مرکز آمار ایران به‌تازگی اعلام کرده است طرح پژوهشی ساختار و ترکیب خانوار در روند تغییرات آن طی سال‌های 1355 تا 1390 که از سوی مرکز آمار ایران انتشار یافته، سهم خانوارهای زوجی از 4/8 درصد در سال 55 به 6/14 درصد در سال 90 افزایش یافته که با توجه به ساختار سنی جوان کشور دور از انتظار نیست. از سوی دیگر سهم خانوارهای تک‌نفره افزایش یافته به طوری که 6/5 درصد در سال 55 به 6/71 درصد در سال 90 افزایش یافته است. این گزارش ادامه می‌دهد، سهم خانوارهای تک‌والد که در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار دارند، طی سال‌های 55 تا90 افزایش یافته و از چهار درصد در سال 55 به 9/6درصد در سال 90 رسیده است. همچنین سهم خانوارهای هسته‌ای از 58 درصد در سال 55 به 9/6 درصد در سال 90 رسیده است. این گزارش می‌افزاید: در شمال‌شرق کشور خانوارهای با اندازه کمتر نظیر خانوارهای تک‌نفره بیشتر از سایر نقاط کشور است و در شمال‌غرب و غرب کشور سهم خانوارهای گسترده بیشتر از سایر نقاط است که نشان می‌دهد در این مناطق بیشتر از سایر نقاط کشور شکل سنتی خانوار حفظ شده است. 

 افزایش درصد زنان بی‌‌همسر 

در تمام استان‌های کشور و در تمام گروه‌های سنی، درصد زنان بی‌همسر بر اثر طلاق افزایش یافته است. بیشترین میزان طلاق در کل کشور به استان تهران و کمترین مقدار مربوط به استان سیستان و بلوچستان تعلق دارد. مرکز آمار ایران اعلام کرد:پیش‌رسی ازدواج برای مردان و به‌خصوص زنان کاهش یافته است به‌طوری که پیش‌رسی ازدواج مردان از رقم 3/6 درصد در سال ۱۳۳۵ به رقم 2/2 درصد در سال ۱۳۹۰ تقلیل یافته است و پیش‌رسی ازدواج زنان طی دوره مذکور از ۴۱ درصد به 4/21 درصد رسیده است. میانگین سن در اولین ازدواج مردان طی ۵۰ سال اخیر با افت و خیزهایی همراه بوده است به‌طوری که این شاخص در سال ۱۳۳۵، 9/24 و در سال ۱۳۹۰، 7/26 سالگی بوده است. اما این شاخص برای زنان افزایش چشمگیری داشته است به‌طوری که از ۱۹ سالگی در سال ۱۳۳۵ به 4/23 سالگی در سال ۱۳۹۰ رسیده است. ایلنا نوشت؛ مرکز آمار ایران اعلام کرد: طی سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ هر دو میزان ازدواج و طلاق افزایش یافته است به‌طوری که میزان ازدواج از 8/9 در هزار در سال ۱۳۸۰ به 64/11 در هزار در سال ۱۳۹۰ رسیده است درحالی که میزان طلاق از ۹۳ در هزار در سال ۱۳۸۰ به 9/1 در هزار در سال ۱۳۹۰ رسیده است و شتاب میزان طلاق در دوره ۵ ساله اول ۱۳۸۵-۱۳۸۰ نسبت به دوره ۵ ساله ۱۳۹۰-۱۳۸۵ کندتر بوده است.

 تمایل افرادی که طلاق می‌گیرند به تنهایی

یک جامعه‌شناس در این‌باره به «آرمان» می‌گوید: خانواده‌های ایرانی از گسترده به هسته‌ای و سپس شبه‌هسته‌ای تبدیل شده است. قمر فلاح ادامه می‌دهد: در گذشته به واسطه اینکه شغل اکثر افراد کشاورزی بود و جمعیت روستا‌های کشور زیاد بود، بیشتر خانواده‌ها گسترده بودند اما با تغییر شرایط زندگی و افزایش جمعیت شهرها خانواده‌های هسته‌ای شکل گرفتند. خانواده گسترده یعنی یک خانواده که شامل پدر، مادر و فرزندان است، با تمام قوم و خویش و فامیل‌های نزدیک مانند جد پدری و مادری یا خواهر و برادر‌های پدر یا مادر که بعضی همه این افراد با هم یکجا زندگی و کار می‌کردند. او با اشاره به اینکه خانواده هسته‌ای یعنی پدر و مادر و فرزندان جای خانواده گسترده را گرفت، می‌افزاید: سبک زندگی جدید و رشد بشر باعث شد استقلال مالی در خانواده‌ها ایجاد شود و پایگاه‌های مستقلی از هر خانواده ایجاد شود که در کنار اینکه مثبت تلقی می‌شد و می‌توانست باعث تمرکز و بهبود روابط خانوادگی شود، آسیب‌های خاص خود را داشت و به‌دلیل جداشدن از هسته فامیلی زمینه کمرنگ شدن روابط بین خانواده‌ها را ایجاد کرد.فلاح ادامه می‌دهد: در ده سال اخیر ما شاهد از بین رفتن این خانواده هسته‌ای و تبدیل آن به شبه‌هسته‌ای هستیم؛ خانواده‌هایی که یا در اثر جداشدن فرزندان مجرد از خانواده‌ها شکل گرفته یا ریشه در جدایی و طلاق و افزایش تعداد خانواده‌های تک‌والد دارد. او می‌افزاید: در اثر تفاوت‌های سبک زندگی نسل جدید با گذشته برخی از فرزندان تمایلی به زندگی با والدین خود ندارند و بسیاری از آنها قبل از ازدواج از والدین جدا شده و تنها به شکل مجردی زندگی می‌کنند. از سوی دیگر به‌دلیل افزایش مشکلات اقتصادی و اجتماعی و تعداد طلاق در کشور، تعداد خانواده‌های تک‌والد زیاد شده است؛ افرادی که دیگر بعد از طلاق به خانواده‌های خود برنمی‌گردند و مایلند تنها زندگی کنند.

 سبک زندگی شهری و خانواده هسته‌ای

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به مراحل گذار خانواده‌ها در ایران از گسترده به هسته‌ای و خانواده‌های تک‌نفره به آرمان می‌گوید: سبک زندگی شهرنشینی ایجاب می‌کرد خانواده‌ها هسته‌ای باشند. سیدحسن موسوی‌چلک ادامه می‌دهد: در گذشته بیش از 60 درصد جمعیت کشور در روستاها زندگی می‌کرد اما امروزه این روند معکوس شده است و باید گفت کمتر از 30 درصد جمعیت کشور در روستا‌ها هستند. بنابراین خانواده گسترده به هسته‌ای تبدیل شده است. او ادامه می‌دهد: خانواده هسته‌ای که حاصل زندگی پدر و مادر و فرزندان است و شکل معمول خانواده شناخته می‌شود می‌تواند در اثر جدایی زوجین به خانواده تک نفره تبدیل شود و جدایی، عامل  اصلی از هم پاشیدن بنیان خانواده‌ها و از بین رفتن شکل خانواده هسته‌ای است. او ادامه می‌دهد: تاخیر در ازدواج و بالارفتن سن تاهل در کشور هم باعث جدایی بعضی افراد از خانواده‌هایشان است که باعث می‌شود خانواده‌های تک‌نفره زیادی ایجاد شود. خانواده‌هایی که دیگر شامل زن و مرد و فرزندانشان نیستند بلکه یک فرد مجرد به تنهایی زندگی کرده و یک خانواده محسوب می‌شود.

*آرمان