به گزارش شهدای ایران، موسسات تحقیقاتی و شرکت‌های دانش‌بنیان ساخت واکسن‌های داخلی همچنان گرماگرم رقابت برای دریافت تاییدیه ورود به فاز آزمایشات بالینی هستند. سرعت شایعات در فضای مجازی اما مثل همیشه به همه امور مطالعاتی و عمیق می‌چربد و بی‌حساب و کتاب مثل شتاب گرفتن ارقام سرسام آور نجومی تصاعدی رشد می‌کند و به موازات آنچه در واقعیت با آن روبه رو هستیم در فضایی غیر واقعی دست به دست می‌شود. حرف‌های بی‌حسابی که شایعه پراکنان در آن ها شروع تزریق واکسن در کشورهای همسایه را شاهد مثال می‌آورند، ممنوعیت واردات واکسن انگلیسی و آمریکایی و فرانسوی را می‌کوبند و ادعا دارند خود مسئولان مدت هاست از برندهای معروفی که این روزها بر سر زبان‌ها افتاده‌اند واکسن دریافت کرده‌اند. در گفتگویی که با دکتر غلامرضا شکری یکی از  متخصصان تیم‌های واکسن‌سازی کهنه‌کار کشور داشتیم پنبه تمام این حرف‌های بی‌حساب با دلایل از منطق گذشته رشته شد. 

*** آقای دکتر شکری در همین ابتدا باید به رصد اجمالی افکار عمومی درخصوص ممانعت از ورود برخی از واکسن‌ها در جامعه‌مان اشاره کنیم.

آنچه به روشنی فرصت بروز پیدا کرده تاثیراتی است که بخشی از جامعه از هجمه تبلیغات رسانه‌ای آن سوی مرزها می‌گیرند. این تبلیغات خودباوری در زمینه تولید واکسن را به حاشیه رانده‌اند. این درحالی است که ما بعد از ژاپن قدیمی ترین واکسن‌ساز آسیا بوده‌ایم. به نظر شما با تمرکز بر چه مواردی می‌توان این خود تحقیری تحمیل شده را از افکار عمومی دور کرد؟
من فکر می‌کنم ما ابتدا باید برای جامعه‌مان این موضوع را تبیین کنیم که این ایمنی و سلامتی که امروز در جامعه‌مان داریم یک قرن پیش این شرایط را نداشته ایم و حالا با وقوع یک همه گیری جهانی این امنیت متزلزل شده و همگان به دنبال یک راه حل مناسب از جنس واکسن برای آن میگردند. وقتی تاریخ معاصر را مطالعه می‌کنیم  به وضوح می‌بینیم پیش از یک صد سال گذشته با قحطی‌ها و بیماری‌های متعددی روبه رو بوده‌ایم که میزان تلفات زیادی از خود به جا گذاشته‌اند. همین الان هم در برخی شهرستان‌ها و روستاهای دورافتاده گاهی با گورستان های قدیمی مواجه می‌شویم که در آن قبرهای متعددی از کودکان و مادران و افرادی وجود دارد که با بیماری‌هایی که امروز ساده تلقی می‌شود از دنیا رفته‌اند. بیماری خطرناکی مانند فلج اطفال بیش از 22 سال است که در کشور ما ریشه‌کن شده است.

این در حالی است که در بیشتر کشورهای منطقه از جمله افغانستان و پاکستان و امارات هم اکنون کانون بیماری فلج اطفال داریم. رفت و آمد ما به این کشورها زیاد است ولی الان بیش از دو دهه است که بیماری خطرناک و سریع‌الانتقال فلج اطفال و بیماری های دیگری مانند دیفتیری، اوریون، کزاز، سیاه سرفه، سرخک و سرخجه را کنترل یا ریشه‌کن کرده‌ایم. مجموع این 7 بیماری  واکسن هایی دارد که تمام آن‌ها در داخل کشور در موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی تولید می‌شوند و پیشگیری از این بیماری‌ها و خارج شدن آن ها از حالت همه‌گیری مرهون تلاش دانشمندان و متخصصان مراکز درمانی، تحقیقاتی و تولید واکسن داخل کشور است. 

