از همان آغازین سالهای شکل‌گیری لیگ‌های فوتبالی در تمامی سطوح، بحث فساد در فوتبال کلید خورد و همواره برخی به فکر سوء استفاده هستند.
شهدای ایران: سرانجام پس از طی ماه‌ها بررسی درباره وجود فساد در فوتبال ایران، کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی، گزارش جامع خود را در این باره ارائه داد.در این گزارش، به ابعاد گوناگون فساد در فوتبال اعم از تبانی، رشوه‌خواری، فرارهای مالیاتی و... اشاره شده است. به همین بهانه، بر آن شدیم تا این پرونده‌ی جنجالی را بار دیگر، ورق بزنیم.
علل وجود فساد در فوتبال
به طور کلی، در هر زمینه‌ای که مخاطب و علاقه‌مند به آن فراوان باشد و شهرت و محبوبیت و گردش مالی فوق العاده‌ای جریان داشته باشد، عده‌ای سودجو و مفسد در صدد آن هستند تا از این شرایط، استفاده لازم را به نفع خود ببرند و به اصلاح، از آب گل‌آلود، ماهی بگیرند. این موضوع امری طبیعی است و در اقصی نقاط دنیا به وفور مشاهده شده است و ایران و غیر ایران ندارد.
سابقه فساد در فوتبال ایران
به طور تقریبی، می‌توان اظهار داشت که از همان آغازین سالهای شکل‌گیری لیگ‌های فوتبالی در تمامی سطوح، بحث فساد در فوتبال کلید خورد و همواره سودجویانی بوده‌اند که با زیر پا گذاشتن اخلاقیات و ترجیح منافع شخصی به منافع ملی، موجبات گسترش روز افزون فساد را فراهم بیاورند.
شاید اولین مورد فساد در فوتبال، به سال 1376 بر می‌گردد؛ جایی که دو تیم پایتخت رو در روی یکدیگر قرار گرفتند که حاصل این جدال پر حاشیه، شکست تیم پرطرفدار و اخراج سرمربی وقت آن تیم بود. (مقبره سرمربی آن روزهای تیم محبوب، هم اینک در قطعه نام آوران بهشت زهرا (س) و در کنار مرحوم همایون بهزادی می باشد.) دیداری که تا مدتها نقل محافل فوتبالی بود که البته یکی از بازیکنان معروف آن تیم، چندی پیش به طور تلویحی، تبانی در آن دیدار را تایید کرد.
این فسادها در دهه‌ی 80 هم ادامه پیدا کرد و به گواه شواهد و قرائن، در دهه‌ی 90 با سرعتی سرسام آور در حال پیش روی است.
ابعاد فساد در فوتبال ایران
دلالیسم
شاید بتوان با قاطعیت اعلام کرد که در فوتبال کنونی ایران، این دلال‌ها هستند که حرف اول و آخر را می‌زنند. این افراد که بعضا خود یکی از اعضای هیئت مدیره یا کادر فنی تیم ها نیز هستند، نبض بازار نقل و انتقالات را در دست گرفته‌اند و همه ساله بازیکنان زیاد و بعضا بی کیفیت خارجی و داخلی را، میان تیم‌ها جابجا می‌کنند و مبالغ کلانی را به جیب می‌زنند.
بارها از گوشه و کنار شنیده شده است که مربیان و بازیکنان، بدون اجازه‌ی این کارچاق‌کن‌ها، هیچ اقدامی نمی‌کنند؛ یا بدتر آنکه دلال‌ها، حتی در چیدمان لیست 18 نفره و ترکیب اصلی نیز دخالت دارند.
شرط‌بندی و تبانی
مدتی پیش، کاپیتان سابق تیم پرطرفدار پایتخت (که هم اکنون در یکی از سریال‌های پر بیننده‌ی سیما هم ایفای نقش می‌کند) در مستندی که از شبکه 3 سیما پخش شد، ابعادی تازه و تاسف بار از شرط‌بندی در فوتبال را برای آحاد مردم، نمایان ساخت؛ وی گفت همواره اولین کسی که بر سر باخت تیم شرط‌بندی می‌کرد، یکی از افرادی بود که سال‌ها بر نیمکت این تیم می‌نشست و جالب‌تر اینکه شرط‌بندی‌های وی، همواره درست از آب در می آمد!
