العِلمُ سُلطانٌ ، مَن وَجَدَهُ صالَ بِهِ، ومَن لَم يَجِدهُ صيلَ عَلَيهِ دانش، سلطان و قدرت است، هر كه آن را بيابد با آن يورش برد و هر كه آن را از دست بدهد بر او يورش برند.
شهدای ایران:امروز دیگر اهمیت علم و ضرورت سرمایه گذاری در آن بر هیچ کس پوشیده نیست، داشتن دانش به معنای داشتن قدرت و نفوذ است و دنیای غرب این مسئله را خیلی زودتر متوجه شد و از صد و شصت سال پیش حرکت علمی خود را آغاز کرد و با سرمایه گذاری هدفمند بر روی نهاد های علمی و جوانان پایه های توسعه خود را محکم کرد تا اینکه امروز با ابزار علم بر جهان استکبار می ورزد.
در طول دوران پر فراز و نشیب تمدن چند هزار ساله‌ی ایران ما شاهد برهه هایی بودیم که در آن علوم اسلامی به حدی از شکوفایی رسیده بود که کشور ما را به مرجع علمی عصر بدل کرده بود تا جاییکه که جرج سارتن نویسنده کتاب تاریخ علم میگوید:
"دانشمندان ایرانی، بیشترین سهم و نقش را در این تمدن داشته اند و آنگاه که آثار فرزانگان ایرانی را از این مجموعه برداریم، زیباترین بخش آن را کنار گذاشته ایم"
لکن دوران شکوفایی چندان به طول نینجامید و کشور دچار تلاطم های سیاسی و استعماری شد و حکام خودفروخته تمام ظرفیت های کشور را دستمایه بی کفایتی خود کردند.
پس از انقلاب ما با یک عقب ماندگی علمی فاحش نسبت به کشور های تاثیر گذار جهان مواجه بودیم که علت آن بی تدبیری پهلوی بودکه به جای بها دادن به زیر ساخت های کشور و وارد کردن فناوری های روز دنیا تنها به غربی کردن ظواهر کشور پرداختند؛ در حقیقت فرصتی وجود داشت تا صنایع وارداتی را بومی سازی کنیم اما متاسفانه رویکر رژیم پهلوی تنها توسعه مراکز مونتاژ محصولات خارجی بود؛ همانطور که در تاریخ شاهد خرید امتیازات محصولات کمپانی های غربی توسط دولت طاغوت بودیم، برای مثال میتوان به خرید امتیاز پیکان توسط شرکت ایران ناسیونال(ایران خودرو فعلی) از کمپانی «روتس» دارنده کارخانه تالبوت انگلستان اشاره کرد. متاسفانه حاصل این رویکرد جز مصرف زدگی بیشتر و عقب ماندگی و وابستگی علمی و فناوری نبود و ایران را به بازاری منفعل در برابر اقتصاد غرب تبدیل کرده بود.
علاوه بر این در دوره مذکور در دانشگاه های کشور به استثناء رشته پزشکی در سایر رشته ها شرایط تحصیل در مدارج بالاتر از لیسانس بشدت محدود و غیر قابل دسترس بوده به صورتی که دولت مجبور میشد که تعداد محدود و انگشت شماری از دانشجویان تحصیل در مدارج بالاتر را برای تحصیل در کشور های خارجی بورس کند که اغلب آنها وابسته به دربار و از اشراف زادگان بودند در صورتی که امروز ما شاهد رشد کمی و کیفی مراکز آموزش عالی و تعدد رشته های تحصیلی در سراسر کشور هستیم.
یکی دیگر از معضلات جامعه قبل از انقلاب ما در بحث بهداشت و درمان بود به نحوی که در کشور اکثر جامعه پزشکی ایران را پزشکان هندی تشکیل میدادند که در سطح مطلوبی از لحاظ تجربه و دانش قرار نداشتند ؛ از طرفی دیگر در ایران قبل از انقلاب چیزی به نام تولید دارو وجود نداشت و در عوض انبار های گمرک دارو بسیار پر رونق بود.
