در این یادداشت آمده است:

در طول دوران زعامت حضرت آیت الله خامنه‌ای، این رویه به عنوان یک سنت در سیره عملی ایشان جا افتاده که در نخستین دیدار با هر رئیس جمهور و کابینه جدید، اولویت‌ها، سرفصل‌های کاری و مطالبات خود را از جایگاه رأس نظام سیاسی مطرح می‌کنند تا چراغ راه فعالیت دولت جدید در دوران تصدی قوه مجریه باشد.

در واقع، بیانات رهبر انقلاب در نخستین دیدار با دولت‌های جدید، در حکم یک «مانیفست» از تعاریف، هدف گذاری‌ها و توصیه‌های عملی است که متر و معیاری ملموس برای سنجش عیار دولت‌ها در ادامه فعالیت به دست می‌دهد. هم از منظر قانونی و هم از وجه انقلابی، هر اندازه دولت‌ها در طول فعالیت به این مانیفست، و یا به عبارتی «میثاق» نخستین با رأس نظام سیاسی، پایبند باشند، به دولت تراز انقلاب نزدیک‌تر خواهند بود و هر اندازه از آن فاصله بگیرند، دچار انحراف از معیار شده‌اند.

مسئله بسیار قابل توجهی که در بخش از سیره حکمرانی حضرت آیت الله خامنه‌ای وجود دارد، آن است که این جلسه مهم (نخستین دیدار با رئیس جمهور و کابینه جدید)، صرفاً نوعی ابلاغ از بالا به پایین صرف و لایتغیر نیست، بلکه به نحوی ظریف نوعی «برهم کنش» یا به عبارت فلسفی، نوعی دیالکتیک هم میان بیانات رهبر انقلاب در این جلسه و ماهیت و هویت پیشینی و پسینی هر دولت وجود دارد.

به این مفهوم که، جدای از آن بخش از بیانات که از مبانی و اصول اسلامی و انقلابی و اخلاقی سرچشمه می‌گیرد و به طور معمول در طول ادوار و دولت های مختلف ثابت است (مثلاً توصیه به همه روسای دولت و اعضای کابینه‌های مختلف که وقت را برای خدمت، تنگ بدانند و از لحظه لحظه دوران مسئولیت برای ایفای تعهد به ملت بهره ببرند)، بخش‌های خاص هر دولت در این بیانات در هر مقطع تاریخی، از اجزای ظریفی تشکیل شده که محصول طراحی رهبر انقلاب برای همان دولت است.

از همان اولین دیدار آیت الله خامنه‌ای در جایگاه رهبر، در 8 شهریور 68، با مرحوم هاشمی و کابینه او، رهبری با توجه دقیق به «جنس» دولت و دولتمردان روی کار آمده، تفکر حاکم بر دولت، بسترهای انتخاب آن دولت، شعارهایی که با آن در انتخابات پیروز شد و مؤلفه‌هایی این چنین، طراحی خاصی در بیانات و توصیه‌ها داشتند. برای نمونه، ایشان در دیدار با کابینه دولت هاشمی، نسبت به اتخاذ مشی «اشرافی گری» و فراموشی مستضعفان، به عنوان صاحبان انقلاب، زنهار دادند، و این زنهار از یک شناخت دقیق حاصل شده بود.

یا در دیدار با محمود احمدی نژاد و کابینه نهم، رهبری توصیه کردند که رئیس جمهور از انگ «طالبانیسم» هراس به دل راه ندهد و به همان شعارهای اسلامی و انقلابی دوران انتخابات پایبند بماند. یا این که در همین دیدار با دولت نهم، ایشان نسبت به «ریاکاری» و «تظاهرات» غلیظ دینی، بدون آن که محتوا و مایه واقعی داشته باشد، هشدار دادند و تازه باید زمان می‌گذشت تا معنای این هشدار و زنهار برای اهل فن روشن گردد.

نکته مهم دیگر در سیاق بیانات این چنینی آیت الله خامنه‌ای، توجه و باور عمیق به مبنای «مردم سالاری» در نظام جمهوری اسلامی است. رهبری انقلاب همواره پشتیبان رأی و اراده ملت بودند و در این مسیر حتی از اعتبار جایگاه خود هزینه کرده‌اند تا دولت برخاسته از اراده عمومی تا پایان مسیر به کار خود ادامه دهد. از این منظر، جنس بیانات در این «نخستین» دیدارها طوری بوده که نه تحمیلی بر دولت جدید باشد، نه مسیر شعارها و برنامه‌های اعلامی(که با آن از ملت رأی گرفته شد) را مسدود کند.

