لحظه‌ای را  که گاز خردل یا شبیه آن یه یکباره مثل عجل معلق از راه رسید و بر سرشان نازل شد هرگز فراموش نمی‌کنند، سلاح هایی که سال هاست طعم شیرین زندگی را برایشان تلخ کرده است.

نفس هایشان به کپسولی اکسیژن بند شده است، کافی است ساعتی میزان اکسیژن خونشان پایین بیایید، آن زمان است که مرگ را جلوی چشمانشان می‌بینند.

سلاح هایی که بر خلاف تمام معاهده های بین المللی و از روی ظلم و دشمنی بر سر مردم ایران به ویژه رزمندگان دفاع مقدس آوارشد، بلایی تمام نشدنی به دنبال دارد، جنگ تحمیلی سال هاست به پایان  رسیده است اما درد و رنج مجروحان شیمیایی پایانی ندارد و شاید به قول خیلی ها شهادت تنها تسکین ابدی برایشان باشد.

رژیم بعثی عراق عراق به دنبال شكست های خود در خوزستان و مناطق مرزی سرپل ذهاب و قصرشيرين كردستان ازعوامل شيميايي برای قتل عام سربازان ايراني و مردم بی گناه استفاده کرد و باید دانست که ایران، دومین کشوری است که پس از ژاپن قربانی حمله سلاح های نامتعارف و شیمیایی شده است.

سردشت هم یکی از اتفاقات و خطرات تلخ جنگ تحمیلی ایران است چرا که سردشت نخستین شهر قربانی سلاح‌های شیمیایی در جهان محسوب می شود، ساعت ۱۶:۳۰ دقیقه روز یکشنبه ۷ تیرماه ۱۳۶۶ فاجعه مرگبار رخ داد و چند فروند هواپیمای عراقی بر فراز آسمان سردشت به پرواز در آمدند و ۷ بمب خردل بر سر مردم این شهر فرو ریختند و مردم را قتل عام کردند و تصاویر دردناکی در حافظه ملت ایران از دوران جنگ ثبت شد.

کشور ما در دروان دفاع مقدس قربانی ۳۵۰ حمله با سلاح‌های وحشتناک غربی داشت و مجروحان جنگی بسیاری به همراه خانواده خود سال ها با درد و رنج تاول‌های شیمیایی زندگی کردند، در زمان جنگ تحمیلی حدود ۱۰۰ هزار نفر از کسانی که در معرض سلاح‌های شیمیایی قرار داشتند دچار علائم مصدومیت شده و به مراکز پزشکی مراجعه کردند. در نهایت تاکنون ضایعات و مصدومیت شیمیایی بیش از ۶۳ هزار نفر که دچار آسیب‌های مزمن شده‌اند در کمیسیون پزشکی بنیاد احراز شده و درصد جانبازی گرفته‌اند.

برخی ارزیابی‌ها حاکی از این است که در زمان جنگ تحمیلی احتمالاً حدود ۴۰۰ هزار نفر در معرض گاز‌های شیمیایی و در مناطق بمباران شیمیایی بوده‌اند که افرادی که دارای علائم مصدومیت بوده‌اند به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند و تحت مداوا قرار گرفتند، اما ۶۳ هزار نفر از این تعداد دچار عوارض و آسیب‌های پایدار شدند که کمیسیون‌های پزشکی بنیاد این عوارض را تأیید کرده است.

برای پی بردن به موضوع مجروحیت با سلاح های شیمیایی لازم است تا از تعاریفی باخبر شویم که از جمله آنها می توان به حوادث شیمیایی و آشنایی با سلاح ها اشاره کرد.

همه آنچه از حوادث شیمیایی باید بدانیم

غلامرضا معصومی، متخصص طب اورژانس گفت :تخلیه ناگهانی و انتشار غیرقابل کنترل مقادیر عمده عوامل شیمیایی آلاینده را که بخش قابل توجهی از محیط زیست و اجتماع انسانی را تحت تأثیر قرار دهد، حادثه شیمیایی گویند. هر ساله تعداد قابل توجهی حادثه شیمیایی در جهان رخ می‌دهد که اغلب با خسارات هنگفت مالی و جانی همراه هستند. مواد شیمیایی به دلیل آلودگی که در محیط ایجاد می کنند نه تنها در زمان استفاده که ممکن است تا سال ها و حتی دهه ها آثار سوء آن‌ها بر اکوسیستم می ماند. تغییراتی که در موجودات زنده ایجاد می کند و تنوع زیستی آن‌ها را بر هم میزند. این حوادث بر سلامت انسان ها بصورت مستقیم و غیرمستقیم آثار سوء زیادی خواهد داشت.

