تجربه نشان داده است كه انقلاب با بی‌نظمی، ناامنی و قانون‌شكنی همراه است. وجود چنین وضعیتی برای جامعه‌ای كه در آن دگرگونی‌های سریع سیاسی و اجتماعی روی داده است و به اصطلاح در مرحله‌ گذار به سر می‌برد، اجتناب‌ناپذیر است؛ اما اگر بعد از پایان دگرگونی‌ها یا پس از به پیروزی رسیدن انقلاب، بی‌نظمی‌ها، ناامنی‌ها و قانون‌شكنی‌ها ادامه یابد و امور كشور به صورت احساسی، سلیقه‌ای، بدون ضابطه و قاعده‌ای ثابت و خارج از نهادها و چارچوب‌های قانونی اداره شود، مردم طرفدار انقلاب، به‌تدریج از انقلاب مأیوس و دلسرد و به اصطلاح زده می‌شوند و حالت سرخوردگی در آنان ایجاد می‌شود و اعتمادشان به رهبران انقلاب از بین می‌رود و هیجانات فراوان سبب ایجاد احساس یأس و بی‌تفاوتی در آنان می‌شود. در نتیجه لازم است بلافاصله بعد از یك دوره هرج و مرج، نظم و سامان، امنیت و آسایش و قانون و مقررات برقرار شود.

جامعه انقلابی ایران نیز از این قاعده مستثنی نبود و امام خمینی(ره) به عنوان رهبر انقلاب اسلامی به لزوم برقرار شدن امنیت و آرامش كاملاً واقف بود (۱) و خطر ناشی از تداوم هرج و مرج و اعاده نشدن نظم و امنیت و آرامش و حاكمیت قانون را احساس می‌كرد؛ در نتیجه پیش از پیروزی انقلاب دستور تشكیل شورای انقلاب را صادر كرد و در اعلامیه مورخ ۲۲ دی ماه ۱۳۵۷ﻫ.ش به‌طور رسمی تشكیل آن را اعلام كرد.(۲) البته تشكیل شورای انقلاب تنها برای اعاده نظم و ترتیب و اداره كشور بعد از پیروزی انقلاب نبود، بلكه برای تأمین اهدافی چون اعلام عدم مشروعیت نظام سلطنتی و شورای نیابت سلطنت و دولت بختیار، ایجاد هماهنگی در امور اجرایی انقلاب و انتقال قدرت نیز بود. بررسی و مطالعه جوانب و ابعاد مختلف شورای انقلاب، ما را به چند نتیجه مهم به شرح زیر رهنمون می‌سازد:

۱- تشكیل شورای انقلاب، ناشی از مقتضیات و ضروریات جامعه انقلابی و حاكی از درایت و تدبیر رهبران نهضت بوده است. طبیعت هر تحول سیاسی به‌ویژه اگر در حد و اندازه انقلاب باشد، این است كه ساختارها و روندهای گذشته كارآیی خود را از دست می‌دهند و از اساس فاقد مشروعیت می‌شوند. در چنین شرایطی، تا هنگامی كه ساختارها و روندهای جدید شكل نگرفته و جامعه در حال انتقال و گذار است، نهادی لازم است كه به سامان‌دهی امور بپردازد. در انقلاب ایران، چنین ضرورتی به‌خوبی درك و به آن عمل شد. شورای انقلاب به‌خوبی توانست در سخت‌ترین و پیچیده‌ترین برهه انقلاب با تصمیمات و قانون‌گذاری‌های خود كشتی انقلاب را از تلاطم و موج‌های دریای حوادث به ساحل امنی هدایت كند.

۲- مبنای تشكیل این شورا فرمان رهبری انقلاب، حضرت امام خمینی بود كه با دو منشأ و خاستگاه الهی و مردمی حق چنین كاری را داشتند. در اندیشه رهبر جامعه اسلامی كه با عنوان ولایت فقیه تبیین و توصیف می‌شد، ولی فقیه حركت انبیا و امام معصوم را در هدایت جامعه استمرار می‌بخشید. از این منظر امام خمینی شورای انقلاب را برای سامان‌دهی امور جامعه مسلمانان بنیان گذاشت. از نظر خاستگاه مردمی نیز امام خمینی در راه‌پیمایی‌های مختلف و رفراندوم‌های مكرر به صورت رهبر حركت و نهضت شناخته می‌شد. شعار «الله‌اكبر، خمینی رهبر» نماد این انتخاب مردمی بود. پس تصمیم امام در تشكیل شورای انقلاب به نوعی تصمیم مردم بود و ریشه در خواست و اراده مردم داشت.

۳- شورای انقلاب اساسنامه داشت و در چارچوب این اساسنامه وظایفش را انجام می‌داد، اما این چارچوب حقوق متصلب و مستحكمی نداشت كه نهادی در شرایط طبیعی به آن پایبند است. شورای انقلاب باید درباره امور مختلف تصمیم می‌گرفت، در بحران‌ها و معضلات گوناگون وارد می‌شد، اعضای آن در بخش‌های دیگر مدیریت كشور گرفتار بودند و خلاصه این شورا تركیب و ترتیبی سیال داشت كه در آن شرایط مهم‌ترین وظیفه آن كنترل اوضاع و اتخاذ تصمیمات فوری و حیاتی برای كشور بود. شورای انقلاب ضمن آن‌كه بازوی مشورتی رهبر بود، در قائم‌مقامی نهادها و دستگاه‌های مختلف انجام وظیفه می‌كرد و همین امر سبب می‌شد كه كاركردها و نقش‌های آن تنوع و تعدد داشته باشد. به همین دلیل در تصمیمات و اقدامات مهم ماه‌های نخست انقلاب، همچون رفراندوم نوع نظام سیاسی، بررسی و تصویب قانون اساسی، انتخابات مجلس و ریاست جمهوری همواره نقش و حضور شورای انقلاب به چشم می‌خورد.

پی‌نوشت‌ها
۱) برخی از سخنان امام خمینی درباره امنیت و آرامش به این قرار است: «... ابداً ما میل به خونریزی نداریم، ما می‌خواهیم مطلب با مسالمت تمام شود». (مصاحبه امام خمینی با خبرنگار امریكایی در تاریخ ۱۰/۹/۱۳۵۷ﻫ.ش) ر.ك به: صحیفه نور، ج ۴، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۱، ص ۵. «... و اما قضیه این‌كه آرامش باشد، ما همیشه می‌خواهیم مملكت آرام باشد و مردم با آرامش زندگی كنند». (پاسخ امام به نماینده ژیسكاردستن، رئیس‌جمهور وقت فرانسه در تاریخ ۱۸/۱۰/۱۳۵۷ﻫ. ش) ر. ك به: غلامرضا نجاتی، تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران، ج ۲، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۱، ص ۲۸۶. «ما برای ساختن مجدد كشور و آبادانی مملكت به آرامش نیاز داریم... » (پاسخ امام خمینی(ره) به نماینده وزارت امور خارجه امریكا در تاریخ ۲۸/۱۰/۱۳۵۷ﻫ. ش) ر. ك به: همان، ص ۲۹۸. ۲) صحیفه نور، ج ۴، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۱، ص ۲۰۷.