*** چرا هنوز روایت فتح مخاطب دارد؟

به گزارش سرویس تلویزیون ایسنا، در ابتدای جلسه دکتر پورحسین، مدیر شبکه مستند ضمن خوش آمدگویی به حاضران ، گزارشی از عملکرد شبکه مستند در رابطه با پخش روزانه مجموعه «روایت فتح» ارائه داد و اضافه کرد: این مجموعه که در 98 قسمت جمع آوری شده است، از عید فطر دو سال قبل به روی آنتن رفت و حدود 600 شب است که از شبکه مستند پخش می‌شود و دو بار نیز تکرار می‌شود. با این حال همچنان مخاطبان عطش زیادی به دیدن این مجموعه دارند و این اشتیاقشان با هیچ یک از برنامه‌های ما قابل مقایسه نیست.

او ادامه داد: هر شب هزاران پیامک از سوی مخاطبان به دست ما می رسد و این نشان می دهد داستان اشباع پذیری رسانه‌یی در همه برنامه‌ها صدق نمی کند.

این مدیر رسانه با اشاره به عدم پخش برنامه «روایت فتح» در ایام نوروز ، گفت: به خاطر پخش زنده گزارش « راهیان نور» مجبور شدیم مجموعه «روایت فتح» را از جدول پخش نوروزی حذف کنیم که با اعتراض مخاطبان مواجه شد. این بازخوردها باعث شد تا این سوال به ذهن ما خطور کند که چرا همچنان مخاطبان نسبت به دیدن این برنامه اشتیاق دارند. بسیاری معتقدند شاید مخاطبان این برنامه افرادی هستند که به جبهه رفته‌اند و این برنامه حس نوستالژی در آن ها ایجاد می کند اما پیام مخاطبان نشان می‌دهد که عمده مخاطبان «روایت فتح » نوجوانان و جوانان هستند. نوع پیام‌های آنها نیز عادی نیست. جملاتی که مردم در ستایش این برنامه و پخش آن به شبکه مستند می‌فرستند، جملاتی از سر منطق و شعور و احساس است.

*** راز موفقیت روایت فتح را چیست؟

دکتر پورحسین برخی از پیامک‌های ارسال شده به شبکه مستند در رابطه با «روایت فتح» را برای حاضران خواند و افزود: جنس حرف مخاطبان نشان می‌دهد این موضوع متفاوت از مناسبات جاری رسانه‌یی و اشباع‌پذیری مخاطب است. گویی کسی از دیدن «روایت فتح» اشباع نمی‌شود. پس قاعدتا سر و رازی در تولید این اثر نهفته است. گرچه سر اصلی نزد خداست و نمی‌توان به راحتی به آن رسید اما وظیفه امثال من است که به عنوان کارگزاران فرهنگی این کشور به دنبال کشف این رازها باشیم و تحقیق کنیم که آیا می‌شود باز هم این رویداد شگرف را تکرار کرد یا خیر. بنابراین این جلسه را تشکیل دادیم تا با حضور همراهان این شهید و فرهنگیانی که دغدغه دفاع مقدس را دارند، به پژوهشی آموزشی برسیم که نشان دهد صرفا دوربین به دست گرفتن به تولید اثر دفاع مقدسی نمی انجامد.

***

همچنین دکتر پورحسین به استقبال مخاطبان از پخش نوروزی مجموعه «حدیث سرو» اشاره کرد و توضیح داد: در نظرسنجی های صورت گرفته متوجه شدیم که این مجموعه یکی از پربیننده ترین مجموعه های نوروزی است و حتی قسمت های مربوط به آیت الله بهجت (ره) و علامه طباطبایی (ره) که بیش از هفت بار از شبکه های مختلف بازپخش شده است، همچنان با استقبال زیاد مخاطبان مواجه شد. این نشان می‌دهد گمشده مردم ما در این روزگار معنویت است و وقتی در قالبی خوب و با نیتی خالص طرح شود، مورد استقبال مخاطبان قرار می گیرد. به قول مقام معظم رهبری در کارهای فرهنگی و هنری نباید سعی کنیم مثل دیگران شویم. اگر هر کس خودش باشد مخاطب او را می پذیرد. همچون آب زلال که راه خود را می‌یابد.