شائبه تبانی نیز به طور مکرر در سالیان اخیر شنیده شده است. به عنوان مثال، در یکی از جنجالی‌ترین بازی‌های لیگ برتر که در سال 92 میان تیم پر طرفدار پایتخت و یک تیم صنعتی برگزار شد، پس از اخراج بازیکن تیممهمان در ابتدای بازی و اعلام ضربه پنالتی و نهایتا شکست تیم مهمان، سرمربی پایتخت نشین‌ها در کنفرانس مطبوعاتی پایان بازی، با استفاده از واژه‌ی "غش کردن داور به سمت تیم حریف" داور را به تبانی با تیم میزبان متهم کرد و گفت که از این موضوع از شب قبل از بازی اطلاع داشته است! داور آن بازی نیز تا مدتها از قضاوت در تمامی مسابقات فوتبال محروم شد، اما در نهایت و در میان تعجب همگان دوباره به عرصه قضاوت بازگشت و پس از پایان نیم فصل لیگ 94-95 از دنیای داوری خداحافظی کرد.
سوال اینجاست که اگر داور مجرم نبود، چرا تا مدتها از قضاوت محروم بود و اگر هم مجرم بود، چرا دوباره به میادین داوری بازگشت!
در مواردی دیگر از تبانی، می‌توان به ارسال پیامک‌هایی مشکوک برای برخی بازیکنان اشاره کرد؛ پیامک‌هایی با این محتوا که "نتیجه بازی را به نفع تیم رقیب رقم بزن و در ازای آن، مبلغی را از ما دریافت کن."
و یا ارائه‌ی پیشنهادهای میلیونی برای باختن به تیم مقابل تا اینکه آن تیم قهرمان شود یا به دسته پایین تر سقوط نکند.
فرار مالیاتی
چندی پیش، رسایی، مسئول رسیدگی به پرونده فساد در فوتبال، در مصاحبه‌ای با خبر 18:45 شبکه‌ی 3 سیما، از فرار مالیاتی و بدهی‌های فوتبالی ها پرده برداشت و مجموع بدهی‌های باشگاه‌ها، فوتبالیست‌ها و کادرهای فنی را در حدود 130 میلیارد تومان برآورد کرد. وی افزود: "چطور می‌شود که بازیکنی خودروی 1.5 میلیارد تومانی داشته باشد؟ یقینا مالیاتش را پرداخت نکرده است."
فرار از خدمت مقدس سربازی
سال قبل بود که خبری تکان دهنده، مبنی بر جعلی بودن کارت پایان خدمت برخی از فوتبالیست‌ها، شوکی جدید بر پیکره فوتبال وارد آورد.
در این بین، بیش از هر تیمی این تیم فولاد خوزستان بود که از این مسئله بیشتر متضرر شد و بسیاری از مهره‌های کلیدی خود را از دست داد و به تبع این اتفاق، هم اینک در پایان هفته هفدهم با 14 امتیاز در رتبه‌ی سیزدهم قرار دارد و تا منطقه‌ی سقوط، فاصله‌ی چندانی ندارد.
اما نکته جالب اینجاست که بعضی از بازیکنان که برای گذراندن خدمت مقدس سربازی، راهی تیم‌های نظامی شدند، دستمزدهای میلیاردی گرفتند.
دیگر ابعاد فساد در فوتبال ایران
مواردی از جمله فساد اخلاقی، ترویج خرافه‌گرایی و سحر و جادو، دوپینگ، مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر، قراردادهای غیر واقعی و... نیز دیگر ابعاد فساد در فوتبال ایران را تشکیل می‌دهند.
نحوه‌ی برخورد با معضل فساد در فوتبال چگونه است؟
وزارت اطلاعات، قوه‌ی قضاییه، ناجا، پلیس فتا و سایر ارگانها نیز به نوبه خود سهمی در مبارزه با فساد را عهده‌دار هستند اما فدراسیون فوتبال که متولی این ورزش در ایران است، مسئول اصلی پاسخگویی به موارد مذکور و مبارزه با آنان است.
