سرویس فرهنگی پایگاه خبری شهدای ایران؛ عملیات «الی بیت‌المقدس» یکی از عملیات‌های مهم در تاریخ هشت ساله دفاع مقدس است؛ عملیاتی که از 10 اردیبهشت ماه سال 1361 آغاز شد و تا آزادی خرمشهر ادامه داشت. به مناسبت سالروز آغاز این عملیات سرنوشت‌ساز در تاریخ ایران، نگاهی داریم به مراحل چهارگانه این عملیات.


از نیمه دوم سال 60 ایران توانست پس از سر و سامان دادن به نیروها سلسله عملیات‌های آزادسازی مرزهای اشغال شده را آغاز نماید: عملیات ثامن‌الائمه (مهر 1360) که منجر به شکست حضر آبادان شد، عملیات طریق‌المقدس (آذر60) که نتیجه آن آزادسازی شهر بستان و حدود 600 کیلومتر مربع از خاک ایران بود و عملیات فتح‌المبین (فروردین 61) که آزادسازی 2200 کیلومترمربع از خاک کشور را در پی داشت.


در همین ایام مردم فلسطین مورد یورش رژیم صهیونیستی قرار گرفته بودند. به‌همین خاطر، فرماندهی قرارگاه کربلا، نام «الی‌ بیت المقدس» را برای عملیات برگزید و نیز به سبب همزمانی عملیات با میلاد حضرت امیرالمومنین(ع) رمز عملیات «یا علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام» در نظر گرفته شد. مرحله اول عملیات در ساعت 30دقیقه بامداد 10 اردیبهشت 1361 در غرب کارون آغاز شد. 25 دقیقه بعد از آغاز عملیات تیپ 25 کربلا، اولین یگانی بود که با دشمن درگیر شد و تا ساعت 3بامداد تمامی یگان‌ها در نقاطی که در نظر گرفته شده بود، درگیر شدند.


نیروهای قرارگاه قدس (محور شمالی عملیات) در پنج نقطه با دشمن درگیر شدند. نیروهای قرارگاه فتح بلافاصله پس از عبور از رود، در غرب کارون به انهدام دشمن پرداختند و به سرعت خود را به جاده اهواز- خرمشهر رساندند. نیروهای قرارگاه نصر از همان لحظات اول عملیات درگیر شدند. تاخیر در پیشروی، باتلاقی بودن کناره‌های جاده اهواز- خرمشهر و تمرکز نیروهای تیپ 8 مکانیزه و تیپ 6 زرهی عراق در این منطقه، سبب شد تا قرارگاه نصر به هدف خود نرسد و جنگ به روز بکشد. در بخشی از این جبهه، نیروها تا ساعت 3 بعد از ظهر مقاومت کردند و به ناچار تا حدودی عقب‌نشینی نمودند.


حسن باقری (افشردی) فرمانده قرارگاه نصر بعدها در مصاحبه‌ای درباره مرحله اول عملیات گفت: «... برادران رزمنده ما توانستند آن شب (شب ‌اول) در دل تاریکی با شناسایی‌های دقیق که قبلاً انجام داده بودند، حتی از جاده آسفالت اهواز- خرمشهر هم رد می‌شوند و در آنجا با لشگر 3عراق که نیروی احتیاط بود، درگیر شده و بیش از پنجاه درصد واحدهای آنان را منهدم کنند. این از نظر نظامی حایز اهمیت است و شاید مستشاران نظامی خارجی هم نتوانند توان و جرات چنین عملیاتی را تحلیل کنند (همپای صاعقه/ گلعلی بابایی، حسن بهزاد/ لشگر 27 محمد رسول‌الله(ص)).


سرهنگ عراقی «رضا البصری» هم در خاطرات خود درباره روزهای آغازین عملیات می‌نویسد: «توپخانه ما به شدت آنجا (کناره‌های رودخانه کارون) را زیر آتش داشت. آنها تجهیزات خود را به سرعت، از رودخانه کارون عبور دادند و همین مساله ترس شدیدی در دل سربازان ما به جای گذاشت» (همان).


ساعت 30: 23 شب 16 اردیبهشت، مرحله دوم عملیات آغاز شد. در این مرحله پیشروی نیروهای رزمنده ایرانی به سوی نوار مرزی، از جاده اهواز- خرمشهر در ناحیه غرب کارون آغاز گردید.  همزمان با مرحله دوم، لشگر 6 عراق به محاصره و انهدام تهدید می‌شد. در این مرحله نیروهای ایرانی توانستند در هفده کیلومتر از نوار مرزی استقرار یابند و نیروهای عراقی از جفیر، کرخه کور، هویزه و پادگان حمید عقب‌نشینی کردند و در محور شلمچه - خرمشهر متمرکز گردیدند.


مرحله سوم عملیات در روز 19 اردیبهشت 61 توسط نیروهای قرارگاه فتح و نصر آغاز شد. حضور پرشمار نیروهای عراقی در منطقه شلمچه و همچنین خستگی روزافزون نیروهای خودی مانع پیشروی اساسی در این مرحله شد. لذا نیروهای ایرانی پس از مقداری پیشروی، در سه کیلومتری خرمشهر استقرار یافتند. در مرحله سوم اگر چه اهداف مورد نظر به‌طور کامل تأمین نشد، ولی شمار بسیاری از نیروهای عراقی منهدم شدند و اطلاعاتی نیز از چگونگی آرایش دشمن به دست آمد که مقدمه طرح مرحله چهارم عملیات بود.


یکشنبه اول خرداد 1361، مرحله چهارم عملیات آغاز شد. یگان‌های قرارگاه فتح پس از درگیری با دشمن و پیشروی موفق شدند خود را به پلیس راه خرمشهر برسانند. نیروهای قرارگاه فجر نیز پل نو را تصرف و به سوی اروند پیشروی کردند. نیروهای قرارگاه نصر نیز در امتداد مرز، ضمن پیشروی و پاکسازی منطقه، به سوی جنوب به حرکت در آمدند. مقاومت عراقی‌ها به ویژه در پل نو، به منظور نگه داشتن عقبه نیروهای خود، نتیجه‌ای در بر نداشت. محاصره شهر لحظه به لحظه تنگ‌تر می‌شد و تعداد نیروهای عراقی که دست‌هایشان را بر سر گذارده و آماده اسارت بودند هر لحظه بیشتر می‌شد؛ به گونه‌ای که خلبان‌ هلی‌کوپتر هوانیروز از فراز شهر این‌گونه گزارش می‌کرد: «تا چشم کار می‌کند توی خیابان‌ها و کوچه‌های خرمشهر، عراقی‌ها صف بسته‌اند و دست‌ها بر سر منتظر اسارتند».


در سوم خرداد 61، برخلاف تصور دشمن، رزمندگان ایران در ساعت 13 از دروازه‌های غربی و شمالی و از همان محوری که دشمن وارد خرمشهر شده بود وارد شده و شهر خرمشهر پس از 575 روز آزاد شد. در عملیات بیت‌المقدس 5400 کیلومتر مربع از سرزمین‌های اشغالی ایران آزاد شد و دشمن برای اجتناب از تلفات بیشتر و حفظ ارتش خود و همچنین حفظ بصره با سرافکندگی از خاک ایران عقب نشست و به این ترتیب پس از 9ماه از آغاز عملیات‌های آزادسازی، عمده مناطق اشغالی آزاد گردید.