بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دست‌اندرکاران کنگره سه هزار و ۵۳۵ شهید استان زنجان که در تاریخ ۲۴ مهر ۱۴۰۰ برگزار شده بود، صبح روز پنج‌شنبه ششم آبان در محل برگزاری این همایش منتشر شد.

ایشان در سخنانی به لزوم تحلیل جامعه‌شناختی و روانشناختی از نقش عنصر دین در دفاع مقدس یاد کردند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با انتقاد از کسانی که نقش عنصر دین را در فداکاری‌های دوران دفاع مقدس نادیده می‌گیرند، گفتند: «آمادگی جوانان برای سینه سپر کردن در مقابل خطرات و رضایت پدران و مادران و یا همسران آنها به اعزام عزیزان‌شان و سپس صبر بر شهادت آنها، بدون تردید ریشه در نگاه دینی و انجام وظیفه برای کسب رضای الهی دارد و این حالات و احساسات خانواده‌های شهدا همگی در خور تحلیل است.»

حماسه مقاومت در دوران هشت سال جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ملت ایران از ابعاد مختلفی قابل واکاوی و بررسی است و پرداختن به هر بعد از این حماسه بزرگ تاریخی در هر دوره‌ای می تواند راهگشای جامعه امروز باشد. با توجه به توصیه مقام معظم رهبری پیرامون تبیین و تشریح نقش عنصر دین در دفاع مقدس باید گفت:«موفقیت در جنگ به عنوان یک پدیده  مهم و پیچیده برای یک جامعه که با آن روبه رو شده بسیار مهم است. تجهیزات، نیروی کارآمد، اتخاذ تاکتیک‌های صحیح دفاعی و داشتن میل به پیروزی فاکتورهای مهم پیروزی در یک جنگ هستند. جمهوری اسلامی ایران با توجه به فرهنگ و آموزه‌های دینی و اخلاقی قوی همواره سعی در استفاده کارآمد از این فاکتور مهم را در دوران هشت سال دفاع مقدس داشته داشته است.

چراکه جنگ تمام عیاری که نظام سلطه به وسیله رژیم بعثی عراق علیه نظام جمهوری اسلامی ایران آغاز کرد، اهداف گسترده‌ای را دنبال می‌کرد که رویای سقوط جمهوری اسلامی در رأس آن اهداف قرار داشت، اما ملت ایران با مقاومت مؤمنانه و تمرکز بر ظرفیت‌ها و قابلیت‌های دینی - میهنی خود نه تنها دشمنان خود را با شکست مواجه کرد، بلکه دستاوردهای بی‌نظیری را در قالب فرهنگ جهادی، ایثار و مقاومت به یادگار گذاشت.

جنگ تحمیلی با همه مصائب و مشکلات و ویرانی‌‏ها، سبب شد در بحبوحه تنگناهای اقتصادی، روانی و اجتماعی، شکل خاصی از روابط اجتماعی شکل بگیرد. این شکل خاص از روابط اجتماعی و هنجارها و ارزش‌‏های ناشی از آن، سرمایه اجتماعی برای ایران در حال جنگ محسوب می‏‌شد. در زمان جنگ به دلیل موقعیت بحرانی و بسترهای اجتماعی و فرهنگی و مذهبی جامعه ایران، با نفی گرایشات فردگرایانه و ترویج روحیه جمع‏گرایی، مراودات اجتماعی دستخوش تغییر شد. این شکل خاص از روابط اجتماعی باعث افزایش انسجام ملی و فرهنگی، کاهش قوم‏‌مداری و تضادها و شکاف‏‌های مذهبی شد و تک تک افراد جامعه را در یک صف واحد در برابر متجاوز قرار داد. این جنگ یک واقعه کم نظیر در تاریخ معاصر ایران بود که با نبردها، وقایع و رویدادهای دیگر، هم به دلیل وسعت و شدت و هم به علت اشتیاق مردم جهت شرکت در جبهه‏‌های نبرد تفاوت دارد.

نقش دین و انقلاب اسلامی برگرفته از مکتب حسینی در ابعاد مختلف دفاع مقدس متبلور است و ایثار، شهادت و مقاومت در دوران هشت سال جنگ تحمیلی به دلیل حفظ دین خدا تجلی یافت و این دین به عنوان جمهوری اسلامی ایران تبلور یافت. برای نمونه می توان یادآور شد که«ظرفیت و توانمندی‌های مادی و معنوی ملت ایران با قدرت بالای بسیج‌ مردم از سوی امام خمینی (ره) سرنوشت جنگ را به نفع ایران اسلامی تغییر داد.» همچنین «با شکل‌گیری فرهنگ مقاومت، ایثار و بسیجی ذخیره‌ای تمام نشدنی برای ملت ایران و امت اسلامی در عرصه دفاع از ارزش‌ها ومقابله با تهدیدات شکل گرفت.» علاوه بر این «دفاع مقدس ملت ایران در مقابل جبهۀ استکبار به عنوان الگویی برای دیگر ملت‌ها از جمله ملت لبنان و فلسطین نوید بخش آینده‌ای درخشان برای امت اسلامی شد.» از سوی دیگر، «پیروزی‌های شگفت انگیز ملت ایران در دفاع مقدس باعث شد آنچه را که آمریکایی‌ها و دشمنان ملت ایران از آن می‌ترسیدند (انتقال آموزه‌های اسلام ناب و انقلاب اسلامی به دیگر جوامع) تحقق یابد.»

در پایان باید یادآور شد که هشت سال دفاع مقدس و فداکاری و پایداری ملت ایران در راه دفاع از مکتب و آموزه‌های دین و ناکامی و شکست دشمنان در این عرصه امواج اتحاد و حرکت جوامع اسلامی برای گرایش بیشتر به دین و تلاش عمومی برای حفاظت از اسلام را به راه انداخت و این حرکت عمومی متأثر از دفاع مقدس هشت ساله ملت ایران در مقابل تهاجم نظام سلطه زمینه‌های لازم را برای اتحاد مسلمانان در منطقه فراهم کرده است.