به گزارش شهدای ایران، با گذشت یک سال از توافق آمریکا و طالبان موسوم به توافقنامه دوحه در دهم اسفند ماه سال 98، افغانستان همچنان روی آرامش به خود ندیده است. حملات اخیر به بخش‌های مختلف این کشور و افزایش خشونت‌ها گواه این موضوع هستند. انفجارهای پیاپی در کابل و ادامه حملات خونبار در ولایات، جنگ را وارد مرحله پیچیده کرده است. کودک، مرد و زن در این انفجارها و حملات هدف قرار می‌گیرند.

آغاز گفت‌وگوهای طالبان و آمریکا در سال 97

توافق‌نامه صلح آمریکا و طالبان تحت نام «توافق‌نامه برای آوردن صلح به افغانستان» یک ساله شد. طالبان پس از یک آتش‌بس سه روزه در عید فطر ۱۳۹۷، از آمریکا خواستند که وارد گفت‌وگوی مستقیم با این گروه شود. این خواست در بیست‌وسوم خرداد همان سال مطرح شد که استقبال آمریکا را به دنبال داشت. دو طرف گفت‌وگوهای مستقیم صلح را در هفدهم تیر ۱۳۹۷ آغاز کردند و در دهم اسفند سال گذشته، توانستند به توافق صلح دست یابند. این گفت‌وگوها در 9 دور ادامه یافت و سرانجام دو طرف روی برخی از موضوعات توافق کردند.

در همان سال «ملاعبدالغنی برادر» معاون سیاسی طالبان از زندانی در پاکستان آزاد شد و به دفتر قطر پیوست.

بدین ترتیب آمریکا و طالبان در آغاز کار روی دو بخش تمرکز کردند. در بحث خروج نیروها، آمریکا تعهد کرد که در گام اول، شمار نیروهایش در افغانستان را تا ۱۳۵ روز پس از امضای توافق‌نامه از ۱۳ هزار نفر به هشت هزار و ۶۰۰ نفر کاهش می‌دهد. در بخش دوم توافق‌نامه نیز آمریکا گفت که همه نیروهای این کشور و متحدانش به شمول کارمندان غیرنظامی و غیردیپلماتیک، پیمان‌کاران امنیتی خصوصی، مربیان، مشاوران و کارمندان خدمات حمایتی تا اول می سال ۲۰۲۰ از پایگاه‌های باقی‌مانده افغانستان خارج می‌شوند.

آزادی 5 هزار زندانی طالبان بدون موافقت دولت افغانستان

آزادی پنج هزار زندانی طالبان در ازای یک هزار زندانی نیروهای امنیتی، آغاز مذاکرات در بیستم اسفند، آزادی زندانیان باقی‌مانده گروه طالبان تنها سه ماه پس از آغاز مذاکرات، بازنگری فهرست تحریم‌های این کشور، آغاز تعامل دیپلماتیک برای خروج سران طالبان از فهرست سیاه سازمان ملل متحد تا اواخر ماه می ۲۰۲۱ و مداخله نکردن آمریکا و متحدانش در امور افغانستان از دیگر تعهدات این کشور در توافق‌نامه بود.

طالبان نیز تعهد کردند که به اعضای گروه‌های تروریستی در صفوفش اجازه فعالیت نمی‌دهند و با این گروه‌ها که خطر را متوجه منافع آمریکا می‌سازند، همکاری نخواهند کرد. برخورد قانونی با مهاجرانی که خواستار برگشت به افغانستان هستند، دیگر مورد از تعهدات طالبان در توافق‌نامه است. هرچند از خشونت‌ها به گونه واضح در توافق‌نامه صلح با آمریکا یاد نشده، اما طالبان در آن زمان تعهد کرده بودند که خشونت‌ها را کاهش می‌دهند و از حملات بر بزرگ‌شهرها و تصرف مناطق خودداری می‌کنند.

