نایب رئیس پارلمان لبنان معتقد است: بی شک شرایطی که لبنان در آن به سر می‌برد، بسیار دردناک است و می‌توانم، بگویم اگر امید به فردای بهتر برای لبنان نبود، این رخدادهای بزرگ و سنگین، کشور و موجودیت آن را هدف قرار می‌دهد و نابود می‌کرد.
به گزارش شهدای ایران، «ایلی فرزلی» نایب رئیس پارلمان لبنان در گفت‌وگوی مشروحی با دفتر خبرگزاری تسنیم در بیروت به سئوالات مختلف درباره تحولات و مسائل سیاسی،اقتصادی و نیز بهداشتی و همچنین مسائل خارجی و روابط بیروت با برخی کشورها از جمله ایران پاسخ داده است.
مهمترین محورهای مصاحبه
-آنچه در محله اشرفیه بندر بیروت اتفاق افتاد، یک فاجعه بود، در مناطقی که متحمل خسارت‌های بسیار سنگینی شدند، بیش از 200 تا 300 نفر شهید و پنج تا شش هزار نفر هم زخمی شدند و این جدای از خسارت‌ها و زیان‌های مادی بود که البته من اعتقاد دارم، یک تجاوز بزرگ بود، اما هنوز نتوانسته‌ایم، به هیچ طریق این ادعا را ثابت کنیم، چون نیازمند ماهواره هستیم.
-بی شک شرایطی که لبنان در آن به سر می‌برد، بسیار دردناک است و می‌توانم، بگویم اگر امید به فردای بهتر برای لبنان نبود، این رخدادهای بزرگ و سنگین، کشور و موجودیت آن را هدف قرار می‌دهد و نابود می‌کرد.
- لبنان با محاصره بسیار سنگینی هم روبرو شد که ریشه در اسباب و دلایل سیاسی و منطقه‌ای از جمله نزاع اعراب – اسرائیل، سرزنش کردن لبنان به خاطر پیروزی در جنگ 33 روزه، عدم همراهی لبنان با کشورهایی در منطقه که تسلیم اسرائیل شده بودند.
- نظام پارلمانی در لبنان هرگز تغییر نخواهد کرد، زیرا این سیستم ریشه در ساختار و ماهیت و بافت کشور دارد.
-بدون تشکیل دولت، اگر تمام راه حل ها و دیدگاه های دنیا را هم داشته باشیم، تلاشهایمان بیهوده خواهد بود.
-لبنان در اوج بحران ها به سر می برد که همان بحران مادی و اقتصادی است و یکی از ابعاد این بحران، قانون قیصر و محاصره اقتصادی تحمیل شده بر سوریه و لبنان است.
-به نظرم شرایط آماده است تا لبنان به سمت نظام سیاسی جدیدی سوق پیدا کند.قانون اساسی کنونی لبنان به قوت خود باقی است، اما تلاش می‌شود، به صورت درست به اجرا درآید.
-سوریه از کشورهای همجوار لبنان و تنها گذرگاه ما به دنیای خارج قلمداد می‌شود.
-درباره پرونده ترسیم مرزهای دریایی و زمینی با اسرائیل، مرزهای زمینی ترسیم شده، چارچوب های اولیه مرزهای دریایی هم وضع شده، اکنون هم درحال گفتگو و مذاکره هستیم.
متن کامل مصاحبه«ایلی فرزلی» نایب رئیس پارلمان لبنان به شرح زیر است:
جناب رئیس «ایلی فرزلی» ان شاء الله که همیشه سلامت باشید، خوش آمدید، حامل سلام و درود ملت و دولت جمهوری اسلامی برای شما هستیم و به طور ویژه خبرگزاری بین المللی تسنیم به شما خوش آمد می‌گوید.در ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که دولت لبنان این روزها با انفجارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی بهداشتی و پزشکی روبرو است و آخرین دست از این انفجارها، انفجار «بندر بیروت» بود، با توجه به آنچه گذشت و در سایه این انفجارها لبنان به کدام سمت و سو می‌رود؟
فرزلی: بی شک شرایطی که لبنان در آن به سر می‌برد، بسیار دردناک است و می‌توانم، بگویم اگر امید به فردای بهتر برای لبنان نبود، این رخدادهای بزرگ و سنگین، کشور و موجودیت آن را هدف قرار می‌دهد و نابود می‌کرد.
اما در میدان سیاست باید تحلیل‌ها و نگاه‌هایمان درست و شفاف باشد. در این زمینه باید اعتراف کنیم، امور کشور، به درستی مدیریت نشد و در آن حتی به برآوردن پایین‌ترین سقف مطالبات و نیازها به ویژه بر پایه اصل بسیارمهم، بازخواست و پاسخگویی توجه نشد. در چنین شرایطی کشور با محاصره بسیار سنگینی هم روبرو شد که ریشه در اسباب و دلایل سیاسی و منطقه‌ای از جمله نزاع اعراب – اسرائیل، سرزنش کردن لبنان به خاطر پیروزی در جنگ 33 روزه، عدم همراهی لبنان با کشورهایی در منطقه که تسلیم اسرائیل شده بودند، برخی طرف‌ها چه رسانه‌ای و چه غیر رسانه‌ای همچنان می‌خواهند که اسرائیل دشمن اصلی و فلسطین و بازگشت فلسطینیان مهمترین مسئله باشد.
همه این مسائل و عوامل به فشار اقتصادی بسیار سنگینی بر کشور تبدیل شد. افزون بر تمام موارد بیان شده، انفجار بزرگ اسکله بیروت رخ داد که باید آن را بزرگ ترین انفجار غیرهسته‌ای در جهان شمرد، حتی از انفجاری که در فرانسه رخ داد هم بزرگ‌تر بود، عملا یک فاجعه بود. آنچه در محله اشرفیه بندر بیروت اتفاق افتاد، یک فاجعه بود، در مناطقی که متحمل خسارت‌های بسیار سنگینی شدند، بیش از 200 تا 300 نفر شهید و پنج تا شش هزار نفر هم زخمی شدند و این جدای از خسارت‌ها و زیان‌های مادی بود که البته من اعتقاد دارم، یک تجاوز بزرگ بود، اما هنوز نتوانسته‌ایم، به هیچ طریق این ادعا را ثابت کنیم، چون نیازمند ماهواره هستیم.