این نوع رویکرد نسبت به علم و اقتصاد موجبات رخوت و بی انگیزگی قشر فرهیخته و دانشمند و سرمایه گذار را فراهم میکرد چرا که زمینه فعالیت را از آنها میگرفت و به همین خاطر در طول دوران پهلوی ما شاهد هیچگونه دستاورد علمی و عملی بخصوصی جز فعالیت های واسطه ای دولت نبودیم .
اما امروز انقلاب پس از طی کردن فراز و نشیب های هشت سال جنگ تحمیلی در مقابل دشمن خارجی و مبارزه با اشرار و منافقین در داخل و وجود تحریم های ظالمانه در طول سی و شش سال گذشته به شکوفایی رسیده است طوری که به گفته رئيس مرکز اطلاع رسانی علوم و فناوری ايران کشورمان با تولید 27 هزار و 84 مقاله در حال حاضر مقام 17 توليد علم جهان را در دست دارد، همچنین ايران رتبه اول منطقه در توليد علم جهان را نیز داراست و جایگاه آن از کشورهايی مانند فدراسيون روسيه، سوئيس، ترکيه و سوئد در این رده بندی بالاتر است.
بنابراین با شتاب علمی نزدیک به سیزده برابر متوسط جهانی توانسته ایم ظرفیت بالقوه درونی را به فعل درآوریم؛ دستاورد های متعدد در زمینه های زیست فناوری، نانوفناوری و علوم هسته ای بر کسی پوشیده نیست. لکن سوال اینجاست که اینهمه دستاورد علمی پس از انقلاب به چه علتی پدید آمده است؟
بدون شك شكل گيری نهضت انقلاب اسلامی در پرورش روحيه جهادی و انقلابی در جوانان كشور و ايجاد روحيه همدلی و هم افزايی و برادری در بين آحاد جامعه موثر بوده است.
در اين ميان نگاه حكومت نقش موثر و بسزایی در شکل دهی رویکردهای کلی کشور ايفا كرده است اما چرا در حکومت های سابق بجز چند مورد مقطعی شاهد این روند مثبت علمی نبوده ایم؟ به عقیده نگارنده وجود شخص مقام معظم رهبری در جایگاه رهبری انقلاب اسلامی در این رابطه نقش محوری داشته است. ایشان به سبب جایگاه دینیشان به سیره ائمه اطهار درخصوص علم اندوزی و پژوهشگری توجه و تاکید خاصی داشته اند و با توجه به اینکه نگرش اسلامی علم را مبنای قدرت ملت می‌داند میتوان به علت پافشاری بر مسئله علم و دانش پی برد، تاکیدات مکرر ایشان در طول بیست و شش سال رهبری و پیگیری های مجدانه ایشان از مسئولین نظام در دیدار های مختلف را میتوان از اصلی ترین دلائل پیشرفت علمی شگفت انگیز ایران دانست.
در این رابطه به برخی از تاکیدات معظم له به مسئله علم و دانش اشاره میکنیم:
« ما تأکید میکنیم روی علم. این تأکید، جدی است؛ تعارف نیست؛ از روی یک احساس کاذبِ تشریفاتیِ موسمی نیست؛ بلکه از یک تشخیص عمیق و محاسبه‌شده برمیخیزد. زورگوئی در دنیا زیاد است. زورگویان متکی به قدرتشان هستند. آن قدرت و آن ثروت و آن امکانات، برخاسته‌ی از دانش آنهاست. بدون دانش نمیشود مقابله کرد، نمیشود مواجهه کرد. من یک وقتی این حدیث را خوانده‌ام: «العلم سلطان»؛ علم عبارت است از اقتدار. علم، خودش یک اقتدار است. هر کس این اقتدار را داشت، میتواند حرکت کند؛ هر کسی، هر ملتی، هر جامعه‌ای که نداشت، مجبور است از اقتدار دیگران پیروی کند. بنابراین، این یک محاسبه‌ی دقیق است.
