یکی از اعمال آغازین برای بهره‌برداری از فضایل و فواید این ماه، اهتمام به مشاهده هلال آن و خواندن دعایی است که هنگام مشاهده هلال قرائت می‌شود؛ زیرا چنان که گفته خواهد شد، اوقاتی در این ماه هست که خداوند ـ جل‌جلاله ـ کرامت‌های خود را بندگان ارزانی داشته و به آنان روی نماید.
به گزارش شهدای ایران، در طول سال روزها و شب‌هایی وجود دارند که به‌سبب اعمال عبادی خاصی که درباره آنها ذکر شده، فرصت‌های بسیار گران‌بهایی برای مؤمنان به‌شمار می‌آید. حضرت آیت‌الله بهجت قدس‌سره همواره به غنیمت شمردن این فرصت‌ها سفارش می‌کردند و در این‌باره مراجعه به کتب روایی و عمل به اعمال مذکور در آنها را مورد تأکید قرار می‌دادند. از جمله فرصت‌های ارزنده، ایام ماه ذیقعده و دهه اول ذی‌حجه است. ایشان درباره اعمال این ایام مراجعه به کتب ادعیه و از جمله اقبال‌الاعمال را ـ که به‌طور مفصل به اعمال این روزها و شب‌ها پرداخته ـ سفارش می‌کردند. متن زیر گزیده‌ای از مطالب کتاب اقبال‌الاعمال است.
یکی از اعمال آغازین برای بهره‌برداری از فضایل و فواید این ماه، اهتمام به مشاهده هلال آن و خواندن دعایی است که هنگام مشاهده هلال قرائت می‌شود؛ زیرا چنان که گفته خواهد شد، اوقاتی در این ماه هست که خداوند ـ جل‌جلاله ـ کرامت‌های خود را بندگان ارزانی داشته و به آنان روی نماید.
***
نحوه ورود به ماه ذیقعده که در اسلام از آن به عظمت یاد شده است، به همان صورتی است که در ورود به هر ماه حرام بدان اشاره کرده‌ایم. افزون بر آن، در چگونگی ورود به این ماه به‌خصوص، اضافه می‌کنیم که این ماه ـ به‌صورتی‌که شرح و تفصیل آن خواهد آمد ـ ماهی است که خداوند، زمین را در آن گستراند و برای جهانیان مهیا کرد. بنابراین گویی این ماه، مرکب رهواری است که به تو اهدا شده است تا تو را به جایگاه والا و موطن زیبا و عطاهای فراوان و با عظمت که در آن نهفته است، برساند. پس از عطاکننده این مرکب سپاس‌گزاری کن و حق او و نیز حق مرکبی را که به تو ارزانی داشته است و همچنین مقاصد و آرزوهایی را که به‌وسیله این ماه، بدان می‌رسی، بشناس؛ زیرا عقل سلیم حکم می‌کند که انسان مرکبی را که او را به عطاهای والا می‌رساند، با عظمت یاد کند و بستاید.
بنابراین با قلب و عقل و حفظ اعضای خود، حرمت این ماه را نگاه‌دار تا ان‌شاءالله به فضیلت برتر آن دست یابی. نیز پیش از این گفتیم که این ماه، ماه اجابت دعاست. بنابراین، اوقات آن را مغتنم بشمار و برای برآوردن حاجات خود، در آن روزه بدار و حوایج خود را به ترتیبی که نزد خداوند ـ که خواسته‌های خود را به او عرضه می‌داری ـ اهمیت بیشتر دارد، یکی پس از دیگری ذکر کن. دراین‌صورت، ان‌شاءالله تعالی به‌زودی به آنچه قصد آن را کرده‌ای، می‌رسی.
***
نماز یکشنبه‌های ماه ذیقعده
این عمل که در یکشنبه‌های این ماه به‌جا آورده می‌شود، فضیلت مخصوصی دارد. این مطلب به خط «شیخ علی‌بن‌یحیی خیاط» رحمه‌الله و افراد دیگر، در برخی کتاب‌های علمای امامیه نقل شده است و ما تمام روایات او را که به خط او ـ طی اجازه‌نامه روایی مورخ ربیع‌الاول سال ۶۰۹ ه.ق ـ نزد ما موجود است، نقل می‌کنیم: «انس‌بن‌مالک» می‌گوید: رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در یکشنبه ماه ذیقعده از منزل بیرون آمد و فرمود: ای مردم! کدام یک از شما می‌خواهد توبه کند؟ عرض کردیم: همه می‌خواهیم توبه کنیم. فرمود: غسل کنید و وضو بگیرید و چهار رکعت نماز ـ در هر رکعت ۱ بار «فاتحة الکتاب»،۳ بار «قل هو الله احد» و هر کدام از دو سوره معوذتین را ۱ بار ـ بخوانید، سپس ۷۰ بار استغفار کنید و آن را به «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» ختم کنید، آنگاه بگویید: «يَا عَزِيزُ يَا غَفَّارُ اغْفِرْ لِي ذُنُوبِي وَ ذُنُوبَ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْت».
