جشنواره خروجی قابل قبولی نداشت و به مجرد این که چند نفر جایزه بگیرند و تشویق بشوند را خروجی نمی‌گویند.
شهدای ایران: علی آبان سخنگوی هشتمین جشنواره بین المللی شعر فجر، حمید هنرجو شاعر، پژوهشگر و مدیر روابط عمومی اولین دوره جشنواره شعر فجر، عبدالجبار کاکایی دبیر علمی هشتمین جشنواره بین المللی شعر فجر، کاظم رستمی، مصطفی وثوق‌کیا از فعالین رسانه و علیرضا راهب در یک گفت‌وگوی رادیویی به بیان نظرات خود درباره هشتمین جشنواره شعر فجر پرداختند.
در ابتدای این گفت‌وگو حمید هنرجو به حمایت از کلیه فعالیت‌هایی که به نفع اهل قلم باشد پرداخت و گفت: به طور کلی هر حرکتی که به نفع اهل قلم باشد و سیطره آن حمایت از فکر باشد کار خوبی است و دیکته‌ای وجود ندارد که بدون غلط باشد و دیکته نوشته شده ممکن است حاوی غلط باشد. امسال نگاهی که حامل شفافیت و حفظ امضای قضاوت کننده بود، دیده شد و این نگاهی است که از مشی دولت تدبیر و امید به برگزارکنندگان جشنواره تسری یافته بود و این اتفاق خوبی بود که داور در مقام قضاوت کننده باید در تمام حوزه‌های فرهنگی بتواند از دیدگاه و نظریات خود دفاع بکند.
* هنرجو: جشنواره خروجی قابل قبول را نداشت
وی ادامه داد: باید مراقبتی در اشعار رسیده به دبیرخانه، از حیث اشعاری که در مراسم افتتاحیه و سایر مراسم‌ها خوانده شد، به وجود می‌آمد، اشعاری که از اقصی نقاط کشور ارسال می‌شود حاوی نگاهی است که به ندای یک حرکت فرهنگی در سطح ملی پاسخ داده شده است. اولین موضوعی که وجود دارد این است که با وجود اعضای شورای سیاست‌گذاری که همه از نام‌های شناخته شده جامعه شعر هستند، این انتظار وجود دارد که یک خروجی قابل قبولی را در جشنواره شاهد باشیم و تفاوت این امر با سال‌های گذشته در این است که بزرگانی که امسال از سیاست‌گذاران این جشنواره بودند به نوعی در هفت دوره پیشین، دبیری جشنواره را انجام داده‌اند. در حقیقت این جشنواره خروجی قابل قبول را نداشت و به مجرد این که چند نفر جایزه بگیرند و تشویق بشوند را خروجی نمی‌گویند.
*هنرجو: نگاه توام با غیظ به منتقدان
هنرجو به نقدها و نحوه برخورد با منتقدان نیز اشاره کرد و گفت: در رسانه‌ها و مطبوعات، منتقدان و دغدغه‌مندان فرهنگی موضوعاتی مطرح نمودند، ولی نگاه کنید، با چه غیظی به آن ها نگریسته شد و این طور به نظر می‌آید که نباید انتقاد کنند. مطمئنا نظر دبیر این دوره از جشنواره نیز نتیجه‌ای که امروز با آن روبرو هستیم نبوده ولی به هر حال شاهد نتیجه خوبی در این جشنواره نبودیم، یک بخش این موضوع قطعا بحث علمی جشنواره است. انتخاب داوران در بخش های مختلف محل سوال است و می‌توان به صورت علمی نیز به آن پرداخت. داوری و کسانی که اثر ارسال کرده‌اند باید در دو راسته تعریف می‌شدند. افراد نوقلم و کسانی که باید شناخته شوند و با توجه به نگاهی که جشنواره شعر فجر در عرصه ملی دارد و باید هر سال چهره هایی را به عنوان نوآمده تعریف کند و حتما مطلع هستید که هر جایزه در عرصه ملی به مثابه یک بال برای پریدن است، اما نمی‌شود افراد نوقلم را در کنار حرفهای ها قرار داد و این حرف بنده به صورت تنها نیست. مشخصا در بخش کودک و نوجوان، تعدادی هستند که نوقلم بوده، عدهای در دوره‌های گذشته برگزیده شدند و عدهای نیز وجود دارند که حرفه‌ای‌های این عرصه هستند؛ برای نمونه علی باباجانی از چهره‌های مطرح شعر کودک و نوجوان است که می‌توان از او نام برد. مطلب دوم نیز در ارتباط با نحوه انتخاب داوران است. داوران باید با اشراف و نظر دبیر و شورای سیاست‌گذار انتخاب می‌شدند که به نظر این اتفاق نیفتاده است. مثلا در همین حوزه کودک و نوجوان بحث داوری سپرده شده بود، به بیوک ملکی و ایشان نیز با عدهای کار کرده‌اند. ما این افراد را می‌شناسیم، با برخی کار کرده‌ایم. بعضی افراد توانمندی هستند ولی در این بین تعدادی از همین افراد نوقلم نیز به چشم می‌خورد که این افراد نمی‌توانند کار کسی که بیست سال است فعالیت حرفهای شعر کودک و نوجوان کرده را داوری و قضاوت نمایند، این نقص بزرگی است. یکی از مشخصه‌هایی که داور باید احراز نماید این است که حداقل یک سن مشخصی را در آن حوزه سپری کرده باشد. منظور از سن و سال در اینجا ناظر به سن و سال فیزیکی نیست بلکه منظور فعالیت حرفهای در یک عرصه است.
*آبان: داوران باید خود را اثبات کرده باشند
در ادامه این گفت‌وگو علی آبان سخنگوی هشتمین جشنواره شعر فجر در پاسخ به هنرجو گفت: همانطور که از سوی حمید هنرجو اشاره شد باید داوران ابتدا خود را اثبات کرده باشند و از یک صلاحیتی برخوردار باشند تا بعد بتوانند درباره آثار نظر بدهند. در شعر سنتی و آزاد سعی شده تا سن داوران بالای چهل سال باشد و کسانی که عقبه کاری درخشانی داشته و از یک وجهه منتقد بهره‌مند باشند تا شاعر، استفاده شود. گاهی یک جوان در جامعه شعری، اشعار را خوب می‌شناسد و منتقد خوبی است ولی فردی نیز ممکن است بسیار نام‌آور باشد ولی از منظر نقد چندان سرشناس نباشد. با ترکیب و تلفیق این دو قشر که در برخی قسمت‌ها از جوان‌ترها نیز استفاده شد تا دیدگاه نقادانه‌ای داشته باشند.
وی افزود: چند شاعر از سراسر کشور با من تماس گرفتند و گفتند که مثلا ما ده اثر فرستادیم که دو اثر در قالب روایی، چهار اثر تلفیقی و چهار اثر نیز با زبان مدرن بوده و ما توقع داشتیم که برای هرکدام از این حوزه‌ها یک داور انتخاب می‌شد. در وهله اول به تمام نقدها احترام می‌گذاریم ولی باید خودمان بسنجیم که آیا برای شعر سنتی که یک نفر دوازده اثر ارسال کرده با دوازده نام، باید دوازده داور در قالب‌های گوناگون قرار داده شود.
آبان با توجه به سوال مجری برنامه که جشنواره شعر را با جشنواره فیلم و تفکیک بخش فیلم اولی‌ها با بخش رقابتی در این جشنواره مورد مقایسه قرار داد، گفت: در بخش رقابتی شعر فجر عموما افرادی هستند که جوان‌تر هستند ولی گاها افراد با تجربه نیز در این بخش شرکت می‌کنند.
