نخستین کتاب از مجموعه خاطرات هاشمی رفسنجانی در اواسط دهه هفتاد در روزنامه همشهری به صورت پاورقی منتشر شد و بعد از آن به فاصله دو سال یک بار یک جلد از این خاطرات عرضه عمومی شد. انتشار خاطرات هاشمی رفسنجانی‌گاه با واکنش‌های مختلفی روبرو شده و می‌شود و نقدو شرح‌های فراوانی بر آن نگاشته شده است.

کتاب‌های مربوط به سال‌های 57، 58 و 59 بعد‌ها نوشته شد، اما خاطرات سال‌های 60 به بعد به صورت روز نوشت و در زمان حضور هاشمی در بطن ماجراهای آن سال‌ها نوشته شده است. هاشمی رفسنجانی آن طور که خودش نوشته از اول فروردین سال 60، هر روز در یک صفحه از سررسید‌‌ همان سال یادداشت‌هایی درباره کارهای شخصی و حوادث مهم داخلی و خارجی نوشته است.

موافقت امام با پیشنهاد قطع شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر شوروی، مذاکره با آمریکا و همچنین خسته شدن امام خمینی از رهبری تنها گوشه‌ای از خاطرات بحث برانگیز هاشمی است. هاشمی در کنار خاطرات جنجالیش، مواضع جنجالی هم کم نداشته که از مهم‌ترین آنان می‌توان به موضع وی در خصوص استفاده از سلاح‌های شیمیایی در سوریه اشاره کرد. در ادامه به گوشه‌ای از مواضع و خاطرات جنجالی هاشمی رفسنجانی می‌پردازیم.
 
جنجال مذاکره با امریکا

هاشمی رفسنجانی در فروردین ماه سال 91 و در گفت‌و‌گویی با فصلنامه مطالعات بین المللی می‌گوید: «من در سالهای آخر حیات امام (ره) نامه‌ای را خدمتشان نوشتم، تایپ هم نکردم. برای اینکه نمی‌خواستم کسی بخواند و خودم به امام دادم. در آن نامه هفت موضوع را با امام مطرح کردم و نوشتم که شما بهتر است در زمان حیاتتان، این‌ها را حل کنید، در غیر این صورت ممکن است این‌ها به صورت معضلی سدّ راه آینده کشور شود. گردنه‌هایی است که اگر شما ما را عبور ندهید، بعد از شما عبور کردن مشکل خواهد بود... یکی از این مسایل رابطه با آمریکا بود. نوشتم بالاخره سبکی که الان داریم که با آمریکا نه حرف بزنیم و نه رابطه داشته باشیم، قابل تداوم نیست. آمریکا قدرت بر‌تر دنیا است. مگر اروپا با آمریکا، چین با آمریکا و روسیه با آمریکا چه تفاوتی از دید ما دارند؟ اگر با آن‌ها مذاکره داریم، چرا با آمریکا مذاکره نکنیم؟ معنای مذاکره هم این نیست که تسلیم آن‌ها شویم. مذاکره می‌کنیم اگر مواضع ما را پذیرفتند و یا ما مواضع آن‌ها را پذیرفتیم، تمام است.»

هاشمی 2 ماه پس از این گفتگو و در حالی که سخنانش با حواشی بسیاری در میان گروههای سیاسی و رسانه‌ای روبرو می‌شود در دیدار با اعضای فراکسیون اقلیت مجلس می‌گوید: «حرف‌هایم در مورد رابطه با آمریکا چیز جدیدی نیست و من حدود 2 ماه پیش با فصل نامه‌ای صحبت کردم که متأسفانه برخی در حال حاضر در مورد آن جنجال آفرینی کردند. هاشمی همچنین با تاکید بر اینکه انتظار نداشتم واکنش‌ها به سخنانم در مورد رابطه با آمریکا در این حد باشد و جنجال آفرینی به بار بیاورد، ادامه می‌دهد: اگر بحث‌هایم در مورد رابطه با آمریکا در آن نامه مورد ایراد بود، حتما حضرت امام در‌‌ همان زمان پاسخ من را می‌دادند.»

