آخرین وضعیت مین زدایی کشور
۲۰میلیون مین از انواع مختلف و ده‌ها میلیون مواد منفجره و بمب‌های خوشه‌ای یادگاری‌های تلخی است از سال‌های دفاع‌مقدس که پس از گذشت ۲۰ سال از پایان جنگ تحمیلی همچنان
۲۰میلیون مین از انواع مختلف و ده‌ها میلیون مواد منفجره و بمب‌های خوشه‌ای یادگاری‌های تلخی است از سال‌های دفاع‌مقدس که پس از گذشت ۲۰ سال از پایان جنگ تحمیلی همچنان با آن دست به گریبانیم و امروز به کمین نشسته‌اند تا از میان مردم بی‌دفاع قربانی بگیرند، قربانیانی که بیش‌تر کودکانی هستند که در حین بازی روی مین پا می‌گذارند و مصدوم یا شهید می‌شوند.
تا سال گذشته هیچ سازمانی متولی رسیدگی به امور این قربانیان نبود و با پیگیری مرکز مین‌زدایی کشور و سازمان‌های غیردولتی مصدومین و شهدای مین از امسال تحت حمایت بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار می‌گیرند.
مرکز مین‌زدایی کشور تنها مرکزی است که با مسئولیت وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به‌ریاست وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و با عضویت وزارت کشور؛ استانداران استانهای پنجگانه مرزی غرب کشور؛
وزارت امور خارجه؛ وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی؛ ستاد کل نیروهای مسلح؛ یگان‌ها و سازمان‌های اجرایی پاکسازی عملیات مین‌زدایی و NGOهای ملی و سایر اعضای ذی‌ربط تشکیل شده است.
این مرکز به عنوان متولی پاکسازی میادین مین و مواد منفجره عمل نکرده بجا مانده از ۸ سال جنگ تحمیلی با رویکردی بشردوستانه به پاکسازی و ایمن‌سازی اراضی آلوده می‌پردازد و با تلاش برای کاهش خطرات و آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از مین به‌ویژه نجات جان و مال ساکنین مستقر در مناطق آلوده، زمینه جهاد اقتصادی و توسعه پایدار در کشور را فراهم می‌آورد.
از این رو برای آشنایی بیش‌تر با این مرکز سردار محمدحسین امیراحمدی رئیس مرکز مین‌زدایی کشور به گفت‌وگو نشستیم که در ذیل می‌خوانید.
آمار مین‌های به‌جا مانده از جنگ از سوی مراکز و نهادهای غیردولتی با اختلاف تعدادی اعلام می‌شود
با توجه به این‌که مرکز مین‌زدایی تنها مرکزی است که آمار واقعی مین‌های به جا مانده را در دست دارد این آمار به‌چه میزان است ؟ و در چه استان‌هایی گستردگی دارد؟
بر اساس شناسایی اولیه که توسط نیروهای نظامی در سال ۱۳۶۷، پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل به‌عمل آمده است، آلودگی مین و مواد منفجره به‌جا مانده از جنگ در طول ۱۱۰۰ کیلومتر مرزهای غرب و جنوب غرب ایران و با عراق در مساحتی حدود چهار میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار در ۵ استان آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان و به‌ویژه شهرهای مرزی خرمشهر، سوسنگرد، بستان، مهران، دهلران، قصر شیرین، نفت شهر، سومار، موسیان، آبادان، خرمشهر، اهواز، اندیمشک، دزفول، شوش و گیلانغرب پراکنده شده و بر اساس منابع معتبر، بیش از ۲۰ میلیون مین از انواع مختلف در خاک جمهوری اسلامی ایران کار گذاشته شده است.
علاوه بر مین، بیش از ده‌ها میلیون مواد منفجره و بمب‌های خوشه‌ای نیز پس از جنگ در کشورمان به‌جا مانده است.
تاکنون چه میزان از مناطق آلوده این ۵ استان، پاکسازی شده است؟
کل مناطق آلوده‌ای که در ۵ استان کشور داشته‌ایم ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار مین و گلوله‌های عمل نکرده بوده است که از این تعداد ۴ میلیون و ۱۲۰ هزار هکتار پاکسازی شده است. تنها ۷۹ هزار هکتار باقی مانده که از نظر آلودگی، تراکم و وسعت قابل قیاس با مناطق پاکسازی شده نیست چون به نقطه‌های صفر مرزی می‌رسیم و هرچه به این نقاط می‌رسیم از لحاظ تراکم، وسعت و نوع مین‌ها برای پاکسازی مشکل‌تر می‌شود.