*نقدها صنفی است تا علمی
کاظم رستمی در ادامه گفت: انصافا برگزاری این جشنواره کار بسیار سختی است، مخصوصا که باید پاسخگوی انتقادها هم باشند. به کلیت جشنواره یک نگاه مثبتی دارم و این هم ناشی از فعالیت بنده در این موضوعات است. یک کلیت باید مطرح نمود و آن هم اینکه معمولا نقدهایی که وارد شده کمتر دارای یک صبغه علمی بوده و اگر بر فرض یکی از دوستان من دبیر این جشنواره بود و همین اشکالات تکرار می‌شد این نقدها کمتر صورت می‌گرفت. به نظرم یکی از آسیب‌های جدی که به عرصه نقد ما وارد است همین نقد صنفی است و آسیب دیگری که در نقد جشنواره شعر فجر و سایر اتفاقات ادبی وجود دارد، اغلب نگاه سیاسی به نگاه ادبی غالب است. برخورد علمی و متنی به کنگره‌های ادبی مانند شعر فجر نداریم. ابتدا به سلایق سیاسی و اجتماعی خودمان نگاه می‌کنیم، که آیا وضعیت موجود با سلایق ما همخوانی دارد یا خیر؟
*آبان: داور اگر واقعا داور باشد تشخیص می‌دهد
آبان، سخنگوی جشنواره گفت: این اظهار نظر حمید هنرجو مبنی بر خروجی نداشتن جشنواره نیز به نظر کمی تند بود و ایشان می‌دانند که این جشنواره خروجی داشته است. کسانی که در جشنوراه شرکت کردند صاحب تالیفات بودند و شاید تعداد معدودی از شرکت کننده‌ها از طیف نوقلمان بودند. وقتی آثار افرادی که از سراسر کشور در جشنواره شرکت کرده بودند را می‌خواندیم، معلوم بود که این افراد چند سال در این عرصه کار کرده‌اند و به آن معنی چندان هم نوقلم نیستند.
هنرجو یادآور شد: منظور بنده از نوقلم شعرایی است که کمتر شناخته شده هستند و هنوز در عرصه شعر جانیفتاده‌اند. وقتی صحبت از تشکیل یک بخش ویژه این افراد می‌شود منظور این نیست که مورد بی اعتنایی قرار بگیرند بلکه به منظور صیانت از حقوق ادبی ایشان و توجه بهتر به آثارشان این موضوع مطرح شده است.
آبان: منظور شما از نوقلم ها چه کسانی هستند؟ آیا این عبارت یعنی افراد مبتدی؟
هنرجو: منظور کسانی است که تجربه‌های شعری چندانی ندارند.
آبان: این موضوع را چطور باید فهمید؟
هنرجو: کار شاعر نشان می‌دهد و داور اگر واقعا داور باشد تشخیص می‌دهد.
آبان: مرحله اول داوری به نظر شما، اینطور نبوده که نوقلمان و حرفه‌ای‌ها تشخیص داده شدند؟
هنرجو در پاسخ به سخنگوی جشنواره شعر فجر گفت: نه. به نظرم اینطور نبوده، هر دو گروه در مرحله اول با هم بالا آمدند و لیست و فهرستی که از سوی شما منتشر شده موجود است. طبیعی است که تعدادی از آنها ریزش داشته باشند ولی می‌گویم که افراد حرفهای و نوقلم در کنار هم بالا آمدند.
رستمی در این‌باره گفت: در این قضیه با حمید هنرجو موافقم.
کاکایی: در شب‌های شعرخوانی تریبون را به شعرای حرفهای دادیم
در ادامه این گفت‌وگو عبدالجبار کاکایی دبیر جشنواره نیز در گفت‌وگو شرکت و کرد و توضیح داد: جشنواره شعر فجر مانند جشنواره فیلم فجر بود. ما در ادبیات و شعر به کسی لقب حرفهای اعطا می‌کنیم که صاحب تالیفات متعددی باشد یعنی اثر و قلم وی در جریان‌های ادبی روزگار آن نویسنده یا شاعر تاثیر گذاشته باشد.
کاکایی اضافه کرد: در بخش اصلی این جشنواره چهار شب را تعریف کردیم و تریبون‌های شعر را در این چهار شب به کسانی دادیم که حرفهای بودند و صلاحیت علمی این افراد را نیز کمیته علمی جشنواره تایید کرد و با این کار بخش اصلی را از بخش رقابتی که متعلق به آماتورها بود جدا کردیم.
آبان در پاسخ به اما و اگرهای جشنواره شعر فجر گفت: عدهای معتقدند که اگر این جشنواره، جشنواره شعر فجر است باید شعرها هم در راستای فجر باشد.
*هنرجو: عنوان فجر برای این جشنواره عنوان معلقی است
هنرجو گفت: اگر هم در راستا نیست لااقل متضاد نباشد. چون برای مثال در آخرین جشنواره فیلم فجر نیز تنها چند فیلم با موضوع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس داشتیم. بحث دیگر این که ما جشنواره فجر 92 را در اردیبهشت 93 برگزار می‌کنیم و این عنوان فجر یک عنوان معلقی است چه به لحاظ موضوعی و چه به لحاظ زمانی. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جریان‌های مختلف فرهنگی خود در عرصه ملی را در ایام فجر برگزار می‌کند و به نوعی یک ویترین از کارکرد هنرمندان در یک سال گذشته، که در فضای انقلاب اسلامی و زیر پرچم جمهوری اسلامی فعالیت کرده‌اند، ارائه می‌کند. خلط مبحث نشود، که این همزمانی برگزاری جشنواره در ایام دهه فجر، موجب شود که همه بیایند در مورد بهمن، فجر و ... کار کنند و به نظرم منظور رسانه ها نیز این نیست. رگه‌ها اندیشگی از انقلاب، از معنویت، از انسان‌گرایی، از پیام‌های بزرگ و از رسالت های بزرگی که انقلاب هدیه کرده، در قلم یک نوقلم که به لحاظ شناسنامه‌ای نه انقلاب و نه امام خمینی (ره) را دیده متبلور شده و این پیام‌ها قابل حس است.
*آبان: نباید محدودیت ایجاد کرد
آبان در واکنش به سخنان هنرجو گفت: حمید هنرجو بر خلاف شعارهایی که مبنی بر چندصدایی دادیم، مداوم بنده را مجاب می‌کند که ایشان صحبت کنند و من گوش کنم. جشنواره شعر فجر یا به طور کلی جشنواره‌های فجر همانطور که از اسمش پیداست باید متناسب با فجر، انقلاب اسلامی و شعائر حاکم بر جامعه باشد. این را باید هم ما و هم مخاطب بداند که این نام یک سمبل است و گاهی نام به عنوان یک سمبل، رفته رفته تقدس میِ‌یابند و این کلمه یک کلمه مقدس است و در لوای این کلمه هنرها باید اتفاق بیفتد. ما چه در اوقاتی که در مورد محبت، عشق و ... شعر می‌گوییم و یا وقتی انتقاد می کنیم، همه مثبت و کمک کنده است. جشنواره فجر نیاز دارد و نباید محدودیت ایجاد کرد.
*کاکایی: برای شنیدن صداهای متفاوت باید آستانه تحمل ها بالا باشد
کاکایی در ادامه این نشست گفت: چهره اصلی جشنواره فجر آن چهار شب بود که آثار در آن عرضه شد و افراد پشت تریبون رفتند و این افراد کسانی بودند که صاحب تالیفات بودند و جریان‌ساز و صاحب مخاطب به حساب می‌آمدند. در بخش رقابتی که ما سعی کردیم آن را به حاشیه ببریم، که متاسفانه هر سال بخش اصلی بود، جوان‌ترها شرکت کردند و آثارشان را ارائه کردند. شکل‌گیری جشنواره بر مبنای خواست شورای سیاست‌گذاری این جشنواره بود که اعضای آن چهارده نفر از شعرای با سابقه انقلاب هستند که ویترین کاملی از شعر انقلاب در کنار هم بودند. اراده این چهارده نفر بر این تعلق گرفت که صداهای متفاوت را به جشنواره دعوت کنند. این اراده در شعر انقلاب اسلامی به وجود آمد که علتش هم این است که شعر انقلاب اعتماد به نفس پیدا کرده و احساس بالندگی می‌کند که در حضور صداهای متفاوت می‌تواند کالای خودش را عرضه کند. طبیعتا برای شنیدن صداهای متفاوت باید آستانه تحمل‌ها بالا باشد.
*صداهای متفاوت هیچ وقت مجیز نمی‌گویند
دبیر جشنواره شعر فجر اضافه کرد: طیف گسترده‌ای از شعرای جوان، نگاهی انتقادی به وضعیت اجتماعی امروز دارند، این ها میراث کینه‌های سیاسی دهه 60 را در سینه ندارند ولی اگر به این‌ها تریبون داده نشود برای خود عقبه‌ای می‌تراشند و خود را به جریان‌های پیش از انقلاب می‌چسبانند. به نظر می‌آمد که شعر انقلاب این آمادگی را در خود احساس کرده که تریبون‌ها را به صداهای مختلف بدهد. صداهای متفاوت هیچ وقت نمی‌آیند مجیز بگویند، تبلیغ کنند و آن موضوعی که شعر انقلاب به آن معتقد است، را از آن منظر نگاه کنند، آنها پرسشگر و منتقد هستند و شعر انقلاب نیز وظیفه دارد که پاسخ بدهد و از همین تضارب فکر و اندیشه است، که ادبیات رشد می‌کند. چه بسا با خوانده شدن چهار شعر پشت تریبون، باعث متولد شدن چندین شعر دیگر در بطن شعر انقلاب می‌شود که تاکنون ناگفته مانده است. اجازه دادن به فضایی که این تضارب در آن شکل بگیرد چه بسا موجب رشد ادبیات شود.