بحث سوریه

هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، شهریور امسال نیز در دوازدهمین مراسم سالگرد آیت‌الله اسماعیل صالحی مازندرانی در سخنانی به تحولات منطقه بالاخص سوریه اشاره می‌کند که این سخنان نیز با واکنش‌های بسیاری روبرو شد.
 
هاشمی در این مراسم می‌گوید: «مردم سوریه بیش از 100 هزار کشته و 8 میلیون آواره دادند در داخل و خارج، زندان‌ها پر از مردم، زندان‌ها جا ندارد بعضی از ورزشگاه‌ها را گرفتند، آن‌ها را پر کردند شرایط بدی بر مردم حاکم است مردم از یک طرف از طرف خود حکومتشان بمباران شیمیایی می‌شوند و از طرف دیگری امروز منتظر بمب‌های آمریکا باید بمانند.»

سخنان جنجالی هاشمی که حتی سایت وی نیز از پخش این سخنان خودداری و آن را سانسور می‌کند موجی از اعتراض را به همراه می‌آورد و سبب می‌شود رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ضمن تکذیب این نقل قول، تهدیدات اخیر آمریکا و برخی کشورهای غربی علیه کشور سوریه را محکوم کند.

هاشمی رفسنجانی پس از گذشتن چند روز از سخنان جنجالی‌اش با محکوم کردن شدید تهدیدات اخیر آمریکا و برخی کشورهای غربی علیه کشور سوریه، می‌گوید: «متأسفانه مردم سوریه که حدود دو سال است درگیر جنگ داخلی و انواع رنج‌ها و آوارگی کم‌سابقه‌اند، در حال حاضر نیز مورد تهدید خارجی به بهانه‌های هنوز اثبات نشده استفاده از سلاح شیمیایی قرار گرفته‌اند. وی با انتقاد شدید از همنوایی برخی رسانه‌های داخلی با اهداف دشمن که حاضرند برای حفظ مصالح و منافع جناحی و سیاسی، بخاطر دستمالی قیصریه را به آتش بکشند، گفت: اخیراً نقلی از بنده در مورد سوریه، بهانه سوء‌استفاده و تخریب‌های جدید توسط اینگونه رسانه‌ها را فراهم کرد که به‌هیچ‌وجه صحیح نیست.»
 
اما سخنان جنجالی هاشمی در مورد سوریه سبب واکنش اصلاح طلبان نیز می‌شود تا جایی که داریوش سجادی مشاور سابق کروبی در وبلاگ خود با ابراز تعجب از اظهارات اخیر هاشمی در متهم کردن دولت سوریه به کاربست سلاح شیمیایی می‌نویسد: «با شدت گرفتن و تعدد یافتن این گفتن‌ها و تکذیب کردن‌ها به وضوح می‌توان نوعی خودزنی و خودتخریبی ناخواسته را از رفتار و گفتار و سلوک هاشمی استنباط کرد. روندی که اگر منحصر به ایشان می‌ماند شاید قابل تحمل بود اما خواسته یا ناخواسته تالی فاسد خودزنی هاشمی متوجه دکتر حسن روحانی است که هاشمی اصرار زیادی دارد پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری را به نام خود و ناشی از زحمات خود سند بزند. روحانی اکنون بلاگردان «هاراگیری» هاشمی شده است.»

حذف شعار مرگ بر آمریکا

در چند روز گذشته بازنشر بخشی از مصاحبه آیت الله هاشمی رفسنجانی با ماهنامه مدیریت ارتباطات در سایت شخصی وی، در حالی بازتاب بسیار وسیعی در رسانه‌ها پیدا کرد که اصل این مصاحبه در دومین شماره این ماهنامه، در تیر ماه سال 89 انجام و اواخر سال 91 در قالب کتاب صراحت‌نامه منتشر شده بود. این بخش که مربوط به بیان نظر امام خمینی (ره) در مورد رابطه با آمریکا از زبان آیت الله هاشمی رفسنجانی بود با واکنشهای زیادی روبرو شده است.