اعتقاد راسخ من این است که اگر چنانچه بر روی مسئله‌ی علم وفناوری و نخبه‌پروری سرمایه‌گذاری کنیم، حتماً در یکی از با اولویت‌ترین کارها سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. پیشرفت علمی و به دنبال آن، پیشرفت فناوری، به کشور و ملت این فرصت و این امکان را خواهد داد که اقتدار مادی و معنوی پیدا کند. بنابراین با یک نگاه راهبردی، علم یک چنین اهمیتی دارد. تکیه‌ی ما بر این اساس است.»
همچنین خداوند متعال در آیه 33 سوره الرحمن میفرماید:
يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانفُذُوا لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ
اى گروه جنيان و انسيان اگر میتوانيد از كرانههاى آسمانها و زمين به بيرون رخنه كنيد پس رخنه كنيد ولى جز با به دست آوردن سلطان رخنه نمیكنيد.
و در حدیث از امیرالمومنین حضرت علی (ع) در ذیل این آیه آمده است:
العِلمُ سُلطانٌ ، مَن وَجَدَهُ صالَ بِهِ، ومَن لَم يَجِدهُ صيلَ عَلَيهِ
دانش، سلطان و قدرت است، هر كه آن را بيابد با آن يورش برد و هر كه آن را از دست بدهد بر او يورش برند.
حال با توجه به این نکات نباید از چالش های مسیر غافل شد و نباید اجازه داد که روند رو به جلوی پیشرفت علمی ایران دچار خلل شود، همانطور که رهبر معظم انقلاب اشاره داشتند ما شتاب علمی خوبی داریم اما این کافی نیست بلکه دشمنان ما سالهاست که این مسیر را شروع کردند و از ما بسیار جلوتر هستند. بنابراین ما نیاز داریم تا سرمایه گذاری های هدفمندتری از لحاظ کیفی و کلان تری از لحاظ کمی بر روی مسائل بنیادی علمی داشته باشیم.
و با توجه به اینکه در دو سال اخیر از لحاظ آماری تعداد پژوهش های صورت گرفته تنزل پیدا کرده مطالبه جدی ما از دولت بازنگری در این مسئله است. قطعا این مسئله از مسئله هسته ای کم اهمیت تر نیست و میتواند آینده کشور را رقم بزند.
*هشدارنیوز
در طول دوران پر فراز و نشیب تمدن چند هزار ساله‌ی ایران ما شاهد برهه هایی بودیم که در آن علوم اسلامی به حدی از شکوفایی رسیده بود که کشور ما را به مرجع علمی عصر بدل کرده بود تا جاییکه که جرج سارتن نویسنده کتاب تاریخ علم میگوید:
"دانشمندان ایرانی، بیشترین سهم و نقش را در این تمدن داشته اند و آنگاه که آثار فرزانگان ایرانی را از این مجموعه برداریم، زیباترین بخش آن را کنار گذاشته ایم"
لکن دوران شکوفایی چندان به طول نینجامید و کشور دچار تلاطم های سیاسی و استعماری شد و حکام خودفروخته تمام ظرفیت های کشور را دستمایه بی کفایتی خود کردند.
پس از انقلاب ما با یک عقب ماندگی علمی فاحش نسبت به کشور های تاثیر گذار جهان مواجه بودیم که علت آن بی تدبیری پهلوی بودکه به جای بها دادن به زیر ساخت های کشور و وارد کردن فناوری های روز دنیا تنها به غربی کردن ظواهر کشور پرداختند؛ در حقیقت فرصتی وجود داشت تا صنایع وارداتی را بومی سازی کنیم اما متاسفانه رویکر رژیم پهلوی تنها توسعه مراکز مونتاژ محصولات خارجی بود؛ همانطور که در تاریخ شاهد خرید امتیازات محصولات کمپانی های غربی توسط دولت طاغوت بودیم، برای مثال میتوان به خرید امتیاز پیکان توسط شرکت ایران ناسیونال(ایران خودرو فعلی) از کمپانی «روتس» دارنده کارخانه تالبوت انگلستان اشاره کرد. متاسفانه حاصل این رویکرد جز مصرف زدگی بیشتر و عقب ماندگی و وابستگی علمی و فناوری نبود و ایران را به بازاری منفعل در برابر اقتصاد غرب تبدیل کرده بود.