جناب رئیس، شما می‌گویید که این یک تجاوز است، در این تجاوز چه کسی متهم است؟
فرزلی: من نمی‌توانم، این اتهام را ثابت کنم، اما تمام لبنانی‌هایی که زمان انفجار در بندر بیروت بودند، شاهد پرواز هواپیماهایی بودند و دیدیم که رسانه‌های اسرائیلی و «بنیامین نتانیاهو» فورا بعد از انفجار در توئیتش چه گفت و اینکه تلاش کرده بود، از این انفجار در راستای منافع اسرائیل بهره برداری کند، اما طولی نکشید که توئیت خود را حذف کرد. دیدیم که «دونالد ترامپ» درباره این انفجار چه گفت. او از واژه Attack یعنی هجوم و حمله به لبنان استفاده کرد، اما بعد آن را پاک کرد.
بسیار خوب، درست است که هیچ اتفاقی جز به خواست و قدرت الهی رخ نمی‌دهد، اما آیا چنین اتفاقی را می‌توان به قضا و قدر سپرد. جدای از این خودخواهی‌های برخی از محافل سیاسی قرار دارد که نه تعدادی از شخصیت‌های سیاسی، بلکه طیف سیاسی لبنان را فرا گرفت و باعث شد، آنها به گونه‌ای با این بحران برخورد کنند، گویی یک بحران عادی و معمولی است. این مسائل و قضایا روی هم انباشت شد و انباشت آنها برای لبنان بسیار سخت و دردناک است،اما من ایمان دارم که به محض تشکیل دولت، کشور به وضعیت نجات واقعی باز خواهد گشت و راه خروج واقعی از این بحران‌ها را در پیش خواهد گرفت.
جناب رئیس آیا درست است که یکی از چالش‌هایی که امروز لبنان با آن روبرو است و در سخنان خود به آن اشاره کردید، را موضوع طبقه سیاسی حاکم بدانیم که اختیار بسیاری از مسائل و امور را در دست دارد؟
فرزلی: دوست ندارم، از واژه «طبقات» استفاده کنم. این واژه‌ای مارکسیستی است که در جامعه‌ای مانند جامعه لبنان کاربرد ندارد. در لبنان ما با مجموعه‌ای از طوایف و کثرت طوایف روبرو هستیم. این طوایف ریشه در تاریخ لبنان حتی پیش از مسیحیت و اسلام دارند. این طوایف از روزگاران فینیقی‌ها در جبیل، صور، طرابلس، صیدون و بیروت ساکن بودند، به مرور زمان این طوایف در یک کشور گردهم آمدند، اما این طوایف همچنان در لبنان هستند، حالا نمیدانم آنها را چه می‌خواهید بنامید، طبقه، گروه یا هر چیز دیگر، هرچه هست، اینکه این طوایف همچنان در لبنان هستند.
از جمله چالش‌های اساسی و مهمی که امروز در لبنان وجود دارد، اختلاف نظرهایی است که میان«میشل عون»،رئیس جمهور و نخست وزیر به چشم می‌خورد، به نظر شما دلیل واقعی عدم دستیابی به توافق چیست؟
فرزلی: عدم مطالعه دقیق و درست قانونی، حالا به عمد یا غیر عمد.
منظورتان قانون اساسی لبنان است؟
فرزلی: قانون اساسی لبنان
امروز بسیاری از لبنانی‌ها، از جمله رهبران لبنان به نظام سیاسی جدیدی متمایل شده‌اند، نظر شما در این باره چیست؟
فرزلی: به نظرم شرایط آماده است تا لبنان به سمت نظام سیاسی جدیدی سوق پیدا کند.
یعنی درصدد تدوین قانون اساسی جدیدی برای لبنان هستید؟
فرزلی: قانون اساسی کنونی لبنان به قوت خود باقی است، اما تلاش می‌شود، به صورت درست به اجرا درآید. تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد که شکاف‌ها و خلأهایی در آن وجود دارد. نمایندگان باید در شرایط مناسب گردهم آیند و با رایزنی با هم به این نتیجه برسند که چگونه این خلأها و شکاف‌ها را پر کنند و قانون را به صورت درست پیاده کنند.
جناب رئیس به نظر شما دلیل واقعی اختلاف نظر سعد الحریری و میشل عون چیست؟
فرزلی: به نظرم تنها دلیل این اختلاف نظرها را باید در پیشینه‌های شخصی جستجو کرد
آیا این احتمال وجود دارد که جریان‌های سیاسی دیگری مانع حل اختلاف نظرها بین آنها شوند؟
فرزلی: من از آن دست آدم هایی نیستم که دیگران را به چیزی متهم کنم و یا مثل کسانی باشم که در سایه برای اهدافشان کار کنند، حق ندارم، حرفی را براساس نتیجه گیری‌های خود بیان کنم.
در حل اختلافات سعد الحریری و میشل عون نقش میانجیگری پارلمان، جنابعالی و نبیه بری، ریاست پارلمان لبنان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فرزلی: ما نمی‌توانیم، در این زمینه کاری کنیم.
چرا؟
فرزلی: اساسا نبرد آتی، نبردی است که رهبران پارلمان را بخشی از آن قرار داده است مگر نمایندگان پارلمان چه کسانی هستند؟، همه وابسته به جریان المستقبل، حزب الله، جنبش امل و جریان ملی هستند. این مجلس نمایندگان ما است وقتی آنها بین خود مشکل و اختلاف دارند، چگونه می‌توانند، میانجیگری کنند؟ اگر سخنان «سید حسن نصرالله»، دبیرکل حزب الله را شنیده باشید، ایشان سخنانی درباره تغییر تعداد وزارتخانه‌ها داشتند( که بعضی روی این راه حل شرط بسته‌اند) خودم نمیدانم، این راهکار تا چه اندازه عملی خواهد بود، اما امیدوارم به نتیجه برسد.
بسیار خوب؛ به نظر شما مشکلات کنونی که درحال حاضر پیش روی تشکیل دولت وجود دارد، ریشه در عوامل خارجی دارد، یا داخلی؟
فرزلی: معتقدم صرفا عوامل داخلی است.
صرفا عوامل داخلی؟
فرزلی: شخصا اعتقاد دارم، ریشه در عوامل داخلی دارد.
