سلمان العوده که یک شیخ وهابی اصلاح‌طلب و خواهان انقلاب در عربستان است در پاسخ به هذیان‌گویی‌های مفتی اعظم سعودی‌ها و سایر مفتی‌ها گفت: «قضا و قدر الهی بویژه در حوادثی که تکرار می‌شود، مسؤولیت را از ما سلب نمی‌کند».
به گزارش شهدای ایران به نقل از تسنیم، فاجعه منا علاوه بر اینکه پایه‌های مشروعیت پادشاهی خاندان سعودی را در عربستان به لرزه درآورد و آبروی کسی که به دروغ خادم حرمین‌شریفین خوانده می‌شود را ریخت، در عین حال به شکلی بی‌سابقه زبان منتقدان داخلی عربستان را نیز علیه حکومت گشود. منتقدان دولت سعودی حالا فاش‌تر از هر زمان دیگری سخن می‌گویند. به‌عنوان مثال سرانجام یک روحانی سعودی چرخه باطل سکوت یا تملق‌گویی وهابی‌ها در قبال بی‌کفایتی حکومت عربستان در اداره امور حج را شکست و مسؤولیت‌پذیری و شفاف‌سازی مسؤولان سعودی درباره حادثه منا را خواستار شد.
سلمان العوده که یک شیخ وهابی اصلاح‌طلب و خواهان انقلاب در عربستان است در پاسخ به هذیان‌گویی‌های مفتی اعظم سعودی‌ها و سایر مفتی‌ها که حتی تا مرحله خودکشی خواندن مرگ حاجیان قربانی در منا هم پیش رفته بودند، گفت: «قضا و قدر الهی بویژه در حوادثی که تکرار می‌شود، مسؤولیت را از ما سلب نمی‌کند». به گزارش پایگاه خبری المعلومه، العوده در یک نوار ویدئویی چنین به مقامات سعودی خود تاخت: «حفظ جان مردم و امنیت مراسم عبادی آنان از مهم‌ترین اهداف شریعت اسلامی و نیز اهدافی است که کشورها باید برای آن تلاش کنند. رسانه‌ها باید حوادث را با شفافیت کامل و همانگونه که رخ داده است، بیان کنند». این اظهارات در حالی بود که شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل‌شیخ، مفتی اعظم سعودی پیش‌تر در دیدار با محمد بن نایف بن عبدالعزیز، ولیعهد عربستان، حادثه جان باختن صدها زائر بیت‌الله‌الحرام در رمی جمرات در منا را «قضا و قدر الهی» خوانده بود.
او با تفسیری غلط از قرآن به ولیعهد گفته بود: «شما در حادثه‌ای که رخ داده مسؤول نیستید، چرا که تمام آنچه در اختیار و توان داشتید ارائه کردید اما درباره این حادثه کاری از عهده انسان برنمی‌آید، چرا که قضا و قدری بوده که انسان در آن نقش نداشته و به هر حال رخ می‌داد!» در حالی که روزنامه‌ها و رسانه‌های تماما دولتی عربستان یا در قبال فاجعه منا سکوت کرده یا به تبلیغات بی‌شرمانه حکومتی برای فرافکنی و انداختن تقصیر به گردن خود حاجیان پیوسته‌اند، زبان منتقدان داخلی بر سر آل‌سعود گشود شده است. در کنار انتقاد از سوء مدیریت و افراط در ساخت و سازها در اماکن مقدس، ناآگاهی مردم و پاسخگو نبودن مقامات از عوامل بروز چنین حوادثی برشمرده می‌شود و شهروندان سعودی نیز عموما از خدمات شهری بدون کیفیت گلایه دارند. به گزارش پرس‌تی‌وی، خالد المعینا، روزنامه‌نگار سعودی پیش از این حوادث در مقاله‌ای نوشته بود: «وزیران و مقامات باید فرهنگی را در دولت جدید ترویج کنند که بر اساس ارائه خدمات باکیفیت به مشتریان باشد».
