با گذشت ۳۱ سال از رحلت بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، باید از خود بپرسیم تا چه اندازه اندیشه‌های عارفی فقیه و فیلسوفی سیاستمدار را در فضای فکری- فرهنگی جامعه ایران زنده نگه‌داشته‌ایم؟
شهدای ایران: «حسن رشوند» در یادداشت روزنامه «جوان» نوشت:
اکنون با گذشت همه این سال‌ها بر کسی پوشیده نیست که اندیشه و مکتب امام (ره)، زنده است و برای همه مسائل امروز جهان اسلام و به‌ویژه کشور خودمان تدابیر و راهکارهای سازنده‌ای ارائه کرده است وهر روز با روشن شدن زوایای پنهان مانده این اندیشه و مکتب که امام عزیز برای ما به یادگار نهاده، ما را به این واقعیت رهنمون می‌کند که مراجعه به مکتب و اندیشه امام، حلال همه مشکلات امروز و بلکه فردای ما خواهد بود. به عنوان یک نمونه عینی آنچه امروز ما در حوزه اقتصاد با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم اگر متولیان امر مبنا را اندیشه امام (ره) و در استمرار آن، اندیشه رهبری معظم انقلاب که ادامه دهنده همان راه امامند، قرار می‌دادند، قطعاً شرایطی را که امروز در آن هستیم تجربه نمی‌کردیم و از بسیاری از مسائلی که امروز ما را گرفتار کرده است، نجات می‌یافتیم. اما نگاه امام (ره) به حوزه اقتصاد چگونه بود و چرا ما در عین تأکیدات هزاران باره رهبری انقلاب پس از امام، بعضاً از کنار آن به راحتی گذشتیم.
تقویت خودباوری و نگاه به ظرفیت‌های درونی
خودباوری مفهوم بسیار مهمی در اندیشه امام (ره) است که مبنای حرکت و انقلاب علیه ظلم و جور و ایجاد نظام سیاسی اسلامی می‌گردد. می‌توان گفت خودباوری زمینه عینیت یافتن عرفان امام (ره) در حوزه سیاست است، یعنی حضرت امام (ره) مبتنی بر مقامات عرفانی که داشتند، طرد همه قدرت‌های مادی و توکل و اعتماد به خدا را زمینه احیای خود و تکیه به خویشتن قرار دادند و مردم ایران را به این راه دعوت کردند. مردم ایران در پناه توکل و ایمان حضرت امام (ره) به کمک الهی، خود را یافتند و به خودباوری رسیدند. امام خمینی (ره) بالاترین صدمه مردم ایران از قدرت‌های خارجی را گرفتن استقلال شخصیتی ایرانیان می‌دانند و آن را نه یک امر اتفاقی، بلکه «یک مسئله برنامه ریزی شده‌ای که شخصیت را بگیرند از این کشور» می‌دانستند. بنابراین ایشان تأکید زیادی بر خودباوری و اعتماد به نفس داشتند و راه نجات کشور را در این موضوع می‌دیدند. بنابراین می‌فرمایند: «عمده این است که ما باور کنیم که خودمان می‌توانیم. اول هر چیزی، این باور است که می‌توانیم این کار را انجام بدهیم. وقتی این باور آمد، اراده می‌کنیم. وقتی این اراده در یک ملتی پیدا شد، همه به کار می‌ایستند، دنبال کار می‌روند. در هر صورت، این باور را باید از گوش [و] مغز خودمان بیرون کنیم و کسانی که گوینده هستند، کسانی که نویسنده هستند، کسانی که فرض کنید در ادارات هستند و اطلاعات دارند، این مطلب را به مردم بباورانند.»