کمک‌های بین‌المللی و سازمان‌های غیردولتی جهانی در تخریب مین‌ها به چه‌صورت است؟
به‌دنبال توجه جامعه جهانی به مشکلات ناشی از مین‌های کاشته شده و تلاش جهت پاکسازی آنها، سرویس مین‌زدایی سازمان ملل متحد بر اساس قطعنامه‌های شورای امنیت و مجمع عمومی ایجاد شده و هم‌اکنون ۱۴ نهاد ملل متحد فعالیت‌هایی در زمینه مین زدایی انجام می‌دهند علاوه بر این برخی سازمان‌های بین‌المللی غیر دولتی نیز در امر کمک به مین زدایی بشر دوستانه فعال است که کمیته بین‌المللی صلیب سرخ و مرکز بین‌المللی بشر دوستانه مین‌زدایی ژنو از این جمله‌اند.
نکته قابل توجه در این زمینه نحوه کمک و همکاری بشر دوستانه این سازمان‌هاست. متاسفانه نگرش‌ها و ملاحظات سیاسی به‌همراه اعلام برخی پیش شرط‌ها، کمک و همکاری این سازمان‌ها را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است با وجود تلاش مرکز مین‌زدایی کشور در جهت دریافت و ارایه همکاری و کمک در زمینه مین‌زدایی با سازمان‌های بین‌المللی دولتی و غیردولتی فعال در این زمینه،
موارد پیش‌گفته مانع شکل‌گیری این همکاری‌ها شده است به‌عنوان نمونه مرکز مین‌زدایی در طول سال‌های گذشته، جلسات مشترکی را با هماهنگ‌کننده سازمان ملل متحد در تهران جهت اقدام مشترک در زمینه مین‌زدایی برگزار کرده است لیکن تاکنون اقدام عملی از سوی سازمان ملل در این خصوص انجام نشده است. همچنین مرکز مین‌زدایی اقدام به امضای تفاهمنامه و سند همکاری با مرکز بین‌المللی مین‌زدایی بشر دوستانه ژنو کرده است.
تحویل نرم افزار مدیریت اطلاعات یکپارچه به مرکز مین زدایی یکی از توافقات فی‌مابین بوده که متاسفانه به‌دلیل اعمال تحریم‌های یک‌جانبه این امر محقق نشد متاسفانه آنچنان که سابقه نشان می‌دهد کشورهای غربی حتی در انجام امور بشردوستانه‌ای همچون مین زدایی نیز اقدام به‌اعمال تحریم‌های غیرمنصفانه و ظالمانه می‌نمایند که این رویکرد در نحوه اقدام سازمان‌های بین‌المللی تاثیرگذار است این موارد در حالی است که بر اساس برخی اطلاعات،
کمک سازمان ملل به مین‌زدایی کشور عراق مبلغی حدود ۱۹ میلیون دلار بوده و سالانه مبلغی حدود ۴۰ میلیون دلار نیز توسط دیگر کشورها به مین‌زدایی عراق کمک می‌شود، جمهوری اسلامی ایران در حالی که از لحاظ آلودگی به مین و مواد منفجره در میان آلوده‌ترین کشورها قرار دارد، از این کمک‌ها بهره‌ای نبرده است، البته در این میان کمیته بین‌المللی صلیب سرخ همکاری مناسبی با نهادهای جمهوری اسلامی ایران داشته که قابل تقدیر است.
آمار کلی شهدای مین‌زدایی و جانبازان و مصدومین در ایران چه تعداد است؟
عملیات مین‌زدایی یکی از دشوارترین عملیات‌های اجرایی است که در هر لحظه نیروهای شاغل در آن با خطرات جدی روبه‌رو هستند، نیروهای پاکساز در جمهوری اسلامی ایران عملیات پاکسازی را یک امر خداپسندانه و انسان‌دوستانه می‌پندارندو با این نگرش، تحقق اهداف پاکسازی را به‌طور جدی پیگیری می‌نمایند اما متاسفانه در سال گذشته،
۴۷ نفر از نیروهای پاکساز دچار حادثه شده‌اند که از این تعداد ۳۵ نفر جانباز و ۱۲ نفر به مقام والای شهادت نائل آمده‌اند، درباره مصدومین و تلفات مردمی نیز لازم به ذکر است که با توجه به ضرورت انجام روندهای اداری مربوطه، این آمار توسط وزارت کشور و استانداری‌های مربوطه جمع‌آوری می‌شود و از این طریق اعلام می‌شود.
نکته قابل توجه دراین زمینه آن است که کاهش آمار حوادث مین زدایی برای نیروهای پاکساز و کاهش خطرات احتمالی برای ساکنین مناطق آلوده یکی از دغدغه‌های اصلی مرکز مین‌زدایی کشور بوده بنابراین پروژه‌های مین زدایی با استفاده از استانداردهای بین‌المللی و بومی‌سازی شده،
برگزاری دوره‌های آموزشی و بازآموزی ویژه برای نیروهای مین‌روبی و تخریب، استفاده از تجهیزات و فناوری‌های نوین در عملیات مین زدایی در طی سال‌های اخیر از جمله تلاش‌هایی بوده است که ماحصل آن کاهش ۲۵ درصد آمار مصدومین نیروهای مین زدایی در سال‌های ۸۹ و ۹۰ نسبت به سال‌های گذشته است.