* راهب: جشنواره بازتاب دهنده آنچه در شعر داریم نبود
علیرضا راهب که در کسوت شعری مشغول فعالیت است در ادامه بحث وارد این گفت‌وگو شد و توضیح داد: در اینجا به بستر شعر فجر که تنها جشنواره حرفهای شعر در ایران است، کار دارم. تا به امروز این جشنواره که تنها کنش حرفهای در عرصه شعر است بازگو و بازتاب دهنده تمام آنچه در شعر داریم نبوده است، یعنی در این هشت دوره ظرفیت این جشنواره آنقدر نبوده که تمام حرفه‌ای‌ها که در کشور حضور دارند، شرکت کنند. ما اگر آمار سنی شرکت‌کنندگان را بگیریم، متوجه خواهیم شد که قشر خاصی از شعرا به این جشنواره رویکرد دارند و همین از حرفهای بودن این قضیه می‌کاهد. چقدر این جشنواره را در داخل معرفی و پروپاگاند کرده‌ایم؟ طی یک رصدی که از پایگاه اطلاع رسانی جشنواره از روزی که این سایت آغاز به کار کرد تا اختتامیه، انجام دادم، متوجه شدم، هشتاد و هفت هزار نفر بازدید کننده از سایت این جشنواره بازدید کرده‌اند. آن هم برای رشته هنری که برای ایران زمین است و هنر ملی ما است. شما این رقم را با برنامه نود که در یک شب آن هم در فاصله زمانی انتهای شب به بعد، بیش از دومیلیون پیامک به آن می‌رسد و با توجه به این که این ورزش، ورزش ملی ما نبوده، مقایسه کنید.
سخنگوی جشنواره شعر فجر در واکنش به این آمار گفت: به نظرم این آمار 8 میلیون و 700 هزار نفر بوده و 87 هزار بازدید‌کننده صحت ندارد. علاوه بر اینکه صدا و سیما برای جشنواره تبلیغات خوبی انجام نداد و شاید علتی که این جشنواره دیده نشد همین بود.
هنرجو گفت: حالا بر این رقم زیاد نمی‌توان اعتماد کرد زیرا امسال داوری‌های جشنواره نیز به صورت مجازی صورت گرفت و داور برای اینکه آثار را داوری کند شاید بارها وارد سایت شده و همین بر آمار بازدید این سایت افزوده است. جشنواره امسال هر کاری هم که نکرده باشد همین که آثار را بر روی خروجی قرار داد و یک مجله ادبی اینترنتی در اختیار علاقمندان گذاشت جای امیدواری است.
* کاکایی: فارس، رجانیوز و کیهان به جشنواره حمله کردند
عبدالجبار کاکایی به رفتار رسانه‌ها در قبال این جشنواره واکنش نشان داد و گفت: هر ساله آثار با گونی پست پیشتاز ارسال می‌شد و داوری‌ها صورت می‌گرفت و بعد آثار ارسال شده خمیر می‌شد. این امکان امسال فراهم شد و آثار بر روی سایت جشنواره قرار گرفت که از همین امکان خبرگزاری فارس یا سایت رجانیوز و روزنامه کیهان استفاده کردند و به آثار دسترسی داشتند تا از بین 8 هزار شعر رسیده به دبیرخانه 2 شعر را انتخاب کنند و از آن پیراهن عثمان درست کنند و علیه جشنواره موضعگیری نمایند. من با فرمول مقایسه فوتبالیست با شاعر اصلا موافق نیستم. اگر شعر توانست به اندازه فوتبال تماشاچی داشته باشد شما باید توقع داشته باشید که سایت جشنواره نیز 2 میلیون بازدید‌کننده داشته باشد.
وی افزود: سال گذشته شعری در جشنواره برگزیده شد که همان شعر امسال نامزد دریافت جایزه بود، ولی جایزه نگرفت و همین شعر امسال مستمسکی شد تا به جشنواره حمله کنند.
*وثوق‌کیا: چندصدایی در تعامل با رسانه‌ها اتفاق نیفتاد
مصطفی وثوق‌کیا از فعالان رسانه در ادامه برنامه روی خط آمد و گفت: من آمار سایت را همین الان نگاه کردم و باید اصلاح کنم که این سایت 94 هزار نفر تاکنون بازدید داشته است. همانطور که اشاره شد شعار امسال جشنواره چندصدایی بود و در همین راستا اشعاری نیز توسط شعراء خوانده شد. در جشنواره امسال اگر چندصدایی وجود داشت و شعرا آمدند و اشعارشان را خواندند اما در حوزه رسانه و تعامل رسانه‌ای دستاندرکاران این اتفاق نیفتاد و ما شاهد این چند صدایی نبودیم.
*رسانه‌ها را بایکوت و تخریب کردند
وی اضافه کرد: دوستان در مواجهه با اولین انتقاد سعی در بایکوت و تخریب رسانه‌ها کردند. سایت جشنواره مصداق روشنی از جشنواره شعر فجر است. مطمئنا دوستان صد در صد مخالف و یا صد در صد موافق با جشنواره نبودند ولی اگر سایت جشنواره را نگاه کنید تماما در تعریف و تمجید جشنواره و نفی اقدامات رسانه‌های منتقد حرکت کرده است و به نظرم این در مسیر شعار چندصدایی جشنواره نبود در صورتی که در همان ایام اگر گزارشی کار کرده‌ایم که به زعم دوستان منفی بوده که از نظر بنده چندان هم منفی نبوده باید یادآوری کنم ما از محمد کاظمی داور بخش سنتی هم یادداشت گرفته‌ایم که ایشان در آن یادداشت ما را نواخته‌اند.
کاکایی خطاب به وثوق‌کیا گفت: آیا شما در دوره‌های پیشین به آثار دسترسی داشتید؟
*آثار برگزیدگان را بررسی کردیم
وثوق‌کیا گفت: اتفاقا من به دوستان هم گفته‌ام که این اتفاق خوبی بوده و به نظرم از اقدامات خوب این دوره از جشنواره بوده است. ما در بخش ترانه نیز از بین 8 هزار اثر، همه آثار را بررسی نکردیم بلکه فقط اشعار برگزیدگان را مورد بررسی قرار دادیم.
*کاکایی: براساس گزارش شما حزب موتلفه موضع گرفت
کاکایی: بر اساس گزارش شما محمدنبی حبیبی دبیرکل حزب موتلفه اسلامی موضع گرفت. بسیاری از مقامات سیاسی واکنش نشان دادند.
*کاکایی به شعار چند صدایی پایبند باشد
وثوق‌کیا در جواب کاکایی یادآور شد: ما کارمان را درست انجام داده‌ایم حالا یکی از آقایان سیاسیون گزارش را کامل نخوانده است، این تقصیر ما نیست. امیدوارم آقای کاکایی به شعار چندصدایی که سر داده‌اند پایبند باشند و اجازه دهند رسانه‌ها انتقاد کنند و ما رسانه‌ها نیز حاضریم پاسخ ایشان را منتقل کنیم. بنده حضوری به ایشان گفتم که حاضریم رو در رو انتقادات خود را مطرح کنیم و ایشان پاسخ بدهند. اگر ایشان چندصدایی را قبول دارند در سایت جشنواره اعمال کنند.
*توهین و تخریب علیه یک خبرگزاری رسمی
وی افزود: بالاخره ما رسانه هستیم و اگر مطلبی منتشر کنیم که بار حقوقی داشته باشد مخاطب می‌تواند از ما شکایت کند و این در حالی است که در سایت جشنواره شعر فجر تماما توهین و تخریب علیه یک خبرگزاری رسمی صورت گرفته است. ما اگر نقد می‌کنیم اهل دیالوگ هم هستیم، همین فردا آقای کاکایی بیایند و رو در رو بنشینیم و نقدها را مطرح کنیم و پاسخ‌های ایشان را بشنویم.