مضافاً این که، رهبر انقلاب همواره به روح جمعی هر مقطع و مطالبات اصلی کف جامعه در هر دوره زمانی عنایت ویژه داشتند. به این معنا که اگر در سال 84، اکثریت جامعه ایرانی، خسته از دعواهای سیاسی و رادیکالیسم طیف دوم خرداد، به دنبال احیای شعارهای عدالتخواهانه انقلاب بودند و رئیس جمهوری نزدیک به این شعارها و از این سنخ را برگزیدند، رهبر انقلاب در نخستین دیدار با هیات دولت نهم در شهریور 84، دقیقاً ناظر به همین مطالبه روح جمعی جامعه، اولویت‌ها و سرفصل‌های کاری دولت را حول مفهوم «عدالتخواهی» تعیین کردند.

یا اگر در سال 92، تغییرات در سیاست خارجی، به هر دلیل، مطالبه اکثریتی از جامعه ایرانی بود، رهبری در نخستین دیدار با هیات دولت یازدهم، بر سه اصل عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی تاکید کردند و یا ناظر به شعارها و برنامه‌های انتخاباتی حسن روحانی درباره توسعه کسب و کار در فضای مجازی، رهبری بر لزوم توسعه و گسترش «شرکت‌های دانش بنیان» تاکید فرمودند.

از مؤلفه‌های دیگر بیانات در این نخستین دیدارها، شناخت دقیق از مختصات ذهنی رییس جمهور منتخب بود. از همین رو، ایشان، بر مبنای همین شناخت، مثلاً نقاطی را که احساس می‌کردند در آینده دولت مشکل ساز خواهد شد، تشخیص می‌دادند و سعی می‌کردند با هدایت غیرمستقیم و بیان نرم، زنهار و هشدار دهد (مثلاً در دیدار با دولت هاشمی لزوم توجه به محرومین و لزوم پایبند ماندن به شعارهای انقلاب، یا در دیدار با دولت خاتمی بر لزوم ترجیح منفعت عمومی بر منافع دار و دسته‌های خاص سیاسی تصریح کردند).

با این مقدمه اجمالی، در سطور پیش رو، مروری خواهیم داشت بر توصیه‌ها، مطالبات و اولویت بندی‌هایی که رهبر انقلاب در ادوار مختلف و در نخستین دیدار با دولت‌های جدید مطرح کردند، چرا که معتقدیم مرور این بیانات در آن مقاطع خاص، هم از لحاظ تاریخ نگاری سیره عملی رهبر انقلاب و هم بازیابی شاخص‌های دولت «تراز» انقلاب اسلامی اهمیت ویژه‌ای دارد.

نخستین دیدار با رئیس جمهور و کابینه دولت پنجم

8 شهریور 68 / اولین دیدار حضرت آیت الله خامنه‌ای با رییس و اعضای هیات دولت پنجم، کم‌تر از سه ماه بعد از رحلت بنیان گذار انقلاب و با حضور یادگار امام(ره)، مرحوم حاج احمد خمینی، صورت گرفت و این اولین دیدار با هیات دولت جمهوری اسلامی در جایگاه رهبری بود. ایشان در این دیدار بر موارد زیر تأکید کردند:

ضرورت اولویت دادن به قشرهای محروم، مناطق دور افتاده از مرکز، ‌ روستائیان و عشایر کشور در برنامه ریزی‌های آینده کشور

گره‌گشایی از زندگی مردم و تعریف آن در راستای معنویات و آرمان‌های انقلاب

توجه به این که اسلام برای دنیا و آخرت مردم برنامه و هدف دارد و مسؤولین اداره کشور موظفند به‌طور یکسان به امور مادی و معنوی مردم توجه کنند.

