نشست کاربردی موسیقی، مبانی دینی و سیاستگذاری از سلسله نشست‌های آزاداندیشی خبرگزاری رسا با حضور پژوهشگران این عرصه و با تأکید بر اینکه جدایی اهالی هنر و علمای حوزه از جمله مسائل مهمی است که باید به آن پرداخته شود، برگزار شد و کارشناسان خواستار تبیین جامع و دقیق دغدغه مراجع در وادی هنر شدند.
به گزارش شهدای ایران به نقل از رسا، نشست کاربردی موسیقی، مبانی دینی و سیاستگذاری پیش از ظهر امروز ۲۶ اسفندماه با حضور کارشناسان و پژوهشگران این عرصه به همت خبرگزاری رسا در سالن اجتماعات دفتر مرکزی این خبرگزاری که در قم واقع است، برگزار شد، تا بتواند پاسخ مناسبی را برای رفع دغدغه مراجع تقلید و علما درباره اعطای برخی مجوزهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پیدا کند.
این روزها اعطای مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به برخی کنسرت‌ها و تک‌خوانی و هم‌خوانی بانوان سبب نگرانی متدینان شده است؛ از یک سو مراجع تقلید و علمای حوزه درباره اعطای این مجوزها به برخی موسیقی‌های حرام و نامتعارف اعلام نگرانی شدید کرده‌اند و خواستار مداخله وزیر ارشاد و لغو این مجوزها شده‌اند و از سوی دیگر این امر تبدیل به مطالبه جدی مردم متدین شده است که ترویج این موسیقی‌ها را سبب بی‌بندوباری در کشور می‌دانند و البته با نوع اجرای آن نیز مخالف هستند.
حجج اسلام والمسلمین حجت‌الله بیات مدیر گروه فرهنگ و هنر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، علی ریاحی نبی مشاور مذهبی مدیر دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حسین سالک عضو مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، و دکتر پیروز ارجمند، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کارشناس در این نشست علمی حضور داشتند که سخنان هریک درباره موضوع نشست، در خور توجه است.
در ابتدای این نشست که از سلسله نشست‌های آزاداندیشی خبرگزاری رسا به شمار می‌رود، محمدرضا محقق به عنوان کارشناس مجری به ارائه اهداف برگزاری آن پرداخت و با اشاره به محورهایی که قرار است در روند برگزاری نشست ارائه شود، شکل برگزاری جلسه را مهم‌ترین بخش آن توصیف کرد و گفت: برقراری دیالوگ میان اهالی هنر و مدیران فرهنگی از یک سو و کارشناسان دینی و عالمان حوزوی از سوی دیگر، از مهم‌ترین نکات و برکات این‌گونه جلسات است که تاکنون از فقدان آن بسیار متضرر شده‌ایم و باید بر ادامه و استمرار آن در فضایی آرام و علمی و در عین حال صریح با آستانه تحمل بالا بکوشیم. وی درباره مبحث موسیقی یادآور شد که سالها یک تنه به قاضی رفته‌ایم و پیروز برگشته‌ایم، اما هنوز دعواها سر جای خود باقی مانده است، بنابراین باید به برقراری این دیالوگ کمک کنیم تا در این مسیر گره‌گشایی رخ دهد.
* درباره مسائل فقهی موسیقی به فقیه مراجعه کنیم
پس از سخنان کوتاه محقق، هر یک از مدعوین به مدت پنج دقیقه به ارائه دغدغه‌های خود در بحث موسیقی پرداختند که در ابتدا حجت‌الاسلام والمسلمین ریاحی نبی با بیان اینکه گاهی برایم سؤال می‌شود اگر ما مسائل فقهی را در ۱۰۰ جلد در نظر بگیریم که هر جلد بیش از ۳۰۰ صفحه دارد بیش از چند صفحه مربوط به موسیقی نمی‌شود اما چگونه است که این چند صفحه سبب جنجال می‌شود و ذهن‌ها را به خود مشغول می‌کند.