علاوه بر این در دوره مذکور در دانشگاه های کشور به استثناء رشته پزشکی در سایر رشته ها شرایط تحصیل در مدارج بالاتر از لیسانس بشدت محدود و غیر قابل دسترس بوده به صورتی که دولت مجبور میشد که تعداد محدود و انگشت شماری از دانشجویان تحصیل در مدارج بالاتر را برای تحصیل در کشور های خارجی بورس کند که اغلب آنها وابسته به دربار و از اشراف زادگان بودند در صورتی که امروز ما شاهد رشد کمی و کیفی مراکز آموزش عالی و تعدد رشته های تحصیلی در سراسر کشور هستیم.
یکی دیگر از معضلات جامعه قبل از انقلاب ما در بحث بهداشت و درمان بود به نحوی که در کشور اکثر جامعه پزشکی ایران را پزشکان هندی تشکیل میدادند که در سطح مطلوبی از لحاظ تجربه و دانش قرار نداشتند ؛ از طرفی دیگر در ایران قبل از انقلاب چیزی به نام تولید دارو وجود نداشت و در عوض انبار های گمرک دارو بسیار پر رونق بود.
این نوع رویکرد نسبت به علم و اقتصاد موجبات رخوت و بی انگیزگی قشر فرهیخته و دانشمند و سرمایه گذار را فراهم میکرد چرا که زمینه فعالیت را از آنها میگرفت و به همین خاطر در طول دوران پهلوی ما شاهد هیچگونه دستاورد علمی و عملی بخصوصی جز فعالیت های واسطه ای دولت نبودیم .
اما امروز انقلاب پس از طی کردن فراز و نشیب های هشت سال جنگ تحمیلی در مقابل دشمن خارجی و مبارزه با اشرار و منافقین در داخل و وجود تحریم های ظالمانه در طول سی و شش سال گذشته به شکوفایی رسیده است طوری که به گفته رئيس مرکز اطلاع رسانی علوم و فناوری ايران کشورمان با تولید 27 هزار و 84 مقاله در حال حاضر مقام 17 توليد علم جهان را در دست دارد، همچنین ايران رتبه اول منطقه در توليد علم جهان را نیز داراست و جایگاه آن از کشورهايی مانند فدراسيون روسيه، سوئيس، ترکيه و سوئد در این رده بندی بالاتر است.
بنابراین با شتاب علمی نزدیک به سیزده برابر متوسط جهانی توانسته ایم ظرفیت بالقوه درونی را به فعل درآوریم؛ دستاورد های متعدد در زمینه های زیست فناوری، نانوفناوری و علوم هسته ای بر کسی پوشیده نیست. لکن سوال اینجاست که اینهمه دستاورد علمی پس از انقلاب به چه علتی پدید آمده است؟
بدون شك شكل گيری نهضت انقلاب اسلامی در پرورش روحيه جهادی و انقلابی در جوانان كشور و ايجاد روحيه همدلی و هم افزايی و برادری در بين آحاد جامعه موثر بوده است.