بسیار خوب، چه دلایلی دارید که عوامل خارجی یا داخلی را سبب عدم تشکیل دولت در لبنان می‌دانید؟ چرا عوامل داخلی را باعث عدم تشکیل دولت می دانید، درحالی که ظاهرا این چنین نشان می‌دهد؟
فرزلی: کشورهای خارجی چه سودی از عدم تشکیل دولت در لبنان می برند؟ آنها را برایم مشخص کنید. فرانسه به عنوان یک کشور اروپایی پیشرفته دست کمک و یاری را به سمت ما دراز کرد، گفت که بیایید، نشستی برگزار کنیم و دولتی تشکیل دهیم، من هزینه تشکیل این دولت را از کشورهای دیگر می‌گیریم، بله درست است، ممکن است، گفته شود، در پس آن اهدافی دارد، اما دوره ترامپ تمام شده، دوره‌ای که اعتقاد داشتیم، او در اشتباه است. ترامپ رفته و جای او بایدن آمده است. از لحاظ سیاسی به نظر می‌رسد، منطقه به سمت راه حل‌های بزرگ(تسویه های بزرگ) و نه جنگ‌های بزرگ پیش می‌رود چرا که درب آن بسته شد.( بنابراین درب جنگ بسته شد.) در مقابل و در جناح روبرو که بی شک حزب الله نماد آن است، جنبش با جدیت و صریح، می‌گوید که خواهان تشکیل دولت است، بدون اینکه اعتراضی به وزارتخانه‌هایی داشته باشد که گفته شده به شیعیان داده خواهد شد و بگوید خواهان دولت هستم. این موضوع مثل روز روشن است. با توجه به آنچه گفتم، من اعتقاد دارم، این نیروها و جریان‌ها مسئول هستند و عامل عدم تشکیل دولت به شمار می‌آیند.
اما در این زمینه طرح‌هایی از سوی قطر و عربستان ارائه شده، علاوه بر اینکه شاهد تحرکاتی عربی – عربی و ترکیه‌ای از یک سو و فرانسه نیز هستیم، طوری که حتی قطر هم وارد صحنه لبنان شده است؟
فرزلی: فرانسوی‌ها با قدرت وارد میدان شدند، مصری‌ها هم تحرکاتی داشتند، همچنین امارات و قطر و ترکیه، همه کشورها تحرکاتی را آغاز کرده‌اند، حتی سعودی‌ها، به نظر من به محض تشکیل دولت این کشورها از آن حمایت خواهند کرد، در چنین شرایطی بعید نمیدانم، شاهد بازنگری در رابطه سعد الحریری با عربستان حتی پیش از تشکیل دولت باشیم.
برخی طرف‌ها از برگزاری انتخابات زود هنگام در لبنان سخن می‌گویند، نظر شما چیست؟
فرزلی: در این شرایط مطرح نیست، اما از پارلمان و رئیس پارلمان می‌خواهیم، انتخابات را در حوزه‌هایی برگزار کند که به دلیل استعفا یا فوت، نماینده‌ای در پارلمان ندارند که چنین هم شد.
در صورت وقوع هر حادثه غیر منتظره منطقه‌ای یا عربی یا بین المللی و تأثیر آن بر لبنان، آیا نظام سیاسی پارلمانی لبنان تغییر خواهد کرد؟
فرزلی: خیر این نظام پارلمانی در لبنان هرگز تغییر نخواهد کرد، زیرا این سیستم ریشه در ساختار و ماهیت و بافت کشور دارد. هر تغییر و تحولی در این سیستم ایجاد شود، به کلیت ساختار و ترکیب نظام ضربه وارد خواهد کرد، فراموش نکنید که جامعه ما جامعه طایفه ای است.
منظورتان دولت طائف است؟
فرزلی: در طول تاریخ و در مراحل مختلف منطقه، از روزگار فراعنه مصر و حمورابی تا امروز هیچ گاه ندیدیم که دولتی لائیک در منطقه تشکیل شود، دین و مذهب نقشی اساسی در تشکیل دولت‌های منطقه داشته‌اند، مثلا ترکیه که تا دیروز کشوری لائیک بود، امروز بعد از یک صد سال، می‌بینیم که «رجب طیب اردوغان»، ارتش ترکیه را با عنوان ارتش محمد مورد خطاب قرار می‌دهد، همچنین تلاش می‌کند، اختیارات داده شده از سوی قانون اساسی به ارتش برای حمایت از لائیک در کشور ترکیه را لغو کند، برعکس ما شاهد بازگشت دین و احیای مذهب در کشور هستیم.
نظر شما در خصوص تحرکات مردمی در لبنان چیست، این تحرکات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ مطالبات آنها چیست؟ آیا خواهان تغییر نظام سیاسی در لبنان هستند؟
فرزلی: این تحرکات را نمی‌توان مهم دانست. شما نمی‌توانید، جامعه مدنی، دولت مدنی و غیره را خواستار شوید، من مطمئن هستم، حاضرم بر روی این موضوع کار کنم با وجودی که ایمان دارم هرگز چنین چیزی رخ نخواهد داد
مطمئن هستید که چنین نخواهد شد؟
فرزلی: توجه داشته باشید که جامعه لبنان، جامعه ای است که تار و پودش را طوایف تشکیل می‌دهند و طایفه‌ای است.
سطح مناسبات پارلمانی ایران و لبنان را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا طرحی برای تقویت و تحکیم این مناسبات دارید؟
فرزلی: باید پیشرفت کند و توسعه یابد، در عین حال معنا و مفهوم دیگری پیدا کند. شرایط و رخدادها به گونه‌ای است که اجازه ورود پارلمان‌های دو کشور به موضوع مناسبات دو جانبه را نمی‌دهد. این موضوع فقط مختص ایران نیست، بلکه مناسبات لبنان با دیگر کشورهای جهان را نیز شامل می‌شود. شرایط و رخدادهای امنیتی، نظامی و سیاسی، حتی بهداشتی مانع تغییر مفهوم و مضمون ورود قوه مقننه به روابط بین کشورهای دیگر از جمله ایران می‌شود.
آیا برای مرحله پیش رو طرحی برای توسعه و گسترش روابط پارلمانی دارید؟
فرزلی: واقعیت امر این است که چنین خواست و دیدگاهی وجود دارد، اما طرح و برنامه‌ای نداریم، چون تمام توان خود را به حل مشکلات و بحران‌های سرنوشت ساز معطوف کرده ایم که لبنان با آن درگیر است. بحران هایی واقعی و حقیقی شوخی نیستند و نباید آنها را ساده گرفت. بحران اقتصادی و مالی، بحران ساده ای نیست. بحران بهداشتی، بحران سیاسی وغیره بحران‌های ساده و کوچکی نیستند و همچنین بحران منطقه که تبعات سنگین آن دامنگیر کشوری چون لبنان شده است.