هاشمی در این مصاحبه که بعد‌ها به کتاب تبدیل می‌شود، می‌گوید: «موافق نبودیم که در مجامع عمومی مرگ کسی را شعار دهیم. مثلا در اجتماعات ما «مرگ بر بنی صدر» شعار داغ مردم بود که در نماز جمعه خواهش کردم که نگویند. «مرگ بر بازرگان» بود که خواهش کردم، نگویند. «مرگ بر شوروی» بود که گفتم الا ن با شوروی مشکل آن چنانی نداریم. درباره آمریکا هم گفته بودم. وی گفت یک اصل قرآنی وی را به این روحیه رسانده است، چراکه قرآن از زبان خداوند به مسلمانان صدر اسلام که به بت‌ها فحش می‌دادند، می‌گوید: حق ندارید به بت‌های آن‌ها فحش بدهید. «و لا تسّب الذین یدعون من دون الله» می‌فرماید بت‌ها را سب نکنید، چون آن‌ها هم متقابلاً به خدا بد می‌گویند و باعث گمراهی بیشتر آن‌ها می‌شوید.»

پایگاه اطلاع‌رسانی هاشمی رفسنجانی طی چند روز گذشته با بازنشر بخشی از خاطرات هاشمی می‌نویسد: «هاشمی با یادآوری حذف شعار «مرگ بر آمریکا» و اینکه امام با حذف این شعار موافق بودند و واکنش‌های تند بعدی و جوسازی‌های به‌عمل‌آمده در این خصوص تأکید می‌کند: تمام مطلب‌‌ همان بود که نوشته بودم. الآن هم دقیقاً یادم نیست که چه نوشتم. به هر حال موافق نبودیم که در مجامع عمومی مرگ کسی را شعار دهیم.»

پس از آنکه اظهارات هاشمی در خصوص شعار «مرگ برآمریکا» با واکنشهای بسیاری روبرو شد، وی روز گذشته در گفتگو با روزنامه جمهوری اسلامی در خصوص اینکه حذف شعار مرگ بر آمریکا در شرایط کنونی آیا اقدامی غیرلازم و در زمان نامناسب نبود؟ می‌گوید: این خاطره مربوط به سال‌ها قبل است و مسئول سایت بدون هماهنگی اقدام به انتشار آن در این زمان نمود که اقدامی نادرست بود. علاوه بر این به دفتر تأکید کرده‌ام افراد بدون هماهنگی و اطلاع قبلی از انتشار مطالب منتسب به من خودداری نمایند.
 
اما برای روشن شدن بیشتر این مطلب به ذکر قسمتی از خاطرات هاشمی در این رابطه می‌پردازیم. در کتاب «به سوی سرنوشت» هاشمی و در خاطرات روز 14 تیر 1363، چنین آمده است: «... [آقای‌ امام‌ موسوی‌] نماینده‌ی‌ شوش‌تر هم‌ آمد و پیشنهاد قطع‌ شعار مرگ‌ بر آمریکا و شوروی‌ را می‌داد. گفتم‌ به‌ طور اصولی‌ تصمیم‌ گرفته‌ایم‌، امام‌ هم‌ موافقت‌ کرده‌اند ولی ‌منتظر فرصت‌ هستیم‌.» هاشمی همچنین در خاطرات 11 اسفند همین سال می‌نویسد: «نظر من این است که در صورت پیروزی در عملیات «بدر» امام دستور بدهند شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر شوروی، از موضع قدرت حذف شود.»

 هاشمی در حالی به چرایی انتساب چنین ادعایی به امام راحل و اعتراض گسترده منتقدان پاسخی نمی‌دهد که معترضین به این سخنان، معتقدند: «روشن نیست که این موافقت امام در چه زمانی انجام گرفته است و اینکه در این خاطرات هیچ دلیلی بر موافقت یا عدم موافقت امام به چشم نمی‌خورد. ضمن اینکه برخی با محوریت قرار دادن خاطرات شخصی هاشمی، سعی بر منحرف کردن، سست کردن و استحاله شعارهای انقلاب و تحریف سخنان امام خمینی (ره) درباره شعار مرگ بر آمریکا را داشته و دارند.»

