طبق آيه 53 سوره زمر، همه گناهان بخشيده مي‌شود، امّا طبق آيه 48 سوره نساء جز شرك همه گناهان بخشيده مي‌شوند؛ اين دو كلام چگونه قابل جمع است؟
به گزارش شهدای ایران به نقل از میزان، طبق آيه 53 سوره زمر، همه گناهان بخشيده مي‌شود، امّا طبق آيه 48 سوره نساء جز شرك همه گناهان بخشيده مي‌شوند؛ اين دو كلام چگونه قابل جمع است؟
خداوند در سوره زمر آيه 53، مي‌‌فرمايد:«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ؛ بگو: اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مىآمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است».
آيه فوق راه بازگشت را توأم با اميدواري به روي همه گناه كاران مي‌گشايد، و با لحني آكنده از نهايت لطف و محبت، آغوش رحمتش را به روي همگان باز كرده، و فرمان عفو آنها را صادر نموده است. از اميدبخش ترين آيات قرآن نسبت به گناه كاران، آيه فوق است كه طبق روايتي از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ نقل شده: «در تمام قرآن، آيه‌اي وسيع تر از اين آيه نيست...».[1]
سؤالي كه در اين جا مطرح است، اين است كه: آيا عموميت آيه همه گناهان، حتي شرك و گناهان كبيره ديگر را فرا مي‌گيرد؟ پس چرا درسوره نساء آمده است كه؛ «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا[2]؛ خداوند [هرگز] شرك را نمى بخشد! و پايين تر از آن را براى هر كس [بخواهد و شايسته بداند] مى بخشد. و آن كسى كه براى خدا، شريكى قرار دهد، گناه بزرگى مرتكب شده است.»
در پاسخ بايد گفت: لازم است آيات قرآن به تنهايي مورد ارزيابي قرار نگيرد، بلكه با در كنار هم گذاشتن آيات ديگر كه مفسر همديگر هستند؛ و با نگاهي همه جانبه، مفهوم آيه را استخراج كرد. لذا آيات سوره زمر ، دو آيه فوق را تبيين نموده است.[3] و سه دستور را براي بخشش گناهان ذكركرده است:
1. بازگشت : به سوي پروردگارتان بازگرديد؛
2. تسليم: در برابر فرمان او تسليم شويد؛
3. پيروي از دستورات: پيروي كنيد از بهترين دستوراتي كه از سوي پروردگارتان بر شما نازل شده است.
اين دستورات سه گانه مي‌گويد: درهاي غفران و رحمت به روي بندگان گشوده است؛ مشروط به اينكه بعد از ارتكاب گناه به خود آيند و تغيير مسير دهند و رو به سوي درگاه خدا آورند، و در برابر فرمانش تسليم باشند، و با عمل، صداقت خود را با توبه نشان دهند. به اين ترتيب نه شرك از آن مستثناست و نه غير از آن(يعني از شرک توبه کند و برگردد خداوند متعال نيز او را مي بخشد.) اين رحمت عمومي مشروط به موارد فوق درآيات 55- 54 سوره زمراست.
اگر در آيه 48 سوره نساء، بخشش و عفو مشركان را استثناء كرده است، در مورد مشركاني است كه در حالت شرك از دنيا بروند. نه آنها كه بيدار شوند، و راه حق را پيش گيرند. چرا كه اكثريت به اتفاق مسلمانان صدر اسلام مشرك بوده اند، و بعد اسلام آورده‌اند.[4]
علاوه بر موارد فوق؛ از اين نكته نيز غافل نباشيم كه بعضي از آيات عام هستند، و بعضي از آيات ديگر را تخصيص مي‌زنند. لذا بعضي از مفسرين در اين آيه فوق گفته‌اند كه آيه: « إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا[5]» آيه « إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا[6]» را تخصيص زده است، يعني اين كه خداوند به جز شرك بقيه گناهان را مي‌بخشد. امّا آن چه كه بيان شد، خداوند گناهان را با شرايطي مي‌بخشد و آن شرايط : «توبه» ، « تسليم فرمان الهي» و «پيروي از دستورات الهي در عمل » مي باشد؛ اگر اين شرايط براي گناه كار مهيا باشد؛ حتي مشرك را نيز مي‌بخشد.[7]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج 17، ص 279.
2. تفسير شريف لاهيجي؛ محمد لاهيجي، ج3، ص 879.
3. نمونه بينات، محمد باقر، ص 679.
پي نوشت ها:
[1] . فضل بن حسن طبرسي، مجمع البيان، بيروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1406، ج8، ص 785.
[2] . نساء / 48 .
[3] . زمر / 55- 54 : و به درگاه پروردگارتان بازگرديد و در برابر او تسليم شويد، پيش از آنكه عذاب به سراغ شما آيد، سپس از سوى هيچ كس يارى نشويد! . و از بهترين دستورهائى كه از سوى پروردگارتان بر شما نازل شده پيروى كنيد پيش از آنكه عذاب [الهى] ناگهان به سراغ شما آيد در حالى كه از آن خبر نداريد!
[4] . مكارم شيرازي، ناصر؛ تفسير نمونه؛ تهران، دار الكتب الاسلاميه، ج 19، ص 498.
[5] . نساء / 48 .