سپس فرمود: هر بنده‌ای از امت من این عمل را انجام دهد، از آسمان به او ندا می‌شود: «ای بنده خدا! عمل خود را از نو آغاز کن؛ زیرا توبه تو پذیرفته و گناه تو آمرزیده شد» و فرشته‌ای از زیر عرش به او خطاب می‌کند: «ای بنده! خجسته باد بر تو و بر خاندان و فرزندان تو!» و فرشته‌ای دیگر ندا می‌کند: «ای بنده! دشمنان تو در روز قیامت از تو راضی خواهند گردید» و فرشته‌ای دیگر ندا می‌کند: «ای بنده! تو مؤمن از دنیا می‌روی و دین تو از تو گرفته نمی‌شود و قبر تو گشوده و نورانی می‌شود» و فرشته‌ای دیگر ندا می‌کند: «ای بنده! پدر و مادر تو از تو راضی خواهند گردید، اگرچه از تو ناخشنود باشند و پدر و مادر و فرزندان تو آمرزیده شدند و روزی تو در دنیا و آخرت گسترده و فراوان خواهد بود» و جبرئیل علیه‌السلام ندا می‌کند: «من همراه با فرشته مرگ می‌آیم و به او سفارش می‌کنم که با تو به‌نرمی رفتار کند و اثر مرگ حتی خراشی در تو ایجاد نخواهد کرد و فقط روح تو به آرامی از بدنت خارج خواهد شد».
عرض کردیم: ای رسول خدا! اگر بنده‌ای این عمل را در غیر این ماه انجام دهد، چه اثری خواهد داشت؟ فرمود: «همانند آنچه توصیف کردم برای او خواهد بود و این سخنان را جبرئیل آنگاه که خداوند مرا به آسمان [معراج] برد، به من آموخت».
***
روز دحوالارض
قلم و مداد از ثبت رحمت خداوند ـ که پادشاه دنیا و آخرت است ـ به بندگانش که زمین را گسترانیده و آبادی‌ها را ایجاد و جایگاه سکونت بندگان را فراهم کرده است، ناتوان است. ازاین‌رو، نخست روایاتی را در این‌باره برگزیده و نقل می‌کنیم، سپس مطالبی را در رابطه با فضیلت و شرافت روز 25 ذیقعده که در ذهن ما می‌آید، ذکر می‌کنیم.
عمل روز ۲۵ ماه ذیقعده
شیخ «محمدبن‌بعقوب کلینی» رحمه‌الله در کتاب «کافی» آورده است: «محمدبن‌عبدالله‌بن‌صیقل» می‌گوید: روز ۲۵ ماه ذیقعده، حضرت ابوالحسن الرضا علیه‌السلام در «مرو» از منزل بیرون آمد و به ما فرمود: این روز را روزه بگیرید، من نیز امروز روزه هستم. عرض کردیم: فدایت گردیم! امروز مصادف با چه روزی است؟ فرمود: روزی است که رحمت خدا در آن گسترده شد و زمین مسطح گردید. «کعبه» منصوب شده و حضرت آدم علیه‌السلام به زمین هبوط کرد».
زمان نزول کعبه از آسمان
شیخ «ابوجعفر محمدبن‌بابویه» رحمه‌الله در کتاب «من لا یحضره الفقیه» ـ که در مقدمه و خطبه این کتاب، صحت روایات آن را ضمانت کرده و گفته است که همه را از اصول منقول از ائمه صلوات‌الله‌علیهم نقل می‌کند ـ آورده است: «روایت شده است که خداوند عزوجل «کعبه» را در روز ۲۹ ذیقعده نازل ساخته است و آن اولین رحمتی است که نازل شده است. بنابراین، هرکس این روز را روزه بدارد، کفاره ۷۰ سال [گناه] او خواهد بود.»