هشدار درباره به حاشیه بردن معیارهای انقلابی در سیاست خارجی و در مواجهه با کشورهای غربی

اولویت دادن به اقشار محروم کشور در همه سیاست گذاری‌ها، نه تنها در بخش‌های اقتصادی بلکه در انواع و اقسام خدمات فرهنگی[1]

نخستین دیدار با رئیس جمهور و هیئت دولت هفتم

2 شهریور 76 / رهبر انقلاب در دیدار نخست با هیئت دولت اصلاحات، گویی با نوعی بصیرت آینده نگرانه درباره افراط کاری‌ها و غوغاسالاری گروه‌هایی چون سازمان مجاهدین انقلاب و حزب مشارکت فرمودند:

"جاهایی است که اگر اقدامی را در زمینه صنعت، در زمینه مسائل اقتصادی، در زمینه مسائل پولی، در زمینه مسائل فرهنگی و در زمینه مسائل گوناگون انجام دهیم، به نفع مردم است؛ اما گروههای خاصّی در جامعه هستند - گروه‌های پولی، مالی، اقتصادی، ثروتمندان، گروه‌های فرهنگی و گروه های سیاسی - که اینها متضرّر خواهند شد. این، آن نقطه حسّاس است. آن صراط مستقیم، این‌جا معلوم می‌شود. این، جای همان فرمایش امیرالمؤمنین علیه‌الصّلاةوالسّلام است که «فانّ سخط العامة، یجحف به رضی الخاصة». یعنی اگر یک وقت مردم خشمگین بودند، خشنودی گروههای خواص به‌کل نابود خواهد شد و بر باد خواهد رفت."

ایشان در تکمیل این توصیه، اضافه کردند:

"من خواهش می‌کنم که در همه بخشها - در زمینه فرهنگ، در زمینه مسائل سیاسی و در زمینه امنیت - مسأله «رضی العامة و سخط العامة» را در مقابل «رضی الخاصة و سخط الخاصة» در نظر بگیرید؛ ببینید آنهایی که فریاد و استصراخ شما را در هنگام لازم جواب می‌دهند، چه کسانی هستند."

امور دیگری که دولت را به آن توصیه فرمودند:

احتراز از شتاب زدگی چه در اجرای سیاست‌ها و چه انتظارات و توقعات از دولت

تمسّک به شعار قانو‌گرایی

پرهیز و خودداری از تسویف و تأخیر کارها و بهره‌مندی از فرصت خدمت

توصیه به انس با خدا، خواندن نماز با توجه و حضور قلب و انس با قرآن[2]

نخستین دیدار با رئیس جمهور و هیئت دولت نهم

8 شهریور 84 / رهبر انقلاب در دیدار با هیئت دولت نهم، مبنای بیانات را بر مسئله «دولت اسلامی» و تبیین ویژگی‌ها و شاخصه‌های چنین دولتی قرار دادند:

"اسم ما که دولت اسلامی باشد، کافی نیست؛ والّا قبل از ما چند دولت جمهوری اسلامی دیگر در منطقه ما و آفریقا و جاهای دیگر وجود داشته و الان هم هست. قبل از انقلاب، در جایی دولتی تشکیل شد که ما شوخی می‌کردیم و می‌گفتیم جمهوری اسلامی امریکایی فلان جا! آن دولت با نام جمهوری اسلامی هم بود. بنابراین اسم ما دولت اسلامی باشد، کافی نیست؛ باید عمل و جهتگیری ما اسلامی باشد."

ایشان در تعریف «دولت اسلامی» فرمودند:

"معنای شعار دولت اسلامی این است که ما می‌خواهیم اعمال فردی، رفتار با مردم، رفتار بین خودمان، و رفتار با نظامهای بین‌المللی و نظام سلطه امروز جهانی را به معیارها و ضوابط اسلامی نزدیکتر کنیم. این شعار، بسیار باارزش است؛ ان‌شاءاللَّه به این شعار پایبند بمانید و این تلاش را جدیتر، بیآسیب‌تر و واقعیتر کنید؛ چون گامی بلند خواهد بود در راه رسیدن به آن هدفها."

از اهم مواردی که رهبر معظم انقلاب اسلامی در این دیدار به آن اشاره کردند می‌توان موارد زیر را مطرح کرد:

تحسین رئیس دولت به دلیل مطرح کردن شعار عدالت‌محوری خصوصا در رقابت‌های انتخاباتی

توجه به نقش عدالت در پررنگ‌تر شدن سایر ارزش‌ها

تصریح به در هم تنیدگی «عقلانیت» و «معنویت» به عنوان دو مفهوم مکمل و همبسته با عدالت

مقام معظم رهبری در ادامه را معرفی کردند و در عین حال، «عقلانیت محافظه کارانه» را آفت عدالت دانستند.

توجه به این که «عدالت، توزیع فقر نیست» بلکه «عدالت، توزیع عادلانه امکانات» است. عدالت یعنی امکاناتی که در کشور هست، عادلانه و عاقلانه تقسیم کنیم.