وی با بیان اینکه از دو زاویه فردی و اجتماعی می‌توان به موسیقی نگاه کرد، گفت: موسیقی در بخش فردی به افراد مجتهد و افراد عادی تقسیم می‌شوند که دسته نخست خود را مجتهد می‌دانند و دسته دوم باید به دسته اول رجوع کنند؛ اما در جامعه‌ای که حضور داریم و در رأس آن یک فقیه قرار گرفته است، افراد به دو دسته حقیقی و حقوقی تقسیم می‌شوند و افراد حقوقی باید تابع نظر فقیه باشند.
مشاور مذهبی دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که به زعم خود بر مسأله دوم یعنی در نظر گرفتن جایگاه ولی فقیه در حل مسائل فقهی مرتبط با موسیقی تأکید داشت، ادامه داد: به نظرم این مسائل با مراجعه به فقیه حل می‌شود و نیاز به این شلوغ‌کردن‌ها نیست و البته این مشکلات ناشی از عدم توجه به این موضوع است.
* چشم‌انداز موسیقی کشور باید ترسیم شود
پس از سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین ریاحی نبی، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از برگزاری چنین نشستی ابراز خرسندی کرد و به تبیین برخی سیاست‌ها و راهبردهای وزارتخانه متبوع خود در عرصه موسیقی پرداخت و دو نگاه بیرونی و درونی را به آنچه در مجموعه موسیقی کشور در حال اتفاق است، متصور دانست و گفت: نگاه درونی مبتنی بر پژوهش‌ها در عرصه موسیقی و بررسی آن و رسیدن به چشم‌انداز است.
ارجمند چشم‌انداز وزارت ارشاد در این بخش را اسناد شورای عالی انقلاب فرهنگی و نظرات رهبر معظم انقلاب درباره فرهنگ و هنر در کشور عنوان و ابراز کرد: ما از دیدگاه بزرگان در عرصه علم و دین بهره‌مند می‌شویم و نقطه‌نظرات آنان را به کار می‌گیریم.
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اینکه ورود و عرضه موسیقی از خارج کشور سبب نارضایتی می‌شود اما باید این عرصه را به پیش ببریم. کشور ایران متنوع‌ترین گونه‌های قومی، مذهبی و فرهنگی را دارد به نحوی که در عرصه موسیقی محلی متنوع‌ترین و کاربردی‌ترین موسیقی را داریم.
وی میزان استفاده از موسیقی در کشور ایران را بیش از کشورهای دیگر ارزیابی کرد و با اشاره به سابقه بیش از ۳۵۰۰ ساله قبل از میلاد مسیح(ع) این کشور در عرصه موسیقی خواستار ترسیم چشم‌انداز مناسب شد و اظهار داشت: براساس پژوهش‌هایی که انجام شده، مصرف موسیقی مردم ایران صد در صد است و همه به نوعی مصرف کننده موسیقی هستیم ضمن آن‌که در عرصه محصولات هنری بالاترین مصرف برای موسیقی است.
ارجمند تصریح کرد: در دنیای امروز موسیقی جهان با دامنه‌ای از علوم و دانش گسترده شده است، از این‌رو باید با تصمیم‌گیری صحیح، چشم‌انداز مناسبی را در این بخش تدوین کنیم و ببینیم در بخش آسیب‌شناسی چگونه می‌توانیم در بخش جوان و نوجوان به الگوهای مناسب برسیم و آنچه منطبق با سیاست‌های کلی نظام است ترسیم کنیم.
وی با اشاره به تأکید رهبر معظم انقلاب که فرمودند در عرصه اقتصاد و سیاست وارد نمی‌شوم اما در بحث فرهنگ وارد می‌شود و معتقدم در سیستم فرهنگی باید طولانی مدت فکر کنیم، گفت: ما مقید به این اصول هستیم اما اینکه چگونه اصول دیده می‌شود و چگونه وضعیت موجود بررسی می‌شود را موشکافانه‌تر بررسی کنیم.
