به گزارش شهدای ایران، از نعمت‌های بسیار بزرگی که خداوند به بشر داده، نعمت توبه و قبولی آن است و می‌توان گفت توبه و قبولی آن از سوی خدا، از نشانه‌های بزرگ رحمت و لطف وسیع الهی است.
 
توبه به معنی ترک گناه و بازگشت به سوی خدا و بهترین و رساترین مرحله عذرخواهی در پیشگاه خداوند است. در آیه ۳ سوره هود می‌خوانیم:
 
«و ان استغفروا ربکم ثم توبوا الیه؛ و این‌که از پروردگار خود آمرزش بطلبید سپس به سوی او بازگردید»
 
معنی استغفار و کیفیت آن
 
استغفار، اصطلاح قرآنی و به معنی درخواست آمرزش از خداوند است. این واژه در لغت، مصدر باب استفعال، از غفران و به معنی طلب بخشایش است.
 
استغفار، بنابر روایات، بهترین و کامل‌ترین دعاست که انسان با آن، آمرزش گناهان خود را از خداوند می‌طلبد.
 
استغفار معمولا با عبارت «استغفرالله ربی ...» صورت می‌گیرد، اما شرط تحقق آن، همراهی با توبه، دوری از گناه و بازگشت به کردار نیک است. از این رو برخی استغفار را طلب مغفرت به وسیله دعا، همراه با توبه از گناهان دانسته‌اند.
 
حال که معنی استغفار را دانستیم، چند نمونه از اذکار استغفار و آثار آن‌ها را بیان می‌کنیم.
 
نوشته نشدن گناه در نامه عمل
 
یکی از انواع استغفار، استغفاری است که با عبارات مختلف در روایات ذکر شده است و کمترین اثر آن جلوگیری از نوشته شدن گناه در نامه عمل انسان است.
 
امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «کسی که مرتکب گناهی می‌گردد، هفت ساعت به او مهلت داده می‌شود. اگر سه مرتبه گفت: «استغفرالله الذی لا اله الا هو الحی القیوم؛ از خداوند طلب آمرزش می‌کنم، خدایی که معبودی جز او نیست. زنده‌ای ازلی و ابدی و سرپرستی بی‌همتاست» آن گناه در نامه عملش نوشته نمی‌شود.»(۱)
 
در حدیث دیگر امام صادق علیه‌السلام همین پاداش را برای این نوع استغفار، با مختصر اضافه‌ای بیان می‌کنند:
 
«استغفرالله الذی لا اله الا هو الحی القیوم ذوالجلال و الاکرام و اتوب الیه»(۲)
 
امام صادق علیه‌السلام حدیثی از جدشان رسول خدا صلی‌الله علیه و آله روایت می‌کنند که در بخشی از آن رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرمایند:
 
«بنده تصمیم می‌گیرد عمل نیکی را انجام دهد. اگر بعد از تصمیم آن را انجام نداد، خدا به خاطر نیت نیکش ثواب یک حسنه را برایش می‌نویسد، ولی اگر بر اساس نیتش عمل کرد، ثواب ده حسنه برای او قرار می‌دهد، اما اگر همین بنده تصمیم بگیرد گناهی مرتکب شود، چنان‌چه آن را انجام ندهد، هیچ چیز در نامه عملش نوشته نمی‌شود و اگر مرتکب گشت، هفت ساعت به او مهلت داده می‌شود. فرشته مأموری که کارهای نیک را ثبت می‌کند، به فرشته مأمور کارهای زشت می‌گوید: عجله نکن شاید پس از گناه عمل نیکی انجام دهد که آن را از بین ببرد؛ چراکه خداوند می‌فرماید: «ان الحسنات یذهبن السیئات؛ به راستی اعمال نیک، اعمال بد را از بین می‌برد»(۳)
 
اگر این بنده بگوید: «استغفرالله الذی لا اله الا هو عالم الغیب و الشهاده العزیز الحکیم الغفور الرحیم ذوالجلال و الاکرام و اتوب الیه؛ از خداوند طلب آمرزش می‌کنم خدایی که معبودی جز او نیست. دانای نهان و آشکار، ارجمند و نیرومند و صاحب حکمت است. نسبت به گنهکاران بسیار آمرزنده و نسبت به مؤمنان بسیار مهربان و صاحب جلالت و جوان‌مردی است و به سوی او توبه می‌‌کنم» چیزی در نامه عملش نوشته نمی‌شود.
 
ولی اگر در این هفت ساعت، حسنه‌ای انجام ندهد و توبه و استغفار هم نکند، مأمور حسنات به مأمور سیئات می‌گوید: «اکتب علی الشقی المحروم؛ بنویس گناه او را که (به‌ خاطر انجام ندادن عمل نیک و ترک توبه و استغفار) شقی و بدبخت و از رحمت خدا محروم گردید.»(۴)
 
استغفاری برای بخشش تمام گناهان
 
رسول خدا صلی الله علیه و آله ضمن سفارش‌های‌شان به امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
 
ای علی! هرکس هنگامی که سوار مرکب شد، آیت‌الکرسی را تلاوت کند و سپس بگوید:
 
«استغفرالله الذی لا اله الا هو الحی القیوم و اتوب الیه اللهم اغفر لی ذنوبی انه لایغفر الذنوب الا انت؛ از خداوند آمرزش می‌طلبم. خدایی که معبودی جز او نیست. زنده ازلی و ابدی و سرپرستی بی‌همتاست و به سوی او توبه می‌کنم. خدایا گناهانم را ببخش که کسی جز تو گناهان را نمی‌بخشد»
 
خداوند خطاب به ملائکه می‌فرماید:
 
ای فرشتگان من! بنده من می‌داند که غیر از من کسی گناهان او را نمی‌بخشد. شما شاهد باشید که من همه گناهان او را آمرزیدم.(۵)
 
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در سخن زیبای دیگری، برای استغفاری که قبل از خواب تلاوت شود نیز همین اثر را ذکر می‌فرمایند:
 
هرکس هنگامی که برای خوابیدن به بستر می‌رود، سه مرتبه بگوید: «استغفرالله الذی لا اله الا هو الحی القیوم و اتوب الیه» خداوند همه گناهان او را می‌بخشد، اگرچه گناهانش مثل کف دریا به تعداد برگ درختان و ریگ‌های انباشته بیابان و به عدد روزهای دنیا باشد.(۶)
----------------------------------------------------
پی‌نوشت‌ها:
۱- کافی، ج۲، ص ۴۳۷
۲- کافی، ج۲، ص ۴۳۸ وسائل‌الشیعه، ج ۱۶، ص ۶۵
۳- سوره اعراف؛ آیه ۱۱۴
۴- کافی، ج۲، ص ۴۳۰ – ۴۲۹
۵- بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۲۹۴
۶- بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۲۰۴

 *رجا