روایت دیگر در فضیلت روز «دحوالارض»
«ابوجعفر محمدبن‌بابویه» در کتاب «من لا یحضره الفقیه» و کتاب «ثواب‌الاعمال» آورده است: «حسن‌بن‌وشّاء» می‌گوید: در زمان نوجوانی همراه پدرم در شب ۲۵ ذیقعده در خدمت امام رضا _علیه السلام_ شام خوردیم. حضرت به پدرم فرمود: در شب ۲۵ ذیقعده، حضرت ابراهیم و عیسی‌بن‌مریم به‌دنیا آمدند و نیز در آن شب، زمین از زیر «کعبه» گسترانده شد. بنابراین، هرکس روز ۲۵ ذیقعده را روزه بدارد، همانند کسی است که ۶۰ سال روزه داشته است».
طبق روایتی در کتاب «ثواب‌الاعمال» ـ که اکنون یک نسخه از آن نزد ما موجود است ـ آمده است: «در این روز حضرت قائم عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف قیام خواهد کرد».
***
فضیلت افزون شب و روز دحوالارض
۱. در حدیثی آمده است که امیر مؤمنان علی‌بن‌ابی‌طالب صلوات‌الله‌علیه می‌فرمود: «اولین رحمتی که از آسمان به‌سوی زمین نازل شد، در روز ۲۵ ذیقعده بود. ازاین‌رو، اگر کسی این روز را روزه بدارد و در شب ۲۵ ذیقعده به شب خیزی و عبادت بپردازد، عبادت ۱۰۰ سال برای او خواهد بود. به‌گونه‌ای‌که گویی تمام روزهای آن را روزه داشته و شب‌های آن را برای عبادت به‌پا خاسته باشد.
نیز هر گروهی در این روز برای پرداختن به یاد خدای عزوجل گرد هم آیند، از هم جدا نشده خواسته‌هایشان داده می‌شود. همچنین در این روز یک میلیون رحمت از جانب خدا فرود می‌آید و ۹۹ [٪] از آن در حلقه‌های ذکر ذاکران و کسانی که این روز را روزه داشته و در این شب به عبادت پرداخته‌اند، نهاده می‌شود».
۲. در روایت دیگر آمده است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در ضمن حدیثی فرمود: «خداوند در ۵ شب باقی‌مانده از ماه ذیقعده رحمت خود را نازل می‌کند. بنابراین، هرکس این روز را روزه بدارد، همانند روزه ۷۰ سال برای او خواهد بود».
۳. نیز براساس روایت دیگر فرمود: «در شب ۲۵ ذیقعده، رحمت از آسمان فرود آمد و فرمان بزرگداشت کعبه بر حضرت آدم علیه‌السلام نازل گردید. بنابراین، هرکس این روز را روزه بدارد، همه موجودات میان آسمان و زمین برای او طلب مغفرت می‌کنند».
یکی از اعمال آغازین برای بهره‌برداری از فضایل و فواید این ماه، اهتمام به مشاهده هلال آن و خواندن دعایی است که هنگام مشاهده هلال قرائت می‌شود؛ زیرا چنان که گفته خواهد شد، اوقاتی در این ماه هست که خداوند ـ جل‌جلاله ـ کرامت‌های خود را بندگان ارزانی داشته و به آنان روی نماید.
***
نحوه ورود به ماه ذیقعده که در اسلام از آن به عظمت یاد شده است، به همان صورتی است که در ورود به هر ماه حرام بدان اشاره کرده‌ایم. افزون بر آن، در چگونگی ورود به این ماه به‌خصوص، اضافه می‌کنیم که این ماه ـ به‌صورتی‌که شرح و تفصیل آن خواهد آمد ـ ماهی است که خداوند، زمین را در آن گستراند و برای جهانیان مهیا کرد. بنابراین گویی این ماه، مرکب رهواری است که به تو اهدا شده است تا تو را به جایگاه والا و موطن زیبا و عطاهای فراوان و با عظمت که در آن نهفته است، برساند. پس از عطاکننده این مرکب سپاس‌گزاری کن و حق او و نیز حق مرکبی را که به تو ارزانی داشته است و همچنین مقاصد و آرزوهایی را که به‌وسیله این ماه، بدان می‌رسی، بشناس؛ زیرا عقل سلیم حکم می‌کند که انسان مرکبی را که او را به عطاهای والا می‌رساند، با عظمت یاد کند و بستاید.