* کاربرد موسیقی به مسائل فقهی موجود خلاصه نمی‌شود
حجت‌الاسلام والمسلمین حجت الله بیات از دیگر کارشناسان این نشست بود که در سخنانی بر علمی بودن فضای بحث تأکید کرد و از دیگر کارشناسان حاضر در نشست خواست آستانه تحمل خود را در گفت‌وگوهای علمی بالا ببرند تا به واقعیت‌ها نزدیک‌تر شده و بتوانند راهکار مناسبی را در عرصه مسائل فقهی مرتبط با موسیقی و چالش‌هایی که به ویژه در اواخر سال با آن روبه‌رو شده‌ایم را مرتفع کنند.
وی با بیان اینکه بخش محدودی از فقه به بحث موسیقی و غنا اختصاص پیدا کرده اما دغدغه بسیار است، با توجه به سخنان دکتر ارجمند گفت: یکی از مباحثی که بیش از حد بر روی آن کار شده است موضوع موسیقی و غنا است و البته گسترده‌ترین و کاربردی‌ترین است چراکه به همین چند صفحه که در فقه توجه داریم محدود نمی‌شود و در دنیای امروز کاربردهای بسیار گسترده‌ای دارد.
مدیر گروه فرهنگ و هنر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی با توجه به عنایت مقام معظم رهبری به موضوع فرهنگ و نامگذاری سال ۹۳ با توجه به آن، تصریح کرد: متأسفانه در عرصه فرهنگ و ویژگی‌های فرهنگ و اصول حاکم بر مدیریت فرهنگی کار شایسته و بایسته‌ای در سطح نامگذاری امسال که بسیار هم به جا بود صورت نگرفت.
* شناخت اصول حاکم بر مدیریت فرهنگی ضروری است
وی با بیان اینکه موضوع فرهنگ یک مقوله بسیار پیچیده‌ای است که آن را به بخار یا گاز تشبیه می‌کنند، با طرح این سؤال که چه چیزی فرهنگ است گفت: رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند فرهنگ چیزی است که جان را در راه آن فدا می‌کنند؛ از این کلام معلوم می‌شود که فرهنگ ناموس یک ملت است. بنابراین می‌گویند فرهنگ را باید ابتدا تقطیر و به مایع تبدیل کرد تا مقداری قابل درک، شناخت و مدیریت باشد و پس از تقطیر و شناخت ویژگی‌ها باید آن را منجمد کرد و بعد اهالی فرهنگ باید اصول حاکم بر مدیریت فرهنگی را به خوبی بشناسند.
حجت‌الاسلام والمسلمین بیات با اشاره به اهمیت مسأله جذب حداکثری که در جهت‌گیری نسبت به فعالیت‌های فرهنگی مؤثر هستند، بر اصول و انعطاف در برابر فروع و مسائل سیال و متغیر فرهنگی تأکید کرد و افزود: اگر به بعضی از اصول راهگشا به امور فقهی بپردازیم بحث اصول عملیه هم مطرح است که رسالة الباحه، رسالة الصحه، اصول عملیه و گاهی اوقات آیاتی که قرآن کریم خطاب قرار می‌دهند که چرا برخی چیزها را بی‌وجه حرام اعلام می‌کنید.
وی تصریح کرد: اگر با این نگاه سراغ مسائل برویم با یک سری اصول مسلم که در طول تاریخ تشیع و فقه شیعه برای ما به ویژه در فضای حکومتی و اجتماعی به عنوان باورهایی که تصور می‌کنیم می‌شود درباره آنها خدشه وارد کرد جا باز کرده است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه با بیان اینکه یکی از گروه‌های مرکز موضوع‌شناسی گروه فرهنگی و هنری است که در آن به دنبال کشف موضوعات هستیم، تصریح کرد: اگر غنا حرام است که مسلم حرام است، باید به درستی بررسی کنیم که به راستی غنا چیست و این حرمت بر روی چه چیزی اعلام شده است.