اما "دیپلماسی خنده" هیچگاه نتوانست در مقابل این فسادها قد علم کند. در این سال‌ها، همواره شاهد سهل‌انگاری رئیس فدراسیون و همکاران ایشان بوده‌ایم؛ عدم برخوردهای قاطع و بازدارنده، عاملی برای ریشه دواندن فساد در تمامی سطوح این ورزش محسوب می‌شود.
همچنین بی رغبتی مردم نسبت به تماشای مسابقات فوتبال از نزدیک و عدم حضورشان در ورزشگاه‌ها، با فساد در فوتبال بی ربط نیست که می تواند علتی برای دلسردی و فوتبال زدگی جامعه باشد.
فساد در فیفا و نحوه‌ی برخورد با خاطیان
علی رغم برخوردهای غیر بازدارنده در ایران، در سطح بین‌الملل به شدت با فساد در فوتبال مبارزه می‌شود؛ به عنوان مثال سب بلاتر، رئیس فدراسیون بین‌المللی فوتبال(فیفا) و میشل پلاتینی، رئیس اتحادیه فوتبال اروپا(یوفا) پس از احراز اتهاماتشان، هر دو به مدت 8 سال از تمامی فعالیت‌های مرتبط با فوتبال محروم شدند.(لازم به ذکر است که به احتمال فراوان، مدت محرومیت این دو، از 8 سال به مادام‌العمر افزایش خواهد یافت.)
همچنین 14 نفر دیگر از مقامات بلند پایه‌ی فیفا، به علت دریافت رشوه جهت اعطای میزبانی جام‌های جهانی، حق پخش تلویزیونی، پولشویی و... دستگیر شدند و در این میان، نکته‌ی حائز اهمیت این است که نام‌ها به هیچ عنوان مطرح نیستند و تنها هدف، پاکسازی فوتبال از هر گونه فساد است.
کالچو پولی، نمونه‌ای دیگر از فساد
در ماه می سال 2006 میلادی، رسوایی گسترده‌ای در فوتبال ایتالیا، توسط پلیس بر ملا شد. این اتفاقات که در سری آ و سری بی به وقوع پیوستند، منجر به پس‌گیری مقام قهرمانی از یوونتوس و فرستادن این تیم به سری بی، به علاوه کسر 9 امتیاز بود. سایر تیم‌ها مانند میلان، لاتزیو، فیورنتینا و رجینا نیز به دلیل محکومیت، در شروع فصل با امتیاز منفی و پرداخت جرائم سنگین نقدی مواجه شدند.
همچنین رئیس فدراسیون ایتالیا و تمام مدیران یوونتوس از سمت های خود استعفا دادند.
ردپای برنامه پربیننده‌ی تلویزیون در فساد فوتبال؟!
اما بخش تکان دهنده و البته عجیب گزارش کمیسیون اصل 90، وارد آوردن اتهاماتی به یک برنامه تلویزیونی پر بیننده است. در این گزارش چنین آمده‌است: "در کنار نشریات زرد ورزشی، یکی از برنامه‌های فوتبالی سیما نیز که مخاطبین بسیاری دارد، بر اساس گزارش‌های متعدد اهالی فوتبال و برخی شواهد و قرائن، نه تنها در افزایش ناهنجاری‌های این ورزش نقش فزاینده داشته است، بلکه برخی شائبه‌ها درباره نقش عوامل اصلی این برنامه، برای اتصال مربیان و بازیکنان خارجی به باشگاه‌های داخلی وجود دارد که موضوع قابل رسیدگی دقیق تر است."
در همین راستا، تهیه کننده و مجری یکی از برنامه‌های پر مخاطب فوتبالی، تنها به بیان این نکته بسنده کرد: "اگر منظور کمیسیون اصل 90 با این برنامه است، این‌ها تماما خلاف واقع هستند و اداره کل حقوقی سازمان صدا و سیما، این موضوع را پیگیری خواهد کرد."
واکنش تامل برانگیز آقای رئیس
علی کفاشیان در مصاحبه با خبرگزاری صدا و سیما، اعلام کرد که تخلف در فوتبال را نمی‌توان کتمان کرد، اما به هیچ عنوان فسادی در فوتبال نیست و ادعاهای مطرح شده، بدون مصداق هستند و ارزش قانونی نخواهند داشت.