خودباوری و اعتماد به نفس در زمینه اقتصادی منجر به اقتصاد تولیدمحور شده و فعالیت‌های دلالی‌گری و واسطه‌گری اقتصادی را که ارزش راهبردی در اقتصاد ندارند، از رونق می‌اندازد. از سوی دیگر خودباوری در اقتصاد و حرکت به‌سوی یک اقتصاد تولیدمحور، رابطه نزدیک‌تری با لحاظ کردن معنویت در اقتصاد دارد، به عبارتی یکی از نمودهای معنویت در اقتصاد را می‌توان محوریت تولید دانست، چرا که یکی از ابعاد معنوی اقتصاد، تقویت و شکوفاسازی ظرفیت‌های روحانی انسان است که همانا در امر تولید نمود می‌یابد، یعنی اقتصادی که زمینه تولید، آفرینش و خلق کالا را فراهم می‌کند، معنویت و روحانی‌تر است از اقتصادی که زمینه دلالی‌گری، واسطه‌گری و رشد بخش خدمات را فراهم می‌سازد. ابداع، ابتکار و آفرینش که ویژگی‌های وجودی انسان هستند، منجر به تولید کالا و محصول می‌شود و یک اقتصاد تولیدمحور، زمینه اشتغال و رفاه دیگران را فراهم می‌سازد و از این رو به رشد معنویت کمک می‌کند.
حمایت از محرومان و برقراری عدالت اقتصادی- اجتماعی
خودباوری، تعاون وهمکاری اجتماعی هرچند عوامل مبنایی برای تحرک‌بخشیدن به جامعه و هدایت آنان به سوی مشارکت اجتماعی و اقتصادی در کشور است، اما در کنار آن باید سیاست‌های مبارزه با فقر مطلق را جدی گرفت. حمایت از کم‌بهره‌ترین افراد جامعه که در مکتب امام (ره) از آنان به محرومان یاد می‌شود، در هر نظام اقتصادی یک اصل محسوب می‌شود و امام راحل بر این موضوع تأکید زیادی داشتند.
در واقع امام (ره) راه یافتن مستضعفین و محرومان به حکومت را از نعمات الهی می‌دانند و می‌فرمایند: امروز خاصیت حکومت محرومین این است که خوف به دل‌شان راه نمی‌دهند. امریکا از آن طرف دریاها نشسته و فرمان می‌دهد بر حکومت‌های قلدری، همه فرمان می برند، حکومت ایران که حکومت مستضعفین است هیچ اعتنا به او نمی‌کند.
بر این اساس ایشان همواره بر رسیدگی به محرومان و مستضعفین تأکید داشته و در فرازی می‌فرمایند: «از همه کسانی که این ملت با زحمت خودش آن‌ها را به مقامی رسانده است می‌خواهم که تمام توان خودشان را برای خدمت [به]این مستضعفین و خدمت [به]این بیغوله‌نشین‌های بیچاره و خدمت به این زاغه‌نشینان صرف کنند.... همه همفکر و هم صدا قیام کنید و برای این مستضعفین و برای این ملت که به همه ما و به همه شما منت دارد و حق دارد، برای آن‌ها خدمت کنید.»
بنابراین از نگاه امام (ره)، محوریت عدالت و ضرورت ایجاد فرصت برابر برای همه آحاد مردم در آینده و سرنوشت کشور تأثیر بسزایی دارد و زمینه‌ساز توسعه و پیشرفت اقتصاد در همه ابعاد، از جمله تولید، صنعت، علم و فناوری می‌شود..
