در تبلیغ کالا‌ها در فضای مجازی:
استفاده ابزاری از زنان در تبلیغ کالا‌ها در فضای مجازی، موضوعی است که همچنان بدون نظارت به حال خود رها شده است.
سرویس فرهنگی شهدای ایران:استفاده ابزاری از زنان در تبلیغ کالا‌ها در فضای مجازی، موضوعی است که همچنان بدون نظارت به حال خود رها شده است.
آزادی، روشنفکری، تساوی حقوق زن و مرد و ... اصطلاح‌هایی هستند که در سال‌های اخیر بسیار استفاده می‌شوند. عمدتاً کسانی که دنبال راهی برای لاپوشانی بی بند و باری‌ها هستند، از محدودیت‌هایی که اسلام جهت حفظ کرامت و وقار زن برای او مشخص کرده، گلایه می‌کنند و بعضاً آن‌ها را پوچ و بی‌اساس می‌دانند.
همین دیدگاه منجر به انتشار تصاویر و پیام‌هایی در صفحات مجازی می‌شود که هیچ توجیه اخلاقی و منطقی برای آن وجود ندارد و نه تنها باعث جذابیت و جلب توجه به سمت بانوان نمی‌شود؛ بلکه حریم خصوصی آنان را هم خدشه دار می‌کند.
شاید یکی از دلایلی که برخی شرکت‌ها و صاحبان برندهای تجاری اجازه استفاده ابزاری از زنان در تبلیغات کالا را به خود می‌دهند، نبود آگاهی از سوی تعدادی از افراد جامعه باشد. این شرکت‌ها با تفکری از پیش تعیین شده و جهت‌دار، دست روی نقطه ضعف جامعه گذاشته و جذابیت‌های سیمایی و جنسی زنان را در تبلیغات خود برجسته می‌کنند تا پاکدامنی و عفت زن ایرانی بیش از پیش زیر سوال برود.
اما نکته مهم این است که چرا نهاد نظارت بر این تبلیغات، همچنان به این موضوع بی‌توجه است و بیش از 50 درصد تبلیغات فعلی در سایت‌ها و صفحات مجازی بر پایه بازی با حجاب، عفاف و جایگاه زن ساخته می‌شوند و هدفی جز جلب رضایت از طریق خودنمایی و عشوه گری زنان در تصاویر و کلیپ هایشان ندارند. با وجود اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بارها اعلام کرده با این نوع تیزرهای تبلیغاتی برخورد می‌کند؛ اما انگار برخوردها راه به جایی نمی برد. چراکه این وضعیت همچنان ادامه دارد. پیش از این گفت و گویی با حجت الاسلام سالک نائب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس دهم داشتیم که از بررسی تبلیغات نامتعارف در فضای مجازی، توسط کمیسیون متبوعش خبر داد. اما به نظر می‌رسد حالا که مجلس جدید چند ماهی است فعالیت خود را آغاز کرده، باید نظارتی روی تبلیغات نامتعارف داشته باشد.
مگر نه اینکه در بنــد 10 الحاقــی مــاده 6 قانــون مطبوعــات مصــوب 1379 اســتفاده ابــزاری از افــراد (اعــم از زن و مــرد) در تصاویــر و محتــوا، تحقیــر و توهیــن بــه جنــس زن، تبلیــغ تشــریفات و تجمــلات نامشــروع و غیرقانونی مصداقی از تجــاوز بــه حریــم خانــواده و نادیــده گرفتــن منزلــت زن دانســته و در قانــون مطبوعــات ممنــوع شــده است!همچنین در دستورالعمل مطول تهیه آگهی‌های تبلیغاتی در صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران بند‌های بسیاری به شیوه بازنمایی زنان در تبلیغات اختصاص پیدا کرده است. در اصــل 58 این دستورالعمل آمده است: «حضــور خانم‌ها در آگهی‌هایی کــه وضعیــت کالا و مصــارف آن به نقــش خانم‌ها بســتگی نداشــته باشــد، مجــاز نیســت».