*** پیش از تولید واکسن داخلی در چه زمانی نخستین واردات واکسن به ایران اتفاق افتاده است؟
ما الان نزدیک به یک قرن است که صنعت تولید واکسن را در کشورمان داریم. پیشینه استفاده  واکسن‌های مدرن امروزی به اواسط دوره قاجار بر می‌گردد. امیرکبیر با دید بلندی که داشت واکسن آبله را برای مردم تهیه کرد. سپس تزریق آن به صورت اجباری و قانون درآمد.

بعد از آن تجربه موفق مجلس شورای ملی پنجم به تشکیل دو مرکز تحقیقاتی و تولیدی رای داد. ابتدا انستیتو پاستور در سال  1299 بنیان گذاری شد و بعد از آن موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی در سال 1303 شروع به کار می‌کند.

رازی در سال‌های نخست در زمینه سرم های درمانی فعالیت می‌کرد اما پس از مدتی به تحقیقات و واکسن‌سازی نیز ورود پیدا کرد. از همان زمان کشورهای صنعتی و پیشرفته نمی‌خواستند که علم و تکنولوژی تولید واکسن در اختیار کشورهای ضعیف‌تری مانند ایران قرار بگیرد این مهم علتی می‌شود که در سال 1324 ماموریت ساخت برخی از واکسن‌های پزشکی را به موسسه رازی که در ساخت واکسن‌های دامپزشکی موفق عمل کرده بود می‌سپارند. با همکاری این دو قطب بزرگ تحقیقاتی و صنعتی کشور صنعت واکسن سازی تحول چشم‌گیری پیدا می‌کند به طوری که در دهه های گذشته کشور بطور کامل در این صنعت خود کفا بوده است به شکلی که همه مردم ایران از واکسن های داخلی استفاده کرده‌اند، این گفته من به این معنی است که هر فردی که در ایران متولد شده و اکنون درحال خواندن این مطلب است در زمان نوزادی و کودکی چندین دوز واکسن ساخت ایران را دریافت نموده است. دلیل این که به این مقدمه اشاره کردم این بود که بدانیم در زمینه واکسن سازی پیشینه‌ای غنی داریم. 

***یعنی در تمام این مدت کارکرد این دو موسسه تحقیقاتی و واکسن‌سازی سبب شده‌اند سایه شوم بسیاری از بیماری‌های عفونی از سر ما کم شود؟
 بله، ما در قرن های گذشته به دلیل همه‌گیری بیماری‌های عفونی تلفات صدها هزار تا چند میلیون نفری داشته‌ایم ولی امروز این موضوع را فراموش کرده ایم. گاهی بیماری‌هایی شیوع پیدا می‌کرد که در نتیجه شیوع آن‌ها هیچ بچه زیر 5 سالی در شهرها زنده نمی‌ماند. این امراض حالا تبدیل به خاطره شده‌اند و فقط در کتاب‌های تاریخ پیدا می‌شوند، همه این ها به دلیل خودکفایی ما در زمینه تولید واکسن‌های مختلف بوده است.

*** در این مدت تعداد دیگری از شرکت‌های دانش بنیان به این علم ورود کرده و تولیداتی نیز داشته‌اند. ادامه این روند می‌تواند باعث شکوفایی بیشتر این صنعت در کشور ما شود؟
در همه کشور های پیشرفته دنیا موضوع واکسن در مجموعه های حکومتی و نظامی مدیریت می شود و فقط تولید انبوه آن را شرکت های تجاری و برند های معروف بر دوش می کشند علت این موضوع استراتژیک بودن این صنعت است. موضوع واکسن یک مقوله صرفا تجاری نیست بلکه یک موضوع کاملا امنیتی و حیاتی است به همین دلیل هزینه تحقیق و توسعه و مدیریت های کلان توسط حکومت ها انجام می پذیرد و کشور ها خودشان را به صورت کامل به برند های تجاری وابسته نمی کنند.

واکسن‌سازهای دیگری که در این سال‌ها به جمع شرکت‌های تولیدی ایران اضافه شده اند اکثرا تک محصول هستند. برخی از آن‌ها واردات نیز دارند اما در نهایت با کسب تجربه و پیشرفت در این زمینه می‌توانند به نماد های تجاری موفقی تبدیل شوند ولی هرگز نباید به عنوان جایگزین مراکز حیاتی مانند پاستور و رازی تلقی شوند.

