امروز جمع‌بندی نهایی مذاکرات هسته‌ای با اعلام رسمی طرفین صورت گرفت و نخستین گام در مسیر پایان دادن به بحران سازی هسته‌ای علیه ایران برداشته شد. البته مسیری که بعید است کشورهای زورگوی غربی واقعاً دیگر حرفی علیه دانش هسته‌ای کشور ما به میان نیاورند.

در این میان اما توجه به چند نکته ضروری به نظر می‌رسد:

همان‌طور که در سطور پیشین به آن اشاره شد آنچه اتفاق افتاده است، تنها اعلام رسیدن به جمع‌بندی مذاکرات است؛ به این معنی که توافقی امضا نشده است؛ آن چیزی که در این مرحله رخ می‌دهد این است که جمع‌بندی صورت گرفته و متن مذاکرات به پایتخت هر هفت کشور ارسال خواهد شد و این پایتخت‌ها هستند که باید نظرات نهایی را در مدت معین اعلام کنند. در این مرحله جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و باید به شکل جدی جمع‌بندی نهایی مذاکرات را مورد بررسی قرار داده و نظرات خود را اعلام کنند.

بر اساس روال قانونی در کشور ما، سه مرجع بررسی و تأیید توافق در کشور حضور دارند که اعلام نظر آن‌ها برای تأیید نهایی در تهران الزامی است؛ مجلس شورای اسلامی، شورای عالی امنیت ملی و در گام آخر نیز مشورت و تصمیم مقامات عالیه نظام که مهر تأیید نهایی را به آن خواهد زد. طبیعی است این سازوکار باعث می‌شود متنی که درنهایت به تأیید هر سه مرجع مزبور می‌رسد، در بهترین سطح ممکن با توجه به شرایط فعلی کشور و منطقه، منافع جمهوری اسلامی ایران را تأمین نماید. ازاین‌رو مجدداً تأکید می‌شود که توافقی صورت نگرفته است و ممکن است این متن، نیازمند اصلاحاتی باشد و شاید هم تأیید نشود.

آنچه تاکنون رخ‌داده تنها اعلام رسیدن به جمع‌بندی نهایی است که درنهایت باید به تأیید هر هفت پایتخت برسد. یعنی ممکن است حتی اگر جمهوری اسلامی ایران نیز توافق را مطلوب خودارزیابی و آن را بپذیرد، طرف آمریکایی – که سابقه دبه درآوردن نیز دارد – زیر توافق بزند. ازاین‌رو مناسب است نه دولت به ایجاد هیجان کاذب میان مردم و تصویرسازی بهشت پسا توافق دامن بزند و نه تیم مذاکراتی ما دست به چنین عملی بزند.

متأسفانه در موردتوافق ژنو چنین اتفاقاتی صورت گرفت و چنان بزرگنمایی از توافق مزبور صورت گرفت که نتایج ناخوشایندی نیز در پی داشت؛ اولین نتیجه درونی آن سرخوردگی مردم از نتایج حاصله بود و اولین نتیجه بیرونی نیز نشان دادن میل و اشتیاق فراوان ایرانیان به توافق برای طرف آمریکایی بود؛ که هر دو مضر ارزیابی شد. ازاین‌رو این بار باید در مدیریت افکار عمومی با دقت عمل کرد و بهشت رؤیایی به‌واسطه توافق را در جامعه دامن نزد. دولت و تیم هسته‌ای نه‌تنها نباید خود دست به این‌گونه اقدامات بزند که حتی باید مراقب باشد در دام حاشیه‌سازان این مسیر نیفتد.

مناسب است دولت و تیم هسته‌ای ما همچنان که رهبر انقلاب هم فرمودند مردم را در جریان جزئیات مذاکرات قرار دهند و به‌روشنی اقدام به تبیین آنچه در مذاکرات رخ‌داده و نتیجه نهایی نمایند. از سوی دیگر، انتشار متن توافق می‌تواند برای عموم مردم و البته نخبگان و منتقدان این فضا را فراهم کند که در فضایی دوستانه و همدلانه اقدام به بررسی متن جمع‌بندی صورت گرفته نمایند. در این صورت حتی اگر در مواردی ایراداتی در جمع‌بندی صورت گرفته وجود داشت می‌تواند مورد اصلاح قرارگرفته و برای اصلاح توافق نهایی در دستور کار قرار گیرد.

نکته حائز اهمیت این است که مذاکرات صورت گرفته میان ایران و آمریکا تنها در زمینه موضوع هسته‌ای بوده است؛ این بدان معنی است که اگر هم توافقی صورت بگیرد تنها در موضوع هسته‌ای میان دو کشور صورت گرفته و قرار نیست دیوار بلند بی‌اعتمادی ما نسبت به امریکا تنها با همین مذاکرات فروبریزد و تمام مشکلات دو کشور حل شود. هنوز مسائل ناتمام فراوانی میان ایران و امریکا وجود دارد که حل‌نشده باقی‌مانده است. هرچند به تعبیر رهبر انقلاب اگر امریکا در این مذاکرات حسن نیت نشان دهد و رفتار عاقلانه بروز دهد می‌تواند درسی باشد که در سایر مسائل نیز بتوان با وی به مذاکره پرداخت.