*** اگر صدای شهید آوینی حذف شود ...

در ادامه انسیه شاه حسینی سخنان خود را با تمجید از کلام و بیان شهید آوینی آغاز و عنوان کرد: احساس می کنم اگر صدای شهید آوینی را از آثار او حذف کنند، حاصل کار تفاوت چندانی با سایر مستندها نداشته باشد. گرچه کاملا مشخص است در فضایی نزدیک به خط مقدم، تصاویر فوق‌العاده خوبی گرفته شده است اما مهم جهتی است که شهید آوینی به آن می‌دهد. شهید آوینی رویدادهای جبهه را با فرهنگ عاشورایی خود که از سینه‌اش بیرون می‌آید، تلفیق می‌کند و آن را جاودانه می‌سازد. همان‌طور که عاشورا تکراری نمی‌شود، «روایت فتح» نیز کهنه و تکراری نمی شود چون تکرارش از جنس عاشوراست. وقتی با این فرهنگ یک فیلم جنگی امروزی ساخته شود، بدون شک زنده و جاودان است.

*** تلویزیون نسبت به روایت فتح کم‌لطف شده

مصطفی دالایی ضمن تقدیر از دکتر پورحسین و شبکه مستند سیما به خاطر پخش مجموعه «روایت فتح» گفت : متاسفانه در سال‌های اخیر در تلویزیون نسبت به مجموعه «روایت فتح» کم لطفی شده است؛ بنابر این شایسته است ابتدا از شما به خاطر حمایت از این مجموعه و برگزاری این جلسه تشکر کنم. من هم مانند دوستان دیگر معتقدم بدون بیان شهید آوینی، ممکن است «روایت فتح» شبیه کارهای دیگر شود اما به عنوان یکی از اعضای تولید این مجموعه معتقدم این ایده بیانگر تمام مطلب نیست. قصه «روایت فتح» قصه خاصی است. اگر می‌خواهیم ببینیم راز «روایت فتح» چیست باید سایر آثار جنگی که همزمان با این مجموعه تولید می‌شدند را نیز ببینیم. به یاد دارم در زمان تولید این مجموعه هر بار که به جبهه می رفتیم ، فضای آنجا تغییر می کرد و فضایی مصنوعی ایجاد می‌شد. به مرور گروه «روایت فتح» آموخت تا چگونه با رزمنده‌ها یکی شود و مانند آنها زندگی کند تا آنها دوربین و فیلمبرداری را از یاد ببرند و حقیقت واقعی خود را نشان دهند.

او افزود: «روایت فتح» در زمان خودش، باورها را تغییر داد. اگر دقت کنید «روایت فتح» به سراغ قرارگاه‌ها و فرمانده‌ها نرفته است. بلکه مهمان بسیجیان ساده خط مقدم بوده است. شهید آوینی انسانی بود که به خاطر بعد معنوی و همچنین سواد هنری خود توانست تعامل مثبتی ایجاد کند و همه گروه نیز به تدریج و با محوریت او فضای حقیقی جبهه‌ها را شناختند و به آن نزدیک شدند.

*** مدیر فرهنگی پیش از مخاطب تشخیص دهد چه چیزی ارزشمندتر است

وی در پاسخ به این پرسش که چرا همچنان مخاطبان از آثار شهید آوینی استقبال می‌کنند؟ گفت: خوشحالم که دکتر پورحسین به عنوان یکی از مدیران فرهنگی کشور این موضوع را دریافت و این دغدغه را دارد. این نشانه اصلی یک مدیر فرهنگی است که پیش از مخاطب تشخیص دهد چه چیزی ارزشمندتر است. این مجموعه مورد استقبال قرار می‌گیرد چون مخاطب احساس می‌کند حقیقت را می‌بیند. متاسفانه سینمای مستند و داستانی ما با تمام تلاشی که می کنند به فضای واقعی جبهه‌ها نزدیک نشده‌اند. اما در «روایت فتح» مخاطب خودش را می‌بیند و احساس می کند این مستند خالص است.

