شیخ مفید دوران امامت امام عسکری (ع) را روزگار سخت توصیف کرده است. وی معتقد است در مذهب امامیه آمدن امام منتظَر مشهور شده بود و خلیفه وقت که می‌دانست شیعیان انتظار آمدن او را می‌کشند در جستجوی فرزند امام عسکری (ع) بود و تلاش و کوشش بسیاری برای اطلاع یافتن از آن حضرت می‌کرد. به همین دلیل  که امام عسکری (ع) ولادت فرزندش را مخفی کرد.

مشهورترین لقب ایشان عسکری است زیرا به اقامت اجباری ایشان در سامرا اشاره دارد. امام در سامرا تحت مراقبت حکومت قرار داشت و برای فعالیت‌های خود با محدودیت روبه‌رو بود. امام حسن عسکری (ع) از طریق نمایندگان خود و نیز از راه نامه‌نگاری با شیعیان ارتباط داشت و همین تسلط امام به زبان‌های مختلف سبب برقراری بهتر ارتباط با امت شده بود.

برای آشنایی بیشتر با این امام همام دقایقی را با حجت‌الاسلام مجتبی عظیمی رادفر کارشناس مذهبی و پژوهشگر اهل بیت (ع) به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه تقدیم می‌شود.

در ابتدا از امام عسکری و هجرت ایشان به سامرا بگویید.

امام حسن عسکری (ع)، یازدهمین امام شیعیان و پدر بزرگوار مهدی موعود (عج) در سال ۲۳۲ هجری به دنیا آمد. بعد از آنکه پدرشان امام هادی (ع) توسط متوکل عباسی به سامرا احضار شد، ایشان نیز به همراه پدر به آن شهر رفته و تا زمان شهادت در همانجا زیر نظر مأموران خلفای عباسی بود. حضرت بعد از امام هادی (ع) به مدت ۶ سال امامت امت اسلامی را به عهده داشت و در ۸ ربیع الاول سال ۲۶۰ قمری به دستور معتمد عباسی مسموم و در سن ۲۸ سالگی به شهادت رسید و در شهر سامراء کنار مزار پدرشان به خاک سپرده شد.

سخن گفتن امام حسن عسکری (ع) به زبان‌های مختلف

گفته می‌شود اقوام مختلفی که به دیدار امام می‌رفتند، امام با آنها با زبان خودشان سخن می‌گفتند، در این خصوص توضیح دهید.

معروف است که امام حسن عسکری (ع) به زبان‌های مختلف صحبت می‌کردند، ایشان با هندی‌ها به زبان هندی، با ترک‌ها به زبان ترکی و با ایرانی‌ها به زبان فارسی تکلم می‌کردند.

سؤالی که مطرح می شود این است که آیا امام حسن عسکری (ع) زبان‌های مختلف را نزد اساتید و اهل زبان آموخته بودند یا قدرت ایشان در تکلم با زبان‌های مختلف به اراده الهی و متصل به علم پرودگار است؟

نظریه اندیشمندان غربی در مورد توانایی امام حسن عسکری (ع)

دونالدسون مستشرق شیعه‌پژوه، در بیان زندگی امام حسن عسکری (ع) به این نکته اشاره کرده و می‌گوید: امام حسن عسکری (ع) در خردسالی قرآن و شریعت را آموخت و به مطالعه و علم آموزی پرداخت و حتی موفق شد چند زبان مانند فارسی، ترکی و هندی را هم بیاموزد.

از آن جا که دونالدسون و همفکرانش اعتقادی به علم الهی امامان معصوم ندارند، توانایی و تسلط امام را منتسب به آموختن در نزد دیگران می‌کنند و جالب اینجاست که فقط ادعا می‌کند که امام در کودکی زبان‌های مختلف را آموخت و دلیلی بر گفتار خود نمی‌آورد.

رد گفتار دولاندسون درباره امام حسن عسکری (ع)

آیا ادعای این مستشرق صحیح است؟

گفتار دونالدسون صحیح نیست زیرا تسلط امام بر زبان‌های مختلف آن هم در عمر کوتاه ۲۸ ساله و در حالی که ایشان سال‌ها در شرایط حصر و حتی زندانی بودند نمی‌تواند حاصل کلاس‌های درس و تعلیم و تعلم باشد.همچنین کسی به شاگردی امام عسکری (ع) در نزد هیچ استادی اشاره نکرده و کسی نگفته امام این زبان را نزد فلان استاد آموخت.