در اين ميان نگاه حكومت نقش موثر و بسزایی در شکل دهی رویکردهای کلی کشور ايفا كرده است اما چرا در حکومت های سابق بجز چند مورد مقطعی شاهد این روند مثبت علمی نبوده ایم؟ به عقیده نگارنده وجود شخص مقام معظم رهبری در جایگاه رهبری انقلاب اسلامی در این رابطه نقش محوری داشته است. ایشان به سبب جایگاه دینیشان به سیره ائمه اطهار درخصوص علم اندوزی و پژوهشگری توجه و تاکید خاصی داشته اند و با توجه به اینکه نگرش اسلامی علم را مبنای قدرت ملت می‌داند میتوان به علت پافشاری بر مسئله علم و دانش پی برد، تاکیدات مکرر ایشان در طول بیست و شش سال رهبری و پیگیری های مجدانه ایشان از مسئولین نظام در دیدار های مختلف را میتوان از اصلی ترین دلائل پیشرفت علمی شگفت انگیز ایران دانست.
در این رابطه به برخی از تاکیدات معظم له به مسئله علم و دانش اشاره میکنیم:
« ما تأکید میکنیم روی علم. این تأکید، جدی است؛ تعارف نیست؛ از روی یک احساس کاذبِ تشریفاتیِ موسمی نیست؛ بلکه از یک تشخیص عمیق و محاسبه‌شده برمیخیزد. زورگوئی در دنیا زیاد است. زورگویان متکی به قدرتشان هستند. آن قدرت و آن ثروت و آن امکانات، برخاسته‌ی از دانش آنهاست. بدون دانش نمیشود مقابله کرد، نمیشود مواجهه کرد. من یک وقتی این حدیث را خوانده‌ام: «العلم سلطان»؛ علم عبارت است از اقتدار. علم، خودش یک اقتدار است. هر کس این اقتدار را داشت، میتواند حرکت کند؛ هر کسی، هر ملتی، هر جامعه‌ای که نداشت، مجبور است از اقتدار دیگران پیروی کند. بنابراین، این یک محاسبه‌ی دقیق است.
اعتقاد راسخ من این است که اگر چنانچه بر روی مسئله‌ی علم وفناوری و نخبه‌پروری سرمایه‌گذاری کنیم، حتماً در یکی از با اولویت‌ترین کارها سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. پیشرفت علمی و به دنبال آن، پیشرفت فناوری، به کشور و ملت این فرصت و این امکان را خواهد داد که اقتدار مادی و معنوی پیدا کند. بنابراین با یک نگاه راهبردی، علم یک چنین اهمیتی دارد. تکیه‌ی ما بر این اساس است.»
همچنین خداوند متعال در آیه 33 سوره الرحمن میفرماید:
يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانفُذُوا لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ
اى گروه جنيان و انسيان اگر میتوانيد از كرانههاى آسمانها و زمين به بيرون رخنه كنيد پس رخنه كنيد ولى جز با به دست آوردن سلطان رخنه نمیكنيد.
و در حدیث از امیرالمومنین حضرت علی (ع) در ذیل این آیه آمده است:
العِلمُ سُلطانٌ ، مَن وَجَدَهُ صالَ بِهِ، ومَن لَم يَجِدهُ صيلَ عَلَيهِ
دانش، سلطان و قدرت است، هر كه آن را بيابد با آن يورش برد و هر كه آن را از دست بدهد بر او يورش برند.
حال با توجه به این نکات نباید از چالش های مسیر غافل شد و نباید اجازه داد که روند رو به جلوی پیشرفت علمی ایران دچار خلل شود، همانطور که رهبر معظم انقلاب اشاره داشتند ما شتاب علمی خوبی داریم اما این کافی نیست بلکه دشمنان ما سالهاست که این مسیر را شروع کردند و از ما بسیار جلوتر هستند. بنابراین ما نیاز داریم تا سرمایه گذاری های هدفمندتری از لحاظ کیفی و کلان تری از لحاظ کمی بر روی مسائل بنیادی علمی داشته باشیم.
و با توجه به اینکه در دو سال اخیر از لحاظ آماری تعداد پژوهش های صورت گرفته تنزل پیدا کرده مطالبه جدی ما از دولت بازنگری در این مسئله است. قطعا این مسئله از مسئله هسته ای کم اهمیت تر نیست و میتواند آینده کشور را رقم بزند.
*هشدارنیوز