ضرورت قاطعیت و قانونمداری در مبارزه با فساد
از موضوعات کلان در اندیشه امام (ره) که در حوزه اقتصاد هم نمود دارد، قاطعیت و شجاعت ایشان در مبارزه با فساد و قانون‌شکنی به‌معنای اعم آن بود. اساساً هدف و غرض اصلی از تشکیل حکومت در دیدگاه حضرت امام (ره) «جریان یافتن احکام اسلامی در همه بخش‌ها» است و ایشان وقتی از ضرورت رعایت قانون سخن می‌گویند، قانون در جمهوری اسلامی را مساوی با احکام الهی می‌دانند. بنابراین در فضای بعد از انقلاب که آشفتگی و بی‌نظمی زیادی وجود داشت، ایشان مکرراً بر ضرورت رعایت قانون تأکید کرده و البته در رعایت قانون، وظیفه مسئولان و کسانی را که در رأس حکومت هستند، بسیار مهم‌تر از مردم می‌دانستند. نکته مهم اینکه آن پیر وارسته خودسازی را مقدمه و ضرورت رعایت قانون در حکومت اسلامی می‌دانند و در این‌باره می‌فرمایند: «وظیفۀ ما این است که هر کدام‌مان، در هر جا که هستیم و در حدی که هستیم، ما جدیت کنیم که قوانین اسلام را از خودمان شروع کنیم. اگر چنانچه ما خودمان خودمان را اصلاح نکنیم و قوانین اسلام را در خودمان اجرا نکنیم، نمی‌توانیم یک حکومت اسلامی تشکیل بدهیم. اگر آن کسی که در رأس حکومت است، مثلِ مثلاً رئیس جمهور یا نخست وزیر، اگر خودش اصلاح نکند خودش را و اگر خودش تابع قوانین اسلام نباشد، قوانین اسلام را در مملکت وجود خودش اجرا نکند، این نمی‌تواند حکومت اسلامی باشد و حاکم اسلام باشد.... اسلام نمی‌پذیرد یک رئیسی را که بر خلاف قوانین اسلام عمل بکند. لشکر اسلام نمی‌پذیرد یک کسی را که در رأس باشد و عمل به اسلام نکند. نمی‌پذیرد یک اداره‌ای را که احکام اسلام در آن جاری نباشد.»
آنچه امروز با شکل‌گیری یک مجلس انقلابی و در تراز اندیشه‌های امام (ره) انتظار از آن می‌رود این است که تحقق بخش نگاه امام به حوزه اقتصاد که در حال حاضر بزرگ‌ترین چالش نظام به نظر می‌رسد، باشد. تدوین قوانین درست و از بین برنده بی عدالتی و تبعیض‌ها، وزن دادن به تفکرات انقلابی در حوزه اقتصاد و کنار گذاشتن نگاه‌های لیبرالی و نظارت دقیق بر عملکرد اقتصادی دولتمردان از موادی است که از این مجلس انتظار می‌رود. اگر این اتفاق افتاد آن وقت است که می‌توانیم بگوییم مجلس یازدهم بر مدار اندیشه امام (ره) حرکت می‌کند و داعیه‌دار راهی است که امام راحل و رهبری انقلاب آن را ترسیم کرده‌اند.
اکنون با گذشت همه این سال‌ها بر کسی پوشیده نیست که اندیشه و مکتب امام (ره)، زنده است و برای همه مسائل امروز جهان اسلام و به‌ویژه کشور خودمان تدابیر و راهکارهای سازنده‌ای ارائه کرده است وهر روز با روشن شدن زوایای پنهان مانده این اندیشه و مکتب که امام عزیز برای ما به یادگار نهاده، ما را به این واقعیت رهنمون می‌کند که مراجعه به مکتب و اندیشه امام، حلال همه مشکلات امروز و بلکه فردای ما خواهد بود. به عنوان یک نمونه عینی آنچه امروز ما در حوزه اقتصاد با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم اگر متولیان امر مبنا را اندیشه امام (ره) و در استمرار آن، اندیشه رهبری معظم انقلاب که ادامه دهنده همان راه امامند، قرار می‌دادند، قطعاً شرایطی را که امروز در آن هستیم تجربه نمی‌کردیم و از بسیاری از مسائلی که امروز ما را گرفتار کرده است، نجات می‌یافتیم. اما نگاه امام (ره) به حوزه اقتصاد چگونه بود و چرا ما در عین تأکیدات هزاران باره رهبری انقلاب پس از امام، بعضاً از کنار آن به راحتی گذشتیم.
