غرفه‌های خیس سی‌وسه پل و بوستان‌های باصفا در حاشیه رودخانه تصویری است که هر کسی به اصفهان سفر کرده از این شهر داشته؛ اما رودی که زندگی و زایندگی را برای بخشی از فلات مرکزی ایران به ارمغان آورده بود چند سالی است که همراه همیشگی اهالی نیست؛ گرچه، این‌روزها خبرهای خوبی می‌رسد که « نصف جهان حال و هوایی دیگر دارد و زاینده‌رود تصمیم دارد اصفهان را بار دیگر سیراب کند؛ خبرهایی که برای ماندگاری باید بستر تحققشان را هم فراهم کرد.»
به گزارش شهدای ایران ، گرچه ماجرای خشکی زاینده‌رود چندسالی است نقل محافل است، اما در چندوقت اخیر به طور جدی‌تر زمانی مطرح شد که حدود یک ماه پیش نماینده مردم فلاورجان در مجلس از حال و هوای اصفهان با زاینده‌رود خشک و از آه دل کشاورزان شرق، غرب، شمال و جنوب استان در نطق میان‌دستورش سخن گفت و نارضایتی مردم اصفهان را از رسانه ملی به دلیل آنچه «انعکاس ضعیف» خشکی زاینده‌رود خواند اعلام کرد.
ماجرای خشکی زنده‌رود ادامه داشت تا این که دکتر محمد مجابی -معاون توسعه، مدیریت و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگویی با ایسنا از آزادسازی آب و به جریان افتادن زاینده‌رود طی چند روز آینده خبر داد.
وی در این گفت‌وگو به «تنش آبی کشور یک سال اخیر» اشاره کرد و گفت: در منطقه زاینده‌رود با کاهش میزان بارندگی و افزایش میزان مصرف مواجه بودیم که این امر باعث کاهش منابع آبی بین 400 تا 600 میلیون متر مکعب در آن مناطق شده بود، ولی با توجه به مصوبه شورای عالی آب برای احیاء زاینده‌رود، طی دو مرحله آزادسازی آب از محل سد زاینده‌رود صورت می‌گیرد و بر این اساس جریان آب در زاینده‌رود به حرکت خواهد آمد.
دکتر معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم چند روز بعد در 14 آبان‌ماه به خبرنگاران گفت که « ان‌شاءالله آب تا فردا به تالاب گاوخونی هم خواهد رسید. »
فردای آن روز اهالی اصفهان در حاشیه این به استقبال زاینده‌رود نشستند تا شاهد تحقق وعده‌ای باشند که سال‌ها انتظارش را می‌کشیدند؛ وعده‌ای که می‌تواند با رساندن مایه حیات به محیط زیست و گردشگری منطقه سرمنشاء تحولی در زندگی‌شان باشد.
در همین ارتباط حمید ظهرابی - مدیر اداره حفاظت محیط زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار محیط زیست ایسنا با بیان اینکه « زاینده‌رود شریان حیاتی اصفهان و فلات مرکزی ایران است» گفت: این رودخانه باعث حفظ اکوسیستم و تلطیف هوا و رونق اقتصادی می‌شود و از توسعه و گسترش بیابان در منطقه جلوگیری می‌کند.
وی با بیان اینکه « زاینده‌رود از رشته‌کوه زاگرس سرچشمه می‌گیرد و بعد از عبور از کویر مرکزی ایران، به تالاب گاوخونی ریخته می‌شود» تاکید کرد: زاینده‌رود در طول این مسیر در حفظ اکوسیستم و حیات گونه‌های گیاهی و جانوری وابسته به آب نقش مهمی دارد.
مدیر اداره حفاظت محیط زیست استان اصفهان همچنین با تاکید بر اینکه « زاینده‌رود تغذیه‌کننده یکی از مهم‌ترین تالاب‌های کشور است» افزود: متاسفانه این رودخانه در طول مسیر خود با انواع فاضلاب‌های کشاروزی، صنعتی و شهری آلوده شده و این آلودگی‌ها در نهایت وارد تالاب می‌شوند که بسیاری از سموم ناشی از آنها می‌تواند با واردشدن در مسیرهای طولانی و پیچیده شیمیایی در یک زمان نسبتاً طولانی تجزیه و از درجه سمیتشان کاسته شود؛ بنابراین تالاب گاوخونی یک تصفیه‌کننده‌ی طبیعی است که از آلودگی‌های بعدی سفره‌های آّب زیرزمینی جلوگیری می‌کند.
