بررسی ظرفیت‌های صادرات کالا و خدمات فنی مهندسی ایران به همسایگان و اهمیت آن موضوع برنامه اخیر ثریا شد؛ برنامه‌ای که با حضور مسئولان و کارشناسان این حوزه چالشی شد و انتقادات زیادی از فرصت‌سوزی ایران در بازارهای همسایه به صورت مصداقی مطرح شد.
به گزارش شهدای ایران به نقل از فارس، مجتبی موسویان مدیر کل دفتر آسیا و اقیانوسیه سازمان توسعه تجارت و رایزن اسبق اقتصادی ایران در روسیه، علیرضا پیمان‌پاک فعال و پژوهشگر حوزه صادرات و کارشناس صادرات فناوری و مسعود کمالی اردکانی مدیر کل دفتر توسعه صادرات محصولات صنعتی معدنی سازمان توسعه تجارت مهمانان این برنامه بودند. گفتگوی تلفنی با دکتر محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس و مهندس رضاپور فعال اقتصادی در حوزه صادرات از گرجستان نیز از دیگر بخش‌های این برنامه بود.
طبق آمارهای ارائه شده در برنامه ثریا که منبع آن سایت رسمی سازمان توسعه تجارت ایران بود، آمار صادرات محصولات صنعتی ایران در سال 95 نبست به سال 94، رشد منفی 15.5 درصدی داشته و آمار صادرات محصولات کشاورزی ایران در سال95 نسبت به سال 94، رشد منفی 1.7 درصدی را تجربه کرده است که این کاهش صادرات در سالهای پس از برجام بسیار تامل برانگیز است. و جالب آنکه در همین گزارش رسمی، آمار صادرات ایران در محصولات با ارزش افزده پایین (خام فروشی)، نظیر بخش معدن، بخش میعانات گازی و پتروشیمی و گاز طبیعی رشدهای بالایی داشته اند که نشانگر خام فروشی بیشتر ایران است! همچنین آمارهای به روز تر ارائه شده از سایت سازمان توسعه تجارت ایران در خصوص مقایسه صادرات در 7 ماهه اول سال 96 نسبت به 7 ماهه اول سال 95 (که خودش در مقایسه با سال 94 منفی بوده) نشان از کاهش مجدد صادرات صنعتی و کشاورزی ایران می دهد. به نحوی که صادرات محصولات صنعتی ایران در هفت ماهه اول 96 نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد منفی 6 درصدی داشته و در بخش کشاورزی رشد منفی 7.4 درصدی تجربه شده است که روند بسیار نگران کننده ای را نشان می دهد. از آنجایی که آمار صادرات غیر نفتی ایران در سال 94 نسبت به سال 93 نیز رشد منفی 16 درصدی داشته به نظر می رسد صادرات محصولات صنعتی و کشاورزی ایران سقوط آزاد عجیبی را در سالهای اخیر تجربه می کند!
در این برنامه ثریا سعی شد بر چالشهای صادرات ایران به دو کشور روسیه و عراق تمرکز شود، در ابتدای گفتگوی برنامه موسویان در پاسخ به انتقاد مجری برنامه در خصوص چرایی صادرات کم ایران به روسیه اظهار داشت: با بیان اینکه بالاترین حد واردات کشور روسیه حدود 350 میلیارد دلار بود گفت: این کشور به علت مشخصات اقلیمی‌اش نزدیک به 35 میلیارد دلار مواد غذایی از کشورهای خارجی وارد می‌کرد که ایران سهم چندانی در آن نداشت.
وی به ویژگی‌های بازار روسیه اشاره و تأکید کرد: صادرکنندگان ایرانی باید به مشخصه‌های این بازار توجه کنند، از جمله اینکه صادرکننده ما در بازار این کشور با مقیاس و ظرفیت‌سازی روبروست که علاوه بر قیمت تمام‌شده در ایران موضوع بسیار مهمی است. مجموعه آشان با 45، 46 هایپرمارکت 23 درصد و گروه X5 با 3750 فروشگاه 27 درصد خرده‌فروشی روسیه را در اختیار دارد و ایران نمی‌تواند تضمین‌های لازم برای عرضه کالا به این نوع فروشگاه‌های زنجیره‌ای را بدهد و با آنها قرارداد ببندد.
مدیر کل دفتر آسیا و اقیانوسیه سازمان توسعه تجارت علت عدم ظرفیت‌سازی ایران در بازار روسیه را فقدان شرکت‌های بزرگ و توانمند داخلی در صادرات دانست و گفت: ما در صادرات صیفی‌جات و سبزیجات ظرفیت‌سازی نکرده‌ایم. البته در پنج محصول خرما، پسته، کشمش، کیوی و خیار به صورت خدادادی ظرفیت داریم. ما حتی برای یک شرکت متوسط روسی عرضه‌کننده داخلی مرکبات نداریم. در روسیه بازار ایران وجود دارد، اما شرکت روسی در حد یکی دو کانتینر نمی‌خواهد، بلکه می‌خواهد قرارداد درازمدتی برای واردات حجم بالا از ایران با ما ببندد که از طرف ایران ظرفیت تولید بسیاری از محصولات مورد نظر آنها وجود ندارد. همچنین برنامه تولید را به‌گونه‌ای تنظیم نکرده‌ایم که در زمان نیاز روسیه ایران تأمین‌کننده آن باشد.
رایزن اسبق صادرات اقتصادی ایران در روسیه به زمان طلایی در صادرات مواد غذایی به روسیه، سرعت و لجستیک اشاره کرد و خاطر نشان ساخت: منظور از زمان طلایی عرضه محصولات کشاورزی در هنگام غیر فصل و کمبود در بازار است. ضمن اینکه هزینه حمل یک کانتینر از تهران به مسکو از هزینه حمل آن از ایران به شانگهای بیشتر است.
وی در واکنش به بخشی از مستند «بازی در مسکو» در خصوص رو آوردن شرکت‌های ایرانی به فودسیتی در روسیه تأکید کرد: شرکت‌های عمده ایرانی مواد غذایی فعال در روسیه کوچک و متوسط هستند و عملاً نمی‌توانند با شرکت‌های بزرگ روسی کار کنند و وارد فروشگاه‌های زنجیره‌ای روسیه مثل آشان و X5 شوند، چون آنها تضمین و قاعده و قانون خاص خودشان را دارند و در هفته اول در صورت شارژ نکردن شرکت ایرانی با محصولات قید شده در قرارداد به آن شرکت اخطار می‌دهند، هفته دوم شرکت ایرانی طرف قرارداد را جریمه میکنند و هفته سوم قفسه فروشگاه مربوط به آن محصولات را می‌گیرند.
موسویان: به‌علت پایین بودن تعرفه گمرکی محصولات فله‌ای، ایجاد خط مینیاتوری در آستاراخان و روسیه ضرورت دارد
موسویان در خصوص ارتقای کیفیت بسته‌بندی محصولات صادراتی توضیح داد: تعرفه گمرکی محصولات فلّه‌ای پایین است. بهترین راهکار این است که شرکت‌های ایرانی خط مینیاتوری در آستاراخان و روسیه ایجاد کنند تا محصولات صادراتی ایران ابتدا به صورت فلّه‌ای به آنجا برود و پس از فرآوری و بسته‌بندی از طریق شرکت روس طرف قرارداد با ایران به بازار روسیه وارد شود.
وی مشکل دیگر صادرات ایران در روسیه را نبود شرکت‌های مدیریت صادرات دانست.
پیمان‌پاک: در هشت سال گذشته سهم ترکیه در بازار روسیه پنج برابر ایران بوده است
در ادامه این برنامه پیمان‌پاک با نگاه آماری به سهم ایران در بازار روسیه بیان کرد: به‌طور میانگین در هشت سال گذشته سهم ایران فقط 09/0 درصد است. این در حالی است که ترکیه تا پنج برابر ایران به این کشور صادرات دارد و بیشترین سهم مربوط به کشورهای اروپایی است. ضمن اینکه در سه سال اخیر ترکیه و کشورهای اروپایی حذف شده‌اند و این فرصت بسیار خوبی برای ایران بود که متاسفانه از ؟آن هیچ استفاده ای نشد.