**‌* حذف صدای شهید آوینی رییس وقت صداوسیما را تغییر داد

نادر طالب‌زاده ضمن تشکر از برگزاری این جلسه، اظهار امیدواری کرد که این جلسه شروعی دوباره برای ادامه راه شهید آوینی باشد و ادامه داد: آنچه باعث ماندگاری «روایت فتح» شده است، اثر وضعی آن است که با گذشت زمان رنگ کهنگی نمی‌گیرد. ترکیب کلام و تصاویری که شهید آوینی در هم آمیخت منحصر به فرد بود. اثر او مانند طبابتی است که روح پس از مشاهده آن، حال بهتری پیدا می‌کند و علتش شخصیت حکیمانه شهید آوینی است. مخاطب بعد از تماشای این مجموعه احساس می کند نوری بر باور او تابیده و چیزی در درونش تغییر کرده است.

او استقبال نسل جدید از این مجموعه را جالب توجه دانست و گفت: تمرکز شبکه مستند برای پخش روزانه این مجموعه باعث شده تا نسلی که دفاع مقدس را ندیده است با توجه بیشتری آن را مشاهده کند. این نسل، نسلی شوریده و انقلابی است و احساس پاک «روایت فتح» را می‌پسندد. کلام شهید آوینی نیز همین احساس را دارد و اگر حذف شود، نبودش احساس می‌شود.

طالب زاده با اشاره به تجربه تلخ حذف صدای شهید آوینی از مجموعه «خنجر و شقایق» که با بازخورد مخاطبان همراه بود و منجر به تغییر رییس سازمان صدا و سیمای وقت شد، عنوان کرد: این اتفاق نشان می دهد که این حضور در آن زمان نیز برای مردم ارزش داشت. زیرا حضوری دائمی و عرفانی است و با هنر شهید آوینی ترکیب می‌شود. شهید آوینی در هر برنامه افق و بصیرتی ارائه می داد . در هر قسمت از « روایت فتح » نگاه به آینده به چشم می‌خورد و امروزه نیز آن آینده ظاهر شده است. هنر متعهد هنری است که با شجاعت آینده را ترسیم کند. شهید آوینی شبیه شاعر و حکیمی است که به وجد می‌آمد و می‌توانست با کیمیاگری محض، آن را با هنر خود یگانه کند و به همین علت کلامش رنگ کهنگی نمی‌گیرد. او خیلی زود فهمید مستندسازی وسیله‌ای خوب برای انعکاس حقیقت زمان است و به درستی از آن استفاده کرد. تبیین حقیقت زمان لازمه یک اثر هنری است و نبود آن مشکل اصلی بسیاری از آثار امروزی است.

*** دوربین «روایت فتح» سلاحی است که می‌جنگد

مهدی فرجی، مدیر شبکه اول ضمن تایید حرف حاضران درباره اهمیت قدرت کلام شهید آوینی ، بر شاخصه های دیگر آثار او تاکید کرد و گفت : کلام شهید آوینی موثر است اما نکته مهم دیگر ، تصاویر « روایت فتح» است. دوربین درون ماجراست و خود را کنار نمی‌کشد. بنابراین رزمنده‌ها نیز احساس می‌کنند این دوربین سلاح تصویربرداری است که در کنار او با ابزاری دیگر می جنگد . اما تمام حرف این نیست. در این آثار ، هنرمند به آنچه می گفت اعتقاد داشت. اعضای این گروه با وعده تمکین مالی به جبهه نمی رفتند و به همان نوع خاص زندگی در خط مقدم ایمان داشتند. گرچه بعد از شهادت شهید آوینی، آثار قدرت تاثیر خود را تا حدی از دست دادند.

این مدیر رسانه با تاکید بر اهمیت موضوعات طرح شده در «روایت فتح» افزود: موضوع جنگ و رزمنده‌ها موضوع مهم و جذابی است. مسلم است دوربین در جنگ طبق عادت از تلخی ها می گوید. «روایت فتح» هم از این تلخی‌ها می‌گفت اما نوعی امیدبخشی و حسی از افتخار نیز در این مجموعه به چشم می‌آمد و باعث می‌شد مخاطبان از غیبتشان در آن فضا حسرت بخورند. وقتی اثری به درستی نشان دهد شهادت یعنی پیروزی و حیات جاودانه، مخاطب آن را می‌پذیرد.

