عضو کمیسیون اداره اسرای جنگی گفت: پس از تبادل اسرا، کامیونی که از تنگه تبادل اسرا عبور می‌کرد، بر روی یک مین رفت و منفجر شد، پس از بررسی متوجه شدیم که این تنگه مملوء از مین‌های ضد تانک بوده است. تبادل اسرا یک معجزه بود، زیرا چندین اتوبوس از این مسیر رفت و آمد کردند، اما اتفاقی رخ نداد.
به گزارش شهدای ایران، اسارت در هر جنگ و مخاصمه‌‌ای امر طبیعی است، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز از این امر مستثنی نبود. در طول هشت سال جنگ عراق علیه ایران، حدود 68 هزار نفر از نیروهای عراقی توسط رزمندگان ایرانی به اسارت درآمدند و 45 هزار نفر نیز از نیروهای ما به اسارت رژیم بعث درآمدند.
شاید کمتر به این موضوع اشاره شده باشد که ما پیش از آغاز رسمی جنگ، از نیروهای متجاوز بعثی اسیر گرفتیم، چون نیروهای رژیم بعثی پیش از اعلان جنگ علیه کشورمان به خاک میهن ما تجاوز کرده بودند.
با توجه به اینکه نیروهای ایرانی قبل از شروع جنگ تجربه نگهداری از اسرای جنگی را نداشتند؛ لذا به فرمان امام خمینی(ره) و شورای عالی دفاع «کمیسیون اسرای عراقی» در سال 61 تشکیل شد.
به مناسبت سالروز بازگشت آزادگان به میهن با «اصغر عزیزی» عضو کمیسیون اداره اسرای جنگی و «حسین فروتن‌نژاد» مدیر اسبق کمیسیون اسرا و مفقودین جنگ تحمیلی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید:
دفاع پرس: خودتان را معرفی کنید؟
عزیزی: سال 42 به استخدام ارتش درآمدم، در سال 61 نیز به عضویت کمیسیون اداره اسرای جنگی درآمدم. سال 82 بعد از 40 سال بازنشسته شدم که 10 سال آن تمدید خدمت بنا به دستور فرماندهی کل ارتش و بنا به درخواست ریاست کمیسیون اسرای وقت بود.
دفاع پرس: اسرای جنگی در چند مرحله مبادله شدند؟
عزیزی: تبادل اسرا از 15 خرداد 60 شروع شد و در 15 اردیبهشت 82 به اتمام رسید. اسرای جنگ تحمیلی در 118 مرحله تبادل شدند. در تمام تبادلات صورت گرفته اعم از تهران، ترکیه و خسروی حضور داشتم. در اولین مرحله از تبادل، 30 نفر از مجروحین و پیرمردها مبادله شدند. رژیم بعث در تمام تبادلات از تبلیغات بهره جست.
در سال 64 جمهوری اسلامی جهت این که عراق را در وضعیت اخلاقی قرار دهد، پیشنهاد داد تا سال 64 اسرا با خانواده‌هایشان دیدار کنند اما این اتفاق تنها از سوی ایران صورت گرفت. در این موضوع نیز بدعهدی رژیم بعث نمایان است.
دفاع پرس: در خصوص تبادل گسترده اسرا در سال 69 برایمان تعریف کنید.
عزیزی: پس از قبول قطع نامه 598، زمانی برای تبادل اسرا انتخاب شد اما با کارشکنی صدام این امر صورت نگرفت. براساس مذاکرات کتبی میان ریاست جمهوری وقت (مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی) با صدام و همچنین مذاکرات وزارت خارجه و کمیسیون اسرا در تهران، ژنو و نیویورک با نمایندگان رژیم بعث، سرانجام قرار شد که در تاریخ 24 مرداد 69 تبادل اسرا براساس شروط ایران صورت گیرد.
کمیسیون اسرا چند ماه بعد از اتمام جنگ تحمیلی، هیاتی متشکل از نمایندگان سپاه، ارتش، نیروهوایی، نیرو دریایی و ... تشکیل داد تا نقشه راه تا تحویل اسرا ترسیم شود. این هیات باید از نقشه راه تا خدمات به اسرا را در نظر می‌گرفت. در نهایت یک لیست تهیه شد. طبق برنامه‌های صورت گرفته اسرا از اردوگاه تا مرز باید در چهار مکان اعم از قدس 1 (پادگان حشمتیه)، قدس 2 (کرخه نور)، قدس 3 (پادگان سرپل ذهاب) و قدس 4 (مرز خسروی) توقف می‌کردند.
از آنجایی که در تبادل اسرا حدود 2 سال وقفه افتاد، این نقشه راه تغییراتی کرد و مکان‌هایی که برای نگه داری اسرا تعبیه شد بود، بازسازی شد.