حال در اینجا دو سوال مطرح است:
فرق بین تخلف در فوتبال و فساد در فوتبال چیست؟!
آیا عکس‌العمل رئیس فدراسیون فوتبال، نشان از پاک بودن فدراسیون تحت امرش دارد یا... ؟
*دانشجو
علل وجود فساد در فوتبال
به طور کلی، در هر زمینه‌ای که مخاطب و علاقه‌مند به آن فراوان باشد و شهرت و محبوبیت و گردش مالی فوق العاده‌ای جریان داشته باشد، عده‌ای سودجو و مفسد در صدد آن هستند تا از این شرایط، استفاده لازم را به نفع خود ببرند و به اصلاح، از آب گل‌آلود، ماهی بگیرند. این موضوع امری طبیعی است و در اقصی نقاط دنیا به وفور مشاهده شده است و ایران و غیر ایران ندارد.
سابقه فساد در فوتبال ایران
به طور تقریبی، می‌توان اظهار داشت که از همان آغازین سالهای شکل‌گیری لیگ‌های فوتبالی در تمامی سطوح، بحث فساد در فوتبال کلید خورد و همواره سودجویانی بوده‌اند که با زیر پا گذاشتن اخلاقیات و ترجیح منافع شخصی به منافع ملی، موجبات گسترش روز افزون فساد را فراهم بیاورند.
شاید اولین مورد فساد در فوتبال، به سال 1376 بر می‌گردد؛ جایی که دو تیم پایتخت رو در روی یکدیگر قرار گرفتند که حاصل این جدال پر حاشیه، شکست تیم پرطرفدار و اخراج سرمربی وقت آن تیم بود. (مقبره سرمربی آن روزهای تیم محبوب، هم اینک در قطعه نام آوران بهشت زهرا (س) و در کنار مرحوم همایون بهزادی می باشد.) دیداری که تا مدتها نقل محافل فوتبالی بود که البته یکی از بازیکنان معروف آن تیم، چندی پیش به طور تلویحی، تبانی در آن دیدار را تایید کرد.
این فسادها در دهه‌ی 80 هم ادامه پیدا کرد و به گواه شواهد و قرائن، در دهه‌ی 90 با سرعتی سرسام آور در حال پیش روی است.
ابعاد فساد در فوتبال ایران
دلالیسم
شاید بتوان با قاطعیت اعلام کرد که در فوتبال کنونی ایران، این دلال‌ها هستند که حرف اول و آخر را می‌زنند. این افراد که بعضا خود یکی از اعضای هیئت مدیره یا کادر فنی تیم ها نیز هستند، نبض بازار نقل و انتقالات را در دست گرفته‌اند و همه ساله بازیکنان زیاد و بعضا بی کیفیت خارجی و داخلی را، میان تیم‌ها جابجا می‌کنند و مبالغ کلانی را به جیب می‌زنند.
بارها از گوشه و کنار شنیده شده است که مربیان و بازیکنان، بدون اجازه‌ی این کارچاق‌کن‌ها، هیچ اقدامی نمی‌کنند؛ یا بدتر آنکه دلال‌ها، حتی در چیدمان لیست 18 نفره و ترکیب اصلی نیز دخالت دارند.
شرط‌بندی و تبانی
مدتی پیش، کاپیتان سابق تیم پرطرفدار پایتخت (که هم اکنون در یکی از سریال‌های پر بیننده‌ی سیما هم ایفای نقش می‌کند) در مستندی که از شبکه 3 سیما پخش شد، ابعادی تازه و تاسف بار از شرط‌بندی در فوتبال را برای آحاد مردم، نمایان ساخت؛ وی گفت همواره اولین کسی که بر سر باخت تیم شرط‌بندی می‌کرد، یکی از افرادی بود که سال‌ها بر نیمکت این تیم می‌نشست و جالب‌تر اینکه شرط‌بندی‌های وی، همواره درست از آب در می آمد!