با توجه به اوضاع اقتصادی لبنان و خسارات ناشی از انفجار بندر بیروت و همچنین شرایط بانک جهانی در دادن وام به این کشور، آیا پارلمان برنامه و طرحی برای کاهش این پیش شرط ها در دست دارد، چه راهکارهایی برای این منظور در نظر گرفته است؟
فرزلی: برای بحران اقتصادی، بله برنامه‌هایی داریم.
چه راهکارها و برنامه‌هایی دارید؟
فرزلی: یک نکته را شفاف و صریح به شما بگویم، اگر تمام راه حل‌ها و دیدگاه‌های دنیا را داشته باشید، تا دولتی وجود نداشته باشد، بیهوده تلاش می‌کنید، اولین گام برای اندیشیدن به راهکارها، تشکیل دولت است.
با پیش شرط های بانک جهانی جهت آبادانی و بازسازی لبنان چه می‌کنید؟ چه تلاش‌هایی انجام شده و چه اقداماتی انجام خواهید داد؟
فرزلی: فرانسوی‌ها از کمک‌های 10 – 11 میلیارد دلاری سخن گفته‌اند، اما در سایه نبود دولت نمی‌توان از چشم اندازهای آینده سخن گفت. در سایه نبود دولت نمی‌توان از تعامل با نهادها و سازمان‌های بین المللی مثل بانک جهانی سخنی به میان آورد، در واقع بدون دولت هیچ کاری نمی‌توان کرد.
آیا طرح فرانسه درباره تشکیل دولت همچنان به قوت خود باقی است؟
فرزلی: طبیعتا بله.
این طرح به کجا رسیده است؟
فرزلی: اگر نظر شخصی بنده را بخواهید، باید بگویم، این طرح به قوت خود برقرار است، چون طرح دیگری غیر از این وجود ندارد.
همچنان به عنوان گزینه روی میز مطرح است؟
فرزلی: گفتم، اولا غیر از این طرح، طرح دیگری وجود ندارد و بندها و مواد آن، در لبنان پذیرفته شده است
مورد پذیرش همه طرف‌ها و جناح‌هاست؟
فرزلی: بله از جانب همه جریان‌ها و جناح‌ها، اطلاعاتی که دارم، اینگونه بوده و اینکه خواست پاریس بر این امر است، چون منافع فرانسه در این است که این طرح همچنان به قوت خود برقرار باشد و در این زمینه تلاش هایی برای تماس با طرف‌های خلیجی(فارس) و عربی برای همراه کردن آنها با این طرح انجام شده و به نظرم به جاهایی هم رسیده است.
قانون قیصر علاوه بر مردم سوریه، برای مردم لبنان نیز تبعاتی داشته، تبعات این قانون بر لبنان چه بوده است؟
فرزلی: لبنان در اوج بحران‌ها به سر می‌برد که همان بحران مادی و اقتصادی است و یکی از ابعاد این بحران، قانون قیصر و محاصره اقتصادی تحمیل شده بر سوریه و لبنان است.
تأثیر این قانون بر روابط سوریه و لبنان تا چه اندازه است؟
فرزلی: تأثیر این قانون خیلی زیاد بوده، چون ببینید، به عنوان مثال یک میلیون و پانصد هزار آواره سوری در لبنان بسر می‌برند. به دلیل تهدیدات خارجی ما نمی توانیم با سوریه درباره نحوه بازگشت این پناهجویان به سوریه وارد مذاکره شویم، همین مورد کفایت می‌کند. غیر از آن، ساماندهی روابط اقتصادی بسیار مهم است، سوریه از کشورهای همجوار لبنان و تنها گذرگاه ما به دنیای خارج محسوب می‌شود. در این بین هر قدر هم توافقنامه اقتصادی و اجتماعی وجود داشته باشد و یا روابط گسترده و عمیق با سوریه داشته باشیم، وقتی این محاصره تحمیل شده باشد، امکان اجرای آنها وجود ندارد.
می‌خواستم درباره پرونده ترسیم مرزهای دریایی و زمینی با اسرائیل نیز صحبت کنید و اینکه این پرونده اکنون به چه مرحله‌ای رسیده است؟
فرزلی: با تلاش‌های سخت و جدی نبیه بری طی 10 سال گذشته، مرزهای زمینی ترسیم شده، چارچوب‌های اولیه مرزهای دریایی هم وضع شده، اکنون هم درحال گفتگو و مذاکره هستیم. همچنان بر سر 860 کیلومتر مربع اختلاف نظر داریم و تلاش می‌کنیم، آن را بدست آوریم، چون آن را حق خود می‌دانیم، اسرائیل هم خواهان همین 860 کیلومتر مربع است، درحالی که لبنان معتقد است، حتی حقش بیش از این است، موضوع به اینجا ختم نمی‌شود، باید ببینیم، اوضاع چگونه پیش خواهد رفت. اما مرزهای زمینی بدون مزارع شبعا و کفرشوبا ترسیم شده است، چون طرف اسرائیلی بر این باور است که این مناطق بخشی از مناطق اشغالی سال 67 است که به مرزهای سوریه افزوده شده است.
آخرین پرسش درباره اپیدمی کورناست، برای جلوگیری از سرایت بیش از پیش این ویروس چه برنامه‌ها و طرح‌هایی در پارلمان ارائه شده است؟
فرزلی: طرح و برنامه خاصی وجود ندارد، هر آنچه در سرتاسر دنیا پیاده و اجرایی می شود، ما هم باید در لبنان آن را پیاده کنیم. واکسیناسیون تنها راه مقابله با این ویروس است، لبنان نیز تلاش می‌کند، تماس‌هایی با تمام کشورها داشته باشد تا انواع مختلف واکسن‌ها را خریداری کند. در بین پروتوکل‌هایی از سوی نهادها و مؤسسات بین المللی به ما تحمیل شده که از آنها تبعیت می‌کنیم، افزون بر اینکه خرید واکسن‌های دیگری هم مطرح است که می‌توانیم از آنها استفاده کنیم. اگرچه روند رسیدگی به این پرونده کُند است، اما به نظر من بعد از مدتی روند سریع‌تری به خود خواهد گرفت. اقداماتی هم که در لبنان اتخاذ می‌شود، مانند فاصله گذاری اجتماعی و استفاده از ماسک همان‌هایی است که در تمام دنیا اجرا می‌شود و ما نیز مانند همه کشورها از آن تبعیت می‌کنیم.