با وجود تحریم ترکیه در صادرات صیفی‌جات به روسیه، روند صادرات این محصولات از طرف ایران همچنان نزولی است
وی در ادامه یادآور شد: ایران طی سالهای 2012 تا 2016 سهم بسیار ناچیزی در واردات روسیه داشت و در این زمینه ترکیه از ما پیشی گرفته است. آمار نشان می‌دهد در 9 ماهه اول سال 2017 روند صادرات محصولات کشاورزی و آبزیان خوراکی به روسیه همچنان در مقایسه با ترکیه بسیار پایین است. در سالهای 2016 و 2017 به‌رغم توافق‌های روسیه و ترکیه، ترکیه از نظر صدور صیفی‌جات تحریم بود و ایران با وجودی که در این عرصه از ترکیه جلو افتاد، اما در صادرات صیفی‌جات به روسیه همچنان روند نزولی داشت.
با وجود تأکید رئیس‌جمهور روسیه مبنی بر خرید کالاها از مجموعه‌های ایرانی، ما به‌جای رشد با کاهش در صادرات به روسیه مواجه شده‌ایم
این فعال در حوزه صادرات افزود: در سالهای 2014 و 2015 که رقبای اروپایی و ترکیه‌ای ما از بازار روسیه حذف شدند، ما به‌جای رشد با کاهش در صادرات به روسیه مواجهیم. در حالی که رئیس‌جمهور روسیه مستقیماً دستور می‌دهد و برای فروشگاه‌ها مشوق می‌گذارد که از مجموعه‌های ایرانی خرید کنند و تلاش در جهت کاهش تعرفه‌های گمرکی بود و هیئت‌های مختلف کشاورزی روسیه، از جمله وزیر کشاورزی این کشور به ایران سفر کرد.
ترکیه از طریق قاچاق همچنان محصولات خود را به روسیه می‌فروشد
وی با اشاره به این موضوع که با وجودی که ترکیه تحریم و از بازار روسیه حذف شده بود، اما به طرق مختلف توانست بازار را بگیرد، شرح داد: چنانچه به آمار واردات روسیه از بلاروس در اواخر سال 2016 و اوایل سال 2017 دقیق شویم در می‌یابیم بخش عمده صیفی‌جات روسیه از این کشور تأمین می‌شد، در حالی که از نظر آب و هوایی بلاروس و روسیه مشابه یکدیگرند. علت این است که ترکیه در این مدت از طریق بلاروس محصولاتش را به روسیه قاچاق می‌کرد تا همچنان در تحریم بازار را در اختیار خود بگیرد.
گفتگوی تلفنی با پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس بخش دیگری از این برنامه ثریا بود.
پورابراهیمی موانع صادرات ایران را در سه حوزه سازمان توسعه تجارت، ساختار وزارت امور خارجه و اتاق‌های بازرگانی دانست.
پورابراهیمی: سازمان توسعه تجارت راهبرد مشخصی برای حضور در بازارهای جهانی ندارد
وی در خصوص اشکالات سازمان توسعه تجارت بیان کرد: این سازمان راهبرد مشخصی برای حضور در بازارهای جهانی ندارد. رایزن‌های بازرگانی این سازمان که کمک‌کننده فعالان اقتصادی ما هستند باید مسلط به زبان آن کشور و آشنا به ادبیات اقتصادی و متخصص در حوزه اقتصادی باشند.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس اظهار کرد: دیپلماسی اقتصادی از بحث‌های اساسی است. وزارت امور خارجه در انگلستان، امریکا و حتی هند در چند سال اخیر دیپلماسی اقتصادی را در دستور کار خود قرار داده‌اند و مجموعه مأموریت‌هایشان در خارج از کشور با رویکرد اقتصادی است که در لابلای عملیات اقتصادی مأموریتهای دیگرشان را انجام می‌دهند.
مأموریت دیپلمات‌ها و سفرای ما در خارج از کشور محدود به حوزه سیاسی و امنیتی شده است
وی یادآور شد: وزارت امور خارجه ما چه قبل و چه بعد از انقلاب مبتنی بر حوزه امنیتی و سیاسی شکل گرفته است. متأسفانه مأموریتهای دیپلمات‌ها و سفرای ما در خارج از کشور فقط در حوزه سیاسی و امنیتی تعریف شده‌اند و آنها در زمینه اقتصادی نه تخصص دارند و نه ورود کرده‌اند.
پورابراهیمی از تغییر ساختار وزارت امور خارجه و ایجاد معاونت اقتصادی در این وزارتخانه در دو سه ماه اخیر خبر داد و اضافه کرد: با تلاش‌هایی که در کمیسیون اقتصادی مجلس انجام گرفت این کار به ثمر رسید.
در مأموریتهای سفرای وزارت خارجه هیچ‌گونه حمایتی از فعالان اقتصادی نمی‌شود
وی با اشاره به مطالبه مقام معظم رهبری مطرح ساخت: سال گذشته ایشان در دیدار با هیئت وزیران تصریح کردند دولت باید در حوزه فعالیت اقتصادی خارج از کشور پناه فعال اقتصادی ایرانی باشد. یکی از خلاءهای جدی این بود که فعال اقتصادی ما در خارج از کشور احساس می‌کند در مأموریتهای سفرای وزارت امور خارجه هیچ‌گونه ارتباط و حمایتی از فعالان اقتصادی ما وجود ندارد. اخیراً با ایجاد معاونت اقتصادی در وزارت امور خارجه این مشکل دارد برطرف می‌شود و امیدواریم آثارش را ببینیم.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس اشاره کرد: سفیر کره‌جنوبی قبل از تحویل استوارنامه‌اش ابتدا با نماینده ال.جی در ایران جلسه گذاشت. در واقع اولویتشان با مأموریت اقتصادی‌شان هست و در کنارش کارهای دیگر، از جمله مأموریتهای سیاسی‌شان را انجام می‌دهند.
فعالان اقتصادی ایرانی در خارج از کشور به علت فقدان راهبردهای سازمان توسعه تجارت به جای رقابت با کشورهای دیگر رقیب همدیگر می‌شوند
وی معضل سوم را متوجه فعالان اقتصادی ما از اتاق بازرگانی دانست و گفت: آنها در کشور پیگیر مطالباتشان هستند که کار خوبی است، اما در خارج از کشور به علت فقدان راهبردهای سازمان توسعه تجارت و چون خودشان هم این راهبردها را تعریف نکرده‌اند به‌جای آنکه رقیب کشورهای دیگر شوند رقیب یکدیگر می‌شوند و برخی مواقع انتحاری عمل میکنند و سعی در حذف همدیگر دارند که این بسیار آسیب‌زاست.
پورابراهیمی در پایان صحبت‌هایش به عنوان راهکار شرح داد: یا باید اتاق بازرگانی با برنامه‌ریزی راهبردهای حضور در بازارهای جهانی را تعریف کند یا وزارت صنعت و معدن و تجارت به این بخش وارد شود تا انسجامی در این حوزه صورت بگیرد و بخشی از این ظرفیت‌ها در خدمت صادرات قرار گیرند.
مقصودی در خصوص صادرات خودرو به عراق اشاره کرد: با وجود انتقاداتی که به صنعت خودروسازی ایران داریم، ورود محصولات آن به بازارهای عراق اتفاق خوبی است، اما این عرصه هم با مشکلاتی مواجه است، از جمله کاهش خط مونتاژ خودروی ایرانی در عراق از دو شیفت به یک شیفت که نشان می‌دهد چنانچه روی افزایش کیفیت و کاهش قیمت کار نکنیم این بازار را از دست می‌دهیم.