* در مفهوم‌شناسی و تطبیق مفاهیم خلأ جدی وجود دارد
وی با اشاره به طرح ریبه با بیان اینکه موضوع ریبه فقط در نگاه است یا به اعضای دیگر تسری می‌کند، گفت: در مفهوم‌شناسی و بعد تطبیق این مفاهیم با شناخت مفاهیم و سنجه‌های دقیق با مصادیق خلأ جدی داریم و این مرکز به این سبب مورد عنایت مقام معظم رهبری قرار گرفت و به راستی یکی از مسائل جدی ما موسیقی است و به راستی موسیقی چیست و چه واژه‌ها و متغیرهایی در مسأله موسیقی دخیل هستند و در بحث موسیقی و تطبیق مصادیق آن با چه متغیرهایی روبه‌رو هستیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین بیات افزود: موضوع فرهنگ و به ویژه موسیقی بسیار پیچیده است و باید کارشناسان این عرصه به آن بپردازند و از مبانی دینی به نحو احسن دفاع کنند و با برخوردهای سلیقه‌ای بسیاری از فرصت‌هایی که با مذاق شارع چندان تناسب ندارد از این فرصت‌ها در جای خود و چارچوب‌های شرعی کمال بهره را ببریم و خودمان را محروم نکنیم.
* بین اهالی هنر و علمای حوزه جدایی افتاده است
حجت‌الاسلام والمسلمین حسین سالک عضو مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی نیز به عنوان یکی دیگر از کارشناسان دعوت شده به این مراسم در سخنانی، یکی از مسائل مهم که باید به آن پرداخته شود را جدایی بین اهالی هنر و علمای حوزه عنوان و ابراز کرد: از نظر ظاهری بسیاری از هنرمندان ظواهرشان با آنچه مطلوب شرع است تناسب ندارد و از سوی دیگر آنها فکر می‌کنند اهالی حوزه از هنر سررشته‌ای ندارند.
وی تأکید کرد: باید قبول کنیم کسانی که به عنوان کارشناس مذهبی در نهادهای مختلف بوده‌اند شاید آن پختگی و سواد لازمی که بتوانند مبانی دینی را به خوبی روشن کنند نداشته و از طرفی دیگر با هنر نیز آشنایی ندارند؛ اعتقادمان این است که دین را باید از عالم ربانی گرفت و انسان تا به مبانی دین آگاه نباشد هرگونه اظهارنظری تخیلات است.
عضو مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی افزود: در حوزه دین کسانی باید با اهالی هنر و موسیقی در ارتباط باشند که حرف‌های آنها را متوجه شوند تا مبانی دین شفاف شود و این شبهه پیش نیاید که آنها بگویند شما متوجه نیستید ما چه می‌گوییم و اینها نیز چنین تصور کنند و در نتیجه هر دسته کار خودش را بکند به واسطه همین عده‌ای از دین ترد شوند و گروه دیگر داخل هر هنری بروند که خط قرمزهای شارع است و به راحتی مرتکب آن شوند.
* دغدغه مراجع تقلید به زبان هنر مطرح شود
وی خواستار ایجاد واسطه بین علما و اهالی هنر شد و تصریح کرد: باید خواسته‌های مراجع تقلید به زبان هنر برای هنرمندان تبیین و مطرح شود و کارشناسان این عرصه ملاک‌های فقهی مرتبط را به زبان هنر برای اهالی هنر ارائه کنند.