به گفته وی، هر سال با شروع زمستان و سردشدن هوا، مهاجرت عظیم پرندگان از نواحی قطبی و سردسیر به طرف نقاط گرمسیر و جنوبی ایران آغاز می‌شود و تعداد زیادی از این پرندگان بلندپرواز در مسیر مهاجرت خود زمانی را در تالاب فرود می‌آیند تا استراحت و یا آن را جهت گذران فصل زمستان انتخاب کنند؛ بنابراین خشک شدن آب باعث اختلال در محیط زیست استان اصفهان خواهد شد.
وی همچنین با بیان اینکه از سال 86 فرآیند خشک‌شدن زاینده‌رود آغاز شده است، گفت: در نهایت تاسف باید بگویم که زمانی 100 هزار قطعه فلامیگو در تالاب گاوخونی زمستان‌گذران بودند اما در سرشماری سال گذشته تنها 50 تا 60 قطعه دیده شده است.
ظهرابی در ادامه درباره تغییرات تنوع زیستی در منطقه نیز گفت : رودخانه‌ای که زمانی به صورت دائمی در جریان بوده امروزه با نوساناتی همراه است و این در زندگی همه اعضای اکوسیستم از کف‌زیان تا پستانداران گوشتخوار که در بالادست زنجیره غذایی هستند، تاثیرگذار خواهد بود.
حمید ظهرابی همچنین درباره به جریان افتادن مجدد زاینده‌رود گفت : چهارصد میلیون متر مکعب آب توسط وزارت نیرو برای زاینده رود و تالاب گاوخونی در نظر گرفته شده که با دو هدف کشت پاییزه کشاورزان شرق اصفهان و نیز تامین حق‌آبه محیط زیستی رودخانه و تالاب به صورت مقطعی از سد زاینده‌رود رهاسازی شده است.
وی با بیان این که در صورت بارندگی‌های مناسب تا خردادماه شاهد وجود آب در زاینده‌رود خواهیم بود، افزود: تلاش می‌شود هر دو سال یک بار چنین شرایطی برای زاینده‌رود ایجاد شود.
به گفته وی معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با تعیین مشاور برای اخذ حق‌آبه زاینده‌رود و تالاب بین المللی گاوخونی دارای برنامه‌ای مشخص در این زمینه است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان ادامه داد: بر اساس این برنامه، بازه‌های مکانی در طول رودخانه ایجاد و ایستگاههای هیدرومتری نصب می‌شود تا با نیاز اکولوژیکی منطقه حق‌آبه لازم را شناسایی و از وزارت نیرو مطالبه کنیم.
ظهرابی همچنین با بیان اینکه «در این منطقه به جای بهره‌برداری خردمندانه به سمت بهره‌برداری‌های زودبازده و پرسود ولی ویرانگر برای اکوسیستم رفته‌ایم» گفت: توسعه بی‌رویه کشاورزی و استفاده نامعقول از ظرفیت‌های طبیعی و ارزش‌های طبیعی باعث بروز این مشکل و خشک شدن زاینده‌رود و تاثیرات منفی آن شده است.
وی در همین زمینه با تاکید بر لزوم اصلاح الگوی کشت و آبیاری توسط کشاورزان و کاهش میزان برداشت آب این منطقه و رعایت حق‌آبه طبیعت ، اظهار کرد: رودخانه زاینده‌رود نقش مهمی در اکوسیستم استان اصفهان دارد؛ بنابراین باید هرچه سریع‌تر به سمت اصلاح روش‌های بهره‌برداری برویم.
به گفته وی « محور اصلی توسعه در طرح آمایش سرزمینی اصفهان، توسعه گردشگری است و در راستای آن باید برای جلوگیری از ایراد این آسیب‌ها به رودخانه بررسی‌های جدیدی انجام شود.»
مدیرکل محیط زیست استان اصفهان در ادامه با اشاره به برنامه‌ای که شورای عالی آب و سازمان حفاظت محیط زیست در حال پیگیری آن هستند، گفت: در حال حاضر وزارت نیرو مکلف شده 176 میلیون متر مکعب را به عنوان حق‌آبه رهاسازی کند. همچنین پییگیری‌های لازم را در این زمینه انجام دهد؛ چرا که برداشت غیرمجاز از سرآب تا پایاب حتما وجود خواهد داشت .
