امام جواد(ع) از امامانی بود که در سنین کودکی امامت شیعیان را برعهده گرفت و مکتب علمی، اجتماعی، سیاسی و مبارزاتی شیعه را در دورانی که پر از اختناق و تزویر حاکمان عباسی بود، رهبری کرد و ارتقا بخشید.
شهدای ایران: امام جواد(ع) از امامانی بود که در سنین کودکی امامت شیعیان را برعهده گرفت و مکتب علمی، اجتماعی، سیاسی و مبارزاتی شیعه را در دورانی که پر از اختناق و تزویر حاکمان عباسی بود، رهبری کرد و ارتقا بخشید.
در سالروز شهادت مظلومانه آن حضرت و برای بررسی بیشتر سیره سیاسی و مبارزاتی ایشان با حجت‌الاسلام دکتر محمد ملک‌زاده، عضو هیئت علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
امامت امام جواد(ع) تنها امامت معنوی نبود
حجت‌الاسلام ملک‌زاده در ابتدا با بیان اینکه امام جواد(ع) جوان‌ترین امام شیعیان بود، می‌گوید: این جوان بودن بیان می‌کند که امامت حضرت(ع) صرفاً امامت معنوی نبود و از جهات سیاسی، مبارزاتی و اجتماعی آنچنان تأثیرگذار بود که موجب رعب و وحشت دستگاه عباسی شده بود. یکی از مصادیق روشن در سیره سیاسی و مبارزاتی ائمه(ع) تعیین جانشین و ولی مسلمین پس از خودش بود. امام جواد(ع) به امامت امام هادی(ع) به عنوان وصی، جانشین و ولی امر مسلمین پس از خود تصریح کرد. البته با توجه به اینکه زمان زندگی امام جواد(ع) دوران حاکمیت جور بود و اختناق و خفقان شدیدی به جامعه مسلمین حاکم شده بود، معرفی آشکار و سراسری جانشین امام ممکن نبود زیرا این امر می‌توانست خطرات جانی را برای فرزند امام و امام بعدی در پی داشته باشد اما رفتار امام(ع) در آن برهه تجسم صلابت بود. به همین دلیل ائمه(ع) سعی می‌کردند جانشین خود را به خواص شیعه معرفی کنند تا آن خواص این پیام را به گوش مردم و جامعه مسلمین برسانند و امت اسلامی پس از امام سرگردان و گمراه نشوند و سیر مبارزاتی و سیاسی ائمه(ع) منقطع نشود.
او اضافه می‌کند: هنگامی که امام جواد(ع) به دستور معتصم عباسی از مدینه به بغداد فراخوانده شد، اسماعیل بن مهران روایت می‌کند که به حضرت عرض کردم فدایتان شوم، من از این سفر شما نگران هستم. آن طور که روشن است حکومت شما را برای تحت نظر قرار دادن به بغداد فراخوانده است. اگر خدای ناکرده برای جان شما اتفاقی افتاد، ما پس از شما باید به چه کسی رجوع کنیم و امت اسلامی باید چه کسی را ولی خودشان بداند؟ امام جواد(ع) فرمود: اسماعیل نگرانی تو بجاست. خلیفه ستمگر معتصم عباسی قصد جان من را کرده است ولی بدان که پس از من امامت از آنِ پسرم علی یعنی امام هادی(ع) خواهد بود.
امام جواد(ع) تزویر و نفاق عباسی را شکست داد
عضو هیئت علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی می‌افزاید: امام جواد(ع) در برابر جریان تزویر و نفاق هوشیار بود. حکومت عباسی سعی می‌کرد از طریق جریان تزویر و ریا ائمه(ع) و امت اسلامی را فریب دهد تا بتواند پایه‌های حکومت خودش را مستحکم کند. مأمون پس از اینکه امام رضا(ع) را به شهادت رساند با چهره مزورانه‌ای سعی می‌کرد از امام جواد(ع) دلجویی کند و در واقع امت اسلامی را فریب بدهد یعنی بگوید ما دوستدار اهل بیت(ع) هستیم و از این طریق حکومت خودش را تقویت کند.