این مهم است که بدانیم  زمانی که واکسن‌سازی در ایران بوجود آمده فقط یک واکسن‌ساز دیگر در کل آسیا وجود داشته است. جا دارد اینجا یادی از روح بلند پرفسور سید حسین میر شمسی بکنیم. ایشان را امروزه به عنوان پدر علم واکسن در ایران می‌شناسیم. حضور پررنگ و راهبری ایشان در ساخت هفت واکسن اصلی پزشکی موسسه رازی باعث شده تا ایشان با عنوان پدر علم واکسن سازی در ایران چهره ماندگار شوند. ایشان پایه‌ها و ستون‌های علم واکسن سازی را از سیطره فرانسوی‌ها خارج کرد و به دست دانشمندان داخلی داد. با درایت و همت چنین انسان‌های وارسته ای بوده که علم واکسن سازی امروز در ایران بومی شده است.

***به طور کلی سالانه چند میلیون دوز واکسن در موسسه رازی تولید می‌شود؟ آیا در این مدت در زمینه تولید واکسن‌های دام و طیور هم به خودکفایی رسیده‌ایم؟
موسسه رازی در کنار تولید واکسن های پزشکی ماموریت ساخت واکسن برای دام و طیور کشور را نیز بر عهده دارد. سالانه بالغ بر 3 میلیارد و 200 میلیون دوز واکسن ویژه پرندگان در رازی تولید می‌شود. 300 میلیون دوز واکسن نیز برای دام تولید می‌شود و بسته به نیاز وزارت بهداشت بیش از بیست میلیون دوز در سال تولید واکسن های پزشکی داریم.

***آقای دکتر به تازگی اخبار و مطالب زیادی در باره نسل‌های مختلف واکسن در رسانه ها می‌بینیم و این که طبق تبلیغات رسانه‌های جریان اصلی واکسن های ساخته شده توسط آمریکا و انگلستان از نوع واکسن های نسل سوم هستند. این دسته بندی منطبق با روش ساخت این واکسن ها به آن ها اطلاق می‌شود. و آیا لزوما واکسن های نسل سوم بر واکسن های نسل اول و دوم پیشی دارند و می‌توانند در پیشگیری از کرونا موثرتر باشند؟
واکسن‌های نسل اول واکسن های کلاسیک هستند که از میکرو ارگانیسم کشته یا ضعیف شده تشکیل شده‌اند. واکسن‌های نسل دوم  واکسن‌هایی هستند که چند سال است به بازار جهانی راه پیدا کرده‌اند و عمدتا بر اساس روش های نو ترکیب و یا پروتئین ( آنتی ژن خالص) ساخته شده اند. واکسن‌های نسل سوم واکسن هایی هستند که مبتنی بر کدهای ژنتیکی هستند و انتظار می‌رفت که این نوع واکسن‌ها پس از چند سال تحقیق و گذر از مراحل آزمون های بلند مدت به مصرف انسانی برسد؛ اما همان طور که اشاره کردید به عنوان مثال روش ساخت واکسن فایزر مبتنی بر روش mRNA بوده است. واقعیت این است که اصلا به این زودی‌ها انتظار ورود چنین واکسنی را  به بازار جهانی نداشتیم اما پاندمی همه چیز را تغییر داد و این واکسن وارد فاز بالینی خود شده است و البته عوارض آن هم هرروز بیشتر نمایان می‌گردد و در حال حاضر بعضی کشورها از دریافت این واکسن سر باز زده‌اند.

واقعیت این است که کارایی واکسن ها در ارتباط مستقیم با این تقسیم بندی نسلی تکنولوژی نیست. چنان که ریشه‌کنی یا کنترل تمامی بیماری‌هایی که تا کنون در جهان اتفاق افتاده بوسیله واکسن‌های کلاسیک نسل اول بوده است. پس تفاوت در تکنولوژی تاثیر بنیادین در موضوع عملکرد واکسن ایجاد نمی‌کند ولی در مورد کرونا بدلیل برخی احتمالات در زمینه واکنش های ایمنی بدن در برابر واکسن کلاسیک و نیز موضوعات حل نشده در واکسن های نسل سه، محققان بسیاری را به سمت طراحی واکسن های نسل دوم ( پروتئین خالص) هدایت کرده است.