توقف مذاکرات آمریکا و طالبان از سوی ترامپ

پس از درخواست طالبان برای مذاکره مستقیم در خرداد ۱۳۹۷، یک هیأت آمریکایی در تیر ماه همان سال با اعضای دفتر سیاسی طالبان در قطر دیدار کرد. تنها دو ماه پس از این دیدار، دونالد ترامپ، رییس جمهور پیشین آمریکا، زلمی خلیل‌زاد را به عنوان فرستاده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا برای صلح افغانستان گماشت. هدف از گمارش خلیل‌زاد، تسهیل روند صلح بین‌الافغانی خوانده شد. طرف‌ها در ادامه روی بیش‌تر موارد در شهریور سال ۱۳۹۸ به توافق رسیدند، اما کشته شدن یک سرباز آمریکایی در کابل سبب شد که ترامپ روند صلح با طالبان را متوقف کند.

بلافاصله پس از امضای توافقنامه دوحه میان آمریکا و طالبان که نمایندگان دولت حتی در مراسم امضای آن دعوت هم نشدند، در حالی که از پاکستان تا روسیه و کشورهای عربی و... نمایندگان سیاسی شان حضور داشتند، دولت اشرف غنی اعلام کرد که تصمیم گیری درباره آزادی زندانیان، حق حاکمیتی افغانستان است و کشورهای خارجی نمی توانند در این باره تصمیم بگیرند؛ اما در نهایت، همین سخن صریح هم نقض شد و هزاران زندانی طالبان با تکریم و احترام آزاد شدند و به جبهات جنگ بازگشتند.

با وجود انکار دولت افغانستان، روند آزادی زندانیان طالبان در میانه‌های فروردین سال جاری کلید خورد و همه زندانیان این گروه تا ماه شهریور آزاد شدند. در این میان حکومت برای آزادی ۴۰۰ زندانی «خطرناک» طالبان لویه‌جرگه مشورتی را فراخواند و سرانجام توافق شد که این زندانیان نیز آزاد شوند.

آغاز مذاکرات بین‌الافغانی در شهریور سال جاری

مذاکرات صلح بین‌الافغانی نیز در بیست‌ودوم شهریور سال جاری گشایش یافت. با این حال، برخی از موارد در توافق‌نامه هم‌چنان عملی نشد و سبب شد که دولت جدید آمریکا به بازنگری آن روی آورد. افزایش خشونت‌ از طالبان در افغانستان، ادامه روابط این گروه با گروه‌های تروریستی و تردید در مورد مذاکرات معنادار صلح از مواردی عنوان شده که توافق‌نامه دوحه را به بازنگری سوق داده است.

دوطرف ۱۸ ماه سرگرم مذاکره برای دست‌یافتن به این توافق بودند که بر اساس آن تمامی نیروهای آمریکایی در خلال ۱۴ ماه، افغانستان را ترک خواهند گفت و همچنین طالبان تعهد کردند که روابط خود را با القاعده و دیگر گروه‌های تروریسی قطع می‌کنند، خشونت‌ها را کاهش می‌دهند و مسیر مذاکرات معنادار را در پیش می‌گیرند.

این در حالی است که گفت‌وگوهای بین‌الافغانی صلح که امید می‌رفت، گره کور جنگ را باز کند، با خاموشی و بن‌بست روبه‌رو شده است. این گفت‌وگوها که قرار بود، 10 روز پس از امضای توافق‌نامه‌ صلح آمریکا و طالبان، در بیستم اسفند ۱۳۹۸ آغاز شود، به دلیل عدم برآورده شدن پیش‌شرط‌ها، اختلاف نظرها در آزادی پنج‌هزار زندانی طالبان از بند دولت و دلایل پیدا و پنهان دیگر، پس از شش‌ ماه و دو روز تأخیر، در بیست‌ودوم شهریور ۱۳۹۹ در دوحه قطر گشایش یافت. نشست افتتاحیه مذاکرات، برای مردم افغانستان امیدبخش بود. نمایند‌گان دولت و طالبان در حضور نماینده‌گان سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای جهان، از ضرورت برقراری صلح در افغانستان صحبت کردند.

با گذشته یک‌سال از این توافق دوطرف بارها یک‌دیگر را به نقض آن متهم کرده‌ا‌ند.

مقام‌های آمریکایی و رسانه‌های غربی بارها گزارش دادند که طالبان هنوز با القاعده در ارتباط هستند.