و پرده آخر اینکه زنده‌ماندن زاینده‌رود و گاوخونی به انجام دادن و ندادن خیلی کارها بستگی دارد ؛ چنانکه بر اساس کنوانسیون بین‌المللی رامسر کشورهای عضو حق ندارند قوانینی تصویب کنند که بر اثر آن تالابها خشک شوند؛ از این رو باید ببینیم همت مردم و مسئولان پس از این چگونه در زاینده‌رود و گاوخونی بروز می‌کند.
*ایسنا
ماجرای خشکی زنده‌رود ادامه داشت تا این که دکتر محمد مجابی -معاون توسعه، مدیریت و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگویی با ایسنا از آزادسازی آب و به جریان افتادن زاینده‌رود طی چند روز آینده خبر داد.
وی در این گفت‌وگو به «تنش آبی کشور یک سال اخیر» اشاره کرد و گفت: در منطقه زاینده‌رود با کاهش میزان بارندگی و افزایش میزان مصرف مواجه بودیم که این امر باعث کاهش منابع آبی بین 400 تا 600 میلیون متر مکعب در آن مناطق شده بود، ولی با توجه به مصوبه شورای عالی آب برای احیاء زاینده‌رود، طی دو مرحله آزادسازی آب از محل سد زاینده‌رود صورت می‌گیرد و بر این اساس جریان آب در زاینده‌رود به حرکت خواهد آمد.
دکتر معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم چند روز بعد در 14 آبان‌ماه به خبرنگاران گفت که « ان‌شاءالله آب تا فردا به تالاب گاوخونی هم خواهد رسید. »
فردای آن روز اهالی اصفهان در حاشیه این به استقبال زاینده‌رود نشستند تا شاهد تحقق وعده‌ای باشند که سال‌ها انتظارش را می‌کشیدند؛ وعده‌ای که می‌تواند با رساندن مایه حیات به محیط زیست و گردشگری منطقه سرمنشاء تحولی در زندگی‌شان باشد.
در همین ارتباط حمید ظهرابی - مدیر اداره حفاظت محیط زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار محیط زیست ایسنا با بیان اینکه « زاینده‌رود شریان حیاتی اصفهان و فلات مرکزی ایران است» گفت: این رودخانه باعث حفظ اکوسیستم و تلطیف هوا و رونق اقتصادی می‌شود و از توسعه و گسترش بیابان در منطقه جلوگیری می‌کند.
وی با بیان اینکه « زاینده‌رود از رشته‌کوه زاگرس سرچشمه می‌گیرد و بعد از عبور از کویر مرکزی ایران، به تالاب گاوخونی ریخته می‌شود» تاکید کرد: زاینده‌رود در طول این مسیر در حفظ اکوسیستم و حیات گونه‌های گیاهی و جانوری وابسته به آب نقش مهمی دارد.
مدیر اداره حفاظت محیط زیست استان اصفهان همچنین با تاکید بر اینکه « زاینده‌رود تغذیه‌کننده یکی از مهم‌ترین تالاب‌های کشور است» افزود: متاسفانه این رودخانه در طول مسیر خود با انواع فاضلاب‌های کشاروزی، صنعتی و شهری آلوده شده و این آلودگی‌ها در نهایت وارد تالاب می‌شوند که بسیاری از سموم ناشی از آنها می‌تواند با واردشدن در مسیرهای طولانی و پیچیده شیمیایی در یک زمان نسبتاً طولانی تجزیه و از درجه سمیتشان کاسته شود؛ بنابراین تالاب گاوخونی یک تصفیه‌کننده‌ی طبیعی است که از آلودگی‌های بعدی سفره‌های آّب زیرزمینی جلوگیری می‌کند.
به گفته وی، هر سال با شروع زمستان و سردشدن هوا، مهاجرت عظیم پرندگان از نواحی قطبی و سردسیر به طرف نقاط گرمسیر و جنوبی ایران آغاز می‌شود و تعداد زیادی از این پرندگان بلندپرواز در مسیر مهاجرت خود زمانی را در تالاب فرود می‌آیند تا استراحت و یا آن را جهت گذران فصل زمستان انتخاب کنند؛ بنابراین خشک شدن آب باعث اختلال در محیط زیست استان اصفهان خواهد شد.