او توضیح می‌دهد: مأمون دخترش ام‌الفضل را به عقد امام جواد(ع) درآورد تا به مردم بگوید تا چه اندازه دوستدار اهل بیت(ع) است و سعی داشت سرپوشی بر جنایت‌های خودش از جمله به شهادت رساندن امام رضا(ع) بگذارد. از طرف دیگر یکی از اهداف پلیدش این بود که با عقد دخترش و امام جواد(ع) جاسوسی را به خانه حضرت بفرستد تا همه حرکات و سکنات امام را تحت نظر بگیرد و به اصطلاح بتواند از نزدیک امام(ع) را کنترل کند.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه می‌دهد: امام جواد(ع) متوجه این امر بود و اگرچه به ازدواج اجباری و مصلحتی خود با دختر مأمون تن داد اما هرگز موضعش به جهتی که مطلوب مأمون بود، تغییر نکرد بلکه از ازدواجش با دختر مأمون در راستای مسیر مبارزاتی خود استفاده کرد و از این ازدواج اجباری و مصلحتی به عنوان ابزاری برای نفوذ در حکومت عباسی بهره برد.
شبکه وکالت راهکار هدایتگری امام جواد(ع) بود
این کارشناس دینی اظهار می‌کند: امام جواد(ع) شبکه وکلا را در مناطق مختلف سرزمین اسلامی تعیین کرد. یکی از مواردی که می‌توانیم به عنوان شیوه‌های سیاسی و مبارزاتی ائمه در دوران حاکمان جور از آن یاد کنیم، تحکیم ارتباط آنها با مردم از طریق شبکه وکالت بود.
دکتر ملک‌زاده عنوان می‌کند: حاکمان جور سعی می‌کردند ارتباط مردم را با ائمه(ع) قطع کنند و امامان را به شدت تحت نظر می‌گرفتند و سعی می‌کردند رفت و آمدها را محدود کنند تا مردم نتوانند به آسانی با امامشان در ارتباط باشند. ائمه(ع) به خصوص از امام سجاد(ع) به بعد شبکه‌ای از وکلا را در شهرها و مناطق مختلف سرزمین اسلامی تعیین کرده بودند و از طریق آن وکلا با مردم در ارتباط بودند. امام جواد(ع) نیز همین رویه را دنبال کرد. شاهد هستیم که آن حضرت در شهرهای مختلف عراق و حتی ایران آن زمان حلقه‌ای از وکلا را ایجاد کرد و مردم می‌توانستند از طریق این وکلا با امامشان در ارتباط باشند. وکلا گزارش‌های لازم را به امام می‌رساندند و امام نیز از همان طریق پیام‌های لازم را به مردم می‌رساند. وکلا افراد مناسبی برای حفظ ارتباط مردم و امام بودند. شاهد هستیم که وکلای ائمه(ع) در مواردی با مأموران حکومتی نیز درگیر شده و برخی از آنها دستگیر و زندانی شدند حتی برخی نیز به شهادت رسیدند.
نویسنده کتاب سیره سیاسی معصومان(ع) با بیان مصادیق دیگر سیره سیاسی و مبارزاتی امام جواد(ع) تشریح می‌کند: برپایی مناظره‌های علمی و سیاسی در راستای اثبات عدم مشروعیت حکومت خلفای وقت از دیگر اقدام‌های اثرگذار آن حضرت است. این امام بزرگوار در سنین کودکی با عالمان حکومتی و درباری مناظره می‌کرد و آنها را در مباحث مختلف علمی و سیاسی شکست می‌داد. او این مناظره‌ها را در راستای دفاع از تفکر سیاسی شیعه و ماندگار کردن آن برگزار می‌کرد.