موسویان: در سازمان توسعه تجارت راهبرد وجود دارد، این را می‌توان از آمار رشد صادرات به کشورهای مختلف فهمید
در ادامه این برنامه موسویان در واکنش به این مطلب که گفته می‌شود بازارهای صادرات از دست رفته است با اشاره به آمار هشت ماهه ابتدای سال جاری گفت: در این بین طبق آمار صادرات ما به چین 14 درصد، عراق 8 درصد، کره 27 درصد، افغانستان 14 درصد، پاکستان 5 درصد، تایلند 85 درصد، اندونزی 293 درصد، مالزی 516 درصد و روسیه 63 درصد رشد را نشان می‌دهد. این حاکی از آن است که در سازمان توسعه تجارت یک راهبرد وجود دارد.
رایزن اسبق اقتصادی ایران در روسیه با بیان اینکه در دو سال گذشته عراق از بازار 63 میلیارد دلاری به 53 میلیارد در سال گذشته و الان هم به بازار 43 میلیاردی تبدیل شده است و همین باره ادامه داد: از این مقدار هنوز سهم 6 میلیاردی خود را داریم.
مقصودی: طبق آمارها درصد صادرات ما نسبت به گذشته 6 درصد سیر نزولی داشته است/ این تخصص مسئولین ماست که فقط به ارائه آمارهای رشد توجه میکنند
مقصودی نیز در واکنش به ارائه آمارها توسط موسویان با بیان اینکه طبق آمار هفت ماهه ابتدای سال جاری رشد صادرات نسبت به سال گذشته منفی 6 درصد بوده است که در این میان کشاورزی ما منفی 7.4 درصد است اضافه کرد: این آمارها تقریباً در سال 1395 نسبت به 1394 هم تکرار شده است که در حوزه صنعت شاهد رشد تنها یک‌دهم درصدی هستیم، ولی در حوزه کشاورزی کاهش 6 درصدی داریم. به نظر می‌رسد این تخصص مسئولان ماست که فقط به ارائه آمارهایی که رشد داشته توجه میکنند.
آمار ارائه شده توسط آقای موسویان با گزارش سازمان تجارت جهانی نیز در تعارض است
پیمان‌پاک نیز در تأیید صحبت‌های مقصودی با تأکید بر این مطلب که آمار ارائه شده توسط آقای موسویان با گزارش سازمان تجارت جهانی نیز در تعارض است گفت: مثلاً در باره روسیه از بازار 500 میلیون دلاری در دو سال گذشته به 200 میلیون دلار در سال گذشته و از این رقم به رقم بالاتری در سال جاری رسیدیم و اسم این را رشد می‌گذاریم، در حالی که آمار باید در یک بازه زمانی بلندمدت ارائه شود.
موسویان: باید به سمت حمایت‌های غیرمستقیم از صادرکنندگان برویم/ در این باره به دنبال کاهش تعرفه‌ها هستیم
موسویان در پاسخ گفت: ما به عنوان دولت باید با گروه اوراسیا وارد مذاکره شویم که البته مراحل پایانی خود را می‌گذراند. در این بین بخش کاهش تعرفه برای بسیاری از محصولات صادراتی ما با ارمنستان، بلاروس، قرقیزستان و قزاقستان در حال انجام است و باید به سمت حمایت‌های غیرمستقیم برویم.
مدیر کل دفتر آسیا و اقیانوسیه سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه چون شرکت مدیریت و صادرات نداریم همه به صورت مجزا وارد بازار می‌شوند و همدیگر را تخریب میکنند در باره راهکار این مشکل گفت: برای حل این مشکل باید شرکت‌های بزرگ صادراتی تأسیس کنیم تا این شرکت‌ها محصول را بخرند و با فروشگاه‌های بزرگ قرارداد ببندند. فودسیتی نمی‌تواند پذیرای این محصولات باشد، این محصولات برای فودسیتی زیاد و برای فروشگاه‌های زنجیره‌ای کم است.
موسویان: 21 رایزن بازرگانی داریم/ تربیت هر رایزن یک میلیارد تومان هزینه دارد
وی در واکنش به بخشی از اظهارات پورابراهیمی در باره رایزنان بازرگانی با اشاره به این مطلب که در 21 کشور رایزن بازرگانی داریم مطرح کرد: تربیت هر رایزن بازرگانی یک میلیارد تومان هزینه دارد. نمی‌شود رایزن بازرگانی را از دانشگاه آورد. این فرد باید قابلیت مذاکره، روان‌شناسی، مدیریت، زبان و چند قابلیت دیگر داشته باشد و حدود ده سال باید در سازمان توسعه تجارت کار کند و تمام ظرفیت‌های کشاورزی، صنعتی و معدنی کشور را بشناسد.
ارتباط تلفنی با مهندس رضاپور از فعالین اقتصادی در گرجستان که در حوزه صادرات به کشور عراق نیز فعالیت دارد بخش دیگری از این برنامه ثریا بود.
رضاپور در پاسخ به این پرسش که دولت و رایزنان اقتصادی ما باید چه برنامه‌ریزی‌‌هایی در حوزه صادرات انجام دهند این سئوال را از موسویان پرسید که چه اتفاق جدیدی اعم از مثبت یا منفی در حوزه صادرات مواد غذایی ایران به عراق افتاده است؟
موسویان: تمام مشکلات صادرات ایران به عراق رصد می‌شود/ عراق تعرفه‌های بعضی محصولات صادر شده توسط ایران را بالا برده است
موسویان در پاسخ به این سئوال با بیان اینکه 63 مشکل توسط سازمان توسعه تجارت رصد شده است به آخرین مورد آن اشاره و اذعان کرد: افزایش تعرفه‌ها عمدتاً برای محصولات کشاورزی و مواد غذایی از طرف عراق یکی از این مشکلات بوده است که البته هر کشوری در قلمرو ملی خود می‌تواند این کار را انجام دهد.
رضاپور هم در تأیید این مطلب گفت: عمده مشکل ما با کشور عراق نوسان در تعیین تعرفه‌هاست که این مشکل در حوزه مواد غذایی زیاد دیده می‌شود.
وی علت مشکل اصلی را در بخش دولتی دانست که فاقد سیستم واحد صادرات است و توضیح داد: وقتی اتفاقی در حوزه صادرات می‌افتد معمولاً بعد از یک سال یکی از مسئولین کشور اشاره به این مشکل می‌کند. این مشکل خودش را در صادرات آبمیوه به کشور عراق نشان می‌دهد که در یک شب صادرات این محصول قطع شد.
رضاپور: سیستم دولتی در صادرات مواد غذایی به عراق مشکلات را نه رصد و نه ریشه‌یابی کرده است
این فعال اقتصادی در توضیح علت این موضوع گفت: بعد از بررسی متوجه شدیم شرکت رانی عربستان با رایزنی و لابی و کمی هم هزینه توانسته بود تعرفه آبمیوه را در این بازار بالا ببرد. این همان شرکتی است که در بازار ایران هم فعالیت می‌کند. به شما تعهد می‌دهم سیستم دولتی ما تا به حال نه این مسئله را رصد و نه ریشه‌یابی کرده است.
موسویان: هیچ کشوری نمی‌تواند سرخود تعرفه‌ها را بالا یا پایین ببرد
موسویان نیز در واکنش به این مطلب با رد آن گفت: در این موضوع یا باید قرارداد تجارت ترجیحی داشته باشد یا تجارت آزاد و نمی‌تواند به صورت تبعیض‌آمیز با یک کشور در باره یک کالا رفتار کند.
رضاپور: حوزه مدیریت دولتی صادرات فاقد سیستم کارآمد است
در ادامه رضاپور با تأکید بر فقدان سیستم کارآمد در حوزه مدیریت دولتی صادرات تصریح کرد: این سیستم نه به‌موقع متوجه فرصت و تهدید می‌شود و نه به‌موقع تصمیم می‌گیرد و نه به‌موقع اقدام می‌کند. ما نمی‌توانیم بعد از اینکه زمان گذشت انتظار تأثیر داشته باشیم.