بنابراین با قلب و عقل و حفظ اعضای خود، حرمت این ماه را نگاه‌دار تا ان‌شاءالله به فضیلت برتر آن دست یابی. نیز پیش از این گفتیم که این ماه، ماه اجابت دعاست. بنابراین، اوقات آن را مغتنم بشمار و برای برآوردن حاجات خود، در آن روزه بدار و حوایج خود را به ترتیبی که نزد خداوند ـ که خواسته‌های خود را به او عرضه می‌داری ـ اهمیت بیشتر دارد، یکی پس از دیگری ذکر کن. دراین‌صورت، ان‌شاءالله تعالی به‌زودی به آنچه قصد آن را کرده‌ای، می‌رسی.
***
نماز یکشنبه‌های ماه ذیقعده
این عمل که در یکشنبه‌های این ماه به‌جا آورده می‌شود، فضیلت مخصوصی دارد. این مطلب به خط «شیخ علی‌بن‌یحیی خیاط» رحمه‌الله و افراد دیگر، در برخی کتاب‌های علمای امامیه نقل شده است و ما تمام روایات او را که به خط او ـ طی اجازه‌نامه روایی مورخ ربیع‌الاول سال ۶۰۹ ه.ق ـ نزد ما موجود است، نقل می‌کنیم: «انس‌بن‌مالک» می‌گوید: رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در یکشنبه ماه ذیقعده از منزل بیرون آمد و فرمود: ای مردم! کدام یک از شما می‌خواهد توبه کند؟ عرض کردیم: همه می‌خواهیم توبه کنیم. فرمود: غسل کنید و وضو بگیرید و چهار رکعت نماز ـ در هر رکعت ۱ بار «فاتحة الکتاب»،۳ بار «قل هو الله احد» و هر کدام از دو سوره معوذتین را ۱ بار ـ بخوانید، سپس ۷۰ بار استغفار کنید و آن را به «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» ختم کنید، آنگاه بگویید: «يَا عَزِيزُ يَا غَفَّارُ اغْفِرْ لِي ذُنُوبِي وَ ذُنُوبَ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْت».
سپس فرمود: هر بنده‌ای از امت من این عمل را انجام دهد، از آسمان به او ندا می‌شود: «ای بنده خدا! عمل خود را از نو آغاز کن؛ زیرا توبه تو پذیرفته و گناه تو آمرزیده شد» و فرشته‌ای از زیر عرش به او خطاب می‌کند: «ای بنده! خجسته باد بر تو و بر خاندان و فرزندان تو!» و فرشته‌ای دیگر ندا می‌کند: «ای بنده! دشمنان تو در روز قیامت از تو راضی خواهند گردید» و فرشته‌ای دیگر ندا می‌کند: «ای بنده! تو مؤمن از دنیا می‌روی و دین تو از تو گرفته نمی‌شود و قبر تو گشوده و نورانی می‌شود» و فرشته‌ای دیگر ندا می‌کند: «ای بنده! پدر و مادر تو از تو راضی خواهند گردید، اگرچه از تو ناخشنود باشند و پدر و مادر و فرزندان تو آمرزیده شدند و روزی تو در دنیا و آخرت گسترده و فراوان خواهد بود» و جبرئیل علیه‌السلام ندا می‌کند: «من همراه با فرشته مرگ می‌آیم و به او سفارش می‌کنم که با تو به‌نرمی رفتار کند و اثر مرگ حتی خراشی در تو ایجاد نخواهد کرد و فقط روح تو به آرامی از بدنت خارج خواهد شد».
عرض کردیم: ای رسول خدا! اگر بنده‌ای این عمل را در غیر این ماه انجام دهد، چه اثری خواهد داشت؟ فرمود: «همانند آنچه توصیف کردم برای او خواهد بود و این سخنان را جبرئیل آنگاه که خداوند مرا به آسمان [معراج] برد، به من آموخت».
***
روز دحوالارض
قلم و مداد از ثبت رحمت خداوند ـ که پادشاه دنیا و آخرت است ـ به بندگانش که زمین را گسترانیده و آبادی‌ها را ایجاد و جایگاه سکونت بندگان را فراهم کرده است، ناتوان است. ازاین‌رو، نخست روایاتی را در این‌باره برگزیده و نقل می‌کنیم، سپس مطالبی را در رابطه با فضیلت و شرافت روز 25 ذیقعده که در ذهن ما می‌آید، ذکر می‌کنیم.