[6] . زمر / 53 .
[7] . ر.ك: نمونه ، ج 19 ، ص498 ؛ طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان، بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، ج 17، ص 298؛ طبرسي، مجمع البيان، بيروت، دارالمعرفه، ذيل آيه فوق.
خداوند در سوره زمر آيه 53، مي‌‌فرمايد:«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ؛ بگو: اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مىآمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است».
آيه فوق راه بازگشت را توأم با اميدواري به روي همه گناه كاران مي‌گشايد، و با لحني آكنده از نهايت لطف و محبت، آغوش رحمتش را به روي همگان باز كرده، و فرمان عفو آنها را صادر نموده است. از اميدبخش ترين آيات قرآن نسبت به گناه كاران، آيه فوق است كه طبق روايتي از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ نقل شده: «در تمام قرآن، آيه‌اي وسيع تر از اين آيه نيست...».[1]
سؤالي كه در اين جا مطرح است، اين است كه: آيا عموميت آيه همه گناهان، حتي شرك و گناهان كبيره ديگر را فرا مي‌گيرد؟ پس چرا درسوره نساء آمده است كه؛ «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا[2]؛ خداوند [هرگز] شرك را نمى بخشد! و پايين تر از آن را براى هر كس [بخواهد و شايسته بداند] مى بخشد. و آن كسى كه براى خدا، شريكى قرار دهد، گناه بزرگى مرتكب شده است.»
در پاسخ بايد گفت: لازم است آيات قرآن به تنهايي مورد ارزيابي قرار نگيرد، بلكه با در كنار هم گذاشتن آيات ديگر كه مفسر همديگر هستند؛ و با نگاهي همه جانبه، مفهوم آيه را استخراج كرد. لذا آيات سوره زمر ، دو آيه فوق را تبيين نموده است.[3] و سه دستور را براي بخشش گناهان ذكركرده است:
1. بازگشت : به سوي پروردگارتان بازگرديد؛
2. تسليم: در برابر فرمان او تسليم شويد؛
3. پيروي از دستورات: پيروي كنيد از بهترين دستوراتي كه از سوي پروردگارتان بر شما نازل شده است.
اين دستورات سه گانه مي‌گويد: درهاي غفران و رحمت به روي بندگان گشوده است؛ مشروط به اينكه بعد از ارتكاب گناه به خود آيند و تغيير مسير دهند و رو به سوي درگاه خدا آورند، و در برابر فرمانش تسليم باشند، و با عمل، صداقت خود را با توبه نشان دهند. به اين ترتيب نه شرك از آن مستثناست و نه غير از آن(يعني از شرک توبه کند و برگردد خداوند متعال نيز او را مي بخشد.) اين رحمت عمومي مشروط به موارد فوق درآيات 55- 54 سوره زمراست.
اگر در آيه 48 سوره نساء، بخشش و عفو مشركان را استثناء كرده است، در مورد مشركاني است كه در حالت شرك از دنيا بروند. نه آنها كه بيدار شوند، و راه حق را پيش گيرند. چرا كه اكثريت به اتفاق مسلمانان صدر اسلام مشرك بوده اند، و بعد اسلام آورده‌اند.[4]
علاوه بر موارد فوق؛ از اين نكته نيز غافل نباشيم كه بعضي از آيات عام هستند، و بعضي از آيات ديگر را تخصيص مي‌زنند. لذا بعضي از مفسرين در اين آيه فوق گفته‌اند كه آيه: « إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا[5]» آيه « إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا[6]» را تخصيص زده است، يعني اين كه خداوند به جز شرك بقيه گناهان را مي‌بخشد. امّا آن چه كه بيان شد، خداوند گناهان را با شرايطي مي‌بخشد و آن شرايط : «توبه» ، « تسليم فرمان الهي» و «پيروي از دستورات الهي در عمل » مي باشد؛ اگر اين شرايط براي گناه كار مهيا باشد؛ حتي مشرك را نيز مي‌بخشد.[7]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج 17، ص 279.
2. تفسير شريف لاهيجي؛ محمد لاهيجي، ج3، ص 879.
3. نمونه بينات، محمد باقر، ص 679.
پي نوشت ها:
[1] . فضل بن حسن طبرسي، مجمع البيان، بيروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1406، ج8، ص 785.
[2] . نساء / 48 .
[3] . زمر / 55- 54 : و به درگاه پروردگارتان بازگرديد و در برابر او تسليم شويد، پيش از آنكه عذاب به سراغ شما آيد، سپس از سوى هيچ كس يارى نشويد! . و از بهترين دستورهائى كه از سوى پروردگارتان بر شما نازل شده پيروى كنيد پيش از آنكه عذاب [الهى] ناگهان به سراغ شما آيد در حالى كه از آن خبر نداريد!
[4] . مكارم شيرازي، ناصر؛ تفسير نمونه؛ تهران، دار الكتب الاسلاميه، ج 19، ص 498.
[5] . نساء / 48 .
[6] . زمر / 53 .
[7] . ر.ك: نمونه ، ج 19 ، ص498 ؛ طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان، بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، ج 17، ص 298؛ طبرسي، مجمع البيان، بيروت، دارالمعرفه، ذيل آيه فوق.