اصـل 59 این دستورالعمل نیز اذعان داشته: «آگهی‌هـای رادیـو- تلویزیونـی نبایـد تداعـی‌کننده ایـن امـر باشـد که اشـتغال و تـلاش زن ایرانـی محـدود بـه امـور منـزل اسـت و در عرصه‌های علمـی و فرهنگـی حضـور نـدارد و به طـور کلـی زن مسـلمان ایرانـی نبایـد تحقیـر شـود». در اصل 60 نیز آمده است: «آگهی نباید تداعی‌کننده ترجیح بین جنس مذکر و مؤنث باشد».
در اصـل 62 نیز مطرح شده: «آگهی‌ها نبایـد تداعـی‌کننده ایـن فکـر باشـند کـه زن‌ها از مردهـا ناتوان‌ترنـد و نقـش هـر کـدام بایـد کامـل و بی‌نقـص مشـخص شـود». در بخـش مقـررات خانـواده در بنـد 3 نیز به مقوله مهمی اشاره شده و آمده اسـت: «بـرای حفـظ کرامـت زن، نمایـش تصاویـر او در آگهـی نبایـد هـدف تبلیـغ قـرار گیرد». همه این‌ها تنها بخشی از قواعد فراوان بازنمایی زن در تبلیغات است.
اما امروزه فضای مجازی و پلتفرم‌های نوین تحت اینترنت، بستری را فراهم کرده‌اند که شرکت‌های برجسته یا نوپا بتوانند بدون هیچ نظارتی، تمام هنجار‌های فرهنگی و ارزش‌های زنانگی را نادیده گرفته و تبلیغات خود را با همان نگاه شیءانگارانه و اتکا به جذابیت جنسی زنان به دست مخاطبان برسانند.
استفاده ابزاری از زن در تبلیغات نوعی برده داری است
مریم نیری جامعه شناس فرهنگی، درباره استفاده ابزاری از زنان در تبلیغات به خبرنگار ما گفت: با توجه به اینکه رسانه‌های ارتباط جمعی نقش بی‌بدیلی در معرفی و تعیین سبک زندگی ایفا می‌کنند و تأثیر انکار ناپذیری در ایجاد، تقویت و حتی تغییر نگرش مخاطبان دارند، استفاده از عناصر متنوع محتوایی و ابزار‌های مختلف برای جذب مخاطب و افزایش تأثیر آگهی‌های تبلیغاتی دغدغه اصلی برنامه سازان و مبلّغان تجاری است.
وی افزود: استفاده ابزاری از زن به عنوان یکی از عناصر مهم برای اثربخشی در تبلیغات تجاری، در هرجای دنیا و کشور خودمان مورد انتقاد بسیاری از اندیشمندان و نخبگان فرهنگی قرار گرفته است. با نگاه به مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است، می‌بینیم که استفاده نامتعارف از زن چه تبلیغات محیطی و چه آگهی‌های اینترنتی همیشه مورد نقد بوده است.
نیری عنوان کرد: با اینکه زن امروز ایرانی پا به پای یک مرد در جامعه ظاهر می‌شود، هنوز هم در تمام دنیا و حتی در کشورمان، بیشتر به زیبایی‌های ظاهری و بصری او توجه و از این ویژگی‌ها در نقش‌هایپ تبلیغات به تعبیری سوءاستفاده می‌شود.
وی با بیان اینکه نقش آگهی‌ها و تبلیغات صرفاً معرفی آن کالا یا برند مخصوص نیست، ادامه داد: تولیدکننده آن کالای تبلیغی از این طریق فضای گفتمان حاکم در جامعه را معرفی می‌کند و همچنین خودش سازنده گفتمان جدید درباره نقش‌های مختلف است. رسانه با توجه به تاثیری که در شکل گیری افکار عمومی دارد، همواره کلیشه سازی می‌کند.