پرهیز دادن از غلظت بخشی به ادبیات دینی، بدون داشتن محتوای عمیق دینی و ما به ازایی در عمل ("غفلت کردن و از راه منحرف شدن، یکی از آفتهایش این است که ما ادبیات دینی را غلیظ کنیم؛ بدون این‌که مابازایی در عمل داشته باشد. این ما را، هم به ریاکاری می‌کشاند و هم ریاکاری را در بین مردم تشویق می‌کند. این‌که ادبیات دینی تقویت شود، من با آن هیچ مخالفتی ندارم؛ ولی باید مابازا داشته باشد.")

ایستادگی بر مواضع انقلابی و نهراسیدن از تهمت‌ها و نترسیدن از تهمت طالبانیسم و تحجر("ضمناً این هم که بگویند شما متحجرید و طالبانی عمل می‌کنید، به این حرفها خیلی گوشتان بدهکار نباشد؛ از این حرفها همیشه هست و گفته‌اند و میگویند. ما با هر حرکت و گرایشی از نوع طالبان، در اصل و بنیاد مخالفیم. آن‌ها اصلاً مخالف عقلند؛ آن‌ها متحجر بودند. اتفاقاً کسانی که در مقابل جناح متعبد و پایبند ایستادند، به یک معنا بیشتر به تحجر و به طالبانیسم نزدیک‌ترند؛ چون آنها هم نسبت به آموخته‌ها و درسهای غربی تحجر دارند.")

محسوس بودن خدمت رسانی، لزوم پاسخگویی و مسوولیت پذیری در برابر اشتباهات و کار جمعی و متوازن هیئت دولت

حرمت شرعی دانستن مانور اشرافی‌گری از سوی مسئولان و توصیه به ساده زیستی

توصیه به خودسازی و آمادگی روحی و انس و الفت همیشگی با نماز و قرآن و ذکر[3]

نخستین دیدار با رئیس جمهور و کابینه دولت یازدهم

6 شهریور 92 / در نخستین دیدار رهبر معظم انقلاب با حسن روحانی و اعضای کابینه یازدهم، ایشان به بیان شاخص‌های «دولت مطلوب» به شرح زیر پرداختند:

سلامت اعتقادی و اخلاقی و عملکردی بر اساس پای بندی و دلبستگی به مبانی ارزشی انقلاب که در بیانات و مواضع امام خمینی(ره) وجود دارد.

اعتماد به پروردگار، اعتماد به وعده‌های الهی

خدمت به خلق، عدم غفلت مسئولان از خدمت به مردم، نگاه جهادی در خدمت به مردم

عدالت و اعتقاد به پیشرفت همراه با عدالت

سلامت اقتصادی و مبارزه با فساد در قوه مجریه

قانون‌گرایی

حکمت و خردگرایی در کارها

تکیه بر ظرفیت درونزای کشور؛ امیدمان را به بیرون از ظرفیّت داخلی کشور ندوزیم.

رهبر معظم انقلاب پس از ارائه شاخص‌های دولت مطلوب، نسبت به رعایا اولویت‌ها تذکر داده و اولویت‌های دولت یازدهم را به شرح زیر برشمردند:

مسائل افتصادی؛ توجه به اقتصاد مقاومتی و تلاش برای به وجود آوردن اقتصادی که در مقابل بحرانها و جزرومدهای بین‌المللی مقاوم باشد

مسائل علمی و پیشرفت علمی، مراقبت از کند نشدن سرعت پیشرفت علمی، تکمیل زنجیره‌ی علم و فناوری از ایده و فکر و سپس علم و سپس فناوری و سپس تولید و سپس بازار، به سراغ شرکت‌های دانش بنیان رفتن

توصیه مهم ایشان در این دیدار در باره مسئله سیاست خارجی فهم درست از شعار عزت، حکمت و مصلحت و رعایت آن در عمل بود.

" ما این سه شعار عزّت، حکمت، مصلحت را درست باید بفهمیم؛ اگر توانستیم اینها را عملیّاتی بکنیم، سیاست خارجی ما همان چیزی خواهد شد که نیاز کشور به آن است و شایسته‌ی تراز نظام جمهوری اسلامی است."[4]

نخستین دیدار با رئیس جمهور و اعضای کابینه سیزدهم

6 شهریور 1400 / ایشان در ابتدای این دیدار فرمودند: "من یک توصیه‌ای به همه‌ مسئولین در دوره‌های مختلف داشته‌ام، به شما هم عرض میکنم این توصیه را: زمان شتابان میگذرد و این چهار سال زود تمام می‌شود؛ از هر ساعتی، از هر فرصتی استفاده کنید و نگذارید وقتی را که متعلّق به مردم و متعلّق به اسلام است، تضییع بشود و از همه‌ی امکانات -از همه‌ی امکانات زمانی و وقتی- استفاده کنید."