*اجازه دهید تریبون به طور مساوی تقسیم شود
کاکایی:من از شما می‌خواهم برای بالندگی شعر انقلاب کمک کنید و آستانه تحمل جامعه را بالا ببرید. حرفهای نسل جوان را بشنوید و اجازه دهید تریبون به طور مساوی تقسیم شود. این امکان چندصدایی در شعر فجر امکانی برای شعر انقلاب بود. شعر انقلاب بالنده شده و اجازه دهید پهلوانی کند. باید به شعر معترض اجتماعی میدان داد و به آن برچسب ضد دفاع مقدس، ضد انقلاب و ضد حجاب نزنیم تا بعدا به عقبه‌های نامعلوم متصل شوند و نتوانیم آن را جمع کنیم.
*آبان: هنر آن را نیز بگویید
علی آبان در ادامه این بحث متذکر شد: در جامعه، متاسفانه کمتر به نقد منصفانه پرداخته شده است. گلایه‌ای که جناب کاکایی از آقای وثوق‌کیا داشتند این بود که شما که رسانه در اختیار دارید اگر عیب کار را گفته‌اید هنر آن را نیز ذکر کنید. آیا وقتی که بحث چندصدایی مطرح شد هر کسی با هر صدایی می‌تواند حرف خود را بزند. در قرآن کریم داریم که: «بشارت بر آن بندگانی که همه صداها را می‌شنوند و از بهترین آن تبعیت می‌کنند». در این آیه کریمه به آزادی بیان و بحث اعتماد به مخاطب اشاره شده است. ما باید اجازه دهیم مخاطبان خودشان بشنوند و انتخاب کنند. در ادبیات ممکن است مردم نتوانند برخی چیز‌ها را هضم کنند و همین ممکن است موجب ایجاد ناهنجاری و هرج و مرج شود تا آنجا که قرار است ادبیات ذهن‌ها را مشوش کند باید مراعات شود.
*چه بخواهیم و نخواهیم این جوان، شاعر است
وی اضافه کرد: جشنواره امسال تمام آنچه که بوده است را منعکس نموده و چه بخواهیم و چه نخواهیم این جوان که اشعارش مدنظر است شاعر است و چون بحث این جشنواره چندصدایی بود همین موضوع توقعات را بالا برد و این تفاوت‌هایی را بین صداها از بیرون ایجاد کرد. این جشنواره آینه‌ای بود تا ببینیم که جوانان با انجمن‌ها و محافل ادبی و ... چه می‌سرایند و چه دغدغه‌هایی دارند. ادبیات انقلاب هیچ واهمه‌ای ندارد که صداهای مختلف را بشنود. ما در متون دینی داریم که اگر می‌خواهید کسی را نابود کنید او را بی‌آبرو نمایید.
*کاکایی: رسانه‌ها به ضرر فرهنگ انقلاب کار می‌کنند!
کاکایی در جواب مجری مبنی بر بی‌آبرو کردن رسانه‌ها مصداق آورد و گفت: من در این مورد می‌توانم مصداق بیاورم. یدالله رویایی یکی از اشخاصی است که مورد هجمه رسانه‌ها واقع شد. وی در یکی از پست‌های خود در وبلاگ شخصی به چهره‌های نظام حمله کرده بود که این پست تنها 14 نفر بازدید داشت ولی اقدامی که رسانه‌ها انجام دادند باعث شد این حرف در تیراژ میلیونی منتشر شود. رسانه‌ها ناخواسته دارند عملی را منعکس می‌کنند که به ضرر فرهنگ انقلاب است. همانطور که آقای آبان اشاره کرد بسیاری از مخاطبان می‌توانند صدای خوب را از بد تشخیص دهند و آن صدا را گوش ندهند ولی رسانه‌ها با تکثیر جمله و حرفی که کسی نشنیده آن را تکثیر می‌کنند و موجب دیده شدن آن در سطح گسترده می‌شوند.
*هنرجو: این جشنواره بالندگی شعر انقلاب را پایین آورده است
حمید هنرجو اشاره کرد: سایت جشنواره قبل از هر رسانه‌ای کمک کرده تا این اشعار منتشر شود و در واقع این اتفاق جالبی نیست که ما رسانه‌ها را محکوم کنیم. در رابطه با تعبیر پهلوان شدن شعر انقلاب نیز باید گفت ما نمی‌توانیم یک شبه از شعر انقلاب پهلوان بسازیم در صورتی که پهلوان نبوده است. این جشنواره بالندگی شعر انقلاب را که به اعتقاد شما در طول این 30 سال رخ داده نه تنها بالا نبرده بلکه پایین هم آورده است.
*خبر دعوت از یدالله رویایی را اولین بار خبرآنلاین منتشر کرد
دبیر گروه کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس گفت: به هر حال ما رسانه‌ایم و نمی‌توانیم به هر دلیلی یک رویداد فرهنگی و حواشی آن را نادیده بگیریم. خبر حضور یدالله رویایی را نیز اولین بار سایت خبرآنلاین منتشر کرده و آقای آبان در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس تاکید کردند که به منظور تقویت چندصدایی از ایشان دعوت شده است. یدالله رویایی فردی است که بعد از انقلاب از کشور خارج شده و با نگاهی به مواضع سیاسی ایشان متوجه وابستگی به حزب توده قبل از رفتن به زندان و بعد از زندان نیز وابستگی به دربار خواهیم شد. فعالیت در دفتر فرح پهلوی و همکاری با احمد شاملو در سوابق وی به چشم می‌خورد. ایشان از برنامه‌‌ریزان جشن هنر شیراز نیز بوده‌اند. رویایی در وبلاگ خود نسبت به انقلاب اسلامی اینطور موضعگیری کرده است: در 28 مرداد 32 به ما دروغ گفتند. در بهمن 57 به ما دروغ گفتند؛ در دوم خرداد 77 به ما دروغ گفتند و به قول کارو به غیر از مامان همه به ما دروغ گفتند.
*آبان: رویایی از صداهای شعر امروز است
آبان متذکر شد: بنده سخنگوی جشنواره هستم و تصمیم‌گیرنده نیستم. اتاق فکر جشنواره تصمیم‌گیرنده بود که چه کسانی به جشنواره دعوت شوند و تصمیمات اخذ شده را بنده به عنوان سخنگو اعلام می‌کردم. به هر صورت یدالله رویایی از صداهای شعر امروز است. او یک وجه سیاسی دارد و یک وجه شعری و مواضع ایشان را عدهای حتی خبر نیز نداشتند. یکی از شاعران گفتمان انقلاب اسلامی نیز از این سابقه بی‌اطلاع بود. در ضمن من در خبر گفته بودم که احتمال حضور رویایی در این جشنواره وجود دارد. رسانه‌ها به نوعی عمل کردند که ایشان بیش از پیش مطرح شد.
*کاکایی: وجه ادبی رویایی در کشور شناخته شده است
کاکایی در پایان عنوان کرد: وجه ادبی یدالله رویایی بیشتر از وجه سیاسی وی در کشور شناخته شده است. مطالب سیاسی که ایشان در وبلاگ خود دارد بازدید‌کننده در خور توجهی ندارد و ایشان کلا آدم سیاسی‌ای نیستند.
وثوق نیز در پایان این گفت‌وگو اشاره کرد: ما نافی زحمات دستاندرکاران جشنواره شعر فجر نیستیم. به هر حال اتفاقاتی که افتاده دست‌پخت خود دوستان بوده و این حرف که وبلاگ ایشان بازدید‌کننده نداشته دلیل قانع‌کننده‌ای نیست. اگر رسانه‌ها در قبال این فرد عکس‌العمل نشان نمی‌دادند مانند برخی از اتفاقاتی که در کشور می‌افتد و عدهای می‌آیند و می‌روند حتما بعدا صدایش در می‌آمد و می‌توانست تبعات بعدی داشته باشد.
* آبان: خدا را شکر ختم به خیر شد
آبان گفت: خوشحالم که این جشنواره تا اندازه‌ای برکت و عظمت داشت که توانست تمام توجه‌ها را به خود جلب کند و خدا را شکر به لطف خدا و همکاری دوستان جشنواره ختم به خیر شد. باید یادآور شویم که خوب مطلق خداست و هر کاری می‌تواند با نظرات و پیشنهادات دوستان به سوی بهتر شدن حرکت کند.
*هنرجو: خبرنگاران توقعی جز ارتقای ادبیات کشور ندارند
هنرجو نیز در پایان یادآور شد: ما در اینجا نقد فرآیند کردیم و اگر اسم کسی برده شد به خاطر این بود که در سبد اخبار جشنواره قرار داشتیم. هر فرآیند و برنامه‌ای با نگاه آسیب‌شناسانه و کارشناسی پخته خواهد شد. خبرنگاران سرویس‌های ادبی که با سختی فعالیت می‌کنند توقعی جز ارتقای ادبیات کشور ندارند.