این فعال فرهنگی گفت: در کلیشه سازی نقش انسان و شخصیتش را به مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی مبالغه آمیز و معمولاً منفی تنزل می‌دهند. در واقع این کلیشه سازی نوعی مرز نمادین میان ما و دیگران به وجود می‌آورد و اصولاً به چند طریق اتفاق می‌افتد. می‌توان گفت که رسانه ها، تصویر غلطی از حضور یا سلطه واقعی گروهی در جامعه را نشان می‌دهند؛ به حضور موثر آن گروه بی توجه هستند و یا اینکه حضور یک گروه در عرصه‌ای خاص در جامعه را پررنگ می‌کنند.
وی افزود: با توجه به این سه مورد فکر می‌کنم همین برای ما کفایت کند که در تبلیغات بازرگانی انواع محیط‌ها، کلیشه سازی درباره نقش زنان اتفاق می‌افتد؛ یعنی رسانه ها و تبلیغات تجاری نسبت به حضور موثر زنان در جامعه بی توجه هستند. همانطور که در برنامه و تبلیغات فراوانی زن ایرانی یک زن کدبانو، خانه دار و همسر است و فقط به همسرداری و بچه داری می‌پردازد. حتی در زمان تبلیغ یک تکنولوژی، از آنان در راستای ایفای نقش همسری و مادری استفاده می‌شود. همچنین در برخی مواقع زن به عنوان ابژه جنسی مورد توجه قرار می‌گیرد. البته این مورد در ایران خیلی کم و در کشور‌های دیگر پررنگ‌تر است.
نیری تصریح کرد: در بعضی از مطالعات، استفاده از زن به عنوان ابزار تبلیغاتی مهم و موثر، نوعی برده داری مطرح شده است؛ منتقدان معتقدند که استفاده ابزاری از زنان در تبلیغات یک نوع برده داری و خشونت علیه آنان است.
به گزارش باشگاه خبرنگاران، وی با اشاره به نقش نهادهای نظارتی افزود: لازم است متولیان امر از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازندگان برنامه‌های صدا و سیما به قوانین تبلیغاتی کشور که طبق آن باید زنان با چهره و پوشش مناسب در تبلیغات ظاهر شوند و این تبلیغات به گونه‌ای نباشد که برتری یک جنسیت نسبت به دیگری را نشان دهد، پایبند باشند. متاسفانه ما همیشه در اجرا و نظارت قوانین خلأ داریم که امیدوارم دستگاه‌های مرتبط در این حوزه پررنگ‌تر و موثرتر حضور پیدا کنند.
آزادی، روشنفکری، تساوی حقوق زن و مرد و ... اصطلاح‌هایی هستند که در سال‌های اخیر بسیار استفاده می‌شوند. عمدتاً کسانی که دنبال راهی برای لاپوشانی بی بند و باری‌ها هستند، از محدودیت‌هایی که اسلام جهت حفظ کرامت و وقار زن برای او مشخص کرده، گلایه می‌کنند و بعضاً آن‌ها را پوچ و بی‌اساس می‌دانند.
همین دیدگاه منجر به انتشار تصاویر و پیام‌هایی در صفحات مجازی می‌شود که هیچ توجیه اخلاقی و منطقی برای آن وجود ندارد و نه تنها باعث جذابیت و جلب توجه به سمت بانوان نمی‌شود؛ بلکه حریم خصوصی آنان را هم خدشه دار می‌کند.
شاید یکی از دلایلی که برخی شرکت‌ها و صاحبان برندهای تجاری اجازه استفاده ابزاری از زنان در تبلیغات کالا را به خود می‌دهند، نبود آگاهی از سوی تعدادی از افراد جامعه باشد. این شرکت‌ها با تفکری از پیش تعیین شده و جهت‌دار، دست روی نقطه ضعف جامعه گذاشته و جذابیت‌های سیمایی و جنسی زنان را در تبلیغات خود برجسته می‌کنند تا پاکدامنی و عفت زن ایرانی بیش از پیش زیر سوال برود.
