نویسنده و روزنامه‌نگار حوزه دفاع مقدس می‌گوید: در دوران هشت سال دفاع مقدس مهندسی ـ رزمی گستره‌ای از اقدامات را شامل بود که از این یگان به عنوان «قفل و کلید» یاد شده است.
سرویس فرهنگی پایگاه خبری شهدای ایران؛ تازه‌ترین اثر تألیفی «خلیل اسفندیاری» اثری است که نحوه شکل‌گیری مهندسی ـ رزمی در جریان جنگ تحمیلی را مورد کاوش قرار داده و مدیریت آن در طول هشت سال دفاع مقدس و نقش آن در پیشبرد اهداف رزمندگان اسلام در عملیات و برهه‌های مختلف جنگ را مورد بررسی قرار دهد.
گفت‌وگوی فارس با این محقق و روزنامه‌نگار دفاع مقدس در ادامه می‌آید:
* ضمن معرفی خودتان به سوابقی که دارید، اشاره‌ای کنید.
خلیل اسفندیاری هستم. از نویسندگان حوزه دفاع مقدس مطبوعات. در سال 1353 در شهرستان صالح آباد از توابع استان همدان متولد شدم. فوق لیسانس مدیریت دارم. لیکن علاقه و انگیزه‌ای که در درونم وجود داشت موجب شد با حوزه قلم و نگارش روی آورده، لطف شهدا باعث شد تا نعمت فعالیت در حوزه قلم دفاع مقدس به اینجانب روی آورد.
از سال 1373 فعالیت‌های قلمی و مطبوعاتی‌ام را با مسئولیت صفحه دفاع مقدس روزنامه رسالت که با عنوان «شرح عشق» منتشر می‌شد ، آغاز کردم. در سال 81 و در جشنواره دفاع مقدس مطبوعات بود که این صفحه در میان صفحات دفاع مقدس مطبوعات سراسر کشور رتبه اول را بدست آورد.
در سال 82 در جشنواره مطبوعات دفاع مقدس در رشته مقاله‌نویسی، رتبه اول را بدست آوردم. در جشنواره‌های دیگر مطبوعات دفاع مقدس نیز بارها مورد تقدیر قرار گرفته و در سال 1386 در جشنواره «دفاع مقدس و ترویج فرهنگ بسیجی» که در سطح دانشگاه‌های کشور برگزار شد، موفق به کسب رتبه دوم در رشته مقاله‌نویسی شدم.
در خرداد ماه سال 89 در جشنواره «تجلیل از فعالان رسانه‌ای و هنری در فتح خرمشهر» رتبه اول در رشته مقاله‌نویسی و گفت‌وگوی ویژه را به دست آوردم. در هفدهمین جشنواره بین‌المللی مطبوعات و خبرگزاری‌ها که در آبان سال 89 برگزار شد، موفق به کسب رتبه سوم در بخش ویژه این جشنواره شدم.
علاوه بر حوزه دفاع مقدس در حوزه تخصصی‌ام که مدیریت است، نیز در جشنواره‌های مختلف علمی اقدام به ارائه مقاله کردم که در 3 مورد مقالاتم مورد پذیرش هیئت محترم داوران آنها نیز قرار گرفته و با امتیاز پژوهشی منتشر هم شده است.
3 عنوان کتاب «حسنه جاریه»، «اسطوره‌ها» و «شهدای غدیر» از آثار بنده است. همچنین اقدام به تدوین و تألیف مجموعه تجارب و اندوخته‌هایم در حوزه روزنامه‌نگاری دفاع مقدس کرده‌ام که این مجموعه نیز آماده انتشار است.
راه‌اندازی و مسئولیت صفحات دفاع مقدس در نشریات دنیای ورزش، کیهان ورزشی و روزنامه تهران امروز از دیگر فعالیت‌های روزنامه‌نگاری‌ام در حوزه دفاع مقدس بوده است. ضمن آنکه تجربه فعالیت در بخش دفاع مقدس نشریات مختلف را هم در کارنامه کاری خود دارم.
* درباره کتاب «مدیریت و مهندسی در جنگ» توضیح بدهید.
مستحضرید که موفقیت‌های به دست آمده در طول دفاع مقدس حاصل مجموعه‌ای از اقدامات و فعالیت‌هایی بوده است. یکی از مهمترین و شاخص‌ترین آن فعالیت‌ها، اقداماتی بوده که در حوزه مهندسی ـ رزمی صورت می‌گرفت. فعالیت‌هایی که برخی از آنها جزو پیچیده‌ترین عملیات مهندسی در طول جنگ‌های تاریخ بوده است.
این کتاب درصدد است تا به حول و قوه الهی بخشی از این بزرگی کارهای صورت گرفته در این حوزه را با رجوع به خاطرات مهندسین و فرماندهان در هشت سال دفاع مقدس را بازگو کند. بر این اساس، برای تهیه این کتاب، با 25 تن از مهندسین و فرماندهان مهندسی ـ رزمی گفت‌وگوهای اختصاصی انجام داده‌ام.