برنامه «گفت‌وگوی روز» رادیو گفت‌وگو که عصر پنجشنبه برگزار شد، به بررسی موضوع هشتمین جشنواره بین المللی شعر فجر و حواشی آن پرداخت.
در ابتدای این گفت‌وگو حمید هنرجو به حمایت از کلیه فعالیت‌هایی که به نفع اهل قلم باشد پرداخت و گفت: به طور کلی هر حرکتی که به نفع اهل قلم باشد و سیطره آن حمایت از فکر باشد کار خوبی است و دیکته‌ای وجود ندارد که بدون غلط باشد و دیکته نوشته شده ممکن است حاوی غلط باشد. امسال نگاهی که حامل شفافیت و حفظ امضای قضاوت کننده بود، دیده شد و این نگاهی است که از مشی دولت تدبیر و امید به برگزارکنندگان جشنواره تسری یافته بود و این اتفاق خوبی بود که داور در مقام قضاوت کننده باید در تمام حوزه‌های فرهنگی بتواند از دیدگاه و نظریات خود دفاع بکند.
* هنرجو: جشنواره خروجی قابل قبول را نداشت
وی ادامه داد: باید مراقبتی در اشعار رسیده به دبیرخانه، از حیث اشعاری که در مراسم افتتاحیه و سایر مراسم‌ها خوانده شد، به وجود می‌آمد، اشعاری که از اقصی نقاط کشور ارسال می‌شود حاوی نگاهی است که به ندای یک حرکت فرهنگی در سطح ملی پاسخ داده شده است. اولین موضوعی که وجود دارد این است که با وجود اعضای شورای سیاست‌گذاری که همه از نام‌های شناخته شده جامعه شعر هستند، این انتظار وجود دارد که یک خروجی قابل قبولی را در جشنواره شاهد باشیم و تفاوت این امر با سال‌های گذشته در این است که بزرگانی که امسال از سیاست‌گذاران این جشنواره بودند به نوعی در هفت دوره پیشین، دبیری جشنواره را انجام داده‌اند. در حقیقت این جشنواره خروجی قابل قبول را نداشت و به مجرد این که چند نفر جایزه بگیرند و تشویق بشوند را خروجی نمی‌گویند.
*هنرجو: نگاه توام با غیظ به منتقدان
هنرجو به نقدها و نحوه برخورد با منتقدان نیز اشاره کرد و گفت: در رسانه‌ها و مطبوعات، منتقدان و دغدغه‌مندان فرهنگی موضوعاتی مطرح نمودند، ولی نگاه کنید، با چه غیظی به آن ها نگریسته شد و این طور به نظر می‌آید که نباید انتقاد کنند. مطمئنا نظر دبیر این دوره از جشنواره نیز نتیجه‌ای که امروز با آن روبرو هستیم نبوده ولی به هر حال شاهد نتیجه خوبی در این جشنواره نبودیم، یک بخش این موضوع قطعا بحث علمی جشنواره است. انتخاب داوران در بخش های مختلف محل سوال است و می‌توان به صورت علمی نیز به آن پرداخت. داوری و کسانی که اثر ارسال کرده‌اند باید در دو راسته تعریف می‌شدند. افراد نوقلم و کسانی که باید شناخته شوند و با توجه به نگاهی که جشنواره شعر فجر در عرصه ملی دارد و باید هر سال چهره هایی را به عنوان نوآمده تعریف کند و حتما مطلع هستید که هر جایزه در عرصه ملی به مثابه یک بال برای پریدن است، اما نمی‌شود افراد نوقلم را در کنار حرفهای ها قرار داد و این حرف بنده به صورت تنها نیست. مشخصا در بخش کودک و نوجوان، تعدادی هستند که نوقلم بوده، عدهای در دوره‌های گذشته برگزیده شدند و عدهای نیز وجود دارند که حرفه‌ای‌های این عرصه هستند؛ برای نمونه علی باباجانی از چهره‌های مطرح شعر کودک و نوجوان است که می‌توان از او نام برد. مطلب دوم نیز در ارتباط با نحوه انتخاب داوران است. داوران باید با اشراف و نظر دبیر و شورای سیاست‌گذار انتخاب می‌شدند که به نظر این اتفاق نیفتاده است. مثلا در همین حوزه کودک و نوجوان بحث داوری سپرده شده بود، به بیوک ملکی و ایشان نیز با عدهای کار کرده‌اند. ما این افراد را می‌شناسیم، با برخی کار کرده‌ایم. بعضی افراد توانمندی هستند ولی در این بین تعدادی از همین افراد نوقلم نیز به چشم می‌خورد که این افراد نمی‌توانند کار کسی که بیست سال است فعالیت حرفهای شعر کودک و نوجوان کرده را داوری و قضاوت نمایند، این نقص بزرگی است. یکی از مشخصه‌هایی که داور باید احراز نماید این است که حداقل یک سن مشخصی را در آن حوزه سپری کرده باشد. منظور از سن و سال در اینجا ناظر به سن و سال فیزیکی نیست بلکه منظور فعالیت حرفهای در یک عرصه است.
*آبان: داوران باید خود را اثبات کرده باشند
در ادامه این گفت‌وگو علی آبان سخنگوی هشتمین جشنواره شعر فجر در پاسخ به هنرجو گفت: همانطور که از سوی حمید هنرجو اشاره شد باید داوران ابتدا خود را اثبات کرده باشند و از یک صلاحیتی برخوردار باشند تا بعد بتوانند درباره آثار نظر بدهند. در شعر سنتی و آزاد سعی شده تا سن داوران بالای چهل سال باشد و کسانی که عقبه کاری درخشانی داشته و از یک وجهه منتقد بهره‌مند باشند تا شاعر، استفاده شود. گاهی یک جوان در جامعه شعری، اشعار را خوب می‌شناسد و منتقد خوبی است ولی فردی نیز ممکن است بسیار نام‌آور باشد ولی از منظر نقد چندان سرشناس نباشد. با ترکیب و تلفیق این دو قشر که در برخی قسمت‌ها از جوان‌ترها نیز استفاده شد تا دیدگاه نقادانه‌ای داشته باشند.
وی افزود: چند شاعر از سراسر کشور با من تماس گرفتند و گفتند که مثلا ما ده اثر فرستادیم که دو اثر در قالب روایی، چهار اثر تلفیقی و چهار اثر نیز با زبان مدرن بوده و ما توقع داشتیم که برای هرکدام از این حوزه‌ها یک داور انتخاب می‌شد. در وهله اول به تمام نقدها احترام می‌گذاریم ولی باید خودمان بسنجیم که آیا برای شعر سنتی که یک نفر دوازده اثر ارسال کرده با دوازده نام، باید دوازده داور در قالب‌های گوناگون قرار داده شود.
آبان با توجه به سوال مجری برنامه که جشنواره شعر را با جشنواره فیلم و تفکیک بخش فیلم اولی‌ها با بخش رقابتی در این جشنواره مورد مقایسه قرار داد، گفت: در بخش رقابتی شعر فجر عموما افرادی هستند که جوان‌تر هستند ولی گاها افراد با تجربه نیز در این بخش شرکت می‌کنند.
*نقدها صنفی است تا علمی
کاظم رستمی در ادامه گفت: انصافا برگزاری این جشنواره کار بسیار سختی است، مخصوصا که باید پاسخگوی انتقادها هم باشند. به کلیت جشنواره یک نگاه مثبتی دارم و این هم ناشی از فعالیت بنده در این موضوعات است. یک کلیت باید مطرح نمود و آن هم اینکه معمولا نقدهایی که وارد شده کمتر دارای یک صبغه علمی بوده و اگر بر فرض یکی از دوستان من دبیر این جشنواره بود و همین اشکالات تکرار می‌شد این نقدها کمتر صورت می‌گرفت. به نظرم یکی از آسیب‌های جدی که به عرصه نقد ما وارد است همین نقد صنفی است و آسیب دیگری که در نقد جشنواره شعر فجر و سایر اتفاقات ادبی وجود دارد، اغلب نگاه سیاسی به نگاه ادبی غالب است. برخورد علمی و متنی به کنگره‌های ادبی مانند شعر فجر نداریم. ابتدا به سلایق سیاسی و اجتماعی خودمان نگاه می‌کنیم، که آیا وضعیت موجود با سلایق ما همخوانی دارد یا خیر؟
*آبان: داور اگر واقعا داور باشد تشخیص می‌دهد
آبان، سخنگوی جشنواره گفت: این اظهار نظر حمید هنرجو مبنی بر خروجی نداشتن جشنواره نیز به نظر کمی تند بود و ایشان می‌دانند که این جشنواره خروجی داشته است. کسانی که در جشنوراه شرکت کردند صاحب تالیفات بودند و شاید تعداد معدودی از شرکت کننده‌ها از طیف نوقلمان بودند. وقتی آثار افرادی که از سراسر کشور در جشنواره شرکت کرده بودند را می‌خواندیم، معلوم بود که این افراد چند سال در این عرصه کار کرده‌اند و به آن معنی چندان هم نوقلم نیستند.
