دولت موقت تلاش زیادی برای تشکیل و تصدی سپاه پاسداران داشت تا به‌این نحو، کمیته‌های انقلاب اسلامی را که مانعی در برابر خود می‌دانست به تسلط خود درآورد.
شهدای ایران: دوم اردیبهشت ماه سالروز تاسیس رسمی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. دغدغه تشکیل سپاه از ابتدای پیروزی انقلاب وجود داشت و به شکل‌گیری چند گروه با نام و کارکرد سپاه منجر شد.
چهار گروه در شکل‌گیری رسمی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نقش داشتند که یکی از آن گروه‌ها وابسته به دولت موقت و زیرنظر ابراهیم یزدی معاون نخست‌وزیر بود.
چه گروه‌هایی مخالف تشکیل سپاه بودند؟
البته تشکیل سپاه، مخالفانی هم داشت که برجسته‌ترین آن‌ها سازمان مجاهدین خلق و چریک‌های فدایی خلق بود. این دو گروه همزمان به دنبال انحلال ارتش هم بودند.
هدف این‌ها از عدم شکل‌گیری ارتش و سپاه، به دست گرفتن قدرت نظامی در کشور بود؛ چراکه سازمان مجاهدین خلق با مشی سیاسی و نظامی فعالیت گسترده‌ای را برای گسترش و جذب نیرو در سراسر کشور آغاز کرده بود که تا آن زمان بیش از 5 هزار نفر مرد و زن عضو سازمان شده و مشغول فراگیری طرز کار با انواع سلاح‌ها و چاپ و بخش جزوات و نشریات سازمان بودند.
پس از اعلام خبر تشکیل سپاه، رجوی به سرعت تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را با عنوان گارد ملی مورد حمله قرار داد و آن را با "حرس القومی" که در برخی کشورهای عربی برای شکار انقلابیون تشکیل شده است، مقایسه کرد.
او با اعلام خطر نسبت به اینکه نظام ممکن است با اتکا به تشکیلات سپاه، گروه‌ها را خلع سلاح کند، به طور تلویحی تهدید به جنگ مسلحانه کرد. رجوی مشروع دانستن دولت بازرگان را هم منوط به انحلال ارتش دانست و گفت: «انقلاب با انحلال ارتش باید شروع شود والا صحبت از انقلاب نکنید.»
دولت موقت؛ پیشگام در تاسیس سپاه
گروه نظامی وابسته به دولت موقت که مقر آن در سلطنت‌آباد، تقریباً همزمان با دیگر گروه‌ها اقدام به تاسیس سپاه کرد؛ اما این گروه چون وابسته به دولت موقت، از قدرت بیشتری برخوردار بود.
اولین بار در روز دوم اسفند ماه سال 57 و 10 روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سخنگوی دولت موقت از شکل‌گیری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خبر داد. او اعلام کرد که "براساس تصمیم هیات دولت، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایجاد خواهد شد. آیین‌نامه آن تهیه شده و در دست مطالعه است و تا چند روز دیگر، پس از تصویب، اعلام خواهد شد و گارد ملی به وجود خواهد آمد تا برادرانی که در انقلاب شرکت داشتند در این تشکیلات جدید و با انضباط لازم و لباس مخصوص به پاسداری ادامه دهند."
همانطور که گفته شد، این سخنان در حالی بیان شد که سپاه پاسداران توسط گرایش‌های مختلف انقلابی – مذهبی و خارج از کنترل دولت موقت در حال شکل گرفتن بود و تا حدی هم فعالیت خود را شروع کرده بود. از جمله اینکه در همان روز اطلاعیه‌ای با امضای ستاد مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (پاسا) خطاب به کلیه پاسداران انقلاب اسلامی مستقر در مساجد، اماکن دولتی، پادگان‌ها، کاخ ها و مراکز حساس منتشر شد.
ابراهیم یزدی معاون نخست‌وزیر از سوی بازرگان مامور تشکیل دولت موقت شد. او در گردهمایی‌ای که در روز 5 اسفند برای شور و انتخاب اعضای سپاه تشکیل شد، در جمع نمایندگان کمیته‌های محلی از نقاط مختلف شهر تهران اظهار داشت: «وظایف عمده سپاه پاسدار عبارت است از حفظ انضباط در شهرها و در صفوف مردم و جلوگیری از تحریک و توطئه؛ حفظ انضباط شهرها و روستاها؛ جلوگیری از خرابکاری در موسسه‌های دولتی و ملی و مراکز عمومی و سفارتخانه‌ها؛ جلوگیری از رسوخ عناصر فرصت‌طلب و ضدانقلابی در داخل صفوف مردم؛ بازرسی و زیرنظر داشتن این وسایل برای جلوگیری از هرگونه توطئه و تخریب از طرف ضدانقلاب و بالاخره اجرای دستورات دولت موقت انقلاب اسلامی و اجرای احکام دادگاه‌های فوق‌العاده اسلامی.»