پس از سخنان چهار کارشناس دعوت شده به این مراسم، محمدرضا محقق با طرح این سؤال که سیاست‌گذاری‌های هنری ما در وزارت ارشاد و حوزه موسیقی چگونه با مبانی دینی و فقهی منطبق می‌شود از مدیرکل دفتر موسیقی این وزارتخانه خواست که پاسخ‌گو باشد که دکتر ارجمند در پاسخ با بیان اینکه صدا و سیما در عرصه توزیع موسیقی نقش دارد و در شبکه‌های مختلف استفاده می‌کند و برخی را نیز در خارج از این مجموعه پخش می‌کند، توپ را به زمین رسانه ملی انداخت.
وی تصریح کرد: البته حوزه هنری نیز به تولید آثاری با مفاهیم ارزشی می‌پردازد که نقش تأثیرگذاری در عرصه افراد خاص دارد، و پشت پرده نیز نهادهای دیگری حضور دارند که در پژوهش دو سال پیش میزان مصرف مردم از کانالهای رسمی تنها ۱۷ درصد و از کانالهای غیررسمی ۸۳ درصد بوده است، در حالی که نهاد متولی در عرصه سیاستگذاری دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
* موسیقی غیرمجاز ۸۳ درصد خوراک مردم را تأمین می‌کند
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از موسیقی زیرزمینی و غیرمجاز به عنوان ۸۳ درصد منابع غیر رسمی که خوراک مردم را در این عرصه تأمین می‌کند، نام برد و گفت: در خوشبینانه‌ترین حالت اگر با جدیت تلاش کنیم می‌توانیم مصرف موسیقی را به ۳۰ درصد برسانیم و ۷۰ درصد در سیاستگذاری فرهنگی تأثیرگذار نیستیم.
وی در توجیه سخنان خود ادامه داد: محصولی در بخش خصوصی تولید می‌شود و ما آن را تأیید یا رد می‌کنیم، اما بالاترین میزان مصرف از طریق آلبوم‌های موسیقی یا تک آهنگ‌ها است که در فضای مجازی منتشر می‌شود و اکنون اقتصاد دنیا را نماهنگ‌ها تهیه می‌کنند.
ارجمند با بیان اینکه قبل از ورود من در وزارت ارشاد به هیچ عنوان مجوز تک آهنگ یا تک تراک‌ها داده نمی‌شده و بیش از پنج هزار تراک این‌گونه جمع‌آوری شده است، گفت: متأسفانه در دولت‌های قبلی عرصه را برای عرضه مناسب فراهم نکردیم و اکنون به نماهنگ‌ها و تک تراک‌ها مجوز می‌دهیم و کنسرت‌ها را فراگیر کرده‌ایم.
وی سبب اعطای مجوز به برخی نماهنگ‌ها و کنسرت‌ها را مراجعه مردم برای شرکت در کنسرت‌های خارج از ایران عنوان کرد و توضیح داد: در یک سبک موسیقی راک چند شرکت گردشگری سالانه ۱۷ هزار جوان را برای فستیوالی به ترکیه و دبی می‌بردند که اگر نمی‌توانستیم در این عرصه گام‌های اساسی را برداریم ۱۷ هزار جوان به سبک‌های دیگر گرایش پیدا می‌کردند، از این‌رو با طرحی ضربتی این ریسک را پذیرفتیم در سال قبل به آثار مجاز مجوز کنسرت دادیم که براساس آن ۹۰ درصد سفرهای مردم برای رفتن به کنسرت‌ها در خارج از کشور کم شده است.
* دغدغه علما در مبحث موسیقی به حق است
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه سیاستگذاری موسیقی در این دفتر در دو شورای اصلی شعر و موسیقی ممیزی می‌شود، گفت: در شورای شعر و ترانه چهارده شاعر برجسته و صاحب نام که اتفاقا ارزشی هم هستند حضور دارند، اما به هر حال وقتی در یک سال به هشت هزار قطع شعر مجوز می‌دهید طبیعی است که درصدی از این شعرها از دست ما خارج شود.