در روز 26 شهریور 69، یک گروه از جمله نمایندگان کمیته بین المللی صلیب سرخ، جمعی از اعضای کمیسیون اسرا، کمیته بهداشت، مسوول حفاظت دژبان و ... جهت تبادل اسرا به قصر شیرین رفتند. هوا به شدت گرم بود. مسوولیت من این بود که به تعداد آزاده‌هایی که وارد کشور می‌شد، اسیر عراقی تحویل می‌دادم.
روند حضور یک اسیر از اردوگاه تا نقطه مرزی طوری برنامه ریزی شده بود که تا حدود ساعت 12 ظهر روز تبادل، طول می‌کشید. البته این امر به دلایلی صورت می‌گرفت. ابتدا اینکه هیچ خلاء پیش نیاید تا شاهد یک اتفاق ثانویه باشیم. از سوی دیگر تبادل اسرا به صورت پیوسته در جریان باشد.
در نخستین روز تبادل بزرگ، مقامات عراقی به همراه نیروهای سازمان ملل و نمایندگان کمیته بین المللی صلیب سرخ در پل خیرناصرخان منتظر ما بودند. من خطاب به یکی از فرماندهان بعثی گفتم: «در جغرافیای قدیمی مرز ایران و عراق خسروی نشان داده شده است اما شما همچنان در خاک کشور ما هستید.»
در روز دوم تبادل اسرا، من به یکی از همکارانم به نام مجید شاه حسینی گفتم که نیروها مشغول انجام وظایف خودشان هستند، در این مدت من و شما به مرز خسروی برویم و بازدیدی داشته باشیم. زمانی که به خسروی رسیدیم، متوجه شدیم که عراقی‌ها شبانه به پشت خط صفر مرزی بازگشته‌اند.
تبادل‌های بعدی در مرز خسروی صورت گرفت. البته وضعیت جاده و محیط مشکلاتی داشت که سعی کردیم در اسرع وقت آن را اصلاح کنیم. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات آن منطقه، مین‌های خنثی نشده بود. به سرعت مسیر رفت و آمد پاک سازی و مرمت شد. به آزادگان نیز سفارش کردیم که بدون برنامه ریزی کاری انجام ندهند.
در نهایت یک تنگه برای عبور و مرور انتخاب شد. سه گروه از اسرا از این تنگه جهت مبادله عبور کردند. پس از تبادل اسرا، کامیونی که از تنگه تبادل اسرا عبور می‌کرد، بر روی یک مین رفت و منفجر شد؛ پس از بررسی متوجه شدیم که این تنگه مملوء از مین‌های ضد تانک بوده است. تبادل اسرا یک معجزه بود؛ زیرا چندین اتوبوس از این مسیر رفت و آمد کردند، اما اتفاقی رخ نداد.
شاید کمتر به این موضوع اشاره شده باشد که ما پیش از آغاز رسمی جنگ، از نیروهای متجاوز بعثی اسیر گرفتیم، چون نیروهای رژیم بعثی پیش از اعلان جنگ علیه کشورمان به خاک میهن ما تجاوز کرده بودند.
با توجه به اینکه نیروهای ایرانی قبل از شروع جنگ تجربه نگهداری از اسرای جنگی را نداشتند؛ لذا به فرمان امام خمینی(ره) و شورای عالی دفاع «کمیسیون اسرای عراقی» در سال 61 تشکیل شد.
به مناسبت سالروز بازگشت آزادگان به میهن با «اصغر عزیزی» عضو کمیسیون اداره اسرای جنگی و «حسین فروتن‌نژاد» مدیر اسبق کمیسیون اسرا و مفقودین جنگ تحمیلی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید:
دفاع پرس: خودتان را معرفی کنید؟
عزیزی: سال 42 به استخدام ارتش درآمدم، در سال 61 نیز به عضویت کمیسیون اداره اسرای جنگی درآمدم. سال 82 بعد از 40 سال بازنشسته شدم که 10 سال آن تمدید خدمت بنا به دستور فرماندهی کل ارتش و بنا به درخواست ریاست کمیسیون اسرای وقت بود.
دفاع پرس: اسرای جنگی در چند مرحله مبادله شدند؟
عزیزی: تبادل اسرا از 15 خرداد 60 شروع شد و در 15 اردیبهشت 82 به اتمام رسید. اسرای جنگ تحمیلی در 118 مرحله تبادل شدند. در تمام تبادلات صورت گرفته اعم از تهران، ترکیه و خسروی حضور داشتم. در اولین مرحله از تبادل، 30 نفر از مجروحین و پیرمردها مبادله شدند. رژیم بعث در تمام تبادلات از تبلیغات بهره جست.