او ادامه داد: این حوادث که ناشی از خطای انسانی یا سهل انگاری  ها رخ می‌دهند عمدتا ناشی از موادی مانند کلر هستند که میزان زیادی از آن‌ها برای ایجاد مسمومیت لازم است.  به طور حتم حوادث ناشی از نشت کلر از مخازن، آزاد شدن مواد شیمیایی در جاده ها ناشی از تصادفات یا مخازن کارخانه‌ها را شنیده و یا شاید دیده باشیم، ولی این مواد عمدتا در مقایسه با مواد شیمیایی که تحت عنوان جنگ‌افزار از آن‌ها یاد می‌شود مانند سارین بسیار متفاوت‌ هستند. یکی از وحشتناک‌ترین این حوادث فاجعه ریلی بهمن ماه ۱۳۸۲ بود که عوارض انفجار شیمیایی ناشی از بی توجه به مسائل ایمنی صحنه حادثه، بسیار شدیدتر از خود حادثه ریلی بود.

ایران دومین کشور جهان که قربانی سلاح‌های شیمیایی شد

معصومی گفت: حوادث شیمیایی به اتفاقاتی ناشی از خطا‌های انسانی ختم نمی‌شود. متاسفانه از مواد شیمیایی به عنوان جنگ افزار نظامی روشی بسیار غیرانسانی مورد استفاده در بعضی جنگ‌هاست. کشور ما پس از جنگ جهانی دوم اولین کشوری بود که مورد این تهاجم ها قرار گرفت. در طول یکسال ۳ بار استفاده از جنگ افزار شیمیایی توسط کشور عراق اقدام ددمنشانه‌ای بود که شاید به سختی بتوان فراموش کرد.

عضو هیئت بورد سلامت در بلایای وزارت بهداشت افزود:  تیرماه ۱۳۶۶ شهر سردشت لقب اولین شهر مورد حمله شیمیایی پس از جنگ جهانی دوم را به خود گرفت. هنوز این اتفاق تمام نشده بود که دو حمله شیمایی دیگر در ۲ روز پشت سر هم در ۲۵ و ۲۶ اسفند ۱۳۶۶ در حلبچه و نودشه دوباره این درد را به جامعه بشری برگرداند. بازگشتی تلخ‌تر از قبل این بار با ۵۰۰۰ کشته در حلبچه و در ادامه آن در روز بعد در نودشه. انتقامی که رژیم بعث به زعم خودش به تلافی پیروزی ایران در عملیات والفجر ۱۰ گرفت.

انواع سلاح‌های شیمیایی را بشناسید

معصومی با بیان اینکه جنگ‌‌افزار‌های شیمیایی به ۶ دسته  سمی و کشنده، ناتوان‌کننده، استفاده برای کنترل اغتشاش‌ها، دودزا، ضد گیاه و شعله و آتش‌زا تقسیم بندی می‌شوند، گفت: سه فرضیه در مورد نحوه تهیه این مواد وجود دارد؛ اول اینکه خود گروه تروریستی این مواد را درست کنند که تا حدودی در مورد گروهکی مانند داعش قابل پذیرش بود، فرضیه دوم دسترسی گروه‌ های تروریستی به منابع این مواد است و سوم تامین این مواد از سوی کشور‌ها و سازمان‌‌های دیگر برای گروه‌های تروریستی است، از این بابت که می‌ خواهند از طریق آن گروه‌های تروریستی به اهداف خود در کشور تحت حمله برسند.

عضو هیئت بورد سلامت در بلایای وزارت بهداشت افزود:جنگ ‌افزار‌های شیمیایی از جمله سلاح‌‌های کشتار جمعی محسوب می‌ شوند که سال‌‌ها از اولویت پدافندی کشور خارج شده بود و پس از جنگ ‌افزار‌های سایبری و بیولوژیک (میکروبی) به آن‌ها پرداخته می‌ شد، اما با توجه به حملات تروریستی مختلف در نقاط مختلف جهان و به خصوص استفاده گسترده گروهک داعش از این سلاح‌ ها، مجددا در اولویت‌‌ها قرار گرفت و به صورت خاص به آن پرداخته می‌‌شود.دلایل آن استفاده گسترده نیز مشخص است؛ نخست اینکه سلاح‌های شیمیایی خواسته اول تروریست‌‌ها را که ایجاد ترس و وحشت است به خوبی برآورده می‌ سازد، چرا که مردم و دولت‌ها عموما نسبت به این مواد ذهنیت مشخص ترس آلودی دارند. دوم اینکه هزینه استفاده از این مواد بسیار کم است، ولی هزینه مقابله و پاکسازی محیط و آب آلوده شده ناشی از این مواد بسیار زیاد خواهد بود.