وی با اشاره به اینکه شعر نباید غنا یا مصداق لهو و لعب باشد، اظهار داشت: این موسیقی اگر در یک زمان و مکانی در جایی اجرا شود لهو و لعب می‌شود و در جای دیگر خیر، اینجا دچار مشکل می‌شویم و حلقه مفقوده ما است و نمی‌توانیم خیلی دقیق وارد بحث شویم، چراکه شعر یک بحث انتزاعی است و ما وارد آن نمی‌شویم و باید به فضای شادابی و نشاط مردم هم فکر کنیم.
ارجمند تأکید کرد: موسیقی انتزاعی‌ترین، علمی‌ترین و گسترده‌ترین شاخه هنر است، در موسیقی رئالیسم و واقع‌گرایی نداریم و هیچ اثر موسیقی وجود ندارد که همه مردم درباره آن یک تفکر واحد داشته باشند؛ دغدغه موسیقی مبتنی بر علم است که می‌تواند دست یک جراح یا قاتل باشد تمام دغدغه علما در طول تاریخ و در مبحث موسیقی به حق است.
وی با بیان اینکه موسیقی همانقدر که می‌تواند در درمان یک فرد کمک کند می‌تواند فرد دیگری را به مرحله خودکشی برساند، گفت: وقتی با یک موضوع انتزاعی سروکار داریم تکلیفمان مشخص نیست؛ اما در بحث دوم علمی بودن موسیقی مطرح می‌شود که بسیاری از مباحث ریاضی بر اساس تناسب موسیقی بنا شده و در حقیقت لگاریتم براساس نسبت‌های موسیقیایی استخراج می‌شود.
* نقش وزارت ارشاد در سیاستگذاری موسیقی اندک است
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یکی از سخت‌ترین کارها در وزارت ارشاد را تشخیص معیارهای موسیقی عنوان و ابراز کرد: چون ما خود در بحث سیاستگذاری موسیقی تولید کننده نیستیم و صرفا ناظر و ارزیاب هستیم آنچه تولید می‌شود ارزشیابی کرده و براساس ارزشیابی بخش خصوصی تعیین سیاست می‌کند نقش ما در وزارت ارشاد و در سیاستگذاری بسیار اندک است.
وی مهم‌ترین علت عدم یا کمبود نظارت بر اجرای کنسرت‌های موسیقی را نبود اعتبارات مناسب عنوان کرد و گفت: ۱۵۰۰ کنسرت در طول سال برگزار می‌شود که برای نظارت بر روند اجرای آنها به ۱۵۰۰ ناظر نیاز است، اگر بخواهیم برای هر کنسرت یک ناظر بگذاریم باید دو برابر بودجه مصوب سرمایه کنیم در حالی که بودجه وزارت ارشاد تنها نظارت بر برگزاری دو سه کنسرت است که طبیعی است مشکلاتی هم در این عرصه فراهم شود.
ارجمند ادامه داد: وقتی برای برگزاری یک موسیقی جشنواره مقاومت بودجه نداریم و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در عرصه موسیقی بخش خصوصی ۱۵۰ برابر و در عرصه موسیقی زیرزمینی هفت برابر بودجه دفتر موسیقی وزارت ارشاد است، مطمئنا به دین و دغدغه‌های مردم ضربه می‌خورد و برای خود ما هم دلواپسی ایجاد می‌کند.
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلام با بیان اینکه هنوز ۳۵ سال پس از انقلاب یک سند توسعه نداریم و همواره به عنوان سیستم حذفی عمل کنیم، گفت: هنوز یک فرهنگسرای موسیقی نداریم و مردم به زیرزمین‌ها پناه می‌برند؛ باید دغدغه بیشتری ایجاد کنیم.
این روزها اعطای مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به برخی کنسرت‌ها و تک‌خوانی و هم‌خوانی بانوان سبب نگرانی متدینان شده است؛ از یک سو مراجع تقلید و علمای حوزه درباره اعطای این مجوزها به برخی موسیقی‌های حرام و نامتعارف اعلام نگرانی شدید کرده‌اند و خواستار مداخله وزیر ارشاد و لغو این مجوزها شده‌اند و از سوی دیگر این امر تبدیل به مطالبه جدی مردم متدین شده است که ترویج این موسیقی‌ها را سبب بی‌بندوباری در کشور می‌دانند و البته با نوع اجرای آن نیز مخالف هستند.