مخالفان با این سخنان در حالی خواستار پاسخگویی موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س) در باره ادعای اخیر هاشمی شده‌اند که حمید انصاری قائم مقام این موسسه در گفتگویی با سایت جماران با شخصی خواندن مواضع هاشمی و تاکید بر این نکته که چون این مواضع «خاطره و شخصی» است؛ نه «سند»، «ضرورتی به اظهار نظر موسسه نیست»، از اظهار نظر صریح درباره اظهارات تردید ناپذیر امام در نفی مذاکره و رابطه با آمریکا خودداری کرده و می‌گوید: این‌که به طور کلی و به عنوان یک سیاست راهبردی، نظر امام خمینی در موضوع مذاکره و یا رابطه جمهوری اسلامی ایران با آمریکا چیست و اینکه بر اساس مبانی فقهی و سیاسی حضرت امام در باب سیاست خارجی آنچه که در فرمایشات ایشان در موضوع نفی مذاکره و رابطه با آمریکا در آن ایام آمده است بیانگر یک اصل بنیادین و همیشگی و خط قرمز نظام است یا اینکه معطوف به شرایط زمانی و مکانی است و اگر چنین است این شرایط کدامند؛ چون موضوع به تحلیل و تفسیر دیدگاه امام و برداشت از مواضع و سخنان امام باز می‌گردد، همه افراد ذی‌صلاح می‌توانند بصورت مستدل و مستند برداشت خود را منتشر کنند و بنده هم اگر توفیق بیابم به عنوان تحلیل شخصی و نه موضع رسمی موسسه مقاله‌ای را منتشر خواهم کرد.

مرگ بر ضد ولایت فقیه هم حذف شود؟

اما در حالی که مواضع جنجالی هاشمی رفسنجانی خود سبب حاشیه‌های بسیاری شده است، اقدام عجیب پایگاه اطلاع رسانی هاشمی رفسنجانی طی روزهای گذشته نیز جای تامل دارد. این سایت به بازنشر مطالب و صحبت‌های جنجالی از هاشمی پرداخته که اصحاب و نزدیکان امام (ره) نسبت به درستی و صحت آن‌ها تردید جدی دارند. در آخرین نمونه از این اقدات و پس از درخواست حذف شعار «مرگ بر آمریکا»، این سایت نوشته تا شعار «مرگ بر ضد ولایت فقیه» را نیز حذف کنید!

 
 
باید گفت انتشار خاطرات شخصی حق طبیعی هر فرد بوده و هر کس در نوشتن خاطرات و بیان آن‌ها مختار است. حال اگر این خاطرات مربوط به دهه شصت یا دهه انقلابی‌گری بوده و راوی آن نیز هاشمی که بی‌شک پدیده سیاست آن دوره است باشد این خاطرات اهمیت بیشتری می‌یابد. بازخوانی تاریخ آن ایام در واقع یکی از نیازهای فعلی سیاستمداران و حتی مفید برای مردم عادی است اما به دلیل اهمیت این خاطرات و تاثیری که می‌تواند بر افکار عمومی بگذارد بهتر است از انتساب جملات جنجالی که سند موثقی نیز از آن‌ها در دست نیست، به رهبران انقلاب، پرهیز شود.

امام خمینی (رحمت الله علیه) با درک همین مسئلهٔ خطیر، بود که تاکید کردند: «اکنون که من حاضرم، بعضی نسبت‌های بی‌واقعیت به من داده می‌شود و ممکن است پس از من، در حجم آن افزوده شود. لهذا عرض می‌کنم آنچه به من نسبت داده شده یا می‌شود، مورد تصدیق نیست، مگر آنکه صدای من یا خط و امضای من باشد با تصدیق کار‌شناسان یا در سیمای جمهوری اسلامی چیزی گفته باشم.»