شائبه تبانی نیز به طور مکرر در سالیان اخیر شنیده شده است. به عنوان مثال، در یکی از جنجالی‌ترین بازی‌های لیگ برتر که در سال 92 میان تیم پر طرفدار پایتخت و یک تیم صنعتی برگزار شد، پس از اخراج بازیکن تیممهمان در ابتدای بازی و اعلام ضربه پنالتی و نهایتا شکست تیم مهمان، سرمربی پایتخت نشین‌ها در کنفرانس مطبوعاتی پایان بازی، با استفاده از واژه‌ی "غش کردن داور به سمت تیم حریف" داور را به تبانی با تیم میزبان متهم کرد و گفت که از این موضوع از شب قبل از بازی اطلاع داشته است! داور آن بازی نیز تا مدتها از قضاوت در تمامی مسابقات فوتبال محروم شد، اما در نهایت و در میان تعجب همگان دوباره به عرصه قضاوت بازگشت و پس از پایان نیم فصل لیگ 94-95 از دنیای داوری خداحافظی کرد.
سوال اینجاست که اگر داور مجرم نبود، چرا تا مدتها از قضاوت محروم بود و اگر هم مجرم بود، چرا دوباره به میادین داوری بازگشت!
در مواردی دیگر از تبانی، می‌توان به ارسال پیامک‌هایی مشکوک برای برخی بازیکنان اشاره کرد؛ پیامک‌هایی با این محتوا که "نتیجه بازی را به نفع تیم رقیب رقم بزن و در ازای آن، مبلغی را از ما دریافت کن."
و یا ارائه‌ی پیشنهادهای میلیونی برای باختن به تیم مقابل تا اینکه آن تیم قهرمان شود یا به دسته پایین تر سقوط نکند.
فرار مالیاتی
چندی پیش، رسایی، مسئول رسیدگی به پرونده فساد در فوتبال، در مصاحبه‌ای با خبر 18:45 شبکه‌ی 3 سیما، از فرار مالیاتی و بدهی‌های فوتبالی ها پرده برداشت و مجموع بدهی‌های باشگاه‌ها، فوتبالیست‌ها و کادرهای فنی را در حدود 130 میلیارد تومان برآورد کرد. وی افزود: "چطور می‌شود که بازیکنی خودروی 1.5 میلیارد تومانی داشته باشد؟ یقینا مالیاتش را پرداخت نکرده است."
فرار از خدمت مقدس سربازی
سال قبل بود که خبری تکان دهنده، مبنی بر جعلی بودن کارت پایان خدمت برخی از فوتبالیست‌ها، شوکی جدید بر پیکره فوتبال وارد آورد.
در این بین، بیش از هر تیمی این تیم فولاد خوزستان بود که از این مسئله بیشتر متضرر شد و بسیاری از مهره‌های کلیدی خود را از دست داد و به تبع این اتفاق، هم اینک در پایان هفته هفدهم با 14 امتیاز در رتبه‌ی سیزدهم قرار دارد و تا منطقه‌ی سقوط، فاصله‌ی چندانی ندارد.
اما نکته جالب اینجاست که بعضی از بازیکنان که برای گذراندن خدمت مقدس سربازی، راهی تیم‌های نظامی شدند، دستمزدهای میلیاردی گرفتند.
دیگر ابعاد فساد در فوتبال ایران
مواردی از جمله فساد اخلاقی، ترویج خرافه‌گرایی و سحر و جادو، دوپینگ، مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر، قراردادهای غیر واقعی و... نیز دیگر ابعاد فساد در فوتبال ایران را تشکیل می‌دهند.
نحوه‌ی برخورد با معضل فساد در فوتبال چگونه است؟
وزارت اطلاعات، قوه‌ی قضاییه، ناجا، پلیس فتا و سایر ارگانها نیز به نوبه خود سهمی در مبارزه با فساد را عهده‌دار هستند اما فدراسیون فوتبال که متولی این ورزش در ایران است، مسئول اصلی پاسخگویی به موارد مذکور و مبارزه با آنان است.
اما "دیپلماسی خنده" هیچگاه نتوانست در مقابل این فسادها قد علم کند. در این سال‌ها، همواره شاهد سهل‌انگاری رئیس فدراسیون و همکاران ایشان بوده‌ایم؛ عدم برخوردهای قاطع و بازدارنده، عاملی برای ریشه دواندن فساد در تمامی سطوح این ورزش محسوب می‌شود.