چه مناطقی در کشور بیش‌ترین آمار مین را دارند؟
آلوده‌ترین استان به لحاظ وسعت، استان ایلام است که منطقه دهلران در این استان از آلودگی بسیار بالایی برخوردار است. ایران با الهام از آموزش‌های دینی، احترام به حقوق بشر دوستانه و رعایت این حقوق به‌ویژه در دوران جنگ تحمیلی را سر لوحه خویش قرار داده است. از این‌رو عدم به کارگیری از هرگونه سلاح و نیز ضرورت تبعیض نظامیان و غیرنظامیان که از اصول اولیه حقوق بشردوستانه است،
توسط نیروهای نظامی کشورمان در طول دوران ۸ سال جنگ به‌طور دقیق رعایت شده است درباره آلودگی‌های موجود در کشورمان این مین‌ها توسط رژیم سابق عراق در طول ۸ ساله جنگ تحمیلی کاشته شده است، کاشت حدود ۲ میلیون مین در خاک ایران مورد پذیرش طرف عراقی نیز قرار گرفته است.
تنوع، حجم و گستره این مین‌ها قابل توجه است به نحوی که مین‌های کاشته شده توسط چندین کشور از جمله کشورهای اروپایی تامین و در اختیار صدام قرار گرفته بودند، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مناطق آلوده به مین توسط کشورهای اروپایی و رژیم سابق عراق و کشورهای تامین‌کننده این مین‌ها ایجاد شده که تبعات و مشکلات اقتصادی،
اجتماعی، برای مردم ایران ایجاد کرده است لذا همه کشورهایی که نقشی در آلوده کردن اراضی ایران به مین داشته‌اند می‌بایست ضمن پاسخ به این‌گونه اعمال غیرانسانی در پاکسازی این مناطق نیز متعهد باشند. همچنین معتقدیم مقوله پاکسازی مناطق آلوده به مین و مواد منفجره به جا مانده از جنگ یک ماهیت بشر دوستانه دارد و لذا تحقق کامل آن نیز نیاز به همکاری و کمک بین‌المللی و بسیج منابع در سطح جهان دارد.
مین‌گذاری در مرزهای ایران و عراق تنها از طرف عراق انجام شد یا ایران هم برای حفظ حریم مرزی مین‌گذاری کرده بود؟
بله، چون رزمندگان ما اساسا هیچ‌نوع مینی را در زمین کار نگذاشتند و نخواهند گذاشت بلکه تمامی مناطق آلوده به مین توسط رژیم بعث عراق آلوده شده است. البته ۱۷ کشور دنیا در این زمینه به رژیم بعث عراق کمک کردند تا علیه جمهوری اسلامی ایران انواع مین‌ها را در زمین کار بگذارند به‌طوریکه امروز شاهد این فاجعه انسانی در ایران و عراق باشیم.
تاکنون چند نفر بر اثر مین و مواد منفجره عمل نکرده به شهادت رسیده اند؟
از عراق که آماری نداریم. اما در داخل هم آمارها متفاوت است. چون ما متولی آمار و ارقام نیستیم. درحقیقت باید از استانداری‌ها این آمار را بگیرید.
چه انجمن‌هایی در جهت مین‌زدایی با مرکز مین‌زدایی وزارت دفاع همکاری دارند؟
مسئولان کشور نسبت به امر پاکسازی مین و موادمنفجره به‌جا مانده از جنگ تحمیلی آگاهی کامل دارند، هماهنگی و همکاری‌های دستگاه‌های دولتی، نظامی و غیرنظامی و تجاری موید این مطلب است به‌نحوی که چندین وزارتخانه و سازمان‌های دولتی مانند شورای عالی امنیت، معاونت برنامه‌ریزی و راهبردی ریاست‌جمهوری، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزارت کشور، وزارت نفت، بنیاد شهید و امور ایثارگران،
هلال احمر، ستاد کل نیروهای مسلح، ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و مراکز علمی و صنعتی، سازمان بهزیستی، داوطلبین غیرنظامی، شرکت‌های پیمانکاری نیروهای مردمی و بسیاری از سازمان‌های دیگر مانند صدا و سیما نیز در این امر مهم تلاش و همکاری دارند این امر زمانی مشهود و نمایان می‌شود
که در دوره نهم ریاست‌جمهوری شخص وزیر دفاع از طریق رئیس‌جمهور به عنوان نماینده ویژه ایشان در امر پاکسازی میادین مین و مواد منفجره به‌جا مانده از جنگ تحمیلی تعیین و معرفی شده و دستورات ایشان نیز برای تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط دولتی قابل اجرا بوده و مصوبات ایشان لازم الاجرا است. به‌طور کلی می‌توان گفت که پیشرفت‌های حاصله در پاکسازی مناطق آلوده بدون توجه ویژه مسئولان کشور به امر مین زدایی و زحمات کارکنان و افراد درگیر در امر پاکسازی غیرممکن بوده است.