وی عدم نظارت دولت بر فعالیت‌های صادراتی بخش خصوصی را یکی دیگر از مشکلات در این حوزه دانست و با برشمردن اهم مشکلات در بخش خصوصی اظهار داشت: تجارت ما با کشورهای هدف عمدتاً غیرفعال است. ما حتی مسائل اصلی بازار عراق را دیر می‌فهمیم و مشکلات آن را دیر رصد می‌کنیم.
رضاپور: نگاه ما به صادرات یک نگاه «بزن و دررویی» است/ دولت هیچ‌گونه نگاه نظارتی برای خود قائل نیست
این فعال اقتصادی مشکل دوم بخش خصوصی در حوزه صادرات را نگاه کوتاه‌مدت و «بزن و دررویی» صادرکننده‌ها دانست و تشریح کرد: هم اینکه معامله‌ای انجام شود پرونده آن بسته و به‌راحتی از معامله دوم چشم‌پوشی می‌شود. این مسئله باعث می‌شود شدت عدم انجام تعهدات ما در بازارها بسیار بالا باشد. در اغلب بازارها یکی از مشخصه‌های عمده‌ای که برای بازرگانان ایرانی نقل میکنند همین عدم پایبندی به تعهدات است.
رضاپور علت این مشکلات را «ورود بدون دردسر افراد مختلف به بازار صادرات» دانست و با انتقاد از دولت که نقش نظارتی برای خود قائل نیست تأکید کرد: گفته شد باید با مدیریت صادرات در بازارها حضور داشته باشیم، ولی چرا عملکرد ما کاملاً خلاف این موضوع را نشان می‌دهد؟ چرا وقتی نمایشگاه می‌گذاریم از تولیدکننده‌های کوچک دعوت می‌کنیم و سوبسیدهای حمایتی را به اینها می‌دهیم؟
وی در همین راستا اضافه کرد: وقتی شرکت کوچک وارد این بازار می‌شود، چون تحمل هزینه‌ها را ندارد، کالایی را می‌فروشد و بعد از بازار خارج می‌شود و به این ترتیب پشت سر هم دچار آسیب می‌شویم.
این فعال اقتصادی با بیان اینکه برند ایران در بازارهای مختلف به‌سرعت تضعیف می‌شود به ذکر مثالی در این باره پرداخت و گفت: در زمان ورود امریکایی‌ها به عراق بازرگانان این کشور کالاها را به سه دسته عراقی، ایرانی و اجنبی تقسیم‌بندی می‌کردند، اما متأسفانه امروز کالای ایرانی وضع به‌مراتب بدتری نسبت به کالای چینی دارد.
در ادامه موسویان در واکنش به صحبت‌های رضاپور با بیان اینکه تا صادرکننده و شرکت حرفه‌ای نداشته باشیم صادرات حرفه‌ای نخواهیم داشت اذعان کرد: حمایت از 50 شرکت متوسط و کوچک به‌جای 5 شرکت بزرگ مطمئناً به صادرات ضربه می‌زند.
مسعود کمالی اردکانی مدیر کل دفتر توسعه صادرات محصولات صنعتی معدنی سازمان توسعه تجارت، مهمان دیگر این برنامه ثریا بود.
کمالی: آرزوهای ما با توانمندی‌های ما هم‌خوانی ندارد
کمالی در ابتدای گفتگوی خود با تأکید بر این مطلب که ریشه صادرات رقابت‌پذیر شدن است گفت: اینکه چگونه می‌توان رقابت‌پذیر شد ریشه در بهبود بهره‌وری دارد. اگر موضوع بهره‌وری را هم محور صادرات قرار دهیم، این مسئله صرفاً اقتصادی نیست و به سیاست، اجتماع و فرهنگ هم ارتباط دارد.
وی با بیان اینکه آرزوهای ما با توانمندی‌های ما هم‌خوانی ندارد توضیح داد: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که دولت‌ها در توسعه صادرات انجام می‌دهند حمایت و مشوق‌های مالی است. برای ورود به بازارهای جهانی نیاز به حمایت داریم.
مقصودی: هر وقت با مسئولین دولتی صحبت می‌کنیم، روی عدم توانمندی کشور متمرکز می‌شوند
مقصودی در انتقاد از صحبت‌های کمالی ضمن بیان این مطلب که هر وقت با مسئولین دولتی صحبت می‌کنیم روی عدم توانمندی متمرکز می‌شوند افزود: حضور ترکیه در بازار عراق فقط معطوف به حضور صادرکنندگان خرد نیست، شبکه توزیع عراق را در دست دارد. چندین فروشگاه زنجیره‌ای تأسیس کردند و تولیدکننده خرد ترکیه می‌داند تا 50 سال آینده اینجا فروشگاه دارد.
وی ادامه داد: در عمان هم کشورهایی مثل عربستان و هند شبکه توزیع را در دست دارند. این در حالی است که مردم این کشورها ما را دوست دارند و به لحاظ سیاسی خیلی به هم نزدیک هستیم و متأسفانه هیچ آینده‌نگری برای بازار این کشورها نداریم.
مقصودی: بهترین تجربه‌ها را در حوزه فروشگاه‌های زنجیره‌ای به‌دست آوردیم، ولی از ورود کشورهای اروپایی به این حوزه در کشور ذوق‌زده می‌شویم/ وقتی شبکه توزیع را از دست بدهیم یعنی بازار و تولید از دست رفته است
مجری برنامه ثریا با ابراز تأسف از خبری مبنی بر اینکه رئیس سازمان توسعه و تجارت از تأسیس فروشگاه‌های زنجیره‌ای توسط کشورهای آلمان و فرانسه در داخل ایران استقبال کرده است توضیح داد: ما نه‌تنها در کشورهای هدف به فکر تأسیس فروشگاه ها و نمایشگاه‌های دائمی فروش کالاهای ایرانی نیستیم و همچنان بار را پشت کامیون می‌فروشیم، بلکه ذوق‌زده هستیم که قرار است شبکه توزیع خود را در اختیار کشورهای اروپایی مثل آلمان و فرانسه قرار دهیم.
کمالی در واکنش به این مطلب گفت: این خبر صرفاً بدان معنا نیست که بازار ما را در اختیار قرار بگیرند و کالای خود را بفروشند، اتفاقاً مدیریت و تکنولوژی آن قرار است در ایران مستقر شود.
مقصودی هم پاسخ داد: به نظر نمی‌رسد تأسیس و مدیریت شرکت‌های زنجیره‌ای که اتفاقاً در ایران نمونه‌های موفق زیادی در این حوزه داریم کاری باشد که باید توسط کشورهای خارجی انجام شود. وقتی شبکه توزیع در بازار را دست فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارجی دادیم یعنی بازار و تولید کالاهای ایران را در آینده به دست رقیب داده ایم.
پیمان‌پاک: لزوم تشکیل مدیریت زنجیره تأمین در حوزه صادرات گریز ناپذیر است
پیمان‌پاک در خصوص ارائه راهکار برای حل این مشکل با تأکید بر این نکته که در حوزه صادرات باید سیستمی به وجود بیاید تصریح کرد: مدیریت زنجیره تأمین مرحله دوم در حوزه صادرات است. تا مدیریت زنجیره تأمین شکل نگیرد همیشه این مشکل وجود دارد که دولتی‌ها می‌گویند ما اعتقاد به تأمین‌کننده نداریم، تأمین‌کننده هم می‌گوید من توان صادرات ندارم.
مقصودی هم راهکار تأسیس زیرساخت های شبکه توزیع را در کشورهای هدف توسط نهادهای بزرگ اقتصادی کشور راهکار عملیاتی در این حوزه دانست و اظهار داشت: لزوم داشتن شبکه توزیع یکی از کارهای اساسی است تا بتوان همه کالاهای ایرانی دارای مزیت را در آنجا متمرکز کرد. باید شرکت ها و کالاهای ایرانی از خودروسازی تا محصولات کشاورزی و صنعتی و حتی رستوران ایرانی در یک محل حضور داشته باشند و در کنار آن زیرساختهایی نظیر سردخانه، انبار، بخش های حقوقی و مالی، دفاتر بازاریابی و... در یک مکان به شکل نمایشگاه دائمی ایران در کشور هدف جمع شوند و از آنجا به سایر شهرهای آن کشور توزیع هدفمند صورت گیرد. با این روش هزینه تبلیغات کالاها ایران نیز سرشکن می شود.