عوارضی که سلاح های مرگبار شیمیایی ایجاد می‌کنند

عباس کبریایی زاده  استاد فارماکولوژی گروه سم شناسی و فارماکولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، درباره انواع سلاح های شیمیایی و میکروبی مورد استفاده در جنگ تحمیلی علیه ایران بیان کرد: عوامل شیمیایی جنگی متنوع هستند و ما آن‌ها را به چند دسته تقسیم می‌کنیم، یک سری عوامل شیمیایی هستند که به آن‌ها خفه کننده یا عوامل آسیب رسان به مجاری تنفسی گفته می‌شود، این عوامل مشتقات کلر هستند که در طول جنگ ایران و عراق مورد استفاده قرار گرفتند و مصدومان در سال‌های نخست جنگ با این عوامل آلوده شدند.

او ادامه داد: دسته دیگر عوامل شیمیایی هستند که باعث می‌شوند تنفس سلولی و انفعال اکسیژن متوقف شود، عوامل خون در این دسته سلاح‌های شیمیایی قرار دارند و سردسته آن‌ها عامل سیانور است، در جنگ ایران و عراق در حملات شیمیایی حلبچه از عوامل سیانوژن استفاده شد، عراقی‌ها در حلبچه، جوفیر و جزایر مجنون از عوامل شیمیایی خون استفاده کردند که ترکیبات سریع الاثر هستند و جزو مرگبارترین سلاح‌های شیمیایی محسوب می‌شوند.

کبریایی زاده بیان کرد: دسته دیگر سلاح‌هایی هستند که می‌توانند سیستم اعصاب خودکار و مرکزی را به شدت تحت تاثیر قرار دهند و موجب مرگ شوند، ترکیباتی مثل تابون، سارین و سومان در این دسته قرار می‌گیرند و عراق از هر سه ترکیب در جنگ ایران و عراق استفاده کرد.

چرا عراق از گاز خردل بیشتر استفاده می کرد؟

این محقق سم شناسی سلاح های شیمیایی و میکروبی بیان کرد: دسته دیگر سلاح‌های شیمیایی عوامل تاول زا هستند که از آن‌ها به عنوان عوامل خردل یاد می‌شود، ۹۰ درصد مصدومان شیمیایی با گاز خردل آلوده شدند چرا که تولید، ذخیره و استفاده از خردل در موشک‌ها آسان  است اما متاسفانه گاز خردل عوارض طولانی مدت دارد و سال‌ها مصدومان را گرفتار می‌کند.

او ادامه داد: در ایران استفاده از جنگ ‌افزار‌های شیمیایی فقط درسردشت و در سال ۱۳۶۶ نبوده است، اولین باری که این جنگ ‌افزار‌ها استفاده شدند در اولین روز‌های جنگ تحمیلی و در تاریخ ۲۷ مهرماه ۱۳۵۹ بوده است همچنین این سلاح‌های شیمیایی تلفات قابل توجه و معلولیت بسیار زیادی دارند، ایجاد دستپاچگی و اثرات منفی فکری و ذهنی در افراد و پشت جبهه چهارمین اثر مناسبی است که این مواد به خوبی تامین می‌کنند و زمان لازم را برای حمله کننده فراهم می‌کنند تا اقدامات دیگر خود را انجام دهد و نهایتا بهترین روش جلوگیری از نابودی برای تروریست‌هاست.

معصومی گفت: در خصوص نحوه مقابله با سلاح‌های شیمیایی، تمام تحقیقات و اقداماتی که تاکنون انجام شده حاکی از آن است که اصولا درمان مناسبی برای مقابله با این مواد پس از حمله وجود ندارد و آنچه که به آن دست پیدا شده است درحد استفاده از ماسک و پوشش مناسب برای جلوگیری است، البته نظریه‌‌هایی برای استفاده از بعضی مواد مانند NTE باز هم قبل از در معرض قرار گرفتن وجود دارد که گفته می ‌شود می‌ تواند باعث کاهش و یا جلوگیری از اثرات منفی این مواد بر بدن شود.

او افزود: نکته بسیار مهم دیگر در خصوص جنگ‌افزار‌های شیمیایی آن است که این مواد الزاما در جنگ استفاده نمی‌شوند و بیشترین کاربرد متصور برای آن‌ها تهدیدهای تروریستی در حد یک منطقه و مکان‌های کوچک مانند متروست. این موضوع اهمیت آموزش‌های مناسب درخصوص نحوه رفتار درست آحاد جامعه با این معضل را بیش از پیش نمایان می‌سازد.

ویروس ها و باکتری هایی که بلای جان بشر می شوند

عضو هیئت بورد سلامت در بلایای وزارت بهداشت بیان کرد: در مورد سلاح‌های میکروبی و ویروسی تاریخ مستند استفاده از این مواد به ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌ گردد، در طول تاریخ استفاده از این مواد مانند مواد شیمیایی هر روز پیشرفته ‌تر و خطرناک‌تر شده است، باکتری‌‌ ها، ویروس‌ ها، ریکتزیاها‌، قارچ ‌ها، و سموم به خصوص حشرات مانند مار و عنکبوت در این جنگ‌ افزار‌ها استفاده می‌شوند.