افزایش خشونت‌ها و حملات مرگبار در افغانستان

با وجود آنکه دور نخست مذاکرات بین الافغانی پس از کش و قوس‌های فراوان در تاریخ ۱۳ سپتامبر سال ۲۰۲۰ میان هیئت مذاکره کنندهٔ طالبان و دولت افغانستان آغاز شد و از آن زمان تاکنون چند ماه می‌گذرد؛ اما این مذاکرات به نتیجهٔ مطلوب نرسیده‌است. در این مذاکرات، تأکید طالبان بر ایجاد نظام اسلامی و تأکید دولت افغانستان بر آتش‌بس در افغانستان است.

این در حالی است که شورای امنیت ملی افغانستان در آستانه یک‌سالگی امضای توافقنامه صلح آمریکا و طالبان اعلام کرد این سند در روند صلح مؤثر نبوده است. رحمت الله اندر؛ سخنگوی شورای امنیت ملی در یک پیام ویدئویی گفت که در زمان امضای این سند با دولت افغانستان مشورت نشده بود.

وی افزود که این توافقنامه نه تنها در روند صلح مؤثر نبوده؛ بلکه به خونریزی و جنگ نیز پایان نداده است.

یکی از خونین‌ترین حملات اخیر در افغانستان، حمله تروریستی به دانشگاه کابل بود که در نتیجه آن 20 تن کشته و شماری دیگز نیز زخمی شدند. (جزییات بیشتر)

مشروعیتی که آمریکا به طالبان داد

در این شکی نیست که اعتبار، مشروعیت و اثرگذاری تعیین کننده توافقنامه دوحه که در زمان سلطه ترامپ با طالبان امضا شده بود، پس از روی کار آمدن دولت جو بایدن در آمریکا به شدت سقوط کرده است. به همین دلیل هم هست که طالبان به خاطر عدم اطمینان از پایبندی دولت جدید آمریکا به این توافق، عملا گفت‌وگوهای دوحه را متوقف کرده است.

با این حال، دولت افغانستان که بزرگترین هزینه را پس از امضای این توافقنامه متحمل شد و در قبال آن، هیچ چیزی به دست نیاورد، از این حق برخوردار بود که از همان آغاز، مشروعیت این توافق را زیر سؤال ببرد، از پیامدها و مفاد آن، تبری بجوید و به دلیل آنکه به تعبیر سخنگوی شورای امنیت ملی حتی در حین مذاکرات و زمان امضای آن، یک «مشورت» ساده هم با دولت کابل نشده بود، خود را در برابر محتوای آن، متعهد نداند.

توافق آمریکا و طالبان در هاله‌ای از ابهام

با این حال، آینده این توافق در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در حالی که وزرای دفاع کشورهای عضو ناتو در اجلاس اخیر خود، قادر به تصمیم‌گیری درباره حضور یا خروج از افغانستان نشدند، آمریکا همچنان مشغول ارزیابی دوباره متن توافق‌نامه دوحه است؛ رویدادی که هم طالبان، هم دولت افغانستان و هم شرکای آمریکا در ناتو منتظر نتیجه نهایی آن هستند تا درباره چشم‌انداز آینده جنگ و صلح، تصمیم بگیرند.

طالبان پیش‌تر تهدید کرده‌اند که اگر آمریکا به مفاد توافق دوحه عمل نکند، این گروه آماده بازگشت به جنگ است. از سوی دیگر، دولت افغانستان هم از آمادگی خود برای مقابله با تهدیدهای طالبان خبر داده‌است.

 مقام‌های افغان پیش‌تر گفته بودند که توافق‌نامه دوحه نیازمند بازنگری است؛ زیرا آمریکا در جریان این توافق به طالبان امتیازات چشم‌گیری داده و سبب افزایش اعتماد به نفس این گروه شده است.

واقعیت این است که «بازی جنگ و صلح» افغانستان، اکنون بیش‌تر از هر زمان دیگر پیچیده شده است. گفت‌وگوهای دوحه با بن‌بست مواجه است. هرچند در جریان هفته گذشته هیأت‌های دولت و طالبان با یک‌دیگر دیدار داشته‌اند، اما از قراین پیدا است که این دیدار، بیش‌تر تعارفی بوده و گره کور گفت‌وگوها را باز نکرده است.