آیا سند یا روایاتی بر تأیید این مدعا وجود دارد؟

روایاتی که در کتاب‌های شیعه هست توانایی امام بر تکلم به زبان‌های مختلف را از طرف خدا و علم الهی می‌داند. که به برخی از این روایات اشاره می‌کنیم.

در مجموعه سیره پژوهی اهل بیت (ع) آمده است: ابوحمزه خادم امام عسکری (ع) نقل می‌کند: «سَمِعْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ ع غَیْرَ مَرَّةٍ یُکَلِّمُ غِلْمَانَهُ وَ غَیْرَهُمْ بِلُغَاتِهِمْ وَ فِیهِمْ رُومٌ وَ تُرْکٌ وَ صَقَالِبَةٌ فَتَعَجَّبْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ قُلْتُ هَذَا وُلِدَ بِالْمَدِینَةِ وَ لَمْ یَظْهَرْ لِأَحَدٍ حَتَّى قَضَى أَبُو الْحَسَنِ وَ لَا رَآهُ أَحَدٌ فَکَیْفَ هَذَا أُحَدِّثُ بِهَذَا نَفْسِی فَأَقْبَلَ عَلَیَّ وَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ بَیَّنَ حُجَّتَهُ مِنْ بَیْنِ سَائِرِ خَلْقِهِ وَ أَعْطَاهُ مَعْرِفَةَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ فَهُوَ یَعْرِفُ اللُّغَاتِ وَ الْأَنْسَابَ وَ الْحَوَادِثَ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یَکُنْ بَیْنَ الْحُجَّةِ وَ الْمَحْجُوجِ فَرْقٌ؛[2] غلامان امام حسن عسکری علیه‌السلام اهل سرزمین‌های مختلف بودند و در میان آنها رومی، ترک، و از اهالی صقالبه وجود داشت اما امام با آنان با زبان خودشان سخن می‌گفت. من همیشه شگفت‌زده می‌شدم و پیش خود می‌گفتم امام در مدینه متولد شده و تا هنگام وفات پدرش امام هادی (ع) نیز به سرزمین دیگری نرفته است. پس چگونه به زبان‌های گوناگون صحبت می‌کند. روزی در همین افکار غوطه‌ور بودم که امام حسن عسکری (ع) رو به من کرد و فرمود: خداوند حجت خودش را در میان سایر مخلوقاتش ممتاز ساخته و او را به هر چیز آگاه ساخته است. او به تمام زبان‌ها آگاه است و همه‌ نسبت‌ها و حوادث را می‌داند. اگر حجّت خدا چنین موقعیتی را نداشت، میان او و مردم عادی که باید پیرو حجت باشند فرقی نبود.»

تعجب خادم امام حسن عسکری (ع) از تکلم ایشان به زبان‌های مختلف

البته این روایات با مضامین مشابه در کتاب‌های دیگر نیز نقل شده است اما آن چه قابل توجه است این است که این خادم از توانایی امام از تکلم با زبان‌های مختلف توسط امام عسکری (ع) تعجب می‌کند، چرا که امام فرصتی نداشته تا این همه زبان را بیاموزد پس توانایی ایشان از کجا ناشی شده است؟ امام عسکری (ع) او را آگاه می‌کند که خداوند حجت خودش را در میان سایر مخلوقاتش ممتاز ساخته و او را به هر چیز آگاه ساخته است و توانایی امام بر سخن گفتن به چند زبان وقتی به اراده خدا باشد چیز عجیبی نیست.

معصومین با علم الهی قدرت گفت‌وگو با زبان‌های مختلف و تسلط بر علوم را داشتند

در نقل‌های تاریخی موارد متعددی از تکلم امامان معصوم (ع) به زبان‌های دیگر نقل شده از جمله در بحار‌الانوار آمده است که معروف است که امام حسن عسکری (ع) به زبان فارسی، ترکی و هندی و... حرف می‌زدند. مستشرقان سعی دارند توانایی امام را منتسب به آموختن از دیگران بدانند، اما حقیقت آن است که حجت خدا و معصومین با علم الهی این قدرت را داشتند و امام عسکری (ع) نیز در دوران کوتاه و پر مشقت زندگی خود نمی‌توانست از طریق آموختن به این توانایی برسد.