پایان‌بخش این برنامه از ثریا صحبت‌های کمالی بود.
وی در پایان خاطر نشان کرد: در حوزه مهمی مثل صادرات نباید دنبال قهرمان گشت و همه باید با هم همکاری کنند، اما صادرات نیازمند فرماندهی واحدی است.
طبق آمارهای ارائه شده در برنامه ثریا که منبع آن سایت رسمی سازمان توسعه تجارت ایران بود، آمار صادرات محصولات صنعتی ایران در سال 95 نبست به سال 94، رشد منفی 15.5 درصدی داشته و آمار صادرات محصولات کشاورزی ایران در سال95 نسبت به سال 94، رشد منفی 1.7 درصدی را تجربه کرده است که این کاهش صادرات در سالهای پس از برجام بسیار تامل برانگیز است. و جالب آنکه در همین گزارش رسمی، آمار صادرات ایران در محصولات با ارزش افزده پایین (خام فروشی)، نظیر بخش معدن، بخش میعانات گازی و پتروشیمی و گاز طبیعی رشدهای بالایی داشته اند که نشانگر خام فروشی بیشتر ایران است! همچنین آمارهای به روز تر ارائه شده از سایت سازمان توسعه تجارت ایران در خصوص مقایسه صادرات در 7 ماهه اول سال 96 نسبت به 7 ماهه اول سال 95 (که خودش در مقایسه با سال 94 منفی بوده) نشان از کاهش مجدد صادرات صنعتی و کشاورزی ایران می دهد. به نحوی که صادرات محصولات صنعتی ایران در هفت ماهه اول 96 نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد منفی 6 درصدی داشته و در بخش کشاورزی رشد منفی 7.4 درصدی تجربه شده است که روند بسیار نگران کننده ای را نشان می دهد. از آنجایی که آمار صادرات غیر نفتی ایران در سال 94 نسبت به سال 93 نیز رشد منفی 16 درصدی داشته به نظر می رسد صادرات محصولات صنعتی و کشاورزی ایران سقوط آزاد عجیبی را در سالهای اخیر تجربه می کند!
در این برنامه ثریا سعی شد بر چالشهای صادرات ایران به دو کشور روسیه و عراق تمرکز شود، در ابتدای گفتگوی برنامه موسویان در پاسخ به انتقاد مجری برنامه در خصوص چرایی صادرات کم ایران به روسیه اظهار داشت: با بیان اینکه بالاترین حد واردات کشور روسیه حدود 350 میلیارد دلار بود گفت: این کشور به علت مشخصات اقلیمی‌اش نزدیک به 35 میلیارد دلار مواد غذایی از کشورهای خارجی وارد می‌کرد که ایران سهم چندانی در آن نداشت.
وی به ویژگی‌های بازار روسیه اشاره و تأکید کرد: صادرکنندگان ایرانی باید به مشخصه‌های این بازار توجه کنند، از جمله اینکه صادرکننده ما در بازار این کشور با مقیاس و ظرفیت‌سازی روبروست که علاوه بر قیمت تمام‌شده در ایران موضوع بسیار مهمی است. مجموعه آشان با 45، 46 هایپرمارکت 23 درصد و گروه X5 با 3750 فروشگاه 27 درصد خرده‌فروشی روسیه را در اختیار دارد و ایران نمی‌تواند تضمین‌های لازم برای عرضه کالا به این نوع فروشگاه‌های زنجیره‌ای را بدهد و با آنها قرارداد ببندد.
مدیر کل دفتر آسیا و اقیانوسیه سازمان توسعه تجارت علت عدم ظرفیت‌سازی ایران در بازار روسیه را فقدان شرکت‌های بزرگ و توانمند داخلی در صادرات دانست و گفت: ما در صادرات صیفی‌جات و سبزیجات ظرفیت‌سازی نکرده‌ایم. البته در پنج محصول خرما، پسته، کشمش، کیوی و خیار به صورت خدادادی ظرفیت داریم. ما حتی برای یک شرکت متوسط روسی عرضه‌کننده داخلی مرکبات نداریم. در روسیه بازار ایران وجود دارد، اما شرکت روسی در حد یکی دو کانتینر نمی‌خواهد، بلکه می‌خواهد قرارداد درازمدتی برای واردات حجم بالا از ایران با ما ببندد که از طرف ایران ظرفیت تولید بسیاری از محصولات مورد نظر آنها وجود ندارد. همچنین برنامه تولید را به‌گونه‌ای تنظیم نکرده‌ایم که در زمان نیاز روسیه ایران تأمین‌کننده آن باشد.
رایزن اسبق صادرات اقتصادی ایران در روسیه به زمان طلایی در صادرات مواد غذایی به روسیه، سرعت و لجستیک اشاره کرد و خاطر نشان ساخت: منظور از زمان طلایی عرضه محصولات کشاورزی در هنگام غیر فصل و کمبود در بازار است. ضمن اینکه هزینه حمل یک کانتینر از تهران به مسکو از هزینه حمل آن از ایران به شانگهای بیشتر است.
وی در واکنش به بخشی از مستند «بازی در مسکو» در خصوص رو آوردن شرکت‌های ایرانی به فودسیتی در روسیه تأکید کرد: شرکت‌های عمده ایرانی مواد غذایی فعال در روسیه کوچک و متوسط هستند و عملاً نمی‌توانند با شرکت‌های بزرگ روسی کار کنند و وارد فروشگاه‌های زنجیره‌ای روسیه مثل آشان و X5 شوند، چون آنها تضمین و قاعده و قانون خاص خودشان را دارند و در هفته اول در صورت شارژ نکردن شرکت ایرانی با محصولات قید شده در قرارداد به آن شرکت اخطار می‌دهند، هفته دوم شرکت ایرانی طرف قرارداد را جریمه میکنند و هفته سوم قفسه فروشگاه مربوط به آن محصولات را می‌گیرند.
موسویان: به‌علت پایین بودن تعرفه گمرکی محصولات فله‌ای، ایجاد خط مینیاتوری در آستاراخان و روسیه ضرورت دارد
موسویان در خصوص ارتقای کیفیت بسته‌بندی محصولات صادراتی توضیح داد: تعرفه گمرکی محصولات فلّه‌ای پایین است. بهترین راهکار این است که شرکت‌های ایرانی خط مینیاتوری در آستاراخان و روسیه ایجاد کنند تا محصولات صادراتی ایران ابتدا به صورت فلّه‌ای به آنجا برود و پس از فرآوری و بسته‌بندی از طریق شرکت روس طرف قرارداد با ایران به بازار روسیه وارد شود.
وی مشکل دیگر صادرات ایران در روسیه را نبود شرکت‌های مدیریت صادرات دانست.
پیمان‌پاک: در هشت سال گذشته سهم ترکیه در بازار روسیه پنج برابر ایران بوده است
در ادامه این برنامه پیمان‌پاک با نگاه آماری به سهم ایران در بازار روسیه بیان کرد: به‌طور میانگین در هشت سال گذشته سهم ایران فقط 09/0 درصد است. این در حالی است که ترکیه تا پنج برابر ایران به این کشور صادرات دارد و بیشترین سهم مربوط به کشورهای اروپایی است. ضمن اینکه در سه سال اخیر ترکیه و کشورهای اروپایی حذف شده‌اند و این فرصت بسیار خوبی برای ایران بود که متاسفانه از ؟آن هیچ استفاده ای نشد.
