به گزارش شهدای ایران؛ در حوادثی نظیر وقایع فتنه 88، شهادت آمرین به معروف و تحرکات خونینی که توسط ضد انقلاب در شهرهای داخلی اتفاق افتاد، یکی از موضوعاتی که در میان افکار عمومی و رسانه‌ها مطرح می‌شود، بحث احراز شهادت و نگاه قانونی به تشکیل یا عدم تشکیل پرونده این شهدا در بنیاد شهید است. هنوز عموم مردم به وضوح نمی‌دانند، قربانیان چه حوادثی قانونا شهید نامیده می‌شوند. آشوب‌های پاییز 98 توسط اشرار نیز از جمله همین وقایع است که موضوع احراز شهادت قربانیان آن نیاز به دانستن بندهای مختلف قوانین احراز شهادت است.

وقایع فتنه سال 88 که 10 سال پیش اتفاق افتاد نیز به لحاظ ماهیتی شباهت‌های بسیاری با آشوب‌های اخیر داشت. در جریان مقابله با فتنه 88 نیز شهدای بسیاری قربانی دشمنی اغتشاشگران شدند. هفت سال پیش بنیاد شهید و امور ایثارگران برای نخستین‌بار آماری از شهدای مبارزه با فتنه 88 ارائه داد. این لیست 23 نفره شامل شهدای غیرنظامی بودند که تا نهم دی‌ماه سال 88 یعنی طی هشت ماه بعد از انتخابات ریاست جمهوری دهم، قربانی آشوبگران در تهران شدند که البته طی 7 سال گذشته تعدادی دیگر به این اسامی اضافه شدند؛ زیرا برخی از جانبازان این معرکه نیز تا کنون به‌شهادت رسیده‌اند. طبق اعلام بنیاد شهید و امور ایثارگران؛ صورت سانحه نیروی انتظامی از واقعه اغتشاش، گزارش وزارت اطلاعات و گزارش پزشکی قانونی در مورد نحوه فوت و نوع کالیبر سلاح ضارب یا ضاربان نشان‌دهنده قربانی شدن افراد توسط عوامل آشوبگر است.

در آبان ماه 98 هم عده‌ای در اعتراضات به آشوب کشیده شده اشرار جان باختند. با اعلام غیرمنتظره تصمیم دولت در شب 25 آبان‌ماه 1398 مردم ایران با شوک بزرگی مواجه شدند و برخی در اعتراض به این تصمیم دولت به خیابان‌ها آمدند. اما از همان ساعات اولیه این اعتراضات با نفوذ اشرار به آشوب کشیده شد. اغتشاش توسط اشرار فرصت‌طلب بسیاری را مجروح و عده‌ای را قربانی این دشمنی کرد. برخی از کسانی که در این آشوب‌ها به شهادت رسیدند، حافظان امنیت کشور بودند. در این میان نام پاسدار شهید مرتضی ابراهیمی، بسیجی شهید مصطفی رضایی، سرگرد شهید ایرج جواهری، سروان شهید رضا صیادی و بسیجی شهید مجید شیخی آشناتر از سایر شهدا در ذهن‌ها ماندگار شد. این بار به شهدای این کارزار لقب شهدای مدافع امنیت داده شد.

قانون در مورد نحوه احراز شهادت این افراد چه تصمیم گیری می‌کند؟ به غیر از صورت سانحه نیروی انتظامی، گزارش وزارت اطلاعات و گزارش پزشکی قانونی در مورد نحوه فوت و نوع کالیبر سلاح ضاربان که مدارک اولیه برای تشکیل پرونده جهت احراز شهادت قربانیان است، توجه به قوانین تصویب شده در مورد مصداق شهید نیز مدنظر قرار می‌گیرد.

از آنجایی که احکام قانونی بر اساس برخی واژگان تعریف می‌شود، ابتدا می‌بایست به تعریف قانونی این واژگان پرداخت. بر اساس بند 2، 27، 28 و 29 ماده یک آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری(مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر) که با پیشنهاد وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و همکاری بنیاد شهید و امور ایثارگران و ستاد کل نیروهای مسلح در سال 93 به تصویب هیات وزیران دولت رسید، اصطلاحات زیر اینگونه تعریف شده‌اند:

2ـ در حکم شهید: کسی که از نظر مأموریت، وظایف و اهداف تعیین شده همانند شهید است، ولی از لحاظ شرایط وقوع یا محل شهادت متفاوت می‌باشد.

27ـ اشرار: کسانی که به علت سابقه در تجاوز به حقوق عمومی و انجام اعمال تبهکارانه به این عنوان شناخته می‌شوند.

28ـ گروهک‌ها و افراد ضد انقلاب: گروه‌ها و افرادی که براساس حکم قانون یا مراجع قانونی به این عنوان شناخته می‌شوند.

29ـ تبهکاران: کسانی که به صورت سازمان یافته به ایجاد ناامنی و فساد و خرابکاری مبادرت ورزیده و امنیت اجتماعی، اقتصادی و عمومی را به مخاطره می‌اندازند.

بر اساس بند 8،7،5 و 14 ماده دو آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید در مورد افراد و کارکنانی که شهید محسوب می‌شوند، نیروهای مسلح، وزارت اطلاعات و بسیجیانی که حین عملیات در درگیری با اشرار و ضد انقلاب کشته می‌شوند، شهید محسوب می‌شوند.بندهای ذکر شده آیین نامه احراز مصادیق شهید به شرح زیر است:
5 ـ کارکنان نیروهای مسلح و وزارت اطلاعات که در حین ماموریت مبارزه با گروه‌های معارض توسط آنان کشته می‌شوند.