فرجی درباره‌ی ویژگی‌های دیگر «روایت فتح» توضیح داد : تا قبل از «روایت فتح» عمده آثار مستند گرته‌برداری از آثار خارجی بود اما این مجموعه مستندی کاملا ملی و ایرانی بود که با عطر بچه‌های جنگ و انقلاب آمیخت و نمونه قبلی نداشت. تطبیق داشتن با شرایط روز نیز دیگر ویژگی این مجموعه بود و در مجموع می‌توان گفت عنایتی که خدا و شهدا به این برنامه داشتند و نیت‌های خالص اعضای این گروه، باعث این موفقیت شد.

*** بخشی از دلایل موفقیت «روایت فتح» آموزش‌دادنی نیست

مرتضی شعبانی ضمن تشکر از شبکه مستند به خاطر پخش روزانه «روایت فتح» گفت: پخش روزانه «روایت فتح» یکی از آرزوهای دیرینه ما بود که به همت شبکه مستند محقق شد. ضمن تایید سخنان دوستان معتقدم که وجه تمایز «روایت فتح» با دیگر آثار مستند را می‌توان در دو شکل بررسی کرد. یکی روش و سیره مستندسازی نو و بدیع شهید آوینی است که قابل آموزش دادن است و خود شهید آوینی در کتاب « تجربه ماندگار» به آن اشاره کرده و با بازگویی خاطرات خود از ساخت مستند «خان گزیده‌ها» بر این باور تاکید کردند که باید با مردم زندگی کرد تا گروه فیلمبرداری را بپذیرند. بخش دیگر آموزش‌دادنی نیست یا حداقل ما آن را نیاموخته‌ایم که بیاموزیم که همان باطن و روح و معنویت شخص شهید آوینی و گروه اوست. «روایت فتح» حقیقت و واقعیت را نشان می‌دهد و این به خاطر آیینگی وجود شهید آوینی و گروه « روایت فتح» است که باعث می شود حقیقت منعکس شود.

او با اشاره به عبارت «هرگز برای خدا کاری نکن» که شهید آوینی به آن باور داشت، عنوان کرد: هر کس برای خدا کار کند، خدا نیز به تلاش او برکت می‌دهد و شهید آوینی این را در حد کمال داشت.

وی ادامه داد: نکته مهم دیگر که کمبود آن امروزه احساس می شود این است که بچه‌های «روایت فتح» در کنار هم زندگی می‌کردند و همدیگر را مثل اعضای یک خانواده می‌شناختند. آنها در ضوابط اداری امروزی گم نشده بودند. آن روزها «روایت فتح» مثل جزیره‌ای در دل سازمان صدا و سیما بود که در آن همه یکرنگ بودند.

*** آیا شهید آوینی چیزی بهتر از جبهه ارائه می داد؟

مصطفی دالایی با طرح چند سوال بحث را ادامه داد و گفت: آیا شهید آوینی چیزی بهتر از جبهه ارائه می داد ؟ به عقیده من نه. آیا جبهه چیزی بالاتر از عاشورا به تصویر می کشید؟ نه. آیا عاشورا چیزی جز عرفان حقیقی است ؟ باز هم نه. اتصال این سه بعد را می توان در کلام شهید آوینی دید. آیینگی او این امکان را به او می داد و در واقع او جدا از بچه های جبهه نبود. شهید آوینی روح عاشورایی بچه های جبهه را با زبان ادیبانه خود می‌آمیخت. نمی‌توان تنها قدرت بیان و کلام او را دلیل اصلی دانست. گستره قلم و صدا و نفوذ آن محدود است . قصه او فراتر از این بود. گویی روضه می خواند و به همین سبب ماندگار شد. قلم و صدای متفاوت او نشات گرفته از روح عاشورایی جبهه هاست.