هنرجو یادآور شد: منظور بنده از نوقلم شعرایی است که کمتر شناخته شده هستند و هنوز در عرصه شعر جانیفتاده‌اند. وقتی صحبت از تشکیل یک بخش ویژه این افراد می‌شود منظور این نیست که مورد بی اعتنایی قرار بگیرند بلکه به منظور صیانت از حقوق ادبی ایشان و توجه بهتر به آثارشان این موضوع مطرح شده است.
آبان: منظور شما از نوقلم ها چه کسانی هستند؟ آیا این عبارت یعنی افراد مبتدی؟
هنرجو: منظور کسانی است که تجربه‌های شعری چندانی ندارند.
آبان: این موضوع را چطور باید فهمید؟
هنرجو: کار شاعر نشان می‌دهد و داور اگر واقعا داور باشد تشخیص می‌دهد.
آبان: مرحله اول داوری به نظر شما، اینطور نبوده که نوقلمان و حرفه‌ای‌ها تشخیص داده شدند؟
هنرجو در پاسخ به سخنگوی جشنواره شعر فجر گفت: نه. به نظرم اینطور نبوده، هر دو گروه در مرحله اول با هم بالا آمدند و لیست و فهرستی که از سوی شما منتشر شده موجود است. طبیعی است که تعدادی از آنها ریزش داشته باشند ولی می‌گویم که افراد حرفهای و نوقلم در کنار هم بالا آمدند.
رستمی در این‌باره گفت: در این قضیه با حمید هنرجو موافقم.
کاکایی: در شب‌های شعرخوانی تریبون را به شعرای حرفهای دادیم
در ادامه این گفت‌وگو عبدالجبار کاکایی دبیر جشنواره نیز در گفت‌وگو شرکت و کرد و توضیح داد: جشنواره شعر فجر مانند جشنواره فیلم فجر بود. ما در ادبیات و شعر به کسی لقب حرفهای اعطا می‌کنیم که صاحب تالیفات متعددی باشد یعنی اثر و قلم وی در جریان‌های ادبی روزگار آن نویسنده یا شاعر تاثیر گذاشته باشد.
کاکایی اضافه کرد: در بخش اصلی این جشنواره چهار شب را تعریف کردیم و تریبون‌های شعر را در این چهار شب به کسانی دادیم که حرفهای بودند و صلاحیت علمی این افراد را نیز کمیته علمی جشنواره تایید کرد و با این کار بخش اصلی را از بخش رقابتی که متعلق به آماتورها بود جدا کردیم.
آبان در پاسخ به اما و اگرهای جشنواره شعر فجر گفت: عدهای معتقدند که اگر این جشنواره، جشنواره شعر فجر است باید شعرها هم در راستای فجر باشد.
*هنرجو: عنوان فجر برای این جشنواره عنوان معلقی است
هنرجو گفت: اگر هم در راستا نیست لااقل متضاد نباشد. چون برای مثال در آخرین جشنواره فیلم فجر نیز تنها چند فیلم با موضوع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس داشتیم. بحث دیگر این که ما جشنواره فجر 92 را در اردیبهشت 93 برگزار می‌کنیم و این عنوان فجر یک عنوان معلقی است چه به لحاظ موضوعی و چه به لحاظ زمانی. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جریان‌های مختلف فرهنگی خود در عرصه ملی را در ایام فجر برگزار می‌کند و به نوعی یک ویترین از کارکرد هنرمندان در یک سال گذشته، که در فضای انقلاب اسلامی و زیر پرچم جمهوری اسلامی فعالیت کرده‌اند، ارائه می‌کند. خلط مبحث نشود، که این همزمانی برگزاری جشنواره در ایام دهه فجر، موجب شود که همه بیایند در مورد بهمن، فجر و ... کار کنند و به نظرم منظور رسانه ها نیز این نیست. رگه‌ها اندیشگی از انقلاب، از معنویت، از انسان‌گرایی، از پیام‌های بزرگ و از رسالت های بزرگی که انقلاب هدیه کرده، در قلم یک نوقلم که به لحاظ شناسنامه‌ای نه انقلاب و نه امام خمینی (ره) را دیده متبلور شده و این پیام‌ها قابل حس است.
*آبان: نباید محدودیت ایجاد کرد
آبان در واکنش به سخنان هنرجو گفت: حمید هنرجو بر خلاف شعارهایی که مبنی بر چندصدایی دادیم، مداوم بنده را مجاب می‌کند که ایشان صحبت کنند و من گوش کنم. جشنواره شعر فجر یا به طور کلی جشنواره‌های فجر همانطور که از اسمش پیداست باید متناسب با فجر، انقلاب اسلامی و شعائر حاکم بر جامعه باشد. این را باید هم ما و هم مخاطب بداند که این نام یک سمبل است و گاهی نام به عنوان یک سمبل، رفته رفته تقدس میِ‌یابند و این کلمه یک کلمه مقدس است و در لوای این کلمه هنرها باید اتفاق بیفتد. ما چه در اوقاتی که در مورد محبت، عشق و ... شعر می‌گوییم و یا وقتی انتقاد می کنیم، همه مثبت و کمک کنده است. جشنواره فجر نیاز دارد و نباید محدودیت ایجاد کرد.
*کاکایی: برای شنیدن صداهای متفاوت باید آستانه تحمل ها بالا باشد
کاکایی در ادامه این نشست گفت: چهره اصلی جشنواره فجر آن چهار شب بود که آثار در آن عرضه شد و افراد پشت تریبون رفتند و این افراد کسانی بودند که صاحب تالیفات بودند و جریان‌ساز و صاحب مخاطب به حساب می‌آمدند. در بخش رقابتی که ما سعی کردیم آن را به حاشیه ببریم، که متاسفانه هر سال بخش اصلی بود، جوان‌ترها شرکت کردند و آثارشان را ارائه کردند. شکل‌گیری جشنواره بر مبنای خواست شورای سیاست‌گذاری این جشنواره بود که اعضای آن چهارده نفر از شعرای با سابقه انقلاب هستند که ویترین کاملی از شعر انقلاب در کنار هم بودند. اراده این چهارده نفر بر این تعلق گرفت که صداهای متفاوت را به جشنواره دعوت کنند. این اراده در شعر انقلاب اسلامی به وجود آمد که علتش هم این است که شعر انقلاب اعتماد به نفس پیدا کرده و احساس بالندگی می‌کند که در حضور صداهای متفاوت می‌تواند کالای خودش را عرضه کند. طبیعتا برای شنیدن صداهای متفاوت باید آستانه تحمل‌ها بالا باشد.
*صداهای متفاوت هیچ وقت مجیز نمی‌گویند
دبیر جشنواره شعر فجر اضافه کرد: طیف گسترده‌ای از شعرای جوان، نگاهی انتقادی به وضعیت اجتماعی امروز دارند، این ها میراث کینه‌های سیاسی دهه 60 را در سینه ندارند ولی اگر به این‌ها تریبون داده نشود برای خود عقبه‌ای می‌تراشند و خود را به جریان‌های پیش از انقلاب می‌چسبانند. به نظر می‌آمد که شعر انقلاب این آمادگی را در خود احساس کرده که تریبون‌ها را به صداهای مختلف بدهد. صداهای متفاوت هیچ وقت نمی‌آیند مجیز بگویند، تبلیغ کنند و آن موضوعی که شعر انقلاب به آن معتقد است، را از آن منظر نگاه کنند، آنها پرسشگر و منتقد هستند و شعر انقلاب نیز وظیفه دارد که پاسخ بدهد و از همین تضارب فکر و اندیشه است، که ادبیات رشد می‌کند. چه بسا با خوانده شدن چهار شعر پشت تریبون، باعث متولد شدن چندین شعر دیگر در بطن شعر انقلاب می‌شود که تاکنون ناگفته مانده است. اجازه دادن به فضایی که این تضارب در آن شکل بگیرد چه بسا موجب رشد ادبیات شود.