عمل روز ۲۵ ماه ذیقعده
شیخ «محمدبن‌بعقوب کلینی» رحمه‌الله در کتاب «کافی» آورده است: «محمدبن‌عبدالله‌بن‌صیقل» می‌گوید: روز ۲۵ ماه ذیقعده، حضرت ابوالحسن الرضا علیه‌السلام در «مرو» از منزل بیرون آمد و به ما فرمود: این روز را روزه بگیرید، من نیز امروز روزه هستم. عرض کردیم: فدایت گردیم! امروز مصادف با چه روزی است؟ فرمود: روزی است که رحمت خدا در آن گسترده شد و زمین مسطح گردید. «کعبه» منصوب شده و حضرت آدم علیه‌السلام به زمین هبوط کرد».
زمان نزول کعبه از آسمان
شیخ «ابوجعفر محمدبن‌بابویه» رحمه‌الله در کتاب «من لا یحضره الفقیه» ـ که در مقدمه و خطبه این کتاب، صحت روایات آن را ضمانت کرده و گفته است که همه را از اصول منقول از ائمه صلوات‌الله‌علیهم نقل می‌کند ـ آورده است: «روایت شده است که خداوند عزوجل «کعبه» را در روز ۲۹ ذیقعده نازل ساخته است و آن اولین رحمتی است که نازل شده است. بنابراین، هرکس این روز را روزه بدارد، کفاره ۷۰ سال [گناه] او خواهد بود.»
روایت دیگر در فضیلت روز «دحوالارض»
«ابوجعفر محمدبن‌بابویه» در کتاب «من لا یحضره الفقیه» و کتاب «ثواب‌الاعمال» آورده است: «حسن‌بن‌وشّاء» می‌گوید: در زمان نوجوانی همراه پدرم در شب ۲۵ ذیقعده در خدمت امام رضا _علیه السلام_ شام خوردیم. حضرت به پدرم فرمود: در شب ۲۵ ذیقعده، حضرت ابراهیم و عیسی‌بن‌مریم به‌دنیا آمدند و نیز در آن شب، زمین از زیر «کعبه» گسترانده شد. بنابراین، هرکس روز ۲۵ ذیقعده را روزه بدارد، همانند کسی است که ۶۰ سال روزه داشته است».
طبق روایتی در کتاب «ثواب‌الاعمال» ـ که اکنون یک نسخه از آن نزد ما موجود است ـ آمده است: «در این روز حضرت قائم عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف قیام خواهد کرد».
***
فضیلت افزون شب و روز دحوالارض
۱. در حدیثی آمده است که امیر مؤمنان علی‌بن‌ابی‌طالب صلوات‌الله‌علیه می‌فرمود: «اولین رحمتی که از آسمان به‌سوی زمین نازل شد، در روز ۲۵ ذیقعده بود. ازاین‌رو، اگر کسی این روز را روزه بدارد و در شب ۲۵ ذیقعده به شب خیزی و عبادت بپردازد، عبادت ۱۰۰ سال برای او خواهد بود. به‌گونه‌ای‌که گویی تمام روزهای آن را روزه داشته و شب‌های آن را برای عبادت به‌پا خاسته باشد.
نیز هر گروهی در این روز برای پرداختن به یاد خدای عزوجل گرد هم آیند، از هم جدا نشده خواسته‌هایشان داده می‌شود. همچنین در این روز یک میلیون رحمت از جانب خدا فرود می‌آید و ۹۹ [٪] از آن در حلقه‌های ذکر ذاکران و کسانی که این روز را روزه داشته و در این شب به عبادت پرداخته‌اند، نهاده می‌شود».
۲. در روایت دیگر آمده است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در ضمن حدیثی فرمود: «خداوند در ۵ شب باقی‌مانده از ماه ذیقعده رحمت خود را نازل می‌کند. بنابراین، هرکس این روز را روزه بدارد، همانند روزه ۷۰ سال برای او خواهد بود».
۳. نیز براساس روایت دیگر فرمود: «در شب ۲۵ ذیقعده، رحمت از آسمان فرود آمد و فرمان بزرگداشت کعبه بر حضرت آدم علیه‌السلام نازل گردید. بنابراین، هرکس این روز را روزه بدارد، همه موجودات میان آسمان و زمین برای او طلب مغفرت می‌کنند».