***این به دلیل پیچیدگی ساختار و ترکیبات واکسن های نسل سوم بوده که انتظار تولید آن به این سرعت وجود نداشته است؟
به جای پیچیدگی از عبارت ناشناخته بودن استفاده کنیم بهتر است. در مورد واکسن های نسل سوم نکته مهم این است که تا کنون عوارض بلند مدت آن ها در جمعیت بالا مطالعه نشده است. همانطور که هر تکنولوژی در ابتدای راه خود با خطاهای فراوان روبرو می‌شود این موضوع برای واکسن های نسل سوم هم با پیچیدگی بسیار بیشتری مطرح است. از طرف دیگر درباره کووید 19 با یک ویروس جدید از خانواده کرونا ویروس‌ها رو به رو هستیم و این ویروس همچنان جنبه های فراوان ناشناخته‌ای دارد. وقتی خود این ویروس ناشناخته است لاجرم عملکرد واکسن آن از نسل سوم نیز برای ما روشن نیست و همین ساخت واکسن موثر برای پیشگیری از این بیماری را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.

***این درست است که در روش ساخت واکسن مبتنی بر ام ار ان ای برای نخستین بار از اطلاعات ژنوم استفاده شده است؟
ببیند برای تبیین این موضوع نیاز به توضیحات پایه‌ای از علوم زیستی داریم. هر موجود زنده یک محتوای ژنتیکی دارد آن محتوای ژنتیکی در واقع پروتئین‌های آن موجود زنده را می سازند. پروتئین ساخته شده در پیکره میکرو ارگانیسم ها از آنجا که برای سیستم ایمنی بدن انسان بیگانه هستند می‌توانند نقش آنتی‌ژن مهاجم را در بدن بازی کند.

این آنتی‌ژن می‌تواند سیستم ایمنی ما را تحریک کند. در واکسن‌های مبتنی بر روش ساخت ام آران ای در واقع دانشمندان یک رمزینه‌ای از محتوای ژنتیکی ویروس را به صورت ام ار ان ای می‌سازند و به بدن فرد پذیرنده تزریق می‌کنند. این ام ار ان ای در بدن خود فرد گیرنده و با استفاده از سلول‌های انسانی نوعی پروتئین را در بدن می‌سازد که سیستم ایمنی، آن پروتئین را به عنوان یک پروتئین یا آنتی ژن مهاجم شناسایی می‌کند و به آن واکنش نشان می دهد در نتیجه پس از این مرحله به آنتی ژن های ویروس واقعی هم می‌تواند واکنش نشان دهد.

*** آیا پیش بینی می‌شد روش ساخت واکسن‌های مبتنی برپروتئین نوترکیب ( نسل دوم ) در پیشگیری از کرونا و ایمن کردن سیستم ایمنی با شکست مواجه شود که ورود واکسن های ام ار ان ای به طور شتاب‌زده تری وارد مرحله انسانی شدند؟
نه چنین موضوعی مطرح نبوده علت اصلی حرکت بعضی از برند های تجاری به سوی واکسن های نسل سوم دلایل دیگری دارد که از جمله آنها استفاده از فضای پیش آمده برای آزمایش عمومی این واکسن ها و نیز سرعت بالا برای تولید و عرضه و رقابت برای بدست آوردن سهم بزرگتری از این بازار چندین میلیارد دلاری بوده است.

سال‌ها است که تحقیقات در این زمینه آغاز شده اما هیچ کس انتظار این را نداشت که بدون تکمیل فازهای مطالعاتی عمیق‌تر و سپری شدن زمان لازم برای دیدن تاثیر دقیق‌ این واکسن‌ها به تولید انبوه برسند و برای مردم بعضی از کشور ها به عنوان بخشی از فاز مطالعاتی مورد آزمایش قرار بگیرند. در واقع این تزریق واکسن الان بخشی از مطالعات فاز 3 بالینی است اما به طور عمومی‌تر در کشور های مختلف دنبال می‌شود. نکته جالب ماجرا اینجاست که درآمدزایی از آن آغاز شده است. یعنی به جای این که به کشور های هدف به عنوان انجام آزمایش‌ها مبلغی پرداخت شود هزینه هم دریافت می‌کنند.