تقویت خودباوری و نگاه به ظرفیت‌های درونی
خودباوری مفهوم بسیار مهمی در اندیشه امام (ره) است که مبنای حرکت و انقلاب علیه ظلم و جور و ایجاد نظام سیاسی اسلامی می‌گردد. می‌توان گفت خودباوری زمینه عینیت یافتن عرفان امام (ره) در حوزه سیاست است، یعنی حضرت امام (ره) مبتنی بر مقامات عرفانی که داشتند، طرد همه قدرت‌های مادی و توکل و اعتماد به خدا را زمینه احیای خود و تکیه به خویشتن قرار دادند و مردم ایران را به این راه دعوت کردند. مردم ایران در پناه توکل و ایمان حضرت امام (ره) به کمک الهی، خود را یافتند و به خودباوری رسیدند. امام خمینی (ره) بالاترین صدمه مردم ایران از قدرت‌های خارجی را گرفتن استقلال شخصیتی ایرانیان می‌دانند و آن را نه یک امر اتفاقی، بلکه «یک مسئله برنامه ریزی شده‌ای که شخصیت را بگیرند از این کشور» می‌دانستند. بنابراین ایشان تأکید زیادی بر خودباوری و اعتماد به نفس داشتند و راه نجات کشور را در این موضوع می‌دیدند. بنابراین می‌فرمایند: «عمده این است که ما باور کنیم که خودمان می‌توانیم. اول هر چیزی، این باور است که می‌توانیم این کار را انجام بدهیم. وقتی این باور آمد، اراده می‌کنیم. وقتی این اراده در یک ملتی پیدا شد، همه به کار می‌ایستند، دنبال کار می‌روند. در هر صورت، این باور را باید از گوش [و] مغز خودمان بیرون کنیم و کسانی که گوینده هستند، کسانی که نویسنده هستند، کسانی که فرض کنید در ادارات هستند و اطلاعات دارند، این مطلب را به مردم بباورانند.»
خودباوری و اعتماد به نفس در زمینه اقتصادی منجر به اقتصاد تولیدمحور شده و فعالیت‌های دلالی‌گری و واسطه‌گری اقتصادی را که ارزش راهبردی در اقتصاد ندارند، از رونق می‌اندازد. از سوی دیگر خودباوری در اقتصاد و حرکت به‌سوی یک اقتصاد تولیدمحور، رابطه نزدیک‌تری با لحاظ کردن معنویت در اقتصاد دارد، به عبارتی یکی از نمودهای معنویت در اقتصاد را می‌توان محوریت تولید دانست، چرا که یکی از ابعاد معنوی اقتصاد، تقویت و شکوفاسازی ظرفیت‌های روحانی انسان است که همانا در امر تولید نمود می‌یابد، یعنی اقتصادی که زمینه تولید، آفرینش و خلق کالا را فراهم می‌کند، معنویت و روحانی‌تر است از اقتصادی که زمینه دلالی‌گری، واسطه‌گری و رشد بخش خدمات را فراهم می‌سازد. ابداع، ابتکار و آفرینش که ویژگی‌های وجودی انسان هستند، منجر به تولید کالا و محصول می‌شود و یک اقتصاد تولیدمحور، زمینه اشتغال و رفاه دیگران را فراهم می‌سازد و از این رو به رشد معنویت کمک می‌کند.
حمایت از محرومان و برقراری عدالت اقتصادی- اجتماعی
خودباوری، تعاون وهمکاری اجتماعی هرچند عوامل مبنایی برای تحرک‌بخشیدن به جامعه و هدایت آنان به سوی مشارکت اجتماعی و اقتصادی در کشور است، اما در کنار آن باید سیاست‌های مبارزه با فقر مطلق را جدی گرفت. حمایت از کم‌بهره‌ترین افراد جامعه که در مکتب امام (ره) از آنان به محرومان یاد می‌شود، در هر نظام اقتصادی یک اصل محسوب می‌شود و امام راحل بر این موضوع تأکید زیادی داشتند.
در واقع امام (ره) راه یافتن مستضعفین و محرومان به حکومت را از نعمات الهی می‌دانند و می‌فرمایند: امروز خاصیت حکومت محرومین این است که خوف به دل‌شان راه نمی‌دهند. امریکا از آن طرف دریاها نشسته و فرمان می‌دهد بر حکومت‌های قلدری، همه فرمان می برند، حکومت ایران که حکومت مستضعفین است هیچ اعتنا به او نمی‌کند.