حجج اسلام والمسلمین حجت‌الله بیات مدیر گروه فرهنگ و هنر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، علی ریاحی نبی مشاور مذهبی مدیر دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حسین سالک عضو مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی، و دکتر پیروز ارجمند، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کارشناس در این نشست علمی حضور داشتند که سخنان هریک درباره موضوع نشست، در خور توجه است.
در ابتدای این نشست که از سلسله نشست‌های آزاداندیشی خبرگزاری رسا به شمار می‌رود، محمدرضا محقق به عنوان کارشناس مجری به ارائه اهداف برگزاری آن پرداخت و با اشاره به محورهایی که قرار است در روند برگزاری نشست ارائه شود، شکل برگزاری جلسه را مهم‌ترین بخش آن توصیف کرد و گفت: برقراری دیالوگ میان اهالی هنر و مدیران فرهنگی از یک سو و کارشناسان دینی و عالمان حوزوی از سوی دیگر، از مهم‌ترین نکات و برکات این‌گونه جلسات است که تاکنون از فقدان آن بسیار متضرر شده‌ایم و باید بر ادامه و استمرار آن در فضایی آرام و علمی و در عین حال صریح با آستانه تحمل بالا بکوشیم. وی درباره مبحث موسیقی یادآور شد که سالها یک تنه به قاضی رفته‌ایم و پیروز برگشته‌ایم، اما هنوز دعواها سر جای خود باقی مانده است، بنابراین باید به برقراری این دیالوگ کمک کنیم تا در این مسیر گره‌گشایی رخ دهد.
* درباره مسائل فقهی موسیقی به فقیه مراجعه کنیم
پس از سخنان کوتاه محقق، هر یک از مدعوین به مدت پنج دقیقه به ارائه دغدغه‌های خود در بحث موسیقی پرداختند که در ابتدا حجت‌الاسلام والمسلمین ریاحی نبی با بیان اینکه گاهی برایم سؤال می‌شود اگر ما مسائل فقهی را در ۱۰۰ جلد در نظر بگیریم که هر جلد بیش از ۳۰۰ صفحه دارد بیش از چند صفحه مربوط به موسیقی نمی‌شود اما چگونه است که این چند صفحه سبب جنجال می‌شود و ذهن‌ها را به خود مشغول می‌کند.
وی با بیان اینکه از دو زاویه فردی و اجتماعی می‌توان به موسیقی نگاه کرد، گفت: موسیقی در بخش فردی به افراد مجتهد و افراد عادی تقسیم می‌شوند که دسته نخست خود را مجتهد می‌دانند و دسته دوم باید به دسته اول رجوع کنند؛ اما در جامعه‌ای که حضور داریم و در رأس آن یک فقیه قرار گرفته است، افراد به دو دسته حقیقی و حقوقی تقسیم می‌شوند و افراد حقوقی باید تابع نظر فقیه باشند.
مشاور مذهبی دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که به زعم خود بر مسأله دوم یعنی در نظر گرفتن جایگاه ولی فقیه در حل مسائل فقهی مرتبط با موسیقی تأکید داشت، ادامه داد: به نظرم این مسائل با مراجعه به فقیه حل می‌شود و نیاز به این شلوغ‌کردن‌ها نیست و البته این مشکلات ناشی از عدم توجه به این موضوع است.
* چشم‌انداز موسیقی کشور باید ترسیم شود
پس از سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین ریاحی نبی، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از برگزاری چنین نشستی ابراز خرسندی کرد و به تبیین برخی سیاست‌ها و راهبردهای وزارتخانه متبوع خود در عرصه موسیقی پرداخت و دو نگاه بیرونی و درونی را به آنچه در مجموعه موسیقی کشور در حال اتفاق است، متصور دانست و گفت: نگاه درونی مبتنی بر پژوهش‌ها در عرصه موسیقی و بررسی آن و رسیدن به چشم‌انداز است.