وی همچنین با بیان اینکه از سال 86 فرآیند خشک‌شدن زاینده‌رود آغاز شده است، گفت: در نهایت تاسف باید بگویم که زمانی 100 هزار قطعه فلامیگو در تالاب گاوخونی زمستان‌گذران بودند اما در سرشماری سال گذشته تنها 50 تا 60 قطعه دیده شده است.
ظهرابی در ادامه درباره تغییرات تنوع زیستی در منطقه نیز گفت : رودخانه‌ای که زمانی به صورت دائمی در جریان بوده امروزه با نوساناتی همراه است و این در زندگی همه اعضای اکوسیستم از کف‌زیان تا پستانداران گوشتخوار که در بالادست زنجیره غذایی هستند، تاثیرگذار خواهد بود.
حمید ظهرابی همچنین درباره به جریان افتادن مجدد زاینده‌رود گفت : چهارصد میلیون متر مکعب آب توسط وزارت نیرو برای زاینده رود و تالاب گاوخونی در نظر گرفته شده که با دو هدف کشت پاییزه کشاورزان شرق اصفهان و نیز تامین حق‌آبه محیط زیستی رودخانه و تالاب به صورت مقطعی از سد زاینده‌رود رهاسازی شده است.
وی با بیان این که در صورت بارندگی‌های مناسب تا خردادماه شاهد وجود آب در زاینده‌رود خواهیم بود، افزود: تلاش می‌شود هر دو سال یک بار چنین شرایطی برای زاینده‌رود ایجاد شود.
به گفته وی معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با تعیین مشاور برای اخذ حق‌آبه زاینده‌رود و تالاب بین المللی گاوخونی دارای برنامه‌ای مشخص در این زمینه است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان ادامه داد: بر اساس این برنامه، بازه‌های مکانی در طول رودخانه ایجاد و ایستگاههای هیدرومتری نصب می‌شود تا با نیاز اکولوژیکی منطقه حق‌آبه لازم را شناسایی و از وزارت نیرو مطالبه کنیم.
ظهرابی همچنین با بیان اینکه «در این منطقه به جای بهره‌برداری خردمندانه به سمت بهره‌برداری‌های زودبازده و پرسود ولی ویرانگر برای اکوسیستم رفته‌ایم» گفت: توسعه بی‌رویه کشاورزی و استفاده نامعقول از ظرفیت‌های طبیعی و ارزش‌های طبیعی باعث بروز این مشکل و خشک شدن زاینده‌رود و تاثیرات منفی آن شده است.
وی در همین زمینه با تاکید بر لزوم اصلاح الگوی کشت و آبیاری توسط کشاورزان و کاهش میزان برداشت آب این منطقه و رعایت حق‌آبه طبیعت ، اظهار کرد: رودخانه زاینده‌رود نقش مهمی در اکوسیستم استان اصفهان دارد؛ بنابراین باید هرچه سریع‌تر به سمت اصلاح روش‌های بهره‌برداری برویم.
به گفته وی « محور اصلی توسعه در طرح آمایش سرزمینی اصفهان، توسعه گردشگری است و در راستای آن باید برای جلوگیری از ایراد این آسیب‌ها به رودخانه بررسی‌های جدیدی انجام شود.»
مدیرکل محیط زیست استان اصفهان در ادامه با اشاره به برنامه‌ای که شورای عالی آب و سازمان حفاظت محیط زیست در حال پیگیری آن هستند، گفت: در حال حاضر وزارت نیرو مکلف شده 176 میلیون متر مکعب را به عنوان حق‌آبه رهاسازی کند. همچنین پییگیری‌های لازم را در این زمینه انجام دهد؛ چرا که برداشت غیرمجاز از سرآب تا پایاب حتما وجود خواهد داشت .
و پرده آخر اینکه زنده‌ماندن زاینده‌رود و گاوخونی به انجام دادن و ندادن خیلی کارها بستگی دارد ؛ چنانکه بر اساس کنوانسیون بین‌المللی رامسر کشورهای عضو حق ندارند قوانینی تصویب کنند که بر اثر آن تالابها خشک شوند؛ از این رو باید ببینیم همت مردم و مسئولان پس از این چگونه در زاینده‌رود و گاوخونی بروز می‌کند.
*ایسنا
