افزایش آگاهی و نیز بالا بردن توان پدافندی نیروهای نظامی و نیز مردم عادی در برابر این‌گونه سلاح‌های مخوف یکی از بخش‌های مهم پدافند غیر عامل است.
شهدای ایران: مهندس آرش اکبری نوشاد از پژوهشگران جنگ تحمیلی در یادداشتی با اشاره به چرایی استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی عنوان کرده است: «با وجود تصوری که از بلوغ جامعه بشری در قرون حاضر می‌شد و می‌شود، با تأسف برداشت و تلقی نظام جهانی اساسا معقول و منطقی نمی‌باشد، چراکه با مشاهده جنگ‌ها و حمله‌های تروریستی که هیچگونه انگیزه عقلانی ندارد و بروز ۳۰ جنگ در هر سال، وافزون بر آن وقوع پی‌درپی ترور، داد و ستد اسلحه، مواد مخدر و خرابکاری‌های زیست محیطی و درگیری‌های پراکنده، دیگر چگونه میتوان صلح را در وضعیتی مناسب تلقی کرد؟
از طرفی، در دنیای امروز تحولاتی که در تفکر نظامی و شیوه جنگیدن در حال شکل گرفتن است بسیاری قابل تأمل بوده و هشدار دهنده است. افزون بر اینها با بررسی تاریخچه سلاح‌های شیمیایی در طی قرون گذشته مشخص می‌شود که تقریبا در هر منازعه جهانی یا منطقه‌ای این تسلیحات به‌کار رفته است. با توجه به اینکه کشورمان ایران یکی از بزرگترین قربانیان جنگ افزارهای شیمیایی است و همچنین با عنایت به وضعیت جغراسیاسی (ژئوپولیتیکی) ویژه کشورمان و احتمال درگیری‌های منطقه‌ای، به کارگیری جنگ افزارهای کشتار جمعی از جمله ترکیب‌های شیمیایی سمی چه به عنوان جنگ افزار و چه به عنوان وسیله ترور موضوعی دور از ذهن نیست. بدین‌گونه افزایش آگاهی و نیز بالا بردن توان پدافندی نیروهای نظامی و نیز مردم عادی در برابر این‌گونه سلاح‌های مخوف یکی از بخش‌های مهم پدافند غیر عامل است تا در صورت بروز خطرهای احتمالی، از ایجاد فاجعه جلوگیری شود.
با آغاز قرن بیستم و گسترش دانش شیمی، زنگ خطر به‌کارگیری مواد شیمیایی سمی را در جنگ‌ها برای دولتمردان اروپایی به صدا درآورد و موجب تنظیم و تصویب قرارداد منع کاربرد سلاح شیمیایی در ۱۹۰۷ گردد، ولی برخلاف این قرارداد، این جنگ افزار ترسناک در مقیاس گسترده طی جنگ جهانی اول به کار گرفته شد که نتیجه آن حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار سرباز از صحنه نبرد خارج شده و تعداد بیشماری از آنها برای همیشه نابینا شدند و تقریبا ۱۰۰ هزار نفر جان باختند.
پیشرفت دانش شیمی، به ویژه شیمی آلی روند ساخت جنگ افزارهای شیمیایی را سرعت بخشید و مشاهده آثار چنین تسلیحاتی در جنگ جهانی اول باعث شد بیش از پنجاه کشور معاهده(پروتکل) ۱۹۲۵ ژنو را امضا کنند بدون آنکه منع ساخت چنین جنگ افزاری در این معاهده در نظر گرفته شود. به این ترتیب مراکز پژوهشی-نظامی در آلمان، انگلستان، آمریکا و ژاپن به کوشش‌های خود جهت تهیه عوامل شیمیایی با سمیت زیاد ادامه دادند.
با این حال گسترده‌ترین کاربرد عوامل شیمیایی پس از جنگ جهانی اول علیه انسان به‌کار رفته، در دهه ۸۰ میلادی به وسیله رژیم عراق بوده است. طی سندی که توسط ایران به اجلاس خلع سلاح ارائه شد، تعداد تک‌های شیمیایی عراق از ژانویه ۱۹۸۱ تا مارس ۱۹۸۸، ۲۴۲ مورد با حدود ۴۴ هزار قربانی ذکر شده که البته با گذشت حدود ۲۵ سال از پایان جنگ، آمارها حاکی از وجود بیش از ۷۰ هزار نفر مصدوم شیمیایی است. ارتش عراق در پی شکست‌هایی که در خوزستان و مناطق مرزی سرپل‌ذهاب و قصرشیرین و کردستان متحمل شد، بارها از عوامل شیمیایی علیه سربازان ایرانی و همچنین مردم غیر نظامی استفاده کرد و همانطور که اشاره شد از همه دهشت‌بارتر بمباران شیمیایی شهر سردشت در هفتم تیر ماه ۱۳۶۶ و نیز فاجعه بمباران حلبچه در ۲۵ اسفند همان سال بود. به کارگیری عوامل سمی اعصاب برای نخستین بار به وسیله ارتش عراق علیه نظامیان ایرانی و نیز مردم انجام شد.
به طور کلی عدم قاطعیت سازمان ملل متحد در برخورد و محکوم کردن کاربرد جنگ افزارهای نامتعارف، به ویژه نوع شیمیایی آن از جانب عراق، نه تنها موجب تداوم به کارگیری آن به وسیله ارتش عراق شد، بلکه بیم کاربرد احتمالی این جنگ افزارها را در سایر بحران‌های منطقه‌ای و جهانی افزایش داد و مجامع جهانی را برآن داشت تا در پی تدوین معاهده جامع خلع تسلیحات نامتعارف جدی‌تر قدم بردارند.
با این حال باید به این نکته توجه داشت که به هر صورت خطر تسلیحات نامتعارف همچنان مردم جهان را تهدید می‌کند و نمی‌توان امیدوار بود که چنین تسلیحاتی برچیده شود. تنها راهکار امنیت پایدار از دیدگاه نظامی آمادگی کافی و کامل نیروهای نظامی و آموزش کامل دفاع غیر عامل برای همه اقشار جامعه است که ضامن آسیب‌پذیری کمتر در حملات با جنگ افزارها یا تروریسم غیرمتعارف می‌باشد.»
*شماره ۳۷۷ مجله صف، ماهنامه ارتش جمهوری اسلامی ایران