مهمترین محورهای مصاحبه
-آنچه در محله اشرفیه بندر بیروت اتفاق افتاد، یک فاجعه بود، در مناطقی که متحمل خسارت‌های بسیار سنگینی شدند، بیش از 200 تا 300 نفر شهید و پنج تا شش هزار نفر هم زخمی شدند و این جدای از خسارت‌ها و زیان‌های مادی بود که البته من اعتقاد دارم، یک تجاوز بزرگ بود، اما هنوز نتوانسته‌ایم، به هیچ طریق این ادعا را ثابت کنیم، چون نیازمند ماهواره هستیم.
-بی شک شرایطی که لبنان در آن به سر می‌برد، بسیار دردناک است و می‌توانم، بگویم اگر امید به فردای بهتر برای لبنان نبود، این رخدادهای بزرگ و سنگین، کشور و موجودیت آن را هدف قرار می‌دهد و نابود می‌کرد.
- لبنان با محاصره بسیار سنگینی هم روبرو شد که ریشه در اسباب و دلایل سیاسی و منطقه‌ای از جمله نزاع اعراب – اسرائیل، سرزنش کردن لبنان به خاطر پیروزی در جنگ 33 روزه، عدم همراهی لبنان با کشورهایی در منطقه که تسلیم اسرائیل شده بودند.
- نظام پارلمانی در لبنان هرگز تغییر نخواهد کرد، زیرا این سیستم ریشه در ساختار و ماهیت و بافت کشور دارد.
-بدون تشکیل دولت، اگر تمام راه حل ها و دیدگاه های دنیا را هم داشته باشیم، تلاشهایمان بیهوده خواهد بود.
-لبنان در اوج بحران ها به سر می برد که همان بحران مادی و اقتصادی است و یکی از ابعاد این بحران، قانون قیصر و محاصره اقتصادی تحمیل شده بر سوریه و لبنان است.
-به نظرم شرایط آماده است تا لبنان به سمت نظام سیاسی جدیدی سوق پیدا کند.قانون اساسی کنونی لبنان به قوت خود باقی است، اما تلاش می‌شود، به صورت درست به اجرا درآید.
-سوریه از کشورهای همجوار لبنان و تنها گذرگاه ما به دنیای خارج قلمداد می‌شود.
-درباره پرونده ترسیم مرزهای دریایی و زمینی با اسرائیل، مرزهای زمینی ترسیم شده، چارچوب های اولیه مرزهای دریایی هم وضع شده، اکنون هم درحال گفتگو و مذاکره هستیم.
متن کامل مصاحبه«ایلی فرزلی» نایب رئیس پارلمان لبنان به شرح زیر است:
جناب رئیس «ایلی فرزلی» ان شاء الله که همیشه سلامت باشید، خوش آمدید، حامل سلام و درود ملت و دولت جمهوری اسلامی برای شما هستیم و به طور ویژه خبرگزاری بین المللی تسنیم به شما خوش آمد می‌گوید.در ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که دولت لبنان این روزها با انفجارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی بهداشتی و پزشکی روبرو است و آخرین دست از این انفجارها، انفجار «بندر بیروت» بود، با توجه به آنچه گذشت و در سایه این انفجارها لبنان به کدام سمت و سو می‌رود؟
فرزلی: بی شک شرایطی که لبنان در آن به سر می‌برد، بسیار دردناک است و می‌توانم، بگویم اگر امید به فردای بهتر برای لبنان نبود، این رخدادهای بزرگ و سنگین، کشور و موجودیت آن را هدف قرار می‌دهد و نابود می‌کرد.
اما در میدان سیاست باید تحلیل‌ها و نگاه‌هایمان درست و شفاف باشد. در این زمینه باید اعتراف کنیم، امور کشور، به درستی مدیریت نشد و در آن حتی به برآوردن پایین‌ترین سقف مطالبات و نیازها به ویژه بر پایه اصل بسیارمهم، بازخواست و پاسخگویی توجه نشد. در چنین شرایطی کشور با محاصره بسیار سنگینی هم روبرو شد که ریشه در اسباب و دلایل سیاسی و منطقه‌ای از جمله نزاع اعراب – اسرائیل، سرزنش کردن لبنان به خاطر پیروزی در جنگ 33 روزه، عدم همراهی لبنان با کشورهایی در منطقه که تسلیم اسرائیل شده بودند، برخی طرف‌ها چه رسانه‌ای و چه غیر رسانه‌ای همچنان می‌خواهند که اسرائیل دشمن اصلی و فلسطین و بازگشت فلسطینیان مهمترین مسئله باشد.
همه این مسائل و عوامل به فشار اقتصادی بسیار سنگینی بر کشور تبدیل شد. افزون بر تمام موارد بیان شده، انفجار بزرگ اسکله بیروت رخ داد که باید آن را بزرگ ترین انفجار غیرهسته‌ای در جهان شمرد، حتی از انفجاری که در فرانسه رخ داد هم بزرگ‌تر بود، عملا یک فاجعه بود. آنچه در محله اشرفیه بندر بیروت اتفاق افتاد، یک فاجعه بود، در مناطقی که متحمل خسارت‌های بسیار سنگینی شدند، بیش از 200 تا 300 نفر شهید و پنج تا شش هزار نفر هم زخمی شدند و این جدای از خسارت‌ها و زیان‌های مادی بود که البته من اعتقاد دارم، یک تجاوز بزرگ بود، اما هنوز نتوانسته‌ایم، به هیچ طریق این ادعا را ثابت کنیم، چون نیازمند ماهواره هستیم.
جناب رئیس، شما می‌گویید که این یک تجاوز است، در این تجاوز چه کسی متهم است؟
فرزلی: من نمی‌توانم، این اتهام را ثابت کنم، اما تمام لبنانی‌هایی که زمان انفجار در بندر بیروت بودند، شاهد پرواز هواپیماهایی بودند و دیدیم که رسانه‌های اسرائیلی و «بنیامین نتانیاهو» فورا بعد از انفجار در توئیتش چه گفت و اینکه تلاش کرده بود، از این انفجار در راستای منافع اسرائیل بهره برداری کند، اما طولی نکشید که توئیت خود را حذف کرد. دیدیم که «دونالد ترامپ» درباره این انفجار چه گفت. او از واژه Attack یعنی هجوم و حمله به لبنان استفاده کرد، اما بعد آن را پاک کرد.