*** انتقاد از بی‌توجهی مدیران فرهنگی به مستند

وی ضمن انتقاد از بی توجهی برخی مدیران فرهنگی نسبت به ژانر مستند، عنوان کرد : متاسفانه برخی مدیران فرهنگی کشور، مستند را ژانری کم‌اهمیت می دانند اما ظرفیت مستند بسیار زیاد است. «روایت فتح» مستندی بود که در آن مقطع تاریخی کمک کرد مردم در دفاع از ارزش ها شریک شوند. به یاد دارم که حتی بانویی ارمنی با مجموعه تماس گرفت و تقاضا کرد راهی به او نشان دهیم تا به جبهه ها کمک کند. این ها نشان می دهد مستند ظرفیتی دارد که اگر در شرایط خاص کشور، درست عمل کند، نتیجه فوق العاده است. اگر باز هم کار مستند ساخته شود و خالصانه باشد ، نتیجه خوبی خواهد داشت.

دکتر پورحسین با اشاره به مستند «خان گزیده ها»، ساخته‌ی شهید آوینی که در ژانر دفاع مقدس ساخته نشده است، بر اهمیت ارتباط خالصانه این مستند با فطرت انسان تاکید کرد و آن را راهکاری مناسب در حوزه مستند سازی دانست.

همچنین شاه حسینی بیان کرد: وقتی نیت خالص شود و کلام درست باشد و در کنار آن مواد خام مستندسازی مناسب در دسترس باشند، نتیجه تولید مستندی فاخر است. همچنان که نوع نگاه در «روایت فتح» متفاوت است.

مهدی فرجی پاسخ داد : البته نباید در این نقطه متوقف ماند و تمام ویژگی اثر را در بعد معنوی آن خلاصه کرد . چون این اثر از لحاظ ویژگی های تکنیکی نیز قابل دفاع است. بخصوص وقتی می بینیم گروه تولیدی آن جوان و البته خلاق بودند.

*** «روایت فتح» قصه کشور ماست

مصطفی دالایی به عنوان تصویر بردار و یکی از اعضای گروه تولید « روایت فتح » درباره تکنیک به کار رفته در این مجموعه، اینگونه توضیح داد : گرچه شهید آوینی به خوبی تدوین را می شناخت اما کار را تدوین نمی کرد. تصویر بردار «روایت فتح» آموخته بود که با فضا هماهنگ شود و خودش سر صحنه، توالی صحنه‌ها را بچیند. شهید آوینی آنقدر هوشمند بود که می‌دانست از این طریق، فضا و مکان و زمان، بهتر نشان داده می شوند.

فرجی تاکید کرد: خوشبختانه برگزاری این جلسات ما را به این دستاوردهای پر اهمیت می‌رساند . باید چرایی این روش را جویا شد. این که چطور فیلمبردار به این قدرت تشخیص می‌رسد و آثار قابل قبولی تولید می شود. باید پژوهش کرد و این ویژگی‌ها را در «روایت فتح» جست و کشف کرد.

*** روایت فتح و آدم‌هایش را رها کرده‌ایم

دالایی افزود: قصه «روایت فتح» قصه کشور ماست. کشوری که تلاش می کند در حوزه های مختلف پیشرفت کند ولی در حوزه فرهنگ چیزی دارد که هیچ کشوری ندارد. فیلمسازان جنگ خارجی مجذوب شیوه « روایت فتح» هستند. به یاد دارم فیلمساز زن هلندی با شگفتی از «روایت فتح» یاد می کرد و آن را آموزه و شاهنامه‌ای مصور برای حفظ ارزشهای انقلاب اسلامی ایران می دانست. روش فیلمسازی «روایت فتح» روشی بومی است که متاسفانه مورد جفای مدیران فرهنگی کشور قرار گرفته است . متاسفانه «روایت فتح» و آموزه‌ها و آدم‌هایش را رها کرده‌ایم و تنها با نام شهید آوینی تالار و جشنواره افتتاح می کنیم. « روایت فتح » برخاسته از روح شیعی ناب و خالص است که در دانشکده‌های فیلمسازی هیچ کس به فکر مدون کردن روش آن نیست.

مدیر شبکه اول ضمن تایید سخنان دالایی، گفت: بالاخره ما به یک تکنیک و ساختار فیلمسازی ملی به اسم « روایت فتح» رسیده ایم که می تواند تدریس شود و مصداق‌هایش به ما کمک کند. باید چراهای آن را یافت و درباره‌اش پژوهش کرد.

