مصطفی محدثی‌خراسانی تنها شاعری بود که از همان ساعات وعده داده شده برای شروع مراسم یعنی 17:30 در محوطه بیرونی تالار ایوان شمس حضور داشت،‌ عقربه‌های ساعت نزدیک به 18 بعدازظهر را نشان می‌داد که یوسفعلی میرشکاک شاعر پیشکسوت نیز با همان ظاهر همیشگی‌اش وارد محوطه شد‌، اما کسی به استقبالش نرفت.

جمعیت حاضر در تالار ایوان شمس یکی، دوباری به سمت درب‌های ورود به سالن رفتند،‌ اما درب‌های سالن همچنان بسته بود. با ورود علیرضا قزوه درب‌های سالن در ساعت 18:45 دقیقه به روی میهمانان باز شد و مراسم با آیاتی از کلام‌الله مجید آغاز شد.

سید محمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان اولین سخنران این مراسم گفت:‌ ما در بحث شهدا هم بعد عاظفی و هم بعد حماسی را باید در نظر داشته باشیم،‌ خوشا به سعادت همه شاعران که برای چنین سوژه‌ای شعر گفتند، دعا کنیم ما ادامه‌دهنده راه شهدا باشیم و سرانجام ما نیز شهادت باشد.

وی با اشاره به نقش‌آفرینی بسیج در همه زمینه‌ها گفت: جنگ ما همه‌جانبه است‌،جنگ نظامی یک بعد جهاد ما با دشمن بود‌، اما امروز که در برابر نظام سلطه قرار گرفته‌ایم، در ابعاد سیاسی،‌ فرهنگی و علمی نیز نمود دارد. دانایی عامل توانایی و قدرت است‌،برای همین دشمنان می‌خواهند از علم برای سلطه بهره بگیرند‌ و ما باید از علم برای انسانیت و نجات استفاده کنیم. اما این برای دشمنان پذیرفته نیست که ما به دانش دست پیدا کرده و در ساختن کشوری نمونه موفق باشیم.

حسینی تصریح کرد: به فرموده رهبر معظم انقلاب،‌کشور امروز نیازمند یک جهاد علمی است،‌ واقعیت این است که اگر چه دشمنان برای ما محدودیت‌هایی را ایجاد کرده‌اند، اما همه این‌ها توفیقاتی را نصیب ما کرده است که توانسته‌ایم گام‌های بلندی را برداریم و مایه عزت و سربلندی ایران اسلامی باشیم.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود:‌ شعر با عواطف و احساسات سر و کار دارد،‌ هنرمندان نیز باید سوژه و انگیزه‌ای برای شعر داشته باشند و چه سوژه‌ای بهتر از اینکه شاعر برای شهدا شعر بگوید. کدام ایثار و فداکاری و گذشت بالاتر از شهادت وجود دارد،‌ شاعران ما از زمانی که انقلاب آغاز شد،‌ به حرکت انقلاب کمک کردند. البته بودند افرادی هم که کاری به مسائل جامعه نداشتند و یا نگاهشان بر خلاف جریان انقلاب بود،‌ اما افرادی که احساس تعهد و مسئولیت کردند،‌ همیشه کمک کردند.

وی افزود:  قطعا شهدایی که در مسیر ترویج آیین‌های انقلاب و در بزرگداشت شهدا شعر می‌سرایند‌، مصداق عمل به صالحات هستند.

سردار نقدی رئیس بسیج مستضعفین کشور نیز در سخنانی گفت:‌ خوشحالم که امروز در جمع خوشبخت‌ترین شاعران هستم،‌ اگر چنین می‌گویم بی‌سبب نیست،‌ نه از آن جهت که دین اسلام را گزیده‌اید و معجزه الهی دانش و ادب است‌، نه از آن جهت که ولایتی را پذیرفته‌اید که کلام امیرش دون کلان خالق و فوق کلام خلق است‌، نه از آن جهت که فارسی زبانید که شیرین‌ترین زبان‌ها برای شعر شاعران است. از این سبب هم نه که رهبر امروز ما خود یک فرزانه و ادیب و شاعر است،‌ اگر چه همه این‌ها مایه خوشبختی است‌، اما از این جهت خوشبخت‌ترین شاعران عالم هستید که موضوع و سوژه‌ای دارید که هیچ شاعری در دنیا ندارد و اگر شاعران دیگر مجبورند که برا ی سرودن حماسه خیال‌پردازی کنند،‌ امروز سوژه‌های شما نه افسانه‌های باورنکردنی بلکه افسانه‌های واقعی هستند.

وی ادامه داد: پیدا کنید عالمانی را که چون این بزرگواران (شهدای جهاد علمی) مقام علم را با جهاد آمیخته باشند و معنویت و عشق به خدای متعال را در کنار هم نخواهید یافت، این همه عشق و شور و ایثار که بهترین و زیباترین جلوه‌ها برای سرایش است. بسرایید شهیدانی را که حماسه آفریدند بسرایید ملتی را که همه مشکلات و سختی‌ ها به خود دیده تا بشریت را از چنگ ظالمان در بیاورد.

حجت‌الاسلام والمسلمین نصیری‌فر دبیر کنگره، دیگر سخنران این نشست با بیان اینکه قلم عالم از مقام شهید بالاتر است،‌ ادامه داد:‌ شهیدان از چنان جایگاهی برخوردارند که در روایات آمده است، هنگام شهادت،‌ عزرائیل برای قبض روح نمی‌آید چرا که مقام شهدا از مقام عزرائیل نیز بالاتر است و خداوند خود روح شهید را قبض می‌کند.