اما در مورد واکسن های نسل دوم که در دستور کار موسسه رازی و پاستور قرار دارد روش کار به این شکل است که رمزینه ژنتیکی آنتی ژن اختصاصی ویروس را در پیکره یک باکتری یا سلول مخمر که سریع رشد می‌کند جایگزین می کنیم. آن تک‌سلولی را عملا تبدیل می کنیم به کارخانه‌ای که از آن رمزینه ژنتیکی که دریافت کرده دائم آنتی ژن بسازد و پروتئین ساخته شده را در محیط کشت خودش درون دستگاه بیوراکتور ترشح کند. تفاوت مهم واکسن های نسل دو با نسل سوم در این است که تمام مراحل کار ساخت آنتی ژن در بیو رآکتور و خارج از بدن انسان صورت می پذیرد در حالی که همانطور که گفته شد در واکسن های نسل سوم ترشح آنتی ژن در بدن فرد دریافت کننده واکسن انجام می گیرد. در مورد واکسن کرونا آنتی ژن اسپایک ویروس در پیکره یک تک سلولی نهادینه شده است. آن تک سلولی در بیو راکتور کشت می شود و پروتئین را به عنوان محصول ترشح می‌کند. پروتئین از محیط رشد آن تک سلولی با روش‌های پیچیده و سنگین تخلیص می‌شود، بعد از خالص سازی آن را  تغلیظ می‌کنیم. در این مرحله است که به خلوص و عیار مورد نظر برای ساخت واکسن می‌رسد. در مرحله بعدی فرمولاسیون لازم با استفاده از یاور های کار آمد صورت می پذیرد و پس از گذر از مرحله کسب تاییدیه برای تولید به خط بسته‌بندی می‌رود و آماده مصرف می‌شود. 

***یعنی در این روش بیش از ژنوم ویروس و محتوای آن با پروتئین آن سر و کار دارید و برای ساخت آنتی‌ژن آن در بیوراکتور تلاش می‌کنید؟
بله، در این روش ما با ویروس کامل سر و کار نداریم. با پروتئینی طرف حساب هستیم که  آن پروتئین آنتی‌ژن اصلی ویروس است. این  آنتی‌ژن اصلی در واقع به یک نوعی شناسنامه آن ویروس محسوب می شود. وقتی سیستم ایمنی شما بتواند این پروتئین را شناسایی کند در نهایت  توانایی شناسایی ویروس را نیز خواهد داشت. در واقع ما با تزریق واکسنی که یک پروتئین است یک رزمایش در بدن ایجاد می‌کنیم. در این رزمایش سیستم ایمنی می‌تواند یاد بگیرد چگونه با دشمن فرضی بجنگد. وقتی توانست پیروز شود  با دشمن واقعی هم می‌تواند بجنگد و به این شکل است که ایمنی پایداری در بدن ایجاد می‌شود.

***در هفته‌های گذشته چالش‌های نگهداری و انتقال واکسن از کشور های تولید کننده به صدر اخبار راه پیدا کردند. کار به جایی رسید که شاهد تناقض گویی‌هایی در اظهار نظر برخی از مسئولان در این زمینه بودیم. در این بین از کمبود دیپ فریزرها و قطعات تحریم شده آن‌ها نیز مسائلی مطرح شد. لطفا توضیحی درباره زنجیره شرایط نگهداری یا انتقال واکسن‌ها بفرمایید. آیا ما در زمینه دیپ فریزرها با کمبود یا تحریم روبه رو شده‌ایم؟
نوع نگهداری واکسن‌ها بسته به نوع شرایط ساخت و در واقع ساختار آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. اما چیزی که باید بدانیم این است  لازم است که برای همه واکسن‌ها زنجیره ای از دمای سرد رعایت شود. واکسن‌های مایع کشته و زنده لیوفلیزه در دمای مثبت 4 درجه به راحتی قابل نگهداری و انتقال هستند. اما شرایط نگهداری یا انتقال واکسن‌های زنده مایع و نیز واکسن های نسل سوم متفاوت‌ است. این نوع واکسن‌ها معمولا در دمای منفی 20 و منفی 70 و یا در ازت مایع قابل نگهداری و انتقال هستند. واکسن های mRNA نیز برای نگهداری به دمای بسیار پایین نیاز دارند. ام ار ان ای در واقع حساس ترین و شکننده ترین نوع مولکول ژنتیکی است که نیمه عمر کوتاهی دارد و در دمای دیپ فریز نگهداری می‌شود. به محض این که ذوب شود ظرف چند ساعت ممکن است تجزیه شود. ویژگی این واکسن این است که نمی‌توان آن را حتی برای مدت زمان کوتاه وارد تنش دمایی کرد چون به سرعت تجزیه شده و از بین می‌رود. 