با وجود تحریم ترکیه در صادرات صیفی‌جات به روسیه، روند صادرات این محصولات از طرف ایران همچنان نزولی است
وی در ادامه یادآور شد: ایران طی سالهای 2012 تا 2016 سهم بسیار ناچیزی در واردات روسیه داشت و در این زمینه ترکیه از ما پیشی گرفته است. آمار نشان می‌دهد در 9 ماهه اول سال 2017 روند صادرات محصولات کشاورزی و آبزیان خوراکی به روسیه همچنان در مقایسه با ترکیه بسیار پایین است. در سالهای 2016 و 2017 به‌رغم توافق‌های روسیه و ترکیه، ترکیه از نظر صدور صیفی‌جات تحریم بود و ایران با وجودی که در این عرصه از ترکیه جلو افتاد، اما در صادرات صیفی‌جات به روسیه همچنان روند نزولی داشت.
با وجود تأکید رئیس‌جمهور روسیه مبنی بر خرید کالاها از مجموعه‌های ایرانی، ما به‌جای رشد با کاهش در صادرات به روسیه مواجه شده‌ایم
این فعال در حوزه صادرات افزود: در سالهای 2014 و 2015 که رقبای اروپایی و ترکیه‌ای ما از بازار روسیه حذف شدند، ما به‌جای رشد با کاهش در صادرات به روسیه مواجهیم. در حالی که رئیس‌جمهور روسیه مستقیماً دستور می‌دهد و برای فروشگاه‌ها مشوق می‌گذارد که از مجموعه‌های ایرانی خرید کنند و تلاش در جهت کاهش تعرفه‌های گمرکی بود و هیئت‌های مختلف کشاورزی روسیه، از جمله وزیر کشاورزی این کشور به ایران سفر کرد.
ترکیه از طریق قاچاق همچنان محصولات خود را به روسیه می‌فروشد
وی با اشاره به این موضوع که با وجودی که ترکیه تحریم و از بازار روسیه حذف شده بود، اما به طرق مختلف توانست بازار را بگیرد، شرح داد: چنانچه به آمار واردات روسیه از بلاروس در اواخر سال 2016 و اوایل سال 2017 دقیق شویم در می‌یابیم بخش عمده صیفی‌جات روسیه از این کشور تأمین می‌شد، در حالی که از نظر آب و هوایی بلاروس و روسیه مشابه یکدیگرند. علت این است که ترکیه در این مدت از طریق بلاروس محصولاتش را به روسیه قاچاق می‌کرد تا همچنان در تحریم بازار را در اختیار خود بگیرد.
گفتگوی تلفنی با پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس بخش دیگری از این برنامه ثریا بود.
پورابراهیمی موانع صادرات ایران را در سه حوزه سازمان توسعه تجارت، ساختار وزارت امور خارجه و اتاق‌های بازرگانی دانست.
پورابراهیمی: سازمان توسعه تجارت راهبرد مشخصی برای حضور در بازارهای جهانی ندارد
وی در خصوص اشکالات سازمان توسعه تجارت بیان کرد: این سازمان راهبرد مشخصی برای حضور در بازارهای جهانی ندارد. رایزن‌های بازرگانی این سازمان که کمک‌کننده فعالان اقتصادی ما هستند باید مسلط به زبان آن کشور و آشنا به ادبیات اقتصادی و متخصص در حوزه اقتصادی باشند.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس اظهار کرد: دیپلماسی اقتصادی از بحث‌های اساسی است. وزارت امور خارجه در انگلستان، امریکا و حتی هند در چند سال اخیر دیپلماسی اقتصادی را در دستور کار خود قرار داده‌اند و مجموعه مأموریت‌هایشان در خارج از کشور با رویکرد اقتصادی است که در لابلای عملیات اقتصادی مأموریتهای دیگرشان را انجام می‌دهند.
مأموریت دیپلمات‌ها و سفرای ما در خارج از کشور محدود به حوزه سیاسی و امنیتی شده است
وی یادآور شد: وزارت امور خارجه ما چه قبل و چه بعد از انقلاب مبتنی بر حوزه امنیتی و سیاسی شکل گرفته است. متأسفانه مأموریتهای دیپلمات‌ها و سفرای ما در خارج از کشور فقط در حوزه سیاسی و امنیتی تعریف شده‌اند و آنها در زمینه اقتصادی نه تخصص دارند و نه ورود کرده‌اند.
پورابراهیمی از تغییر ساختار وزارت امور خارجه و ایجاد معاونت اقتصادی در این وزارتخانه در دو سه ماه اخیر خبر داد و اضافه کرد: با تلاش‌هایی که در کمیسیون اقتصادی مجلس انجام گرفت این کار به ثمر رسید.
در مأموریتهای سفرای وزارت خارجه هیچ‌گونه حمایتی از فعالان اقتصادی نمی‌شود
وی با اشاره به مطالبه مقام معظم رهبری مطرح ساخت: سال گذشته ایشان در دیدار با هیئت وزیران تصریح کردند دولت باید در حوزه فعالیت اقتصادی خارج از کشور پناه فعال اقتصادی ایرانی باشد. یکی از خلاءهای جدی این بود که فعال اقتصادی ما در خارج از کشور احساس می‌کند در مأموریتهای سفرای وزارت امور خارجه هیچ‌گونه ارتباط و حمایتی از فعالان اقتصادی ما وجود ندارد. اخیراً با ایجاد معاونت اقتصادی در وزارت امور خارجه این مشکل دارد برطرف می‌شود و امیدواریم آثارش را ببینیم.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس اشاره کرد: سفیر کره‌جنوبی قبل از تحویل استوارنامه‌اش ابتدا با نماینده ال.جی در ایران جلسه گذاشت. در واقع اولویتشان با مأموریت اقتصادی‌شان هست و در کنارش کارهای دیگر، از جمله مأموریتهای سیاسی‌شان را انجام می‌دهند.
فعالان اقتصادی ایرانی در خارج از کشور به علت فقدان راهبردهای سازمان توسعه تجارت به جای رقابت با کشورهای دیگر رقیب همدیگر می‌شوند
وی معضل سوم را متوجه فعالان اقتصادی ما از اتاق بازرگانی دانست و گفت: آنها در کشور پیگیر مطالباتشان هستند که کار خوبی است، اما در خارج از کشور به علت فقدان راهبردهای سازمان توسعه تجارت و چون خودشان هم این راهبردها را تعریف نکرده‌اند به‌جای آنکه رقیب کشورهای دیگر شوند رقیب یکدیگر می‌شوند و برخی مواقع انتحاری عمل میکنند و سعی در حذف همدیگر دارند که این بسیار آسیب‌زاست.
پورابراهیمی در پایان صحبت‌هایش به عنوان راهکار شرح داد: یا باید اتاق بازرگانی با برنامه‌ریزی راهبردهای حضور در بازارهای جهانی را تعریف کند یا وزارت صنعت و معدن و تجارت به این بخش وارد شود تا انسجامی در این حوزه صورت بگیرد و بخشی از این ظرفیت‌ها در خدمت صادرات قرار گیرند.
مقصودی در خصوص صادرات خودرو به عراق اشاره کرد: با وجود انتقاداتی که به صنعت خودروسازی ایران داریم، ورود محصولات آن به بازارهای عراق اتفاق خوبی است، اما این عرصه هم با مشکلاتی مواجه است، از جمله کاهش خط مونتاژ خودروی ایرانی در عراق از دو شیفت به یک شیفت که نشان می‌دهد چنانچه روی افزایش کیفیت و کاهش قیمت کار نکنیم این بازار را از دست می‌دهیم.
موسویان: در سازمان توسعه تجارت راهبرد وجود دارد، این را می‌توان از آمار رشد صادرات به کشورهای مختلف فهمید
در ادامه این برنامه موسویان در واکنش به این مطلب که گفته می‌شود بازارهای صادرات از دست رفته است با اشاره به آمار هشت ماهه ابتدای سال جاری گفت: در این بین طبق آمار صادرات ما به چین 14 درصد، عراق 8 درصد، کره 27 درصد، افغانستان 14 درصد، پاکستان 5 درصد، تایلند 85 درصد، اندونزی 293 درصد، مالزی 516 درصد و روسیه 63 درصد رشد را نشان می‌دهد. این حاکی از آن است که در سازمان توسعه تجارت یک راهبرد وجود دارد.