نصیری فر تصریح کرد: عالم تنها به عالمان دینی گفته نمی‌شود، بلکه کسی که علمش در راه خدمت به مردم به کار گرفته شود،‌ عالم است، مصداق این عالم همان شهدای جهاد علمی هستند که هم مقام شهیدان را دارند و هم مقام عالمان.

دبیر کنگره شهدای جهاد علمی در اشاره به ویژگی‌های شخصیتی شهیدان علمی کشور به شهید علی‌محمدی اشاره کرد و گفت:‌ به گفته همسر شهید علی‌محمدی‌،‌ وی همیشه در حال ذکر گفتن بود، حتی در زمان شهادت نیز به ذکر خدا مشغول بود. شهید تهرانی مقدم نیز یک فرد عادی نبود،‌ زمانی که دوستانش می‌گفتند که ادامه تحصیل دهد می‌گفت: وقت ندارم،‌کارهای مملکت عقب می‌ماند. هدف از ادامه تحصیل خدمت به مردم است،‌ اکنون نیز با این کار به مردم خدمت می‌کنم.

نصیری‌فر به شهید شهریاری به عنوان یک نابغه اشاره کرد و افزود:‌ شهید شهریاری فرمول غنای 20 درصد را نوشت‌، وی زمانی که مسئولین مستأصل شده بودند،‌ شهید شهریاری در عرض 6 ماه این فرمول را نوشت و زمانی که هدیه 5 میلیاردی برای وی در نظر گرفته شد،‌ از گرفتن آن امتناع کرد و گفت: من این کار را برای شما نکردم برای خدا و خلق خدا انجام دادم. 

علیرضا قزوه، نیز در سخنان خود شعر واقعی را شهیدان،‌ لبخند‌ها و صحبت‌های آرمیتا دختر شهید رضایی‌نژاد و نگاه معصوم علیرضا فرزند شهید احمدی‌روشن دانست و گفت:‌ من شعری برای شهید احمدی‌روشن گفتم،‌ ولی جا دارد برای تک تک این شهدا به ویژه شهید علی‌محمدی شعر بگوییم.

قزوه شعر سرودن در رثای شهدای جهاد علمی را غنی‌سازی شعر و ادبیات عنوان کرد و گفت:‌ باید ادای دین کرد.

یوسفعلی میرشکاک نیز ارمغان خود برای این مجلس‌، شعرا و خانواده شهدا را شرمندگی عنوان کرد و گفت:‌ از وقتی پیر شدم روی آوردم به شعر گسسته و شعر گسسته مناسب عرضه در چنین مجالسی نیست.

وقتی میرشکاک آرزو کرد که شعرا قابل شهید شدن باشند،‌ سجادی مجری برنامه با «الهی آمین» گفتن حضار را به خنده واداشت.

سید علی موسوی‌گرمارودی نیز که ساعتی بود در سالن حاضر شده بود،‌ ضمن قرائت شعر خود عجین شدن علم و تقوا در کنار یکدیگر را شایسته دانست و گفت:‌ شهدای ما نمونه اعلای همین ترکیب الهی تقوا و علم بودند.

در ادامه مراسم و پس از شعرخوانی آرمیتا،‌ پیرانی همسر شهید رضایی‌نژاد به دعوت مجری به روی سن آمد و شعرهای شعرا را طی یک سال و نیم گذشته مایه تسکین خود عنوان کرد و به بیان خاطراتی از شهید رضایی‌نژاد پرداخت.

اما نکته جالب این مراسم اجرای محمد گلریز بود،‌ وی پس از اجرای ترانه‌ای که به مناسبت این کنگره سروده شده بود،‌ ترانه معروف خود «خجسته باید این پیروزی»‌را با پایین آمدن از روی سن و با مشارکت مسئولان حاضر در مراسم اجرا کرد.

از دیگر نکات جالب توجه این مراسم حضور «حسین اسرافیلی» شاعر دفاع مقدس بود،‌ اسرافیلی که به علت جراحی با صندلی چرخ‌دار به مراسم آمده بود‌، شعر خود را قرائت کرد.

وحید طالعت،‌ زهرا شعبانی‌، امیر علی سلیمانی،‌مریم کرباسی،‌ مریم‌السادات باختر،‌ احمدرضا قدیریان و... از جمله شاعران جوانی بودند که در این مراسم شعرهای خود در رثای شهدای جهاد علمی را قرائت کردند.

در پایان مراسم نیز از شاعران پیشکسوت شامل سیدعلی موسوی‌گرمارودی‌، علی معلم دامغانی،‌ عباس براتی‌پور،‌ مصطفی محدثی خراسانی،‌ رضا اسماعیلی‌، علی محد مودب‌، محمد علی بهمنی‌ و یوسفعلی میرشکاک تقدیر شد.

هم‌چنین برگزیدگان این کنگره به شرح ذیل معرفی و تجلیل شدند: امیر علی سلیمانی‌‌، زهرا شعبانی  ،مریم کرباسی،‌سودابه مهیجی،‌ فریبا قیومی زاده ، وحید طلعت ،‌حسنا محمد زاده، علیرضا رجبعلی زاده مقام هشتم ،‌ مریم السادات باختر و احمد رضا قدیریان.