه‌ریزی خوبی صورت گرفت که این موضوع نیز نباید نادیده گرفته شود.

سیزده ماه مقابله با کرونا شرایط سختی را پیش روی ما گذاشت و متاسفانه تعدادی از هموطنان و کادر بهداشت و درمان را از دست دادیم اما سیزده ماه گذشته نشان داد که کشور به درکی رسیده است که اگر به درستی از این ظرفیت استفاده شود کرونا قابل مدیریت است اما باید به این نکته توجه داشت که قوانین حوزه سلامت و مبارزه با کرونا نیازمند بازنگری است، متاسفانه در این چند ماه بخش نظارتی پا به پای بخش عملیاتی عمل نکرد، باید در شرایط اضطرار قوانین اضطرار داشته باشیم و لازم است در برنامه پنج ساله هفتم سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران حتما با این نگاه به سمت تدوین قوانین حرکت کنند.

*زیرساخت‌های حوزه سلامت در دوران کرونا چقدر تقویت شد؟
کرونا منجر به این موضوع شد که زیرساخت‌های ساخت واکسن، تشخیص و همگرایی سازمانی بیش از چند دهه پیشرفت کند، همگرایی که در دوران کرونا ایجاد شد را در دفاع مقدس شاهد بودیم، هر زمان مسوولان با هم همراه شدند مردم نیز با آنها همراهی کردند، از نظر علمی و علم کاربردی پیشرفت زیادی داشتیم، برخی قوانین به صورت مستندات علمی کتابخانه‌ای بود اما در این سیزده ماه بسیاری از مستندات عملیاتی شد که این موضوع باعث حیرت دانشمندان و مسوولان شد. نزدیک به یک و نیم دهه بود که نمی‌توانستیم واکسن آنفلوآنزا تولید کنیم اما در حوزه کرونا تحول بزرگی در زمینه واکسن رخ داد و بسیاری از محققان بدون کمک کشورهای دیگر این حرکت را پیش بردند.

*در حوزه ساخت آزمایشگاه‌های پیشرفته در چه وضعیتی قرار داریم؟
در زمینه ساخت آزمایشگاه سطح یک از ابتدای اولین آزمایشگاه ایمنی زیستی سیار آذرماه تحویل انستیتو پاستور شد و دومین آزمایشگاه در مرداد تحویل موسسه سرم‌سازی رازی شد، این ظرفیت‌ها در دوران کرونا استفاده شد و در این زمینه می‌توانیم اعلام کنیم که به خودکفایی رسیده‌ایم و وابستگی به کشورهای دیگر نداریم.

*در حوزه مقابله با کرونا چقدر از ظرفیت‌های نیروهای انسانی استفاده شد؟
متاسفانه در سیزده ماه گذشته از همه ظرفیت استفاده نشد، بازیگران توانمندی داشتیم که بیرون از میدان قرار گرفتند و ما باید از سرمایه‌های ملی برای مهار این بیماری استفاده کنیم.

*وجوه تمایز واکسن فخرا با سایر واکسن‌ها چیست؟ چقدر امیدوارید 
یکی از بهترین وجوه تمایز واکسن فخرا این است که همه وجوه آن ایرانی است و بذر آن از ویروس‌هایی که از بیماران ایرانی بوده به دست آمده است، واکسن‌هایی که با ویروس غیر فعال تولید می‌شوند در برابر جهش ویروس فعال هستند مگر آنکه ویروس جهش خاصی در ویروس ایجاد شود و سوش تغییر جدی داشته باشد. ارزیابی‌هایی که در مرحله پیش بالینی انجام دادیم نشان داد این واکسن قابل مقایسه با برندهای معروف دنیا است و این شواهد باعث می‌شود که واکسن فخرا نتایج خوبی داشته باشد.

*شهادت شهید «فخری زاده» چه تاثیری در روند ساخت واکسن کرونا داشت؟
شهادت وی روی ادامه کار تاثیری نداشت، این شهید بزرگوار به قدری جدی پیگیر این موضوع بودند که قبل از شهادت بسیاری از مراحل انجام شده بود که این موضوع نیز به دلیل دوراندیشی و مدیریت خوب پروژه توسط وی بود. علی رغم اینکه همکاران از شهادت ایشان آزرده خاطر بودند اما در کمیت و کیفیت کار خللی ایجاد نشد و برای قدردانی از زحمات وی مجدانه‌تر در حال پیگیری هستند.

*واکسن «فخرا» چه زمانی به تولید انبوه خواهد رسید؟
زیرساخت‌های تولید واکسن فخرا تا اردیبهشت تکمیل می‌شود و اگر مراحل بالینی این واکسن به خوبی پیش برود و مجوزها توسط وزارت بهداشت ارائه شود این واکسن مرداد به تولید انبوه خواهد رسید. 

فاز اول در محدوده نیمه فروردین به اتمام خواهد رسید و وارد مرحله بعد خواهد شد. داوطلبان آزمایش‌های لازم را گذراندند و باید از نظر روحی و جسمی برخی بیماری‌ها مانند آلرژی و حساسیت فصلی نداشته باشند تا بتوانند داوطلب تزریق واکسن شوند. اگر مجموع آزمایش‌ها مطلوب باشد فرد می‌تواند داوطلب تزریق واکسن باشد.