بر این اساس ایشان همواره بر رسیدگی به محرومان و مستضعفین تأکید داشته و در فرازی می‌فرمایند: «از همه کسانی که این ملت با زحمت خودش آن‌ها را به مقامی رسانده است می‌خواهم که تمام توان خودشان را برای خدمت [به]این مستضعفین و خدمت [به]این بیغوله‌نشین‌های بیچاره و خدمت به این زاغه‌نشینان صرف کنند.... همه همفکر و هم صدا قیام کنید و برای این مستضعفین و برای این ملت که به همه ما و به همه شما منت دارد و حق دارد، برای آن‌ها خدمت کنید.»
بنابراین از نگاه امام (ره)، محوریت عدالت و ضرورت ایجاد فرصت برابر برای همه آحاد مردم در آینده و سرنوشت کشور تأثیر بسزایی دارد و زمینه‌ساز توسعه و پیشرفت اقتصاد در همه ابعاد، از جمله تولید، صنعت، علم و فناوری می‌شود..
ضرورت قاطعیت و قانونمداری در مبارزه با فساد
از موضوعات کلان در اندیشه امام (ره) که در حوزه اقتصاد هم نمود دارد، قاطعیت و شجاعت ایشان در مبارزه با فساد و قانون‌شکنی به‌معنای اعم آن بود. اساساً هدف و غرض اصلی از تشکیل حکومت در دیدگاه حضرت امام (ره) «جریان یافتن احکام اسلامی در همه بخش‌ها» است و ایشان وقتی از ضرورت رعایت قانون سخن می‌گویند، قانون در جمهوری اسلامی را مساوی با احکام الهی می‌دانند. بنابراین در فضای بعد از انقلاب که آشفتگی و بی‌نظمی زیادی وجود داشت، ایشان مکرراً بر ضرورت رعایت قانون تأکید کرده و البته در رعایت قانون، وظیفه مسئولان و کسانی را که در رأس حکومت هستند، بسیار مهم‌تر از مردم می‌دانستند. نکته مهم اینکه آن پیر وارسته خودسازی را مقدمه و ضرورت رعایت قانون در حکومت اسلامی می‌دانند و در این‌باره می‌فرمایند: «وظیفۀ ما این است که هر کدام‌مان، در هر جا که هستیم و در حدی که هستیم، ما جدیت کنیم که قوانین اسلام را از خودمان شروع کنیم. اگر چنانچه ما خودمان خودمان را اصلاح نکنیم و قوانین اسلام را در خودمان اجرا نکنیم، نمی‌توانیم یک حکومت اسلامی تشکیل بدهیم. اگر آن کسی که در رأس حکومت است، مثلِ مثلاً رئیس جمهور یا نخست وزیر، اگر خودش اصلاح نکند خودش را و اگر خودش تابع قوانین اسلام نباشد، قوانین اسلام را در مملکت وجود خودش اجرا نکند، این نمی‌تواند حکومت اسلامی باشد و حاکم اسلام باشد.... اسلام نمی‌پذیرد یک رئیسی را که بر خلاف قوانین اسلام عمل بکند. لشکر اسلام نمی‌پذیرد یک کسی را که در رأس باشد و عمل به اسلام نکند. نمی‌پذیرد یک اداره‌ای را که احکام اسلام در آن جاری نباشد.»
آنچه امروز با شکل‌گیری یک مجلس انقلابی و در تراز اندیشه‌های امام (ره) انتظار از آن می‌رود این است که تحقق بخش نگاه امام به حوزه اقتصاد که در حال حاضر بزرگ‌ترین چالش نظام به نظر می‌رسد، باشد. تدوین قوانین درست و از بین برنده بی عدالتی و تبعیض‌ها، وزن دادن به تفکرات انقلابی در حوزه اقتصاد و کنار گذاشتن نگاه‌های لیبرالی و نظارت دقیق بر عملکرد اقتصادی دولتمردان از موادی است که از این مجلس انتظار می‌رود. اگر این اتفاق افتاد آن وقت است که می‌توانیم بگوییم مجلس یازدهم بر مدار اندیشه امام (ره) حرکت می‌کند و داعیه‌دار راهی است که امام راحل و رهبری انقلاب آن را ترسیم کرده‌اند.