رایزن اسبق اقتصادی ایران در روسیه با بیان اینکه در دو سال گذشته عراق از بازار 63 میلیارد دلاری به 53 میلیارد در سال گذشته و الان هم به بازار 43 میلیاردی تبدیل شده است و همین باره ادامه داد: از این مقدار هنوز سهم 6 میلیاردی خود را داریم.
مقصودی: طبق آمارها درصد صادرات ما نسبت به گذشته 6 درصد سیر نزولی داشته است/ این تخصص مسئولین ماست که فقط به ارائه آمارهای رشد توجه میکنند
مقصودی نیز در واکنش به ارائه آمارها توسط موسویان با بیان اینکه طبق آمار هفت ماهه ابتدای سال جاری رشد صادرات نسبت به سال گذشته منفی 6 درصد بوده است که در این میان کشاورزی ما منفی 7.4 درصد است اضافه کرد: این آمارها تقریباً در سال 1395 نسبت به 1394 هم تکرار شده است که در حوزه صنعت شاهد رشد تنها یک‌دهم درصدی هستیم، ولی در حوزه کشاورزی کاهش 6 درصدی داریم. به نظر می‌رسد این تخصص مسئولان ماست که فقط به ارائه آمارهایی که رشد داشته توجه میکنند.
آمار ارائه شده توسط آقای موسویان با گزارش سازمان تجارت جهانی نیز در تعارض است
پیمان‌پاک نیز در تأیید صحبت‌های مقصودی با تأکید بر این مطلب که آمار ارائه شده توسط آقای موسویان با گزارش سازمان تجارت جهانی نیز در تعارض است گفت: مثلاً در باره روسیه از بازار 500 میلیون دلاری در دو سال گذشته به 200 میلیون دلار در سال گذشته و از این رقم به رقم بالاتری در سال جاری رسیدیم و اسم این را رشد می‌گذاریم، در حالی که آمار باید در یک بازه زمانی بلندمدت ارائه شود.
موسویان: باید به سمت حمایت‌های غیرمستقیم از صادرکنندگان برویم/ در این باره به دنبال کاهش تعرفه‌ها هستیم
موسویان در پاسخ گفت: ما به عنوان دولت باید با گروه اوراسیا وارد مذاکره شویم که البته مراحل پایانی خود را می‌گذراند. در این بین بخش کاهش تعرفه برای بسیاری از محصولات صادراتی ما با ارمنستان، بلاروس، قرقیزستان و قزاقستان در حال انجام است و باید به سمت حمایت‌های غیرمستقیم برویم.
مدیر کل دفتر آسیا و اقیانوسیه سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه چون شرکت مدیریت و صادرات نداریم همه به صورت مجزا وارد بازار می‌شوند و همدیگر را تخریب میکنند در باره راهکار این مشکل گفت: برای حل این مشکل باید شرکت‌های بزرگ صادراتی تأسیس کنیم تا این شرکت‌ها محصول را بخرند و با فروشگاه‌های بزرگ قرارداد ببندند. فودسیتی نمی‌تواند پذیرای این محصولات باشد، این محصولات برای فودسیتی زیاد و برای فروشگاه‌های زنجیره‌ای کم است.
موسویان: 21 رایزن بازرگانی داریم/ تربیت هر رایزن یک میلیارد تومان هزینه دارد
وی در واکنش به بخشی از اظهارات پورابراهیمی در باره رایزنان بازرگانی با اشاره به این مطلب که در 21 کشور رایزن بازرگانی داریم مطرح کرد: تربیت هر رایزن بازرگانی یک میلیارد تومان هزینه دارد. نمی‌شود رایزن بازرگانی را از دانشگاه آورد. این فرد باید قابلیت مذاکره، روان‌شناسی، مدیریت، زبان و چند قابلیت دیگر داشته باشد و حدود ده سال باید در سازمان توسعه تجارت کار کند و تمام ظرفیت‌های کشاورزی، صنعتی و معدنی کشور را بشناسد.
ارتباط تلفنی با مهندس رضاپور از فعالین اقتصادی در گرجستان که در حوزه صادرات به کشور عراق نیز فعالیت دارد بخش دیگری از این برنامه ثریا بود.
رضاپور در پاسخ به این پرسش که دولت و رایزنان اقتصادی ما باید چه برنامه‌ریزی‌‌هایی در حوزه صادرات انجام دهند این سئوال را از موسویان پرسید که چه اتفاق جدیدی اعم از مثبت یا منفی در حوزه صادرات مواد غذایی ایران به عراق افتاده است؟
موسویان: تمام مشکلات صادرات ایران به عراق رصد می‌شود/ عراق تعرفه‌های بعضی محصولات صادر شده توسط ایران را بالا برده است
موسویان در پاسخ به این سئوال با بیان اینکه 63 مشکل توسط سازمان توسعه تجارت رصد شده است به آخرین مورد آن اشاره و اذعان کرد: افزایش تعرفه‌ها عمدتاً برای محصولات کشاورزی و مواد غذایی از طرف عراق یکی از این مشکلات بوده است که البته هر کشوری در قلمرو ملی خود می‌تواند این کار را انجام دهد.
رضاپور هم در تأیید این مطلب گفت: عمده مشکل ما با کشور عراق نوسان در تعیین تعرفه‌هاست که این مشکل در حوزه مواد غذایی زیاد دیده می‌شود.
وی علت مشکل اصلی را در بخش دولتی دانست که فاقد سیستم واحد صادرات است و توضیح داد: وقتی اتفاقی در حوزه صادرات می‌افتد معمولاً بعد از یک سال یکی از مسئولین کشور اشاره به این مشکل می‌کند. این مشکل خودش را در صادرات آبمیوه به کشور عراق نشان می‌دهد که در یک شب صادرات این محصول قطع شد.
رضاپور: سیستم دولتی در صادرات مواد غذایی به عراق مشکلات را نه رصد و نه ریشه‌یابی کرده است
این فعال اقتصادی در توضیح علت این موضوع گفت: بعد از بررسی متوجه شدیم شرکت رانی عربستان با رایزنی و لابی و کمی هم هزینه توانسته بود تعرفه آبمیوه را در این بازار بالا ببرد. این همان شرکتی است که در بازار ایران هم فعالیت می‌کند. به شما تعهد می‌دهم سیستم دولتی ما تا به حال نه این مسئله را رصد و نه ریشه‌یابی کرده است.
موسویان: هیچ کشوری نمی‌تواند سرخود تعرفه‌ها را بالا یا پایین ببرد
موسویان نیز در واکنش به این مطلب با رد آن گفت: در این موضوع یا باید قرارداد تجارت ترجیحی داشته باشد یا تجارت آزاد و نمی‌تواند به صورت تبعیض‌آمیز با یک کشور در باره یک کالا رفتار کند.
رضاپور: حوزه مدیریت دولتی صادرات فاقد سیستم کارآمد است
در ادامه رضاپور با تأکید بر فقدان سیستم کارآمد در حوزه مدیریت دولتی صادرات تصریح کرد: این سیستم نه به‌موقع متوجه فرصت و تهدید می‌شود و نه به‌موقع تصمیم می‌گیرد و نه به‌موقع اقدام می‌کند. ما نمی‌توانیم بعد از اینکه زمان گذشت انتظار تأثیر داشته باشیم.
وی عدم نظارت دولت بر فعالیت‌های صادراتی بخش خصوصی را یکی دیگر از مشکلات در این حوزه دانست و با برشمردن اهم مشکلات در بخش خصوصی اظهار داشت: تجارت ما با کشورهای هدف عمدتاً غیرفعال است. ما حتی مسائل اصلی بازار عراق را دیر می‌فهمیم و مشکلات آن را دیر رصد می‌کنیم.