اما نکته مهم این است که چرا نهاد نظارت بر این تبلیغات، همچنان به این موضوع بی‌توجه است و بیش از 50 درصد تبلیغات فعلی در سایت‌ها و صفحات مجازی بر پایه بازی با حجاب، عفاف و جایگاه زن ساخته می‌شوند و هدفی جز جلب رضایت از طریق خودنمایی و عشوه گری زنان در تصاویر و کلیپ هایشان ندارند. با وجود اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بارها اعلام کرده با این نوع تیزرهای تبلیغاتی برخورد می‌کند؛ اما انگار برخوردها راه به جایی نمی برد. چراکه این وضعیت همچنان ادامه دارد. پیش از این گفت و گویی با حجت الاسلام سالک نائب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس دهم داشتیم که از بررسی تبلیغات نامتعارف در فضای مجازی، توسط کمیسیون متبوعش خبر داد. اما به نظر می‌رسد حالا که مجلس جدید چند ماهی است فعالیت خود را آغاز کرده، باید نظارتی روی تبلیغات نامتعارف داشته باشد.
مگر نه اینکه در بنــد 10 الحاقــی مــاده 6 قانــون مطبوعــات مصــوب 1379 اســتفاده ابــزاری از افــراد (اعــم از زن و مــرد) در تصاویــر و محتــوا، تحقیــر و توهیــن بــه جنــس زن، تبلیــغ تشــریفات و تجمــلات نامشــروع و غیرقانونی مصداقی از تجــاوز بــه حریــم خانــواده و نادیــده گرفتــن منزلــت زن دانســته و در قانــون مطبوعــات ممنــوع شــده است!همچنین در دستورالعمل مطول تهیه آگهی‌های تبلیغاتی در صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران بند‌های بسیاری به شیوه بازنمایی زنان در تبلیغات اختصاص پیدا کرده است. در اصــل 58 این دستورالعمل آمده است: «حضــور خانم‌ها در آگهی‌هایی کــه وضعیــت کالا و مصــارف آن به نقــش خانم‌ها بســتگی نداشــته باشــد، مجــاز نیســت».
اصـل 59 این دستورالعمل نیز اذعان داشته: «آگهی‌هـای رادیـو- تلویزیونـی نبایـد تداعـی‌کننده ایـن امـر باشـد که اشـتغال و تـلاش زن ایرانـی محـدود بـه امـور منـزل اسـت و در عرصه‌های علمـی و فرهنگـی حضـور نـدارد و به طـور کلـی زن مسـلمان ایرانـی نبایـد تحقیـر شـود». در اصل 60 نیز آمده است: «آگهی نباید تداعی‌کننده ترجیح بین جنس مذکر و مؤنث باشد».
در اصـل 62 نیز مطرح شده: «آگهی‌ها نبایـد تداعـی‌کننده ایـن فکـر باشـند کـه زن‌ها از مردهـا ناتوان‌ترنـد و نقـش هـر کـدام بایـد کامـل و بی‌نقـص مشـخص شـود». در بخـش مقـررات خانـواده در بنـد 3 نیز به مقوله مهمی اشاره شده و آمده اسـت: «بـرای حفـظ کرامـت زن، نمایـش تصاویـر او در آگهـی نبایـد هـدف تبلیـغ قـرار گیرد». همه این‌ها تنها بخشی از قواعد فراوان بازنمایی زن در تبلیغات است.
اما امروزه فضای مجازی و پلتفرم‌های نوین تحت اینترنت، بستری را فراهم کرده‌اند که شرکت‌های برجسته یا نوپا بتوانند بدون هیچ نظارتی، تمام هنجار‌های فرهنگی و ارزش‌های زنانگی را نادیده گرفته و تبلیغات خود را با همان نگاه شیءانگارانه و اتکا به جذابیت جنسی زنان به دست مخاطبان برسانند.
استفاده ابزاری از زن در تبلیغات نوعی برده داری است
مریم نیری جامعه شناس فرهنگی، درباره استفاده ابزاری از زنان در تبلیغات به خبرنگار ما گفت: با توجه به اینکه رسانه‌های ارتباط جمعی نقش بی‌بدیلی در معرفی و تعیین سبک زندگی ایفا می‌کنند و تأثیر انکار ناپذیری در ایجاد، تقویت و حتی تغییر نگرش مخاطبان دارند، استفاده از عناصر متنوع محتوایی و ابزار‌های مختلف برای جذب مخاطب و افزایش تأثیر آگهی‌های تبلیغاتی دغدغه اصلی برنامه سازان و مبلّغان تجاری است.