*** آیا این اخبار صحیح است که ما در زمینه تامین دیپ فریزر ها با چالش رو به رو هستیم؟ آیا زیر ساخت‌های نگهداری واکسن در ایران بومی سازی شده یا ما در این مورد وابستگی دارد؟
سال هاست که در زمینه تحقیقات و تولید واکسن فعال هستم. تا جایی که می‌دانم این دیپ فریزرها به وفور در مقیاس چندین هزار از برند های مختلف مطرح جهانی در کشورمان وجود دارد و در تمامی مراکز تحقیقاتی مولکولی و سلولی و دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی مانند رویان و مراکز تحقیقاتی وابسته و بسیاری از مراکز درمانی و داروسازی ها و مجموعه های واکسن سازی و ... وجود دارند و از طرف دیگر حد اقل 4 شرکت داخلی دانش بنیان از دیرباز این فریزرها را تولید و تامین می‌کنند و تولیدات آن‌ها در تمام صنایع بیولوژیک، دانشگاه‌ها و سردخانه‌های ما مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس در این زمینه چالشی وجود ندارد.

***آقای دکتر با اعلام شروع واکسیناسیون در برخی از کشورهای همسایه این شبهه در افکار عمومی ایجاد شد که مسئولان وزارت بهداشت آنچنان که باید به فکر سلامت مردم نیستند و تاکیدشان این است که از ورود واکسن خارجی ممانعت شود تا در نهایت تنها انتخاب استفاده از واکسن داخلی باقی بماند. برای رد این شایعت چه دلایلی دارید؟
به عنوان یک مطلع عرض می‌کنم که این شبهات هیچ نسبتی با واقعیت‌های موجود ندارد. یک موضوع را با تاکید بیشتر بیان می‌کنم و آن هم این است که اتفاقا چون مسئولان وزارت بهداشت مجدانه به فکر تامین سلامت مردم هستند اجازه استفاده از برخی واکسن‌های خارجی را نمی‌دهند. یک بار دیگر توجه شما را به این موضوع جلب می‌کنم واکسنی که در برخی از کشورهای منطقه در حال استفاده است همان واکسنی است که هنوز فاز مطالعاتی آن در مرحله بالینی در حال انجام است. این مرحله معمولا در یک جامعه هدف محدود مورد استفاده قرار می‌گیرد. جامعه‌ای که در دسترس باشند و تغییرات بالینی آن ها پس از تزریق واکسن مورد رصد دقیق قرار بگیرد. در این شرایط کمپانی‌های ساخت واکسن باید هزینه‌ای را برای فرد گیرنده در نظر بگیرند اما الان می بینیم که شرایط معکوس شده و از افرادی که این واکسن را دریافت می‌کنند هزینه گرفته می‌شود و سودآوری برای برند های تجاری آغاز شده است. 