وضع اطلاع‌رسانی و آموزش افرادی که در مناطق آلوده به مین زندگی می‌کنند به چه صورت است؟
در سال‌های اخیر با همکاری برخی از نهادهای داخلی از قبیل هلال احمر، سازمان بهزیستی، آموزش و پرورش مناطق آلوده و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ اقدامات قابل توجهی در حوزه آگاه‌سازی مردم و آموزش خطر مین صورت گرفته است که برگزاری کارگاه تربیت مربی در مهرماه سال ۸۹ از جمله آن است.گروه‌های هدف آموزش خطر مین شامل دانش‌آموزان، کشاورزان، دامداران، عشایر و کاروان‌های راهیان نور بوده است.
همکاری عراق برای مین‌زدایی در مناطق مرکزی به چه صورت است؟
پس از توافق وزرای دفاع دو کشور ایران و عراق، کمیسیون مشترک مین زدایی دو کشور تشکیل شد و بر اساس آن چندین جلسه مشترک در تهران و بغداد تشکیل شد طبق تفاهمنامه‌های امضا شده با طرف عراقی توافق شده بود که طرف عراقی نقشه‌های مناطق آلوده در خاک میهمان را در اختیار ما بگذارند
که متاسفانه تا به امروز کشور عراق نقشه‌ای در اختیار ما نگذاشته است و اظهار می‌دارند نقشه‌ای موجود نیست، حالا اگر نقشه‌ای ندارند حداقل افرادی که این میادین مین را برای ما درست کرده‌اند به ما در جهت پاکسازی مناطق آلوده کمک کنند.
این کار را هم تا به امروز انجام نداده‌اند به‌طور کلی ایران به تعهدات خود تحت توافقنامه‌های امضا شده با طرف عراقی از جمله پاکسازی مناطق مورد نظر عمل کرده است و منتظر اقدام عملی طرف عراقی برای انجام تعهدات خویش هستیم. در مجموع چون ما یک کشور با تجربه‌ای در امر مین‌زدایی بشردوستانه هستیم به آنها اعلام آمادگی کرده‌ایم که می‌توانیم به شما کمک کنیم تا زودتر کار پاکسازیشان انجام شود.
در تفاهمنامه مورد توافق وزرای دفاع دو کشور به چه مواردی اشاره شده است؟
در هر دو تفاهمنامه موضوع درخواست نقشه‌های اراضی مین‌گذاری شده و همچنین معرفی افراد خبره و مطلع از نقشه‌های میادین مین در طول ۸ سال جنگ تحمیلی در خاک ایران را مطرح کرده و آمادگی مرکز مین‌زدایی جمهوری اسلامی ایران را برای مشارکت و همکاری در پاکسازی عراق اعلام کرده‌ایم.
افرادی که برای مین‌زدایی به مناطق مرزی کشور می‌روند تحت حمایت قرار می‌گیرند و بیمه می‌شوند یا خیر؟
مرکز مین‌زدایی کشور از سال ۸۵ که شرکت‌های خصوصی ازتخریب‌چیان جنگ بودند را با انعقاد قرار داد تحت‌پوشش بیمه مسئولیت مدنی قرارداده که از این طریق هزینه‌های بیمارستانی، غرامت نقص عضو و تهیه پروتز کارکنان پاکسازی را به انجام می‌رساند و برای بازماندگان شهدا غرامت دیه که مبلغ آن در بیمه‌نامه شخص است، پرداخت می‌شود در ادامه روند کار، به بنیاد شهید و امور ایثارگران معرفی و تحت‌پوشش این بنیاد قرار می‌گیرند.
در همایش اخیر مطرح شده که مصدومین و کشته‌شدگان در اثر برخورد با مین شهید و جانباز محسوب می‌شوند، هماهنگی‌های لازم با بنیاد شهید و امور ایثارگران صورت گرفته و خدمات بنیاد شامل این مصدومین می‌شود یا خیر؟
از سال ۸۵ تا ۸۹ شرکت‌های خصوصی در امر مین‌زدایی تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار نمی‌گرفتند و با پیگیری‌های مستمر، مجلس شورای اسلامی مصوبه حمایت از قربانیان مین را تصویب کرد و بنیاد شهید و امور ایثارگران کلیه نیروهایی که در امر پاکسازی دچار حادثه می‌شوند را تحت پوشش قرار داده است.