* راهب: جشنواره بازتاب دهنده آنچه در شعر داریم نبود
علیرضا راهب که در کسوت شعری مشغول فعالیت است در ادامه بحث وارد این گفت‌وگو شد و توضیح داد: در اینجا به بستر شعر فجر که تنها جشنواره حرفهای شعر در ایران است، کار دارم. تا به امروز این جشنواره که تنها کنش حرفهای در عرصه شعر است بازگو و بازتاب دهنده تمام آنچه در شعر داریم نبوده است، یعنی در این هشت دوره ظرفیت این جشنواره آنقدر نبوده که تمام حرفه‌ای‌ها که در کشور حضور دارند، شرکت کنند. ما اگر آمار سنی شرکت‌کنندگان را بگیریم، متوجه خواهیم شد که قشر خاصی از شعرا به این جشنواره رویکرد دارند و همین از حرفهای بودن این قضیه می‌کاهد. چقدر این جشنواره را در داخل معرفی و پروپاگاند کرده‌ایم؟ طی یک رصدی که از پایگاه اطلاع رسانی جشنواره از روزی که این سایت آغاز به کار کرد تا اختتامیه، انجام دادم، متوجه شدم، هشتاد و هفت هزار نفر بازدید کننده از سایت این جشنواره بازدید کرده‌اند. آن هم برای رشته هنری که برای ایران زمین است و هنر ملی ما است. شما این رقم را با برنامه نود که در یک شب آن هم در فاصله زمانی انتهای شب به بعد، بیش از دومیلیون پیامک به آن می‌رسد و با توجه به این که این ورزش، ورزش ملی ما نبوده، مقایسه کنید.
سخنگوی جشنواره شعر فجر در واکنش به این آمار گفت: به نظرم این آمار 8 میلیون و 700 هزار نفر بوده و 87 هزار بازدید‌کننده صحت ندارد. علاوه بر اینکه صدا و سیما برای جشنواره تبلیغات خوبی انجام نداد و شاید علتی که این جشنواره دیده نشد همین بود.
هنرجو گفت: حالا بر این رقم زیاد نمی‌توان اعتماد کرد زیرا امسال داوری‌های جشنواره نیز به صورت مجازی صورت گرفت و داور برای اینکه آثار را داوری کند شاید بارها وارد سایت شده و همین بر آمار بازدید این سایت افزوده است. جشنواره امسال هر کاری هم که نکرده باشد همین که آثار را بر روی خروجی قرار داد و یک مجله ادبی اینترنتی در اختیار علاقمندان گذاشت جای امیدواری است.
* کاکایی: فارس، رجانیوز و کیهان به جشنواره حمله کردند
عبدالجبار کاکایی به رفتار رسانه‌ها در قبال این جشنواره واکنش نشان داد و گفت: هر ساله آثار با گونی پست پیشتاز ارسال می‌شد و داوری‌ها صورت می‌گرفت و بعد آثار ارسال شده خمیر می‌شد. این امکان امسال فراهم شد و آثار بر روی سایت جشنواره قرار گرفت که از همین امکان خبرگزاری فارس یا سایت رجانیوز و روزنامه کیهان استفاده کردند و به آثار دسترسی داشتند تا از بین 8 هزار شعر رسیده به دبیرخانه 2 شعر را انتخاب کنند و از آن پیراهن عثمان درست کنند و علیه جشنواره موضعگیری نمایند. من با فرمول مقایسه فوتبالیست با شاعر اصلا موافق نیستم. اگر شعر توانست به اندازه فوتبال تماشاچی داشته باشد شما باید توقع داشته باشید که سایت جشنواره نیز 2 میلیون بازدید‌کننده داشته باشد.
وی افزود: سال گذشته شعری در جشنواره برگزیده شد که همان شعر امسال نامزد دریافت جایزه بود، ولی جایزه نگرفت و همین شعر امسال مستمسکی شد تا به جشنواره حمله کنند.
*وثوق‌کیا: چندصدایی در تعامل با رسانه‌ها اتفاق نیفتاد
مصطفی وثوق‌کیا از فعالان رسانه در ادامه برنامه روی خط آمد و گفت: من آمار سایت را همین الان نگاه کردم و باید اصلاح کنم که این سایت 94 هزار نفر تاکنون بازدید داشته است. همانطور که اشاره شد شعار امسال جشنواره چندصدایی بود و در همین راستا اشعاری نیز توسط شعراء خوانده شد. در جشنواره امسال اگر چندصدایی وجود داشت و شعرا آمدند و اشعارشان را خواندند اما در حوزه رسانه و تعامل رسانه‌ای دستاندرکاران این اتفاق نیفتاد و ما شاهد این چند صدایی نبودیم.
*رسانه‌ها را بایکوت و تخریب کردند
وی اضافه کرد: دوستان در مواجهه با اولین انتقاد سعی در بایکوت و تخریب رسانه‌ها کردند. سایت جشنواره مصداق روشنی از جشنواره شعر فجر است. مطمئنا دوستان صد در صد مخالف و یا صد در صد موافق با جشنواره نبودند ولی اگر سایت جشنواره را نگاه کنید تماما در تعریف و تمجید جشنواره و نفی اقدامات رسانه‌های منتقد حرکت کرده است و به نظرم این در مسیر شعار چندصدایی جشنواره نبود در صورتی که در همان ایام اگر گزارشی کار کرده‌ایم که به زعم دوستان منفی بوده که از نظر بنده چندان هم منفی نبوده باید یادآوری کنم ما از محمد کاظمی داور بخش سنتی هم یادداشت گرفته‌ایم که ایشان در آن یادداشت ما را نواخته‌اند.
کاکایی خطاب به وثوق‌کیا گفت: آیا شما در دوره‌های پیشین به آثار دسترسی داشتید؟
*آثار برگزیدگان را بررسی کردیم
وثوق‌کیا گفت: اتفاقا من به دوستان هم گفته‌ام که این اتفاق خوبی بوده و به نظرم از اقدامات خوب این دوره از جشنواره بوده است. ما در بخش ترانه نیز از بین 8 هزار اثر، همه آثار را بررسی نکردیم بلکه فقط اشعار برگزیدگان را مورد بررسی قرار دادیم.
*کاکایی: براساس گزارش شما حزب موتلفه موضع گرفت
کاکایی: بر اساس گزارش شما محمدنبی حبیبی دبیرکل حزب موتلفه اسلامی موضع گرفت. بسیاری از مقامات سیاسی واکنش نشان دادند.
*کاکایی به شعار چند صدایی پایبند باشد
وثوق‌کیا در جواب کاکایی یادآور شد: ما کارمان را درست انجام داده‌ایم حالا یکی از آقایان سیاسیون گزارش را کامل نخوانده است، این تقصیر ما نیست. امیدوارم آقای کاکایی به شعار چندصدایی که سر داده‌اند پایبند باشند و اجازه دهند رسانه‌ها انتقاد کنند و ما رسانه‌ها نیز حاضریم پاسخ ایشان را منتقل کنیم. بنده حضوری به ایشان گفتم که حاضریم رو در رو انتقادات خود را مطرح کنیم و ایشان پاسخ بدهند. اگر ایشان چندصدایی را قبول دارند در سایت جشنواره اعمال کنند.
*توهین و تخریب علیه یک خبرگزاری رسمی
وی افزود: بالاخره ما رسانه هستیم و اگر مطلبی منتشر کنیم که بار حقوقی داشته باشد مخاطب می‌تواند از ما شکایت کند و این در حالی است که در سایت جشنواره شعر فجر تماما توهین و تخریب علیه یک خبرگزاری رسمی صورت گرفته است. ما اگر نقد می‌کنیم اهل دیالوگ هم هستیم، همین فردا آقای کاکایی بیایند و رو در رو بنشینیم و نقدها را مطرح کنیم و پاسخ‌های ایشان را بشنویم.
*اجازه دهید تریبون به طور مساوی تقسیم شود
کاکایی:من از شما می‌خواهم برای بالندگی شعر انقلاب کمک کنید و آستانه تحمل جامعه را بالا ببرید. حرفهای نسل جوان را بشنوید و اجازه دهید تریبون به طور مساوی تقسیم شود. این امکان چندصدایی در شعر فجر امکانی برای شعر انقلاب بود. شعر انقلاب بالنده شده و اجازه دهید پهلوانی کند. باید به شعر معترض اجتماعی میدان داد و به آن برچسب ضد دفاع مقدس، ضد انقلاب و ضد حجاب نزنیم تا بعدا به عقبه‌های نامعلوم متصل شوند و نتوانیم آن را جمع کنیم.