***اگر واکسن فایزر را در اختیار شما قرار دهند می‌پذیرید که به عنوان گیرنده از آن استفاده کنید؟
بگذارید همین‌جا خیال‌تان را راحت کنم نه تنها واکسن فایزر و آستروزنکا که عوارض خطرناک آنها مشخص است بلکه هر واکسن خارجی که مراحل تست های بالینی را بطور کامل طی نکرده باشد و بطور دقیق و صحیح در آزمایشگاه های کنترل کیفی مورد تایید قرار نگرفته باشد را برای هیچ انسانی بی خطر نمی دانم. این فقط گفته من نیست بسیاری از متخصصان این حوزه بر این اعتقاد هستند که اگر فقط همین یک واکسن در دسترس باشد و خود یا عزیزانم به آن نیاز حاد و مبرم داشته باشیم از این واکسن غیر قابل اعتماد استفاده نمی‌کنیم. حتی اگر عزیزانم در مقابل دیدگانم از دست بروند قبول نمی‌کنم از فرآورده‌ای استفاده کنم که تاثیرات بعدی آن به طور کامل شناخته شده نیست. الان هم وضعیت همین است. مطالعات تکمیلی این واکسن در حال انجام است. ممکن است یک ایمنی نسبی در بدن گیرنده‌های این واکسن ایجاد شود اما معلوم نیست بعد از گذشت مدتی چه تغییرات بیولوژیکی به واسطه این تزریق در بدن رخ بدهد. سال‌هاست که جهان در حال تلاش برای ساخت واکسنی برای ویروس ایدز است. فکر می‌کنید چرا تا به حال موفق نشده‌ اند؟ چون این یک روند طولانی با طی آزمون و خطاهای فراوان است.

در شرایط پاندمی سازمان بهداشت جهانی این اجازه را دارد که طی 18 ماه این مراحل همزمان با هم پیش بروند اما من اعتمادی به این واکسن و تاثیرات بعدی آن ندارم و حتما از آن استفاده نمی‌کنم. یا برای مثال پلت فرم واکسن شرکت آستروزنکا مبتنی بر بکبن آدنو ویروس است که در دانشگاه آکسفورد انگلستان ساخته شده همین پلتفرم چند سال قبل برای ویروس HIV برای پیشگیری از بیماری ایدز بکار گرفته شد و در فاز بالینی با شکست سنگین مواجه شد. در آن مطالعه بیش از صد نفر در کشورهای آفریقایی که مورد آزمون بالینی قرار گرفتند بعد از دریافت این واکسن بشکل حقیقی دچار بیماری ایدز شدند! ولی در شرایط پر التهاب این روز های جهان میبینیم که این پلتفرم شکست خورده و خطرناک مجددا اینبار برای ویروس کرونا توسط کشور های اروپایی از جمله انگلستان بکار گرفته می شود و به عنوان یکی از واکسن های ارزان قیمیت در کوواکس به کشورهای با درآمد کمتر پیشنهاد می‌گردد!!

***شما نیز از جرگه متخصص‌هایی هستید که کرونا را شروع یک تهدید بیولوژیک می‌دانند؟
به هر حال همچنان این فرضیه که این ویروس یک ویروس آزمایشگاهی است رد نشده و به قوت خود باقی مانده است. کرونا شیپور جنگ بیولوژیک را در جهان به صدا درآورده است. این البته اتفاق جدیدی نیست. ما و بسیاری از ملت های دیگر و شخصیت های برتر نظامی و دانشگاهی آن ها بارها مورد تهدید بیولوژیک قرار گرفته‌ ایم، اما کرونا حالا تبدیل به یک پاندمی بین‌المللی شده است و نظام سرمایه‌داری سعی دارد به این روش بردگی نوینی را ایجاد کند. تاکید زیادی روی این مسئله دارم که خود واکسن بهترین محمل برای ترور بیولوژیک است. یعنی این کشور های سرمایه‌داری با ساخت واکسن ملت های دیگر را وابسته خود می‌کنند و بعد با تغییراتی که ممکن است در ساختار آن مداخلاتی ایجاد کنند که می‌تواند تهدید کننده سلامت آن ملت شود. اصلا فرض را بر این می‌گیریم که این ها واکسن خوب و موثری را تهیه کرده‌اند ولی یک روز این تصمیم را می‌گیرند که دیگر به یک ملت وابسته واکسن ندهند و اگر آن ملت واکسن تولید داخل نداشته باشد با همین وابستگی مورد تهدید قرار می‌گیرد. تصمیم مسئولان برای استفاده نکردن از واکسن کشورهایی که پیش از این ما را مورد تهدیداتی قرار داده‌اند و تاریخ نیز در این باره گواهی می‌دهد به درستی اتخاذ شده است. امیدواریم به زودی با تولید واکسن‌های داخلی این نیاز نیز از سر مردم عزیز ما برداشته شود و مثل همیشه در این نبرد نوین نیز بیرق پیروزی ملت سرافزار ما به اهتزاز دربیاید.