همچنین بی رغبتی مردم نسبت به تماشای مسابقات فوتبال از نزدیک و عدم حضورشان در ورزشگاه‌ها، با فساد در فوتبال بی ربط نیست که می تواند علتی برای دلسردی و فوتبال زدگی جامعه باشد.
فساد در فیفا و نحوه‌ی برخورد با خاطیان
علی رغم برخوردهای غیر بازدارنده در ایران، در سطح بین‌الملل به شدت با فساد در فوتبال مبارزه می‌شود؛ به عنوان مثال سب بلاتر، رئیس فدراسیون بین‌المللی فوتبال(فیفا) و میشل پلاتینی، رئیس اتحادیه فوتبال اروپا(یوفا) پس از احراز اتهاماتشان، هر دو به مدت 8 سال از تمامی فعالیت‌های مرتبط با فوتبال محروم شدند.(لازم به ذکر است که به احتمال فراوان، مدت محرومیت این دو، از 8 سال به مادام‌العمر افزایش خواهد یافت.)
همچنین 14 نفر دیگر از مقامات بلند پایه‌ی فیفا، به علت دریافت رشوه جهت اعطای میزبانی جام‌های جهانی، حق پخش تلویزیونی، پولشویی و... دستگیر شدند و در این میان، نکته‌ی حائز اهمیت این است که نام‌ها به هیچ عنوان مطرح نیستند و تنها هدف، پاکسازی فوتبال از هر گونه فساد است.
کالچو پولی، نمونه‌ای دیگر از فساد
در ماه می سال 2006 میلادی، رسوایی گسترده‌ای در فوتبال ایتالیا، توسط پلیس بر ملا شد. این اتفاقات که در سری آ و سری بی به وقوع پیوستند، منجر به پس‌گیری مقام قهرمانی از یوونتوس و فرستادن این تیم به سری بی، به علاوه کسر 9 امتیاز بود. سایر تیم‌ها مانند میلان، لاتزیو، فیورنتینا و رجینا نیز به دلیل محکومیت، در شروع فصل با امتیاز منفی و پرداخت جرائم سنگین نقدی مواجه شدند.
همچنین رئیس فدراسیون ایتالیا و تمام مدیران یوونتوس از سمت های خود استعفا دادند.
ردپای برنامه پربیننده‌ی تلویزیون در فساد فوتبال؟!
اما بخش تکان دهنده و البته عجیب گزارش کمیسیون اصل 90، وارد آوردن اتهاماتی به یک برنامه تلویزیونی پر بیننده است. در این گزارش چنین آمده‌است: "در کنار نشریات زرد ورزشی، یکی از برنامه‌های فوتبالی سیما نیز که مخاطبین بسیاری دارد، بر اساس گزارش‌های متعدد اهالی فوتبال و برخی شواهد و قرائن، نه تنها در افزایش ناهنجاری‌های این ورزش نقش فزاینده داشته است، بلکه برخی شائبه‌ها درباره نقش عوامل اصلی این برنامه، برای اتصال مربیان و بازیکنان خارجی به باشگاه‌های داخلی وجود دارد که موضوع قابل رسیدگی دقیق تر است."
در همین راستا، تهیه کننده و مجری یکی از برنامه‌های پر مخاطب فوتبالی، تنها به بیان این نکته بسنده کرد: "اگر منظور کمیسیون اصل 90 با این برنامه است، این‌ها تماما خلاف واقع هستند و اداره کل حقوقی سازمان صدا و سیما، این موضوع را پیگیری خواهد کرد."
واکنش تامل برانگیز آقای رئیس
علی کفاشیان در مصاحبه با خبرگزاری صدا و سیما، اعلام کرد که تخلف در فوتبال را نمی‌توان کتمان کرد، اما به هیچ عنوان فسادی در فوتبال نیست و ادعاهای مطرح شده، بدون مصداق هستند و ارزش قانونی نخواهند داشت.
حال در اینجا دو سوال مطرح است:
فرق بین تخلف در فوتبال و فساد در فوتبال چیست؟!
آیا عکس‌العمل رئیس فدراسیون فوتبال، نشان از پاک بودن فدراسیون تحت امرش دارد یا... ؟
*دانشجو