وی در این مقاله از دولتمردان عربستان سعودی خواست در دوران پادشاهی سلمان برخورد مسؤولانه‌تری برای ارائه خدمات عمومی داشته باشند. یک وکیل سعودی نیز می‌گوید: «راهکارهای اضطراری اتخاذ شده برای مواجهه با این حوادث متناسب با حجم این حادثه نبوده است. مسؤولان برای مقابله بیشترین تلاش خود را انجام می‌دهند اما این تلاش‌ها کاملا غیرحرفه‌ای و آماتور است». اما منتقدان غیرسعودی مواضع تندتری نسبت به این مساله داشته‌اند. ظفر بانگاس، منتقد مسلمان کانادایی در این باره می‌نویسد: «مسائل خاص مربوط به حج اکنون با مشکلات ناشی از اشتباه انسانی آمیخته شده است. باید به این مشکلات، بی‌کفایتی مقامات سعودی ناشی از تکبر ذاتی آنها را اضافه کرد. حتی این مشکلات قابل تحمل خواهد بود اگر از هزینه‌های گزافی که مقامات سعودی به زائران برای انجام فریضه دینی تحمیل می‌کنند، چشم‌پوشی کنیم. به دلیل اینکه مقامات سعودی با برگزاری مراسم حساب‌های بانکی‌شان را پر می‌کنند، برای عموم مسلمانان با هزینه زیادی همراه شده است». برخی زائران بر این باورند که مراسم حج جنبه معنوی خود را از دست داده است. در شبکه‌های اجتماعی یک مسلمان انگلیسی به دوستان خود می‌نویسد: «چند هفته پیش در مکه بودم. تمام منطقه به یک سایت بزرگ ساخت و ساز تبدیل شده است. از فضای معنوی در این مکان خبری نیست. به دوستان توصیه کردم به این سفر نروند». یک زن سعودی نیز می‌گوید: «میهمانان خدا همه با هم برابرند. همه ما با پای برهنه راه می‌رویم، همه لباس احرام سفید می‌پوشیم اما اکنون می‌دانیم افرادی هستند که برای اقامت در هتل‌های گرانقیمت مکه شبی هزار ریال (واحد پول عربستان) پرداخت می‌کنند در حالی که دیگران در چادرهای کمپ با گرما دست و پنجه نرم می‌کنند». اما از نظر مداوی الرشید، یکی از مخالفان دولت سعودی در مدرسه اقتصاد لندن، این حادثه مرگبار تنها ناتوانی مقامات سعودی برای مواجهه با انبوه جمعیت را نشان می‌دهد: «به همین دلیل حتی برگزاری تجمع کوچک در عربستان ممنوع است. این یک ضربه برای مقامات سعودی محسوب می‌شود زیرا این حادثه مشروعیت ادعای مقامات سعودی را که خود را خادمین حرمین‌شریفین می‌دانند کمرنگ‌تر می‌کند. بدون شک اینگونه حوادث اعتبار عربستان در جهان اسلام را نیز کم می‌کند».
* وطن امروز
سلمان العوده که یک شیخ وهابی اصلاح‌طلب و خواهان انقلاب در عربستان است در پاسخ به هذیان‌گویی‌های مفتی اعظم سعودی‌ها و سایر مفتی‌ها که حتی تا مرحله خودکشی خواندن مرگ حاجیان قربانی در منا هم پیش رفته بودند، گفت: «قضا و قدر الهی بویژه در حوادثی که تکرار می‌شود، مسؤولیت را از ما سلب نمی‌کند». به گزارش پایگاه خبری المعلومه، العوده در یک نوار ویدئویی چنین به مقامات سعودی خود تاخت: «حفظ جان مردم و امنیت مراسم عبادی آنان از مهم‌ترین اهداف شریعت اسلامی و نیز اهدافی است که کشورها باید برای آن تلاش کنند. رسانه‌ها باید حوادث را با شفافیت کامل و همانگونه که رخ داده است، بیان کنند». این اظهارات در حالی بود که شیخ عبدالعزیز بن عبدالله آل‌شیخ، مفتی اعظم سعودی پیش‌تر در دیدار با محمد بن نایف بن عبدالعزیز، ولیعهد عربستان، حادثه جان باختن صدها زائر بیت‌الله‌الحرام در رمی جمرات در منا را «قضا و قدر الهی» خوانده بود.