بسیار خوب، درست است که هیچ اتفاقی جز به خواست و قدرت الهی رخ نمی‌دهد، اما آیا چنین اتفاقی را می‌توان به قضا و قدر سپرد. جدای از این خودخواهی‌های برخی از محافل سیاسی قرار دارد که نه تعدادی از شخصیت‌های سیاسی، بلکه طیف سیاسی لبنان را فرا گرفت و باعث شد، آنها به گونه‌ای با این بحران برخورد کنند، گویی یک بحران عادی و معمولی است. این مسائل و قضایا روی هم انباشت شد و انباشت آنها برای لبنان بسیار سخت و دردناک است،اما من ایمان دارم که به محض تشکیل دولت، کشور به وضعیت نجات واقعی باز خواهد گشت و راه خروج واقعی از این بحران‌ها را در پیش خواهد گرفت.
جناب رئیس آیا درست است که یکی از چالش‌هایی که امروز لبنان با آن روبرو است و در سخنان خود به آن اشاره کردید، را موضوع طبقه سیاسی حاکم بدانیم که اختیار بسیاری از مسائل و امور را در دست دارد؟
فرزلی: دوست ندارم، از واژه «طبقات» استفاده کنم. این واژه‌ای مارکسیستی است که در جامعه‌ای مانند جامعه لبنان کاربرد ندارد. در لبنان ما با مجموعه‌ای از طوایف و کثرت طوایف روبرو هستیم. این طوایف ریشه در تاریخ لبنان حتی پیش از مسیحیت و اسلام دارند. این طوایف از روزگاران فینیقی‌ها در جبیل، صور، طرابلس، صیدون و بیروت ساکن بودند، به مرور زمان این طوایف در یک کشور گردهم آمدند، اما این طوایف همچنان در لبنان هستند، حالا نمیدانم آنها را چه می‌خواهید بنامید، طبقه، گروه یا هر چیز دیگر، هرچه هست، اینکه این طوایف همچنان در لبنان هستند.
از جمله چالش‌های اساسی و مهمی که امروز در لبنان وجود دارد، اختلاف نظرهایی است که میان«میشل عون»،رئیس جمهور و نخست وزیر به چشم می‌خورد، به نظر شما دلیل واقعی عدم دستیابی به توافق چیست؟
فرزلی: عدم مطالعه دقیق و درست قانونی، حالا به عمد یا غیر عمد.
منظورتان قانون اساسی لبنان است؟
فرزلی: قانون اساسی لبنان
امروز بسیاری از لبنانی‌ها، از جمله رهبران لبنان به نظام سیاسی جدیدی متمایل شده‌اند، نظر شما در این باره چیست؟
فرزلی: به نظرم شرایط آماده است تا لبنان به سمت نظام سیاسی جدیدی سوق پیدا کند.
یعنی درصدد تدوین قانون اساسی جدیدی برای لبنان هستید؟
فرزلی: قانون اساسی کنونی لبنان به قوت خود باقی است، اما تلاش می‌شود، به صورت درست به اجرا درآید. تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد که شکاف‌ها و خلأهایی در آن وجود دارد. نمایندگان باید در شرایط مناسب گردهم آیند و با رایزنی با هم به این نتیجه برسند که چگونه این خلأها و شکاف‌ها را پر کنند و قانون را به صورت درست پیاده کنند.
جناب رئیس به نظر شما دلیل واقعی اختلاف نظر سعد الحریری و میشل عون چیست؟
فرزلی: به نظرم تنها دلیل این اختلاف نظرها را باید در پیشینه‌های شخصی جستجو کرد
آیا این احتمال وجود دارد که جریان‌های سیاسی دیگری مانع حل اختلاف نظرها بین آنها شوند؟
فرزلی: من از آن دست آدم هایی نیستم که دیگران را به چیزی متهم کنم و یا مثل کسانی باشم که در سایه برای اهدافشان کار کنند، حق ندارم، حرفی را براساس نتیجه گیری‌های خود بیان کنم.
در حل اختلافات سعد الحریری و میشل عون نقش میانجیگری پارلمان، جنابعالی و نبیه بری، ریاست پارلمان لبنان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فرزلی: ما نمی‌توانیم، در این زمینه کاری کنیم.
چرا؟
فرزلی: اساسا نبرد آتی، نبردی است که رهبران پارلمان را بخشی از آن قرار داده است مگر نمایندگان پارلمان چه کسانی هستند؟، همه وابسته به جریان المستقبل، حزب الله، جنبش امل و جریان ملی هستند. این مجلس نمایندگان ما است وقتی آنها بین خود مشکل و اختلاف دارند، چگونه می‌توانند، میانجیگری کنند؟ اگر سخنان «سید حسن نصرالله»، دبیرکل حزب الله را شنیده باشید، ایشان سخنانی درباره تغییر تعداد وزارتخانه‌ها داشتند( که بعضی روی این راه حل شرط بسته‌اند) خودم نمیدانم، این راهکار تا چه اندازه عملی خواهد بود، اما امیدوارم به نتیجه برسد.
بسیار خوب؛ به نظر شما مشکلات کنونی که درحال حاضر پیش روی تشکیل دولت وجود دارد، ریشه در عوامل خارجی دارد، یا داخلی؟
فرزلی: معتقدم صرفا عوامل داخلی است.
صرفا عوامل داخلی؟
فرزلی: شخصا اعتقاد دارم، ریشه در عوامل داخلی دارد.