معصومی گفت: شاید مهمترین خصوصیت قابل توجه جنگ ‌افزار‌های بیولوژیک مشخص نبودن منبع و اینکه عموما خود آن‌ها به عنوان یک موجود زنده قابل تکثیر هستند باشد، چرا که به راحتی و بدون محکوم شدن کشور یا سازمان استفاده کننده در جهان پخش شده و آثار منفی خود را خواهند داشت. شاید مواردی مانند H۱N۱، MERS، SARS و یا همین ویروس اخیر COVID – ۱۹ یکی از این دست اقدامات باشند.

تزریق واکسن؛ راهی برای مقابله با عوارض سلاح های میکروبی و شیمیایی 

عضو هیئت بورد سلامت در بلایای وزارت بهداشت بیان کرد: راه مقابله با این جنگ‌‌افزار‌ها عمدتا از طریق واکسن و استفاده از ماسک‌‌های ویژه است چرا که در اکثر موارد این جنگ‌‌افزار‌ها بصورت آئروسل‌های بیولوژیکی به ذرات منتقل شده با هوا گفته می‌شود که شامل ارگانیسم‌های زنده مانند باکتری ها، ویروس ها، قارچ‌ها و متابولیت‌های ناشی از آن‌ها نظیر اندوتوکسین هاست اما همین راه‌های مقابله محدودیت اصلی مقابله نیز هستند چرا که ساخت واکسن در اکثر موارد فرآیندی طولانی و زمان‌بر هست و به راحتی قابل انجام نخواهد بود؛ و یا از سوی دیگر بدلیل استفاده ناگهانی با تعداد بسیار بالای ماسک تقریبا هیچ کشوری آمادگی اولیه مناسبی را نخواهد داشت و زمان زیادی برای رسیدن به تولید انبوه آن و همچنین مواد مصرفی دیگر مانند دستکش از دست خواهیم داد.

معصومی افزود: این سلاح‌های میکروبی از سویی به دلیل اینکه شرایط ویژه ‌ای برای مسلح کردن یک ویروس یا باکتری (weaponized) لازم است مانند آزمایشگاه‌‌های سطح ۳ و بخصوص ۴ امکان استفاده کمتری در سطح بین ‌المللی پیدا می‌ کنند، ولی از طرف دیگر، چون همیشه احتمال دسترسی گروه‌‌های تروریستی به این آزمایشگاه ‌ها و ایجاد سوش‌‌های ناشناخته وجود دارد، خطر و وحشت خاص خود را دارند.

این متخصص طب اورژانس با بیان اینکه معاهده‌های متعدد بین المللی وجود دارد که استفاده از سلاح‌های شیمیایی و میکروبی را منع کرده اند، گفت: این معاهده‌ها و کنوانسیون‌‌ها در جهان از سال‌‌های قبل برای جلوگیری، انتشار و استفاده از جنگ‌‌افزار‌های شیمیایی و میکروبی از سوی اکثر کشور‌های جهان تصویب و امضا شده است. از جمله این معاهده‌ها و اعلامیه‌ها می‌توان به اعلامیه‌های ۱۸۶۸ سن‌پترزبورگ، ۱۸۷۴ بروکسل و ۱۸۹۸ لاهه، ۱۶ دسامبر ۱۹۱۷ مجمع عمومی سازمان ملل، سال ۱۹۲۵ در کنفرانس خلع سلاح ژنو، عهدنامه ‌ای تحت عنوان پروتکل منع کاربرد سلاح ‌های شیمیایی و بیولوژیک که به امضا ۴۰ کشور رسید، کنوانسیون بازداری جنگ افزار‌های شیمیایی که از ۲۹ آوریل ۱۹۹۷ لازم‌الاجرا شد، اشاره کرد.

او افزود: سازمان‌‌های مختلفی برای پیگیری این موارد ایجاد شده است که از جمله آن‌ها سازمان منع سلاح‌های شیمیایی (Organization For The Prohibition of Chemical Weapons) را نام برد و اجرای شرایط و مواد کنوانسیون منع سلاح‌های شیمیایی در راستای تحقق ۲ دیدگاه عاری کردن جهان از سلاح‌های شیمیایی و همکاری در عرصه علوم شیمی در جهت اهداف صلح‌آمیز شکل گرفته است.

آنچه قطعی است، آن است که هیچ‌کدام از این معاهده‌های بین المللی نتوانسته است نه تنها جلوی گسترش و تولید تسلیحات قویتر را بگیرد، بلکه جلوی استفاده از آن‌ها را نیز نتوانسته است بگیرد وهمه سال شمار بسیاری از انسان ها قربانی زیاده خواهی های استکبار می شوند.