در سال 64 جمهوری اسلامی جهت این که عراق را در وضعیت اخلاقی قرار دهد، پیشنهاد داد تا سال 64 اسرا با خانواده‌هایشان دیدار کنند اما این اتفاق تنها از سوی ایران صورت گرفت. در این موضوع نیز بدعهدی رژیم بعث نمایان است.
دفاع پرس: در خصوص تبادل گسترده اسرا در سال 69 برایمان تعریف کنید.
عزیزی: پس از قبول قطع نامه 598، زمانی برای تبادل اسرا انتخاب شد اما با کارشکنی صدام این امر صورت نگرفت. براساس مذاکرات کتبی میان ریاست جمهوری وقت (مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی) با صدام و همچنین مذاکرات وزارت خارجه و کمیسیون اسرا در تهران، ژنو و نیویورک با نمایندگان رژیم بعث، سرانجام قرار شد که در تاریخ 24 مرداد 69 تبادل اسرا براساس شروط ایران صورت گیرد.
کمیسیون اسرا چند ماه بعد از اتمام جنگ تحمیلی، هیاتی متشکل از نمایندگان سپاه، ارتش، نیروهوایی، نیرو دریایی و ... تشکیل داد تا نقشه راه تا تحویل اسرا ترسیم شود. این هیات باید از نقشه راه تا خدمات به اسرا را در نظر می‌گرفت. در نهایت یک لیست تهیه شد. طبق برنامه‌های صورت گرفته اسرا از اردوگاه تا مرز باید در چهار مکان اعم از قدس 1 (پادگان حشمتیه)، قدس 2 (کرخه نور)، قدس 3 (پادگان سرپل ذهاب) و قدس 4 (مرز خسروی) توقف می‌کردند.
از آنجایی که در تبادل اسرا حدود 2 سال وقفه افتاد، این نقشه راه تغییراتی کرد و مکان‌هایی که برای نگه داری اسرا تعبیه شد بود، بازسازی شد.
در روز 26 شهریور 69، یک گروه از جمله نمایندگان کمیته بین المللی صلیب سرخ، جمعی از اعضای کمیسیون اسرا، کمیته بهداشت، مسوول حفاظت دژبان و ... جهت تبادل اسرا به قصر شیرین رفتند. هوا به شدت گرم بود. مسوولیت من این بود که به تعداد آزاده‌هایی که وارد کشور می‌شد، اسیر عراقی تحویل می‌دادم.
روند حضور یک اسیر از اردوگاه تا نقطه مرزی طوری برنامه ریزی شده بود که تا حدود ساعت 12 ظهر روز تبادل، طول می‌کشید. البته این امر به دلایلی صورت می‌گرفت. ابتدا اینکه هیچ خلاء پیش نیاید تا شاهد یک اتفاق ثانویه باشیم. از سوی دیگر تبادل اسرا به صورت پیوسته در جریان باشد.
در نخستین روز تبادل بزرگ، مقامات عراقی به همراه نیروهای سازمان ملل و نمایندگان کمیته بین المللی صلیب سرخ در پل خیرناصرخان منتظر ما بودند. من خطاب به یکی از فرماندهان بعثی گفتم: «در جغرافیای قدیمی مرز ایران و عراق خسروی نشان داده شده است اما شما همچنان در خاک کشور ما هستید.»
در روز دوم تبادل اسرا، من به یکی از همکارانم به نام مجید شاه حسینی گفتم که نیروها مشغول انجام وظایف خودشان هستند، در این مدت من و شما به مرز خسروی برویم و بازدیدی داشته باشیم. زمانی که به خسروی رسیدیم، متوجه شدیم که عراقی‌ها شبانه به پشت خط صفر مرزی بازگشته‌اند.
تبادل‌های بعدی در مرز خسروی صورت گرفت. البته وضعیت جاده و محیط مشکلاتی داشت که سعی کردیم در اسرع وقت آن را اصلاح کنیم. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات آن منطقه، مین‌های خنثی نشده بود. به سرعت مسیر رفت و آمد پاک سازی و مرمت شد. به آزادگان نیز سفارش کردیم که بدون برنامه ریزی کاری انجام ندهند.
در نهایت یک تنگه برای عبور و مرور انتخاب شد. سه گروه از اسرا از این تنگه جهت مبادله عبور کردند. پس از تبادل اسرا، کامیونی که از تنگه تبادل اسرا عبور می‌کرد، بر روی یک مین رفت و منفجر شد؛ پس از بررسی متوجه شدیم که این تنگه مملوء از مین‌های ضد تانک بوده است. تبادل اسرا یک معجزه بود؛ زیرا چندین اتوبوس از این مسیر رفت و آمد کردند، اما اتفاقی رخ نداد.
*دفاع پرس