*آبان: هنر آن را نیز بگویید
علی آبان در ادامه این بحث متذکر شد: در جامعه، متاسفانه کمتر به نقد منصفانه پرداخته شده است. گلایه‌ای که جناب کاکایی از آقای وثوق‌کیا داشتند این بود که شما که رسانه در اختیار دارید اگر عیب کار را گفته‌اید هنر آن را نیز ذکر کنید. آیا وقتی که بحث چندصدایی مطرح شد هر کسی با هر صدایی می‌تواند حرف خود را بزند. در قرآن کریم داریم که: «بشارت بر آن بندگانی که همه صداها را می‌شنوند و از بهترین آن تبعیت می‌کنند». در این آیه کریمه به آزادی بیان و بحث اعتماد به مخاطب اشاره شده است. ما باید اجازه دهیم مخاطبان خودشان بشنوند و انتخاب کنند. در ادبیات ممکن است مردم نتوانند برخی چیز‌ها را هضم کنند و همین ممکن است موجب ایجاد ناهنجاری و هرج و مرج شود تا آنجا که قرار است ادبیات ذهن‌ها را مشوش کند باید مراعات شود.
*چه بخواهیم و نخواهیم این جوان، شاعر است
وی اضافه کرد: جشنواره امسال تمام آنچه که بوده است را منعکس نموده و چه بخواهیم و چه نخواهیم این جوان که اشعارش مدنظر است شاعر است و چون بحث این جشنواره چندصدایی بود همین موضوع توقعات را بالا برد و این تفاوت‌هایی را بین صداها از بیرون ایجاد کرد. این جشنواره آینه‌ای بود تا ببینیم که جوانان با انجمن‌ها و محافل ادبی و ... چه می‌سرایند و چه دغدغه‌هایی دارند. ادبیات انقلاب هیچ واهمه‌ای ندارد که صداهای مختلف را بشنود. ما در متون دینی داریم که اگر می‌خواهید کسی را نابود کنید او را بی‌آبرو نمایید.
*کاکایی: رسانه‌ها به ضرر فرهنگ انقلاب کار می‌کنند!
کاکایی در جواب مجری مبنی بر بی‌آبرو کردن رسانه‌ها مصداق آورد و گفت: من در این مورد می‌توانم مصداق بیاورم. یدالله رویایی یکی از اشخاصی است که مورد هجمه رسانه‌ها واقع شد. وی در یکی از پست‌های خود در وبلاگ شخصی به چهره‌های نظام حمله کرده بود که این پست تنها 14 نفر بازدید داشت ولی اقدامی که رسانه‌ها انجام دادند باعث شد این حرف در تیراژ میلیونی منتشر شود. رسانه‌ها ناخواسته دارند عملی را منعکس می‌کنند که به ضرر فرهنگ انقلاب است. همانطور که آقای آبان اشاره کرد بسیاری از مخاطبان می‌توانند صدای خوب را از بد تشخیص دهند و آن صدا را گوش ندهند ولی رسانه‌ها با تکثیر جمله و حرفی که کسی نشنیده آن را تکثیر می‌کنند و موجب دیده شدن آن در سطح گسترده می‌شوند.
*هنرجو: این جشنواره بالندگی شعر انقلاب را پایین آورده است
حمید هنرجو اشاره کرد: سایت جشنواره قبل از هر رسانه‌ای کمک کرده تا این اشعار منتشر شود و در واقع این اتفاق جالبی نیست که ما رسانه‌ها را محکوم کنیم. در رابطه با تعبیر پهلوان شدن شعر انقلاب نیز باید گفت ما نمی‌توانیم یک شبه از شعر انقلاب پهلوان بسازیم در صورتی که پهلوان نبوده است. این جشنواره بالندگی شعر انقلاب را که به اعتقاد شما در طول این 30 سال رخ داده نه تنها بالا نبرده بلکه پایین هم آورده است.
*خبر دعوت از یدالله رویایی را اولین بار خبرآنلاین منتشر کرد
دبیر گروه کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس گفت: به هر حال ما رسانه‌ایم و نمی‌توانیم به هر دلیلی یک رویداد فرهنگی و حواشی آن را نادیده بگیریم. خبر حضور یدالله رویایی را نیز اولین بار سایت خبرآنلاین منتشر کرده و آقای آبان در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس تاکید کردند که به منظور تقویت چندصدایی از ایشان دعوت شده است. یدالله رویایی فردی است که بعد از انقلاب از کشور خارج شده و با نگاهی به مواضع سیاسی ایشان متوجه وابستگی به حزب توده قبل از رفتن به زندان و بعد از زندان نیز وابستگی به دربار خواهیم شد. فعالیت در دفتر فرح پهلوی و همکاری با احمد شاملو در سوابق وی به چشم می‌خورد. ایشان از برنامه‌‌ریزان جشن هنر شیراز نیز بوده‌اند. رویایی در وبلاگ خود نسبت به انقلاب اسلامی اینطور موضعگیری کرده است: در 28 مرداد 32 به ما دروغ گفتند. در بهمن 57 به ما دروغ گفتند؛ در دوم خرداد 77 به ما دروغ گفتند و به قول کارو به غیر از مامان همه به ما دروغ گفتند.
*آبان: رویایی از صداهای شعر امروز است
آبان متذکر شد: بنده سخنگوی جشنواره هستم و تصمیم‌گیرنده نیستم. اتاق فکر جشنواره تصمیم‌گیرنده بود که چه کسانی به جشنواره دعوت شوند و تصمیمات اخذ شده را بنده به عنوان سخنگو اعلام می‌کردم. به هر صورت یدالله رویایی از صداهای شعر امروز است. او یک وجه سیاسی دارد و یک وجه شعری و مواضع ایشان را عدهای حتی خبر نیز نداشتند. یکی از شاعران گفتمان انقلاب اسلامی نیز از این سابقه بی‌اطلاع بود. در ضمن من در خبر گفته بودم که احتمال حضور رویایی در این جشنواره وجود دارد. رسانه‌ها به نوعی عمل کردند که ایشان بیش از پیش مطرح شد.
*کاکایی: وجه ادبی رویایی در کشور شناخته شده است
کاکایی در پایان عنوان کرد: وجه ادبی یدالله رویایی بیشتر از وجه سیاسی وی در کشور شناخته شده است. مطالب سیاسی که ایشان در وبلاگ خود دارد بازدید‌کننده در خور توجهی ندارد و ایشان کلا آدم سیاسی‌ای نیستند.
وثوق نیز در پایان این گفت‌وگو اشاره کرد: ما نافی زحمات دستاندرکاران جشنواره شعر فجر نیستیم. به هر حال اتفاقاتی که افتاده دست‌پخت خود دوستان بوده و این حرف که وبلاگ ایشان بازدید‌کننده نداشته دلیل قانع‌کننده‌ای نیست. اگر رسانه‌ها در قبال این فرد عکس‌العمل نشان نمی‌دادند مانند برخی از اتفاقاتی که در کشور می‌افتد و عدهای می‌آیند و می‌روند حتما بعدا صدایش در می‌آمد و می‌توانست تبعات بعدی داشته باشد.
* آبان: خدا را شکر ختم به خیر شد
آبان گفت: خوشحالم که این جشنواره تا اندازه‌ای برکت و عظمت داشت که توانست تمام توجه‌ها را به خود جلب کند و خدا را شکر به لطف خدا و همکاری دوستان جشنواره ختم به خیر شد. باید یادآور شویم که خوب مطلق خداست و هر کاری می‌تواند با نظرات و پیشنهادات دوستان به سوی بهتر شدن حرکت کند.
*هنرجو: خبرنگاران توقعی جز ارتقای ادبیات کشور ندارند
هنرجو نیز در پایان یادآور شد: ما در اینجا نقد فرآیند کردیم و اگر اسم کسی برده شد به خاطر این بود که در سبد اخبار جشنواره قرار داشتیم. هر فرآیند و برنامه‌ای با نگاه آسیب‌شناسانه و کارشناسی پخته خواهد شد. خبرنگاران سرویس‌های ادبی که با سختی فعالیت می‌کنند توقعی جز ارتقای ادبیات کشور ندارند.
برنامه «گفت‌وگوی روز» رادیو گفت‌وگو که عصر پنجشنبه برگزار شد، به بررسی موضوع هشتمین جشنواره بین المللی شعر فجر و حواشی آن پرداخت.