بسیار خوب، چه دلایلی دارید که عوامل خارجی یا داخلی را سبب عدم تشکیل دولت در لبنان می‌دانید؟ چرا عوامل داخلی را باعث عدم تشکیل دولت می دانید، درحالی که ظاهرا این چنین نشان می‌دهد؟
فرزلی: کشورهای خارجی چه سودی از عدم تشکیل دولت در لبنان می برند؟ آنها را برایم مشخص کنید. فرانسه به عنوان یک کشور اروپایی پیشرفته دست کمک و یاری را به سمت ما دراز کرد، گفت که بیایید، نشستی برگزار کنیم و دولتی تشکیل دهیم، من هزینه تشکیل این دولت را از کشورهای دیگر می‌گیریم، بله درست است، ممکن است، گفته شود، در پس آن اهدافی دارد، اما دوره ترامپ تمام شده، دوره‌ای که اعتقاد داشتیم، او در اشتباه است. ترامپ رفته و جای او بایدن آمده است. از لحاظ سیاسی به نظر می‌رسد، منطقه به سمت راه حل‌های بزرگ(تسویه های بزرگ) و نه جنگ‌های بزرگ پیش می‌رود چرا که درب آن بسته شد.( بنابراین درب جنگ بسته شد.) در مقابل و در جناح روبرو که بی شک حزب الله نماد آن است، جنبش با جدیت و صریح، می‌گوید که خواهان تشکیل دولت است، بدون اینکه اعتراضی به وزارتخانه‌هایی داشته باشد که گفته شده به شیعیان داده خواهد شد و بگوید خواهان دولت هستم. این موضوع مثل روز روشن است. با توجه به آنچه گفتم، من اعتقاد دارم، این نیروها و جریان‌ها مسئول هستند و عامل عدم تشکیل دولت به شمار می‌آیند.
اما در این زمینه طرح‌هایی از سوی قطر و عربستان ارائه شده، علاوه بر اینکه شاهد تحرکاتی عربی – عربی و ترکیه‌ای از یک سو و فرانسه نیز هستیم، طوری که حتی قطر هم وارد صحنه لبنان شده است؟
فرزلی: فرانسوی‌ها با قدرت وارد میدان شدند، مصری‌ها هم تحرکاتی داشتند، همچنین امارات و قطر و ترکیه، همه کشورها تحرکاتی را آغاز کرده‌اند، حتی سعودی‌ها، به نظر من به محض تشکیل دولت این کشورها از آن حمایت خواهند کرد، در چنین شرایطی بعید نمیدانم، شاهد بازنگری در رابطه سعد الحریری با عربستان حتی پیش از تشکیل دولت باشیم.
برخی طرف‌ها از برگزاری انتخابات زود هنگام در لبنان سخن می‌گویند، نظر شما چیست؟
فرزلی: در این شرایط مطرح نیست، اما از پارلمان و رئیس پارلمان می‌خواهیم، انتخابات را در حوزه‌هایی برگزار کند که به دلیل استعفا یا فوت، نماینده‌ای در پارلمان ندارند که چنین هم شد.
در صورت وقوع هر حادثه غیر منتظره منطقه‌ای یا عربی یا بین المللی و تأثیر آن بر لبنان، آیا نظام سیاسی پارلمانی لبنان تغییر خواهد کرد؟
فرزلی: خیر این نظام پارلمانی در لبنان هرگز تغییر نخواهد کرد، زیرا این سیستم ریشه در ساختار و ماهیت و بافت کشور دارد. هر تغییر و تحولی در این سیستم ایجاد شود، به کلیت ساختار و ترکیب نظام ضربه وارد خواهد کرد، فراموش نکنید که جامعه ما جامعه طایفه ای است.
منظورتان دولت طائف است؟
فرزلی: در طول تاریخ و در مراحل مختلف منطقه، از روزگار فراعنه مصر و حمورابی تا امروز هیچ گاه ندیدیم که دولتی لائیک در منطقه تشکیل شود، دین و مذهب نقشی اساسی در تشکیل دولت‌های منطقه داشته‌اند، مثلا ترکیه که تا دیروز کشوری لائیک بود، امروز بعد از یک صد سال، می‌بینیم که «رجب طیب اردوغان»، ارتش ترکیه را با عنوان ارتش محمد مورد خطاب قرار می‌دهد، همچنین تلاش می‌کند، اختیارات داده شده از سوی قانون اساسی به ارتش برای حمایت از لائیک در کشور ترکیه را لغو کند، برعکس ما شاهد بازگشت دین و احیای مذهب در کشور هستیم.
نظر شما در خصوص تحرکات مردمی در لبنان چیست، این تحرکات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ مطالبات آنها چیست؟ آیا خواهان تغییر نظام سیاسی در لبنان هستند؟
فرزلی: این تحرکات را نمی‌توان مهم دانست. شما نمی‌توانید، جامعه مدنی، دولت مدنی و غیره را خواستار شوید، من مطمئن هستم، حاضرم بر روی این موضوع کار کنم با وجودی که ایمان دارم هرگز چنین چیزی رخ نخواهد داد
مطمئن هستید که چنین نخواهد شد؟
فرزلی: توجه داشته باشید که جامعه لبنان، جامعه ای است که تار و پودش را طوایف تشکیل می‌دهند و طایفه‌ای است.
سطح مناسبات پارلمانی ایران و لبنان را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا طرحی برای تقویت و تحکیم این مناسبات دارید؟
فرزلی: باید پیشرفت کند و توسعه یابد، در عین حال معنا و مفهوم دیگری پیدا کند. شرایط و رخدادها به گونه‌ای است که اجازه ورود پارلمان‌های دو کشور به موضوع مناسبات دو جانبه را نمی‌دهد. این موضوع فقط مختص ایران نیست، بلکه مناسبات لبنان با دیگر کشورهای جهان را نیز شامل می‌شود. شرایط و رخدادهای امنیتی، نظامی و سیاسی، حتی بهداشتی مانع تغییر مفهوم و مضمون ورود قوه مقننه به روابط بین کشورهای دیگر از جمله ایران می‌شود.
آیا برای مرحله پیش رو طرحی برای توسعه و گسترش روابط پارلمانی دارید؟
فرزلی: واقعیت امر این است که چنین خواست و دیدگاهی وجود دارد، اما طرح و برنامه‌ای نداریم، چون تمام توان خود را به حل مشکلات و بحران‌های سرنوشت ساز معطوف کرده ایم که لبنان با آن درگیر است. بحران هایی واقعی و حقیقی شوخی نیستند و نباید آنها را ساده گرفت. بحران اقتصادی و مالی، بحران ساده ای نیست. بحران بهداشتی، بحران سیاسی وغیره بحران‌های ساده و کوچکی نیستند و همچنین بحران منطقه که تبعات سنگین آن دامنگیر کشوری چون لبنان شده است.