همچنین ضمن توصیه به پر کاری و تلاش فراوان اعضای هیئت دولت را به عدم غفلت از «خانواده» دعوت کردند که این تذکر را می‌توان در نوع خود در سیاق بیانات این نوع دیدارها بدیع دانست.

اما مهم‌ترین توصیه‌های رهبر معظم انقلاب در این دیار به شرح زیر است:

بازسازی انقلابی و البتّه عقلانی و فکورانه در همه‌ی عرصه‌های مدیریّتی و قرار دادن چرخ‌های مدیریت کشور بر ریل انقلاب

مردمی بودن دولت( رفتن میان مردم و شنیدن بی‌واسطه از مردم؛ تّخاذ سبک زندگی مردمی است؛ بی‌تکلّف بودن در ممشیٰ و منش، دوری کردن از منشهای اشرافیگری و از موضع بالا به مردم نگاه کردن، حرف زدن با مردم و مشکلات را و راه‌حل‌ها را با مردم در میان گذاشتن، عذرخواهی کردن از مردم در جایی که خطایی اتفاق می‌افتد)

عدالت‌ورزی و تهیه پیوست عدالت برای همه مصوبات دولت، اصلاح روش‌های مدیریتی نافی عدالت، کم کردن فاصله طبقات محرم و طبقات برخوردار

فساد ستیزی و مبارزه با فساد، حل کردن مسئله‌ تعارض منافع شخصی و منافع عمومی و رشوه و اختلاس در دستگاه‌های اجرایی

احیای اعتماد مردم و امید مردم با عمل به وعده‌ها، تعیین روز‌شمار برای تحقق وعده‌ها

حفظ انسجام و اقتدار دولت، یک صدایی دولت خصوصا در بخش‌های اقتصادی

تحول در قوه مجریه با قانون‌گرایی، ارتقاء شفّافیّت، انضباط مالی، برطرف کردن زمینه‌های فساد، جلوگیری از تعارض منافع و جدّیّت در اِعمال تصمیم‌ها و مصوبّه‌ها

جوان‌سازی دولت و تربیت مدیران مجرب و کارآزموده برای آینده کشور

استفاده‌ از خِرد جمعی است و تکیه‌ بر عقلانیّت و استفاده از نخبگان خارج از دولت فارغ از گرایشات سیاسی آنان

تبدیل نمودن توصیه‌ها و رهنمودها به برنامه و برنامه‌های عملیاتی

ایشان در ادامه به اولویت‌های کشور اشاره کرده و اقتصاد، فرهنگ و رسانه و علم را به عنوان اولویت های کشور در کنار مقابله با کرونا و واکسیناسیون عمومی و سیاست خارجی مطرح کرده و در هر مورد تذکرات مهمی را گوشزد کردند از جمله:

الف) اقتصاد؛

برنامه‌ریزی برای حل مشکلات اقتصادی مانندتورم، کاهش ارزش پول ملی، کاهش قدرت خرید مردم

هماهنگ عمل کردن مردان اقتصادی دولت و اختلافات را به میان مردم نیاوردن

توجّه به بخش‌های پیشران اقتصادی (مسکن، صنعت فولاد، صنعت خودرو، بخشهای انرژی و پتروشیمی)

کنترل نظام بانکی در خلق پول و تولید نقدینگی

در حلّ مشکلات اقتصادی دنبال راه‌حل‌های موقّتی و مسکّن و مانند اینها نرفتن و به دنبال راه‌حل‌های اساسی بودن

حلّ مشکلات اقتصادی را موکول به رفع تحریم‌ها نکردن

ب) فرهنگ و رسانه

بازسازی انقلابی، خردمندانه و عاقلانه ساختار فرهنگی کشور

شکوفا کردن ابزارهای فرهنگی ابزارهای فرهنگی از [قبیل] سینما و هنر و رسانه‌های صوتی و تصویری، مطبوعات و کتاب و ...