*** پیشنهاد ساخت مستندی از «روایت فتح»

نادر طالب زاده بر وجه شاعرانگی آوینی تاکید و پیشنهاد کرد، مستندی درباره‌ی چگونه ساخته شدن «روایت فتح» با حضور اعضای قدیمی این گروه در شبکه مستند تولید شود و ادامه داد : همچنین باید ببینیم که خط مقدم امروز ما کجاست. در شرایطی که شبکه‌های معاند با نظام جمهوری اسلامی ایران دست به تخریب ارزش‌های ما زده‌اند، بهتر است حق مطلب را که حق انقلاب اسلامی است، بیان کنیم. رسانه خط مقدم است و باید دید اگر شهید آوینی امروز حضور داشت در کجا می جنگید. او یک برنامه‌ساز بود اما نگاهش خیلی وسیع تر از یک برنامه بود.

دالایی با اشاره به تولید مستند «حقیقت» توسط شهید آوینی در جبران استدلال غلط یک سرگرد نظامی در مستند قبلی این شهید، درباره ارزش احترام به مخاطب از منظر شهید آوینی اینگونه توضیح داد: از نظر شهید آوینی دوربین و مخاطب حرمت داشت و او حاضر شد مستندی بسازد تا استدلال غلط یکی دیگر را که در اثر قبلی اش وجود داشت، جبران کند و به مخاطب مدیون نباشد.

*** برخی آثار شهید آوینی از تدوین سود برده

مرتضی شعبانی با تذکر این نکته که برخی آثار شهید آوینی از تدوین سود برده است، عنوان کرد : آثار شهید آوینی به دو دسته تقسیم می‌شوند که برخی تدوین شده‌اند و برخی نه. اما روش روایی او دلیل اصلی تاثیرگذاری «روایت فتح» است . برخی به غلط بر این باورند که مستند نباید قصه و روایت داشته باشد اما آثار شهید آوینی به سبب قصه‌های جذابی که داشتند، مخاطب را شیفته می‌کردند. از طرفی، نبود ساختارهای اداری و سازمانی در این گروه که ترکیبی بود از بچه‌های سپاه و بسیج و جهاد، باعث می شد که با گروه خوبی مواجه باشیم.

او به خاطره‌ی ملاقاتش با مقام معظم رهبری پس از شهادت آوینی اشاره کرد و گفت: رهبری بعد از شهادت شهید آوینی اذعان کردند که این آثار را دنبال می‌کردند و معتقدند کلام این شهید چنان است که گویی خود او نیز همان راه‌های آسمانی رزمنده‌ها را که در مستندهایش به آن اشاره می کنند ، تجربه کرده‌اند.

شعبانی ادامه داد: ایدئولوژی جنگ در آثار شهید آوینی آموزش داده می‌شود. جنگ برای او فقط یک ابزار نبود و انگیزه ای که پشت آن وجود داشت، برایش مهم بود و همین نکته به آثارش اصالت می داد.

*** خاطره ای از شهادت شهید آوینی

در پایان به درخواست دکتر پورحسین، شعبانی خاطره شهادت شهید آوینی را بازگو کرد و دکتر پورحسین دستاوردهای این جلسه را اینگونه جمع بندی کرد :

1) «روایت فتح » مستندی متفاوت نسبت به سایر آثار دفاع مقدس است.

2) در دل این مستند اسراری آسمانی نهفته است که البته نباید به این بهانه از وجه فنی و هنری آن غافل ماند. بلکه باید آن را پژوهش کرد و آموزش داد.

3) برخی از اعضای «روایت فتح» در جریان تولید این اثر به شهادت رسیدند و برخی نیز هنوز زنده اند اما متاسفانه نامی از آنها در محافل فرهنگی نیست. شایسته است تا از آنها تقدیر شود تا حضورشان برکتی باشد برای تولید آثاری این چنین.

4) وظیفه ما این است که نیاز مخاطب را بشناسیم. ما اگر در ذهن و جان مخاطب جاری نشویم، دیگران خود را در افکار مخاطب جاری می کنند.