«اگر در زمینه هسته‌ای هم به توافق برسیم، معنای آن این نیست که همه تحریم‌ها برداشته خواهد شد؛ هنوز چیزهای دیگری هم هست؛ این همان حرفی است که ما همیشه می‌گفتیم. من بارها در همین جلسه و جلسات گوناگون دیگر عرض کرده‌ام که [موضوع] هسته‌ای بهانه است؛ مسئله هسته‌ای هم نباشد، یک بهانه دیگری می‌آورند: مسئله حقوق بشر هست، مسئله حقوق زنان هست، مسائل گوناگون فراوان را می‌سازند؛ جعل کردن و بهانه‌گیری که خیلی مایه‌ای نمی‌خواهد، دستگاه تبلیغاتی و امپراتوری تبلیغاتی هم که در اختیار آن‌ها است.» (بیانات؛ 16 تیر 93)

پنجم: جلوگیری از ایجاد فضای دوقطبی

احزاب و جناح‌های سیاسی کشور باید بدانند که درصورتی‌که توافق به تأیید نهایی مجلس و مقامات عالیه نظام برسد توافقی خواهد بود که پشتیبانی ملت را نیز در پی دارد؛ هرچند که هر توافقی محاسن و معایب خود را نیز داراست؛ اما به‌هرحال باید متوجه بود که این موضوع نباید دستمایه گروه‌ها برای ایجاد فضای دوقطبی در کشور گردد که به‌شدت برای وحدت جامعه مضر است؛ بلکه باید تلاش کرد که در جهت «دولت و ملت، همدلی و هم‌زبانی» اقدامات لازم انجام پذیرد و دوقطبی میان برخی احزاب سیاسی به درون جامعه و میان مردم کشیده نشود.

رهبر انقلاب در دیدار اخیر با دانشجویان درباره لزوم ادامه استکبارستیزی بعد از مذاکرات هسته‌ای فرمودند: «یک نکته دیگری که سؤال کردند [این بود که]، تکلیف مبارزه با استکبار پس از مذاکرات چیست؟ خب، مگر مبارزه با استکبار، تعطیل‌پذیر است؟ مبارزه با استکبار، مبارزه با نظام سلطه تعطیل‌پذیر نیست. این هم جزو همین حرف‌هایی است که اتفاقاً امروز من یادداشت کرده‌ام که به شما بگویم. این جزو کارهای ما است، جزو کارهای اساسی است، جزو مبانی انقلاب است. یعنی اگر مبارزه با استکبار نباشد، ما اصلاً تابع قرآن نیستیم. مبارزه با استکبار که تمام نمی‌شود. در مورد مصادیق استکبار، آمریکا اتمّ مصادیق استکبار است. ما به این مسئولین محترمی که در قضیّه هسته‌ای مذاکره می‌کنند -که حالا این‌ها اجازه پیداکرده‌اند که مسئولین روبه‌رو باهم حرف بزنند؛ البتّه سابقه داشت، در این سطح نه، در سطوح پایین‌تر سابقه داشت؛ در این سطح، اوّلین‌بار بود- گفته‌ایم که فقط در مسئله هسته‌ای شما حق‌دارید مذاکره کنید؛ در هیچ مسئله دیگری حق ندارید مذاکره کنید، و نمی‌کنند. آن‌طرف مقابل، گاهی مسائل منطقه و سوریه و یمن و مانند این‌ها را پیش می‌کشد، این‌ها میگویند ما در این زمینه‌ها با شما صحبتی نداریم و صحبت نمی‌کنند. مذاکره فقط در زمینه مسئله هسته‌ای است، آن‌هم به همان دلایلی که من گفتم و چند بار تکرار کردم که چرا در قضیّه هسته‌ای ما این گرایش را، این رویکرد را انتخاب کردیم؛ من این را مفصّل تشریح کردم. مبارزه با استکبار تعطیل‌پذیر نیست، تکلیفش کاملاً روشن است و خودتان را آماده کنید برای ادامه مبارزه با استکبار.» (بیانات رهبر انقلاب، 20 تیر 1394)

هفتم: ضرورت قدردانی از تیم مذاکره

حال که تیم مذاکراتی ما در آستانه بازگشت به تهران قرار دارد باید بداند مردم و مسئولین جمهوری اسلامی ایران قدردان زحمات آنان هستند؛ بدون شک تلاش‌های فراوان و دلسوزانه‌ای توسط این تیم صورت گرفته است که ملت و مسئولین کشورمان آن را ارج می‌نهند، علی القاعده با تعاریف رهبر انقلاب، تیم مذاکره کننده، جمع‌بندی مذاکراتی را به ایران خواهد آورد که منجر به توافق خوب می‌شود.

به هرحال به نظر می‌رسد، بر اساس مصالح کشور، اگر متن مذاکرات فوق منجر به توافق خوب شود، ملت و کشور ایران در بلند مدت به نفع قابل توجهی خواهد رسید و در این بین، همدلی و همزبانی میان دولت، ملت، احزاب و جریان‌های سیاسی، بیش از مواقع دیگر، لازم است.