کشف استعدادها و حمایت هوشمند و کمک دولت و بخشهای فرهنگی دولت به مجموعه‌های جوان و علاقه‌مند و تأمین آزادی‌های آنان

مقابله و مبارزه بی‌رودربایستی با فساد اخلاقی و فساد در زمینه‌ی فرهنگ

ج) سیاست خارجی

افزایش تحرک در عرصه دیپلماسی و تقویت جنبه اقتصادی در آن

رونق‌بخشی به تجارت خارجی با همسایگان

دیپلماسی را تحت تأثیر مسئله‌ی هسته‌ای قرار ندادن

د) مقابله با کرونا و واکسیناسیون عمومی

انجام واکسیناسیون عمومی

قرنطینه هوشمند

مراقبت در مرزها برای عدم ورود انواع جدید بیماری به کشور

مراقبت و مسئولیت‌پذیری مردم (زدن ماسک، رعایت فاصله، تهویه، صابون ‌زدن دست)

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

از مجموعه رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی به دولت‌ها در آغاز شروع به کار مسئولیت نکاتی را می توان برداشت کرد:

1- رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره تلاش کرده‌اند راه موفقیت دولت و عمل به شعار‌ها و وعده‌هایی که آنان به مردم دادند را هموار کنند و در عمل نشان دادند موفقیت‌های دولت‌ها را موفقیت نظام اسلامی می دانند و چه در عرصه نظر با ارائه رهنمودهای ارزشمندشان و چه در عرصه عمل با حمایت عملی و تمام عیار از دولت ها و پرهیز دادن آنها از مسائلی که موجب ناکامی هایشان می‌شود دولت‌ها را کمک کنند.

ایشان در این مسیر با درک بسیار هوشمندانه موانع انحراف دولت‌ها از مسیر اصلی را شناسایی کرده و در گزاره‌های هشدارگونه از همان ابتدای شروع به کار دولت‌ها بدان‌ها تذکر داده‌اند. از جمله:

توجه توأمان به امور مادی و معنوی و سازندگی و آبادانی دین و دنیای مردم به دولت سازندگی

اسیر نشدن در زیاده‌خواهی‌های خواص و عدم ترجیح منافع ثروتمندان، گروه‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بر منافع عامه مردم به دولت اصلاحات

پرهیز از توسعه ادبیات دینی غلیظ بدون ما به ازای بیرونی در عرصه عمل و اقدام به دولت نهم

دعوت به ساده‌زیستی و پرهیز از اشرافیگری به دولت‌های مختلف

توجه به ماهیت تهدید‌آمیز استکبار جهانی و نگاه تهدید‌آمیز آنها به جمهوری اسلامی و عدم اعتماد به دشمنان انقلاب به دولت‌های سازندگی و اعتدال

مردمی بودن و تقویت امید و اعتماد مردم به دولت به دولت سیزدهم

اقتداربخشی به دولت به دولت سیزدهم

پای بندی عملی به ارزش‌ها و شعارهای انقلابی و توجه به عدالت به عنوان محور انقلاب و قوام‌بخش ارزش‌های انقلابی به دولت سیزدهم

با مرور نصایح، توصیه‌ها و رهنمودهای رهبری درمی‌یابیم یکی از دلایل ناکامی‌های دولت‌ها غفلت از موانعی بوده‌است که رهبری در شروع به کار دولت‌ها نسبت به آنها هشدار و پرهیز داده بودند لیکن در عمل از سوی دولت‌ها مورد عمل قرار نگرفت.

دولت سازندگی معنویت و عدالت را قربانی توسعه کرد. دولت دوم خرداد منافع حزبی و گروهی را بر منافع عامه ارجحیت داد. دولت عدالت ادبیات دینی را غلیظ کرد بدون ما به ازای بیرونی و در دام جریان انحرافی افتاد. دولت اعتدال خوش بینی مفرط به دشمنان زمین‌گیر و آن را دچار بی عملی و ناکارآمدی کرد.

اکنون دولت‌‌های گذشته برای دولت سیزدهم مایه «عبرت» هستند. دولت مردمی باید بکوشد گوش خود را به رهنمودها و توصیه‌های مشفقانه و حکیمانه رهبر معظم انقلاب اسلامی باز کند و برای اجرایی نمودن آنها و اسیر نشدن در دام موانع راه برنامه‌ریزی شایسته داشته باشد تا نه تنها عبرت دولت‌های پس از خود نشود بلکه بر اعتبار دولت در نظام اسلامی بیفزاید.