وی افزود: استفاده ابزاری از زن به عنوان یکی از عناصر مهم برای اثربخشی در تبلیغات تجاری، در هرجای دنیا و کشور خودمان مورد انتقاد بسیاری از اندیشمندان و نخبگان فرهنگی قرار گرفته است. با نگاه به مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است، می‌بینیم که استفاده نامتعارف از زن چه تبلیغات محیطی و چه آگهی‌های اینترنتی همیشه مورد نقد بوده است.
نیری عنوان کرد: با اینکه زن امروز ایرانی پا به پای یک مرد در جامعه ظاهر می‌شود، هنوز هم در تمام دنیا و حتی در کشورمان، بیشتر به زیبایی‌های ظاهری و بصری او توجه و از این ویژگی‌ها در نقش‌هایپ تبلیغات به تعبیری سوءاستفاده می‌شود.
وی با بیان اینکه نقش آگهی‌ها و تبلیغات صرفاً معرفی آن کالا یا برند مخصوص نیست، ادامه داد: تولیدکننده آن کالای تبلیغی از این طریق فضای گفتمان حاکم در جامعه را معرفی می‌کند و همچنین خودش سازنده گفتمان جدید درباره نقش‌های مختلف است. رسانه با توجه به تاثیری که در شکل گیری افکار عمومی دارد، همواره کلیشه سازی می‌کند.
این فعال فرهنگی گفت: در کلیشه سازی نقش انسان و شخصیتش را به مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی مبالغه آمیز و معمولاً منفی تنزل می‌دهند. در واقع این کلیشه سازی نوعی مرز نمادین میان ما و دیگران به وجود می‌آورد و اصولاً به چند طریق اتفاق می‌افتد. می‌توان گفت که رسانه ها، تصویر غلطی از حضور یا سلطه واقعی گروهی در جامعه را نشان می‌دهند؛ به حضور موثر آن گروه بی توجه هستند و یا اینکه حضور یک گروه در عرصه‌ای خاص در جامعه را پررنگ می‌کنند.
وی افزود: با توجه به این سه مورد فکر می‌کنم همین برای ما کفایت کند که در تبلیغات بازرگانی انواع محیط‌ها، کلیشه سازی درباره نقش زنان اتفاق می‌افتد؛ یعنی رسانه ها و تبلیغات تجاری نسبت به حضور موثر زنان در جامعه بی توجه هستند. همانطور که در برنامه و تبلیغات فراوانی زن ایرانی یک زن کدبانو، خانه دار و همسر است و فقط به همسرداری و بچه داری می‌پردازد. حتی در زمان تبلیغ یک تکنولوژی، از آنان در راستای ایفای نقش همسری و مادری استفاده می‌شود. همچنین در برخی مواقع زن به عنوان ابژه جنسی مورد توجه قرار می‌گیرد. البته این مورد در ایران خیلی کم و در کشور‌های دیگر پررنگ‌تر است.
نیری تصریح کرد: در بعضی از مطالعات، استفاده از زن به عنوان ابزار تبلیغاتی مهم و موثر، نوعی برده داری مطرح شده است؛ منتقدان معتقدند که استفاده ابزاری از زنان در تبلیغات یک نوع برده داری و خشونت علیه آنان است.
به گزارش باشگاه خبرنگاران، وی با اشاره به نقش نهادهای نظارتی افزود: لازم است متولیان امر از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازندگان برنامه‌های صدا و سیما به قوانین تبلیغاتی کشور که طبق آن باید زنان با چهره و پوشش مناسب در تبلیغات ظاهر شوند و این تبلیغات به گونه‌ای نباشد که برتری یک جنسیت نسبت به دیگری را نشان دهد، پایبند باشند. متاسفانه ما همیشه در اجرا و نظارت قوانین خلأ داریم که امیدوارم دستگاه‌های مرتبط در این حوزه پررنگ‌تر و موثرتر حضور پیدا کنند.
