شهدای ایران: گرچه در كتب تاريخي و ادبي، كه در دوره هايي خاص مثل دوره غزنويان اوصاف بسياري از مراسم نوروزي دارد، اشاره اي به "سيزده بدر"نشده است. اما نمي توان اين هنجار و رسم نوروزي را آييني نوظهور دانست،زيرا رسم و آييني كه بدين گونه در همه شهرها و روستاهاي ايراني همگاني است و در بين همه قشرهاي اجتماعي عموميت دارد،نمي تواند عمري در حد دو ـ سه نسل داشته باشد.

ثبت نشدن اين رفتار و هنجار نوروزي را در كتب تذكره و امثال آن مي توان منوط به عوامانه و خانوادگي بودن اين رسم دانست.بايد اذعان كرد كه كتب تذكره و تاريخ غالبا به ثبت رفتارهايي مي پرداختند كه جلوه اي رسمي در حضور پادشاهان داشت و ازآن جا كه"سيزده به در"روزي است با رفتارهاي مطايبه آميز و غير جدي،پس جلوه اي ملوكانه و در حد ثبت و ضبط در كتب تاريخي و تذكره نداشته است.

گرچه شناخت بسياري از مناسب هاي اجتماعي از لابه لاي كتب ادبي و تاريخي كهن ميسر مي شود،اما كتاب هاي گذشتگان الزاما به ثبت رفتارهاي مردم شناسانه نپرداخته اند.

چرا سيزده؟

عللي را كه براي برگزاري اين آيين در روز سيزدهم نوروز بر شمرده اند، مي توان در چند نظريه خلاصه كرد؛ نخست نامباركي سيزده است كه مردم براي رهايي از آن در اين روزدر خانه نمي مانند و به دشت و صحرا مي روند،اما ريشه نامباركي سيزده كجاست و به چه فرهنگي باز مي گردد؟

گرچه ابوريحان بيروني روز تير، يعني روز سيزدهم از ماه تير را بديمن دانسته است، اما روز سيزدهم هر ماه كه در جدول سي روز ايران مربوط است به فرشته تير يا تيشتر "ستاره باران"و ارتباط با آب و باران دارد،روز بسيار خجسته و مباركي است و در اعتقاد مردم ايران به هيچ وجه بديمن نبوده است.

در جدول مر بوط به سعد و نحس بودن روزها نيز سيزدهم مبارك ذكر شده است و شايد بتوان علت نامگذاري ووجه تسميه روز سيزدهم را به تير دليلي بر اين ادعا دانست.

به باور ايرانيان باستان، روز سيزدهم فروردين"تير روز"نام داشته است. در اين روز بعد از جنگ هاي طولاني با پرتاب تيري توسط آرش كمانگير مرز ايران و توران در آن سوي رود جيحون معين مي شود.

اما نامباركي سيزده در ميان بيشتر اقوام و ملل جهان و جود داشته است و باوري كهن به شمار مي آيد؛مثلا مسيحيان هيچگاه سيزده نفر برسر سفره غذا نمي خورند. در تقويم اعراب سيزدهم هر ماه روز نحسي بوده، و چه بسا كه اين باور بعد از اسلام در ميان ايرانيان گسترش يافته است و حتي در كتب آموزشي كهن مثل نصاب الصبيان ابو نصر فراهي مي توان تاثير اين عقيده را ديد.او در مورد بديمني اين ايام چنين سروده است؛

هفت روزي نحس باشد در مهي/زان حذر كن تا نيابي هيچ رنج

سه و پنج و سيزده با شانزده/بيست و يك و بيست و چهار و بيست و پنج

شايد هم انديشه ناخجستگي عدد سيزده و باور بد شگون بودن روز سيزده در ميان ايرانيان از انديشه هاي يوناني قديم بوده كه از راه ارتباط هاي بازرگاني و فرهنگي به سرزمين ايران راه يافته است. دكتر زرين كوب ضمن اين كه سيزده به در را كامل كننده جنبه رسمي تشريفات نوروز مي داند، مي نويسد؛ دوازده روز اول سال نمونه تمام دوازده ماه سال محسوب است و چون به روزهاي عيد تعلق دارند رمز روزهاي آغاز خلقت است و در واقع، روز سيزده متضمن فالي است كه با آن و با خوش گذراندن در آن مردم مي كوشند در طي سالي كه تازه به آن وارد شده اند،تمام دوازده ماه را به سلامت و آسايش به سر برند و به ماوراء آن سال بعدش كه روز سيزده نماينده آن به شمار مي آید برسند كه در نوع خود بينشي نو و نگاهي تازه است.

پيشينه و انگيزه و ريشه برگزاري سيزده به در هر چه باشد در همه شهرها و روستاهاي ايران زمين،سيزدهمين روز فروردين رسم است كه از خانه بيرون بيايند و به باغ و كشتزار روي آورند و به اصطلاح نحسي روز سيزده را به در كنند گويي آدمي حتي به بهانه فرار از نامباركي در اين روز مجبور به خوشي است.