رضاپور: نگاه ما به صادرات یک نگاه «بزن و دررویی» است/ دولت هیچ‌گونه نگاه نظارتی برای خود قائل نیست
این فعال اقتصادی مشکل دوم بخش خصوصی در حوزه صادرات را نگاه کوتاه‌مدت و «بزن و دررویی» صادرکننده‌ها دانست و تشریح کرد: هم اینکه معامله‌ای انجام شود پرونده آن بسته و به‌راحتی از معامله دوم چشم‌پوشی می‌شود. این مسئله باعث می‌شود شدت عدم انجام تعهدات ما در بازارها بسیار بالا باشد. در اغلب بازارها یکی از مشخصه‌های عمده‌ای که برای بازرگانان ایرانی نقل میکنند همین عدم پایبندی به تعهدات است.
رضاپور علت این مشکلات را «ورود بدون دردسر افراد مختلف به بازار صادرات» دانست و با انتقاد از دولت که نقش نظارتی برای خود قائل نیست تأکید کرد: گفته شد باید با مدیریت صادرات در بازارها حضور داشته باشیم، ولی چرا عملکرد ما کاملاً خلاف این موضوع را نشان می‌دهد؟ چرا وقتی نمایشگاه می‌گذاریم از تولیدکننده‌های کوچک دعوت می‌کنیم و سوبسیدهای حمایتی را به اینها می‌دهیم؟
وی در همین راستا اضافه کرد: وقتی شرکت کوچک وارد این بازار می‌شود، چون تحمل هزینه‌ها را ندارد، کالایی را می‌فروشد و بعد از بازار خارج می‌شود و به این ترتیب پشت سر هم دچار آسیب می‌شویم.
این فعال اقتصادی با بیان اینکه برند ایران در بازارهای مختلف به‌سرعت تضعیف می‌شود به ذکر مثالی در این باره پرداخت و گفت: در زمان ورود امریکایی‌ها به عراق بازرگانان این کشور کالاها را به سه دسته عراقی، ایرانی و اجنبی تقسیم‌بندی می‌کردند، اما متأسفانه امروز کالای ایرانی وضع به‌مراتب بدتری نسبت به کالای چینی دارد.
در ادامه موسویان در واکنش به صحبت‌های رضاپور با بیان اینکه تا صادرکننده و شرکت حرفه‌ای نداشته باشیم صادرات حرفه‌ای نخواهیم داشت اذعان کرد: حمایت از 50 شرکت متوسط و کوچک به‌جای 5 شرکت بزرگ مطمئناً به صادرات ضربه می‌زند.
مسعود کمالی اردکانی مدیر کل دفتر توسعه صادرات محصولات صنعتی معدنی سازمان توسعه تجارت، مهمان دیگر این برنامه ثریا بود.
کمالی: آرزوهای ما با توانمندی‌های ما هم‌خوانی ندارد
کمالی در ابتدای گفتگوی خود با تأکید بر این مطلب که ریشه صادرات رقابت‌پذیر شدن است گفت: اینکه چگونه می‌توان رقابت‌پذیر شد ریشه در بهبود بهره‌وری دارد. اگر موضوع بهره‌وری را هم محور صادرات قرار دهیم، این مسئله صرفاً اقتصادی نیست و به سیاست، اجتماع و فرهنگ هم ارتباط دارد.
وی با بیان اینکه آرزوهای ما با توانمندی‌های ما هم‌خوانی ندارد توضیح داد: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که دولت‌ها در توسعه صادرات انجام می‌دهند حمایت و مشوق‌های مالی است. برای ورود به بازارهای جهانی نیاز به حمایت داریم.
مقصودی: هر وقت با مسئولین دولتی صحبت می‌کنیم، روی عدم توانمندی کشور متمرکز می‌شوند
مقصودی در انتقاد از صحبت‌های کمالی ضمن بیان این مطلب که هر وقت با مسئولین دولتی صحبت می‌کنیم روی عدم توانمندی متمرکز می‌شوند افزود: حضور ترکیه در بازار عراق فقط معطوف به حضور صادرکنندگان خرد نیست، شبکه توزیع عراق را در دست دارد. چندین فروشگاه زنجیره‌ای تأسیس کردند و تولیدکننده خرد ترکیه می‌داند تا 50 سال آینده اینجا فروشگاه دارد.
وی ادامه داد: در عمان هم کشورهایی مثل عربستان و هند شبکه توزیع را در دست دارند. این در حالی است که مردم این کشورها ما را دوست دارند و به لحاظ سیاسی خیلی به هم نزدیک هستیم و متأسفانه هیچ آینده‌نگری برای بازار این کشورها نداریم.
مقصودی: بهترین تجربه‌ها را در حوزه فروشگاه‌های زنجیره‌ای به‌دست آوردیم، ولی از ورود کشورهای اروپایی به این حوزه در کشور ذوق‌زده می‌شویم/ وقتی شبکه توزیع را از دست بدهیم یعنی بازار و تولید از دست رفته است
مجری برنامه ثریا با ابراز تأسف از خبری مبنی بر اینکه رئیس سازمان توسعه و تجارت از تأسیس فروشگاه‌های زنجیره‌ای توسط کشورهای آلمان و فرانسه در داخل ایران استقبال کرده است توضیح داد: ما نه‌تنها در کشورهای هدف به فکر تأسیس فروشگاه ها و نمایشگاه‌های دائمی فروش کالاهای ایرانی نیستیم و همچنان بار را پشت کامیون می‌فروشیم، بلکه ذوق‌زده هستیم که قرار است شبکه توزیع خود را در اختیار کشورهای اروپایی مثل آلمان و فرانسه قرار دهیم.
کمالی در واکنش به این مطلب گفت: این خبر صرفاً بدان معنا نیست که بازار ما را در اختیار قرار بگیرند و کالای خود را بفروشند، اتفاقاً مدیریت و تکنولوژی آن قرار است در ایران مستقر شود.
مقصودی هم پاسخ داد: به نظر نمی‌رسد تأسیس و مدیریت شرکت‌های زنجیره‌ای که اتفاقاً در ایران نمونه‌های موفق زیادی در این حوزه داریم کاری باشد که باید توسط کشورهای خارجی انجام شود. وقتی شبکه توزیع در بازار را دست فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارجی دادیم یعنی بازار و تولید کالاهای ایران را در آینده به دست رقیب داده ایم.
پیمان‌پاک: لزوم تشکیل مدیریت زنجیره تأمین در حوزه صادرات گریز ناپذیر است
پیمان‌پاک در خصوص ارائه راهکار برای حل این مشکل با تأکید بر این نکته که در حوزه صادرات باید سیستمی به وجود بیاید تصریح کرد: مدیریت زنجیره تأمین مرحله دوم در حوزه صادرات است. تا مدیریت زنجیره تأمین شکل نگیرد همیشه این مشکل وجود دارد که دولتی‌ها می‌گویند ما اعتقاد به تأمین‌کننده نداریم، تأمین‌کننده هم می‌گوید من توان صادرات ندارم.
مقصودی هم راهکار تأسیس زیرساخت های شبکه توزیع را در کشورهای هدف توسط نهادهای بزرگ اقتصادی کشور راهکار عملیاتی در این حوزه دانست و اظهار داشت: لزوم داشتن شبکه توزیع یکی از کارهای اساسی است تا بتوان همه کالاهای ایرانی دارای مزیت را در آنجا متمرکز کرد. باید شرکت ها و کالاهای ایرانی از خودروسازی تا محصولات کشاورزی و صنعتی و حتی رستوران ایرانی در یک محل حضور داشته باشند و در کنار آن زیرساختهایی نظیر سردخانه، انبار، بخش های حقوقی و مالی، دفاتر بازاریابی و... در یک مکان به شکل نمایشگاه دائمی ایران در کشور هدف جمع شوند و از آنجا به سایر شهرهای آن کشور توزیع هدفمند صورت گیرد. با این روش هزینه تبلیغات کالاها ایران نیز سرشکن می شود.
پایان‌بخش این برنامه از ثریا صحبت‌های کمالی بود.
وی در پایان خاطر نشان کرد: در حوزه مهمی مثل صادرات نباید دنبال قهرمان گشت و همه باید با هم همکاری کنند، اما صادرات نیازمند فرماندهی واحدی است.