البته برای آشنایی بیشتر خوانندگان، قبل از ورود به بحث نقش مهندسی ـ رزمی در هشت سال دفاع مقدس، تاریخچه‌ای از مهندسی در ایران و نقش‌آفرینی آن در جنگ های صدر اسلام و همچنین مهمترین جنگ‌های تاریخ را هم مطرح کرده و در ادامه هم تاریخچه‌ای از شکل‌گیری مهندسی ـ رزمی سپاه را بازگو کرده‌ایم.
* اگر بخواهید به عنوان کسی که مطالعات گسترده‌ای در خصوص نقش مهندسی ـ رزمی در هشت سال دفاع مقدس انجام داده به صورت مختصر این نقش را بازگو کنید، چه خواهید گفت؟
مهندسی ـ رزمی گستره‌ای از فعالیت‌ها و اقدامات را شامل بوده است. خود عزیزان مهندسی از آنها به عنوان «قفل و کلید» یاد کرده و فعالیت‌های آن را در سه مرحله قبل، حین و بعد از هر عملیات تقسیم می‌کنند. این مهندسی ـ رزمی بود که در طول دفاع مقدس، آن هنگام که نیاز به گشودن راه و برداشتن موانع از پیشروی رزمندگان بوده وارد عمل می‌شدند. مانند بازگشایی معابر از مین‌های کاشته شده توسط دشمن که از این اقدام به عنوان «کلید» یاد می‌شود.
مواقعی هم بوده که لازم می‌شد در مقابل پیشروی دشمن مانع‌گذاری صورت گیرد. در اینجا هم مهندسی ـ رزمی وارد عمل می‌شد و اقدام به ایجاد مانع پیشروی دشمن می‌کرد. از این نقش هم به عنوان «قفل» یاد شده است.
بعضاً لازم بود که ذهن دشمن از منطقه‌ای که قرار بود، عملیات اصلی از آنجا صورت بگیرد، منحرف شود. در این موقع هم مهندسی عملیاتی تحت عنوان «عملیات فریب» انجام می‌داد. بعضا هم در نقش جبران کننده کاستی و کمبودهای موجود در نیرو و امکانات از مهندسی ـ رزمی استفاده می‌شد.
لذا همچنان که ملاحظه می‌شود، مهندسی ـ رزمی در قالب به خصوصی محدود و منحصر نبوده و همواره نقش فعال و تأثیرگذار در طول هشت سال دفاع مقدس داشته است.
* اگر بخواهید ویژگی‌های این کتاب را بیان کنید به چه مواردی اشاره خواهید کرد؟
ویژگی اول این کتاب آن است که درصدد برآمده تا عموم مردم را با یکی از تخصصی‌ترین بخش‌های دفاع مقدس آشنا سازد. در این خصوص کارهای علمی متنوعی صورت گرفته لیکن عمدتاً در سطح دانشگاه‌ها بوده و ارائه عمومی نشده است. ما در این کتاب تلاش کرده‌ایم تا مطالب تخصصی را به نحوی که برای عموم مردم قابل فهم باشد، ارائه کنیم.
ویژگی دوم آن پاورقی‌ها و توضیحات حاشیه‌ای است که در اثنای مطالب اصلی به آنها پرداخته شده و تلاش شده تا اطلاعات لازم در خصوص هر کدام از آنها (اعم از اشخاص، اماکن و موضوعات عمدتاً مرتبط با دفاع مقدس) ارائه شود. لذا از این مجال استفاده کرده‌ایم تا آن را بهانه‌ای و دریچه‌ای برای آشنایی بیشتر خوانندگان کتاب با تعدادی از سرداران شهید و فرماندهان مؤثر و فعال در هشت سال دفاع مقدس قرار دهیم.
* این تجربه را در کتاب شهدای غدیر هم مشاهده می‌کنیم؟
بله. آن تجربه‌ای بود که مورد استقبال هم روبرو شد و اینجانب را به تداوم آن تشویق کرد.
* تحصیلات شما در رشته مدیریت بوده و شروع به نگارش کتاب و مطالبی پیرامون دفاع مقدس کردید؛ این دو حوزه چه ارتباطی باهم دارند؟
از صمیم قلب اعتقاد و یقین دارم که جبهه‌های جنگ تحمیلی در طول هشت سال دفاع مقدس یک دانشگاه به معنای واقعی کلمه بود. مگر کارکرد دانشگاه چیست. جز این است که عده‌ای جوان در آن وارد شده و بعد از مدتی با گذراندن واحدهای مختلف درسی در رشته‌ای تخصص می‌گیرند و از آن در جهت خدمت به مردم و کشور استفاده می‌کنند؟ خب همین کار را جبهه‌های جنگ هم ایفا می‌کرد و کسانی که در آن وارد شدند، توانستند تخصص‌های مختلفی را کسب کرده و آن را هم در آن زمان و هم بعد از آن تاکنون برای نظام اسلامی، کشور و مردم به کار گیرند.