او با تفسیری غلط از قرآن به ولیعهد گفته بود: «شما در حادثه‌ای که رخ داده مسؤول نیستید، چرا که تمام آنچه در اختیار و توان داشتید ارائه کردید اما درباره این حادثه کاری از عهده انسان برنمی‌آید، چرا که قضا و قدری بوده که انسان در آن نقش نداشته و به هر حال رخ می‌داد!» در حالی که روزنامه‌ها و رسانه‌های تماما دولتی عربستان یا در قبال فاجعه منا سکوت کرده یا به تبلیغات بی‌شرمانه حکومتی برای فرافکنی و انداختن تقصیر به گردن خود حاجیان پیوسته‌اند، زبان منتقدان داخلی بر سر آل‌سعود گشود شده است. در کنار انتقاد از سوء مدیریت و افراط در ساخت و سازها در اماکن مقدس، ناآگاهی مردم و پاسخگو نبودن مقامات از عوامل بروز چنین حوادثی برشمرده می‌شود و شهروندان سعودی نیز عموما از خدمات شهری بدون کیفیت گلایه دارند. به گزارش پرس‌تی‌وی، خالد المعینا، روزنامه‌نگار سعودی پیش از این حوادث در مقاله‌ای نوشته بود: «وزیران و مقامات باید فرهنگی را در دولت جدید ترویج کنند که بر اساس ارائه خدمات باکیفیت به مشتریان باشد».
وی در این مقاله از دولتمردان عربستان سعودی خواست در دوران پادشاهی سلمان برخورد مسؤولانه‌تری برای ارائه خدمات عمومی داشته باشند. یک وکیل سعودی نیز می‌گوید: «راهکارهای اضطراری اتخاذ شده برای مواجهه با این حوادث متناسب با حجم این حادثه نبوده است. مسؤولان برای مقابله بیشترین تلاش خود را انجام می‌دهند اما این تلاش‌ها کاملا غیرحرفه‌ای و آماتور است». اما منتقدان غیرسعودی مواضع تندتری نسبت به این مساله داشته‌اند. ظفر بانگاس، منتقد مسلمان کانادایی در این باره می‌نویسد: «مسائل خاص مربوط به حج اکنون با مشکلات ناشی از اشتباه انسانی آمیخته شده است. باید به این مشکلات، بی‌کفایتی مقامات سعودی ناشی از تکبر ذاتی آنها را اضافه کرد. حتی این مشکلات قابل تحمل خواهد بود اگر از هزینه‌های گزافی که مقامات سعودی به زائران برای انجام فریضه دینی تحمیل می‌کنند، چشم‌پوشی کنیم. به دلیل اینکه مقامات سعودی با برگزاری مراسم حساب‌های بانکی‌شان را پر می‌کنند، برای عموم مسلمانان با هزینه زیادی همراه شده است». برخی زائران بر این باورند که مراسم حج جنبه معنوی خود را از دست داده است. در شبکه‌های اجتماعی یک مسلمان انگلیسی به دوستان خود می‌نویسد: «چند هفته پیش در مکه بودم. تمام منطقه به یک سایت بزرگ ساخت و ساز تبدیل شده است. از فضای معنوی در این مکان خبری نیست. به دوستان توصیه کردم به این سفر نروند». یک زن سعودی نیز می‌گوید: «میهمانان خدا همه با هم برابرند. همه ما با پای برهنه راه می‌رویم، همه لباس احرام سفید می‌پوشیم اما اکنون می‌دانیم افرادی هستند که برای اقامت در هتل‌های گرانقیمت مکه شبی هزار ریال (واحد پول عربستان) پرداخت می‌کنند در حالی که دیگران در چادرهای کمپ با گرما دست و پنجه نرم می‌کنند». اما از نظر مداوی الرشید، یکی از مخالفان دولت سعودی در مدرسه اقتصاد لندن، این حادثه مرگبار تنها ناتوانی مقامات سعودی برای مواجهه با انبوه جمعیت را نشان می‌دهد: «به همین دلیل حتی برگزاری تجمع کوچک در عربستان ممنوع است. این یک ضربه برای مقامات سعودی محسوب می‌شود زیرا این حادثه مشروعیت ادعای مقامات سعودی را که خود را خادمین حرمین‌شریفین می‌دانند کمرنگ‌تر می‌کند. بدون شک اینگونه حوادث اعتبار عربستان در جهان اسلام را نیز کم می‌کند».
* وطن امروز
دیوان کیفری بین المللی در لاهه پرونده مربوط به جنایت جنگی نظامیان سعودی ها در یمن وفاجعه منا را بررسی می کند. 