پاسخ‌های عالمانه امام جواد(ع) شبهات امامت را زدود
دکتر ملک‌زاده یادآور می‌شود: مناظره امام جواد(ع) با یحیی‌بن اکثم یکی از علمای درباری آن زمان درباره جایگاه سیاسی و دینی اهل بیت(ع) و عدم مشروعیت حاکمان برگزار شد. امام جواد(ع) در سن حدود ۹سالگی با یحیی‌بن اکثم، بزرگ‌ترین قاضی آن روزگار مناظره کرد و او را در منظر عموم مردم شکست داد و مفتضح کرد.
او اظهار می‌کند: در زمان زندگی امام جواد(ع) مانند هر زمان دیگر شبهاتی در زمینه دین و سیاست مطرح می‌شد. امام جواد(ع) نیز در زمینه پاسخگویی به شبهات دینی و سیاسی بسیار فعال بود و این کار را به صورت مستقیم و از طریق وکلایش دنبال می‌کرد.
این کارشناس دینی تصریح می‌کند: یکی از شبهاتی که در زمان زندگی امام جواد(ع) مطرح بود و به حوزه امامت و ولایت مسلمانان مربوط می‌شد، بحث ضرورت اطاعت از امام بود که امام جواد(ع) تأکید زیادی روی آن داشت و در سنین کودکی به آن پاسخ می‌داد. او در پاسخ به این شبهه که آیا ممکن است امام شیعیان در کودکی به امامت برسد پاسخ می‌داد امامت یک کودک در تاریخ اسلام و حتی در ادیان آسمانی دیگر بی‌سابقه نبوده است. امام جواد(ع) و امام رضا(ع) چنین استدلال می‌کردند که حضرت عیسی(ع) در سه سالگی به عنوان پیامبر شریعت مسیح انتخاب شد و نبوتش را آشکار کرد و حضرت سلیمان(ع) در کودکی به فرمان خداوند به عنوان جانشین حضرت داوود(ع) معرفی و تعیین شد.
اهتمام علمی امام جواد(ع) سبب زنده نگه داشتن تفکر سیاسی شیعه شد
حجت‌الاسلام ملک‌زاده تربیت شاگردان و عالمان مبارز را یکی دیگر از مصادیق سیره سیاسی و مبارزاتی امام جواد(ع) دانسته و می‌گوید: امام جواد(ع) توجه ویژه‌ای به این مسئله داشت و شاگردانی را در راستای حفظ حوزه علمیه تشیع و زنده نگه داشتن تفکر سیاسی شیعه پرورش می‌داد و تربیت می‌کرد. امام رضا(ع) شاگردان بسیاری داشت. امام جواد(ع) این شاگردان و خواص را گرد خود جمع کرد. برخی از روایت‌ها، شاگردان ایشان را تا ۲۵۷ نفر ذکر می‌کنند که هر کدام از این افراد توانستند در منطقه‌ای از مناطق سرزمین‌های اسلامی به عنوان مروج افکار سیاسی و مبارزاتی شیعه به وظایف خود عمل کنند.
عضو هیئت علمی گروه سیاست پژوهشگاه بیان می‌کند: بحث زنده نگه داشتن واقعه خونین عاشورای حسینی و حمایت از قیام‌های مکتبی و اعتراض‌های حق‌طلبانه و عدالت‌خواهانه علیه حاکمان طاغوت یکی دیگر از مصادیق سیره سیاسی و مبارزاتی امام جواد(ع) بود. این امام بزرگوار از این قضیه بهره بسیاری می‌برد. حتی در حادثه شهادت شهید فخ و یارانش به دست مأموران حکومت که در دوران امام جواد(ع) رخ داد، مشاهده می‌کنیم که امام جواد(ع) تجلیل زیادی از این شهید کرد و در روایتی آمده است که حادثه شهادت شهید فخ بزرگ‌ترین حادثه خونین پس از حادثه کربلاست که در دوره زندگی امام جواد(ع) اتفاق افتاده است.
حجت‌الاسلام ملک‌زاده در پایان افزود: امام جواد(ع) در دو سال آخر زندگی خود نیز هرگز دست از مبارزه برنداشت و سرانجام در راستای راه مبارزاتی و الهی خود به دست معتصم عباسی به شهادت رسید.