او همچنین گفت: «این سپاه وظیفه دارد که در مواقع ضروری به مقام‌های قضایی و انتظامی یاری دهد. این سپاه تشکیلات وسیعی نخواهد داشت. سپاه پاسدار انقلاب یک شورای مرکزی هماهنگی دارد و یک ستاد فرماندهی که در راس آن یک فرمانده کل قرار می‌گیرد.»
ابراهیم یزدی معاون نخست وزیر از سوی مهندس بازرگان مامور به تشکیل سپاه زیرنظر دولت موقت شده بود
انگیزه دولت موقت از تشکیل سپاه
دولت موقت که از استقلال عمل کمیته‌های انقلابی دل خوشی نداشت و نیز به علت فروپاشی قوای انتظامی و نظامی، فاقد ابزار لازم برای اعمال حاکمیت بر کشور بود، درصدد برآمد تا نیروی مسلح در چارچوب نظریه "گارد ملی" به وجود آورد؛ به همین منظور حجت الاسلام حسن لاهوتی حکمی از امام برای تشکیل این نیرو دریافت کرد و دولت موقت هم ابراهیم یزدی را به عنوان وزیر در امور انقلاب، مامور کرد که با آقای لاهوتی همکاری کند و آن‌ها با جلب همکاری عده‌ای از اعضای اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایران در آمریکا و کانادا که از گذشته با یزدی مرتبط بودند، ساختمان ساواک را در خیابان سلطنت‌آباد مقر خود قرار دادند.
بازرگان در روز 5 فروردین در خصوص روابط کمیته‌ها و دولت موقت گفت: «... از طرف دیگر، پدیده دیگر ملت است که دست و پا درآورده و به راه افتاده است. ملت کمیته‌ها درست کرده و کمیته‌ها در کار دولت هم دخالت می‌کنند.»
اختلافات کمیته‌ها با دولت موقت به حدی بود که کریم سنجابی با همین ادعا از وزارت امور خارجه استعفا داد. دولت موقت تلاش داشت با تشکیل سپاه به عنوان گارد ملی، وظایف کمیته‌ها را به سپاه تحت تسلط خود محول و در نتیجه کمیته‌های انقلاب اسلامی را حذف کند.
امیرانتظام سخنگوی دولت در مصاحبه‌ای با مطبوعات در مورد نقش کمیته‌ها گفت: «واقعیت هایی وجود دارد که ما هم از آن‌ها بی‌اطلاع نیستیم. این کمیته‌ها در بسیاری جهات و جاها خدمات ارزنده‌ای انجام داده‌اند، ولی گاهی هم چون دستوری از کمیته مرکزی انقلاب نمی‌گیرند، موجب اختلافاتی می‌شوند... دولت این مشکل را می‌داند و به طور جدی در فکر چاره‌اندیشی است و تشکیل سپاه پاسداران انقلابی رافع این مشکل خواهد بود... مسلم بدانید که با تمرکز سربازان پاسدار انقلاب، این مشکلات حل خواهد شد.»
چند روز بعد هم ابراهیم یزدی معاون نخست وزیر در خصوص سازماندهی کمیته و پاسداران انقلاب گفت: «بتدریج ماموران انتظامی یا مسلحین این کمیته‌ها که شناسایی و مورد تایید هستند، به عضویت سپاه پاسداران انقلاب درآیند و انتظامات شهر را به عهده گیرند.»
جواد منصوری و عباس آقازمانی (ابوشریف) اولین فرماندهان سپاه بودند که حکم خود را از شورای انقلاب دریافت کردند.
جواد منصوری فرمانده و ابوشریف مسئول عملیات و قائم مقام فرماندهی بود
تشکیل رسمی سپاه زیرنظر شورای انقلاب
در روز 26 فروردین سال 58 اولین بیانیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مطبوعات منتشر شد. در این بیانیه اشاره نشده بود که سپاه زیرنظر کدام نهاد قرار دارد.
دو روز بعد سپاه در سومین بیانیه خود تاکید کرد که فقط و مستقیماً زیر نظارت شورای انقلاب قرار دارد. این بیانیه نشان داد که سپاه زیرنظر دولت موقت قرار ندارد.
در نهایت در روز دوم اردیبهشت 58 با توافق شورای انقلاب و نظر مثبت امام خمینی، جمعی از بنیانگذاران چند سپاه موجود با این هدف که سپاه در نهایت یک نیروی مستقل از ارتش و دولت و زیرنظر شورای انقلاب خواهد بود، پیش‌نویس احکام اعضای شورای فرماندهی سپاه پاسداران را تهیه کردند.
براساس این احکام، جواد منصوری به سمت فرمانده و عضو شورای فرماندهی، یوسف کلاهدوز به سمت مسئول آموزش و عضو شورای فرماندهی، عباس زمانی (ابوشریف) به سمت مسئول واحد عملیات و عضو شورای فرماندهی، علی محمد بشارتی به سمت مسئول اطلاعات و تحقیقات و عضو شورای فرماندهی، سیداسماعیل داودی به سمت مسئول اداری و مالی، محسن رفیق دوست مسئول تدارکات، مرتضی الویری مسئول روابط عمومی و یوسف فروتن نیز به سمت معاون روابط عمومی منصوب شدند.