7ـ کارکنان نیروهای مسلح و وزارت اطلاعات که در حین تعقیب و مراقبت گروه‌های معارض و یا دشمن توسط آنان کشته می‌شوند.

8 ـ کارکنان نیروهای مسلح و وزارت اطلاعات که به سبب خدمت یا عضویت در آن دستگاه‌ها توسط دشمن و گروه‌های معارض کشته می‌شوند.

14ـ نیروهای بسیجی که براساس قانون حمایت قضایی از بسیج ـ مصوب 1371ـ هنگام برخورد با جرایم مشهود در حین انجام وظیفه یا به سبب آن توسط مرتکبان جرایم مشهود کشته می‌شوند.

برخی از افراد در آشوب‌های اخیر نه در درگیری با اشرار بودند و نه در صف حمایت از آنان قرار داشتند اما به جهت گسترش فضای آشوب در این درگیری‌ها کشته شده‌اند. تکلیف پرونده احراز شهادت این افراد چه‌خواهد شد؟ چند روز پیش علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در مورد نحوه مدیریت وضعیت جانباختگان و مصدومین حوادث اخیر گزارشی خدمت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی تقدیم کرده و از ایشان کسب تکلیف کرد.

گزارش ارسالی بر اساس دستوری که بلافاصله پس از رخدادهای اخیر از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به دبیر شورای عالی امنیت ملی برای بررسی دقیق ریشه‌ها، عوامل و دلایل بروز ناآرامی‌ها و همچنین رسیدگی سریع به وضعیت جانباختگان و خانواده‌های آنان ابلاغ شد، تهیه و ارائه شد. در این گزارش پیشنهاد شد که بر اساس چارچوب‌های قانونی موجود، شهروندان عادی که بدون داشتن هیچگونه نقشی در اعتراضات و اغتشاش‌های اخیر و در میانه درگیری‌ها جان باخته‌اند در «حکم شهید» محسوب شده و خانواده‌های آنان تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار بگیرند‌. رهبر معظم انقلاب هم با این پیشنهاد موافقت کردند.

در آیین‌نامه تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری(مفقودالاثر، جانباز، آزاده و اسیر) نیز بر اساس بند 18 ماده 3 ، «افرادی که در حین درگیری بین نیروهای مسلح و دشمن یا گروه‌های معارض کشته می‌شوند.» در حکم شهید محسوب می‌شوند. و طبق تبصره این بند از آیین نامه، پذیرش شهادت اینگونه افراد، منوط به تایید صلاحیت‌های امنیتی توسط وزارت اطلاعات و تایید وقوع حادثه برای افراد، شورای تامین استان است.

بعد از موافقت رهبر معظم انقلاب بنیاد شهید و امور ایثارگران نیز در این زمینه بیانیه‌ای صادر کرد. بنیاد شهید در این بیانیه با شرح ماده قانونی آیین نامه، آمادگی خود را برای خدمت رسانی به خانواده‌های شهدا اعلام داشته است. در بیانیه بنیاد شهید و امور ایثارگران آمده است:

بنیاد شهید و امور ایثارگران در پی موافقت مقام معظم رهبری با پیشنهاد دبیر شورای عالی امنیت ملی برای «در حکم شهید» محسوب شدن «شهروندان عادی که بدون داشتن هیچ‌گونه نقشی در اعتراضات و اغتشاش‌های اخیر و در میان درگیری‌ها جان باخته‌اند» بر اساس چارچوب‌های قانونی، آمادگی خود را برای ایفای وظایف قانونی اعلام می‌نماید و این شهروندان بر اساس رهنمود مقام معظم رهبری و قانون در حکم شهید هستند.

بر اساس ماده 8 آیین‌نامه «تعیین و احراز مصادیق عملی شهید، در حکم شهید و سایر مصادیق ایثارگری» مصوبه 1393/3/10 هیات وزیران «مرجع پذیرش و تطبیق مصادیق شهید و در حکم شهید با مفاد این آیین‌نامه بر اساس اعلام کمیسیون‌های تشخیص و کمیسیون‌های احراز و تجدیدنظر در قوانین استخدامی نیروهای مسلح و وزارت اطلاعات، بنیاد(شهید و امور ایثارگران) می‌باشد.» ضمن اینکه بر اساس بند 18 ماده 3 این آیین‌نامه «افرادی که در حین درگیری بین نیروهای مسلح و دشمن یا گروه‌های معارض کشته می‌شوند.» در حکم شهید محسوب می‌شوند و البته مطابق تبصره این بند «پذیرش شهادت اینگونه افراد، منوط به تأیید صلاحیت‌های امنیتی توسط وزارت اطلاعات و تأیید وقوع حادثه برای افراد، شورای تأمین استان می‌باشد.» بدین ترتیب بنیاد شهید و امور ایثارگران آمادگی دارد به پرونده افرادی که بنا به تشخیص نهادهای مذکور شرایط لازم را دارا باشند رسیدگی و نسبت به احراز مصادیق ایثارگری اقدام کند.

در نهایت با توجه به نگرانی خانواده این شهدا در مورد نحوه احراز شهادت عزیزانشان، تعجیل دستگاه‌های مسئول و نهادهای امنیتی برای تکمیل پرونده قربانیان قزعا یکی از مطالبات اصلی خانواده‌های ایثارگر است.

منبع:تسنیم