لذا اعتقاد داشته و دارم که سرمایه‌های اصلی بسیاری از علوم در جبهه‌ها و میان رزمندگان و فرماندهان آن وجود دارد که باید استخراج شده و به آیندگان منتقل شود؛ از جمله آنها مهارت و دانش مدیریتی است که در آحاد فرماندهان و رزمندگان آن قابل مشاهده است. از این رو فعالیت در این حوزه را از وجوه مختلف ضروری دیدیم. از جمله آن وجوه همین که احساس کردم نکات قابل تأمل مدیریتی در رفتار و اعمال رزمندگان وجود دارد که قابل تبدیل به دهها و صدها کتاب و پایان‌نامه است.
فعالان در شاخه‌های علمی دیگر در حوزه علوم انسانی مانند «جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و علوم اقتصادی» هم می‌توانند از این گنجینه بزرگ بهره‌برداری خاص کنند. بنده از حیث مدیریتی، بسیاری از رفتار و اقدامات صورت گرفته در این دانشگاه بزرگ را حائز اهمیت یافته در صددم تا به حول و قوه الهی در کنار دیگر فعالیت‌هایم در حوزه تحصیلی و تخصصی خود، در زمینه استخراج و ثبت تجارب و آموزه‌های مدیریتی برگرفته از هشت سال دفاع مقدس، هر آنچه در توان دارم را به کار بگیرم و مطمئنم که روح بلند شهدا هم در این مسیر کمک کارم خواهند بود.
* از برنامه های آینده خودتان بگویید؟
20 سال است که در حوزه مطبوعات دفاع مقدس فعالیت دارم. طی این مدت تجاربی را اندوخته و به دست آورده‌ام که به نظرم رسید که مفید خواهد بود چنانچه این تجارب ثبت شود و به کسانی که امروز و آینده علاقمند به حضور در این عرصه هستند، ارائه شود.
تا جایی که مطالعه کرده و پیگیری کرده‌ام به این نکته رسیده‌ام که متأسفانه تجربه‌نگاری در کشور ما از جایگاه شایسته خود برخوردار نیست. کمتر مدیر و مسئولی و فعال در حوزه‌های مختلف را میبینیم که بیاید و تجاربی که به دست آورده است را به روی کاغذ بیاورد و به آیندگان بسپارد.
البته می‌دانید که تجربه‌نگاری با خاطره‌نویسی و خاطره‌نگاری متفاوت است؛ کم و بیش خاطره‌نویسی را میبینیم اما تجربه‌نگاری بسیار اندک است. به سهم خود خواستم تا قدمی هم در راستای ایجاد فرهنگ تجربه‌نگاری بردارم. از این رو تجارب و آموخته‌های خود در طی این سال‌ها حضور و فعالیت در حوزه دفاع مقدس را به رشته تحریر در آورم. لذا مجموعه ای را در این باره تهیه کرده‌ام که در آینده آن را تقدیم علاقمندان به روزنامه‌نگاری در حوزه دفاع مقدس خواهم کرد.
البته این مجموعه‌ای که اینجانب تهیه کرده‌ام همه آن چیزی نیست که نویسندگان و فعالان حوزه دفاع مقدس رسانه‌ها باید آن را بدانند بلکه الزامات حضور در این عرصه بسا فراتر از این است. به نظرم ضروری است نویسندگان و خبرنگاران حوزه دفاع مقدس در موضوعاتی چون روش‌های نوین عرضه مطالب، مخاطب‌شناسی، جامعه‌شناسی، اشراف بر جنگ‌های آینده و نحوه مواجهه با آنها و..... هم اطلاعات لازم را کسب کنند. نویسنده‌ای که امروز در حوزه دفاع مقدس قلم می‌زند باید جوان را بشناسد و اصول و روش‌های برقراری ارتباط با او را بلد باشد تا بتواند حقایق نهفته در حماسه هشت سال دفاع مقدس را به قابل فهم‌ترین و مؤثرترین روش و بیان به مخاطب خود منتقل کند. بدیهی است هر چه پیشتر می‌رویم کار مؤثر در این حوزه هم شاخصه‌ها و ویژگی‌های خاصی پیدا می‌کند.
* و سخن پایانی؟
به حسب فعالیت 20 ساله‌ای که در حوزه دفاع مقدس انجام داده و رشته تخصصی‌ام مدیریت است، می‌گویم که علی‌رغم برخی تصوراتی که وجود دارد، مبنی بر اینکه دفاع مقدس متکی بر استفاده از موج نیروی انسانی بوده باید بگویم عموم اقدامات صورت گرفته در آن سال‌ها از مدیریت جبهه‌ها و طراحی عملیات و اجرای آنها گرفته تا اداره پشت جبهه و تدارکات آن و... مبتنی بر محاسبات دقیق و استفاده از اصول و فنون علمی بوده که تلاش کرده‌ام بخشی از دلایل و شواهدی که اثبات کننده این ادعاست را در این اثر مطرح و ارائه کنیم. امیدوارم در این زمینه کارهای بیشتری صورت گیرد تا به خصوص آیندگان بدانند که اداره جنگ هشت ساله مبتنی بر آزمون و خطا نبوده بلکه آموزه‌های آن حتی برای امروز و آینده جامعه ما هم قابل کاربردی شدن است.