با توجه به اوضاع اقتصادی لبنان و خسارات ناشی از انفجار بندر بیروت و همچنین شرایط بانک جهانی در دادن وام به این کشور، آیا پارلمان برنامه و طرحی برای کاهش این پیش شرط ها در دست دارد، چه راهکارهایی برای این منظور در نظر گرفته است؟
فرزلی: برای بحران اقتصادی، بله برنامه‌هایی داریم.
چه راهکارها و برنامه‌هایی دارید؟
فرزلی: یک نکته را شفاف و صریح به شما بگویم، اگر تمام راه حل‌ها و دیدگاه‌های دنیا را داشته باشید، تا دولتی وجود نداشته باشد، بیهوده تلاش می‌کنید، اولین گام برای اندیشیدن به راهکارها، تشکیل دولت است.
با پیش شرط های بانک جهانی جهت آبادانی و بازسازی لبنان چه می‌کنید؟ چه تلاش‌هایی انجام شده و چه اقداماتی انجام خواهید داد؟
فرزلی: فرانسوی‌ها از کمک‌های 10 – 11 میلیارد دلاری سخن گفته‌اند، اما در سایه نبود دولت نمی‌توان از چشم اندازهای آینده سخن گفت. در سایه نبود دولت نمی‌توان از تعامل با نهادها و سازمان‌های بین المللی مثل بانک جهانی سخنی به میان آورد، در واقع بدون دولت هیچ کاری نمی‌توان کرد.
آیا طرح فرانسه درباره تشکیل دولت همچنان به قوت خود باقی است؟
فرزلی: طبیعتا بله.
این طرح به کجا رسیده است؟
فرزلی: اگر نظر شخصی بنده را بخواهید، باید بگویم، این طرح به قوت خود برقرار است، چون طرح دیگری غیر از این وجود ندارد.
همچنان به عنوان گزینه روی میز مطرح است؟
فرزلی: گفتم، اولا غیر از این طرح، طرح دیگری وجود ندارد و بندها و مواد آن، در لبنان پذیرفته شده است
مورد پذیرش همه طرف‌ها و جناح‌هاست؟
فرزلی: بله از جانب همه جریان‌ها و جناح‌ها، اطلاعاتی که دارم، اینگونه بوده و اینکه خواست پاریس بر این امر است، چون منافع فرانسه در این است که این طرح همچنان به قوت خود برقرار باشد و در این زمینه تلاش هایی برای تماس با طرف‌های خلیجی(فارس) و عربی برای همراه کردن آنها با این طرح انجام شده و به نظرم به جاهایی هم رسیده است.
قانون قیصر علاوه بر مردم سوریه، برای مردم لبنان نیز تبعاتی داشته، تبعات این قانون بر لبنان چه بوده است؟
فرزلی: لبنان در اوج بحران‌ها به سر می‌برد که همان بحران مادی و اقتصادی است و یکی از ابعاد این بحران، قانون قیصر و محاصره اقتصادی تحمیل شده بر سوریه و لبنان است.
تأثیر این قانون بر روابط سوریه و لبنان تا چه اندازه است؟
فرزلی: تأثیر این قانون خیلی زیاد بوده، چون ببینید، به عنوان مثال یک میلیون و پانصد هزار آواره سوری در لبنان بسر می‌برند. به دلیل تهدیدات خارجی ما نمی توانیم با سوریه درباره نحوه بازگشت این پناهجویان به سوریه وارد مذاکره شویم، همین مورد کفایت می‌کند. غیر از آن، ساماندهی روابط اقتصادی بسیار مهم است، سوریه از کشورهای همجوار لبنان و تنها گذرگاه ما به دنیای خارج محسوب می‌شود. در این بین هر قدر هم توافقنامه اقتصادی و اجتماعی وجود داشته باشد و یا روابط گسترده و عمیق با سوریه داشته باشیم، وقتی این محاصره تحمیل شده باشد، امکان اجرای آنها وجود ندارد.
می‌خواستم درباره پرونده ترسیم مرزهای دریایی و زمینی با اسرائیل نیز صحبت کنید و اینکه این پرونده اکنون به چه مرحله‌ای رسیده است؟
فرزلی: با تلاش‌های سخت و جدی نبیه بری طی 10 سال گذشته، مرزهای زمینی ترسیم شده، چارچوب‌های اولیه مرزهای دریایی هم وضع شده، اکنون هم درحال گفتگو و مذاکره هستیم. همچنان بر سر 860 کیلومتر مربع اختلاف نظر داریم و تلاش می‌کنیم، آن را بدست آوریم، چون آن را حق خود می‌دانیم، اسرائیل هم خواهان همین 860 کیلومتر مربع است، درحالی که لبنان معتقد است، حتی حقش بیش از این است، موضوع به اینجا ختم نمی‌شود، باید ببینیم، اوضاع چگونه پیش خواهد رفت. اما مرزهای زمینی بدون مزارع شبعا و کفرشوبا ترسیم شده است، چون طرف اسرائیلی بر این باور است که این مناطق بخشی از مناطق اشغالی سال 67 است که به مرزهای سوریه افزوده شده است.
آخرین پرسش درباره اپیدمی کورناست، برای جلوگیری از سرایت بیش از پیش این ویروس چه برنامه‌ها و طرح‌هایی در پارلمان ارائه شده است؟
فرزلی: طرح و برنامه خاصی وجود ندارد، هر آنچه در سرتاسر دنیا پیاده و اجرایی می شود، ما هم باید در لبنان آن را پیاده کنیم. واکسیناسیون تنها راه مقابله با این ویروس است، لبنان نیز تلاش می‌کند، تماس‌هایی با تمام کشورها داشته باشد تا انواع مختلف واکسن‌ها را خریداری کند. در بین پروتوکل‌هایی از سوی نهادها و مؤسسات بین المللی به ما تحمیل شده که از آنها تبعیت می‌کنیم، افزون بر اینکه خرید واکسن‌های دیگری هم مطرح است که می‌توانیم از آنها استفاده کنیم. اگرچه روند رسیدگی به این پرونده کُند است، اما به نظر من بعد از مدتی روند سریع‌تری به خود خواهد گرفت. اقداماتی هم که در لبنان اتخاذ می‌شود، مانند فاصله گذاری اجتماعی و استفاده از ماسک همان‌هایی است که در تمام دنیا اجرا می‌شود و ما نیز مانند همه کشورها از آن تبعیت می‌کنیم.