ارجمند چشم‌انداز وزارت ارشاد در این بخش را اسناد شورای عالی انقلاب فرهنگی و نظرات رهبر معظم انقلاب درباره فرهنگ و هنر در کشور عنوان و ابراز کرد: ما از دیدگاه بزرگان در عرصه علم و دین بهره‌مند می‌شویم و نقطه‌نظرات آنان را به کار می‌گیریم.
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به اینکه ورود و عرضه موسیقی از خارج کشور سبب نارضایتی می‌شود اما باید این عرصه را به پیش ببریم. کشور ایران متنوع‌ترین گونه‌های قومی، مذهبی و فرهنگی را دارد به نحوی که در عرصه موسیقی محلی متنوع‌ترین و کاربردی‌ترین موسیقی را داریم.
وی میزان استفاده از موسیقی در کشور ایران را بیش از کشورهای دیگر ارزیابی کرد و با اشاره به سابقه بیش از ۳۵۰۰ ساله قبل از میلاد مسیح(ع) این کشور در عرصه موسیقی خواستار ترسیم چشم‌انداز مناسب شد و اظهار داشت: براساس پژوهش‌هایی که انجام شده، مصرف موسیقی مردم ایران صد در صد است و همه به نوعی مصرف کننده موسیقی هستیم ضمن آن‌که در عرصه محصولات هنری بالاترین مصرف برای موسیقی است.
ارجمند تصریح کرد: در دنیای امروز موسیقی جهان با دامنه‌ای از علوم و دانش گسترده شده است، از این‌رو باید با تصمیم‌گیری صحیح، چشم‌انداز مناسبی را در این بخش تدوین کنیم و ببینیم در بخش آسیب‌شناسی چگونه می‌توانیم در بخش جوان و نوجوان به الگوهای مناسب برسیم و آنچه منطبق با سیاست‌های کلی نظام است ترسیم کنیم.
وی با اشاره به تأکید رهبر معظم انقلاب که فرمودند در عرصه اقتصاد و سیاست وارد نمی‌شوم اما در بحث فرهنگ وارد می‌شود و معتقدم در سیستم فرهنگی باید طولانی مدت فکر کنیم، گفت: ما مقید به این اصول هستیم اما اینکه چگونه اصول دیده می‌شود و چگونه وضعیت موجود بررسی می‌شود را موشکافانه‌تر بررسی کنیم.
* کاربرد موسیقی به مسائل فقهی موجود خلاصه نمی‌شود
حجت‌الاسلام والمسلمین حجت الله بیات از دیگر کارشناسان این نشست بود که در سخنانی بر علمی بودن فضای بحث تأکید کرد و از دیگر کارشناسان حاضر در نشست خواست آستانه تحمل خود را در گفت‌وگوهای علمی بالا ببرند تا به واقعیت‌ها نزدیک‌تر شده و بتوانند راهکار مناسبی را در عرصه مسائل فقهی مرتبط با موسیقی و چالش‌هایی که به ویژه در اواخر سال با آن روبه‌رو شده‌ایم را مرتفع کنند.
وی با بیان اینکه بخش محدودی از فقه به بحث موسیقی و غنا اختصاص پیدا کرده اما دغدغه بسیار است، با توجه به سخنان دکتر ارجمند گفت: یکی از مباحثی که بیش از حد بر روی آن کار شده است موضوع موسیقی و غنا است و البته گسترده‌ترین و کاربردی‌ترین است چراکه به همین چند صفحه که در فقه توجه داریم محدود نمی‌شود و در دنیای امروز کاربردهای بسیار گسترده‌ای دارد.
مدیر گروه فرهنگ و هنر مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی با توجه به عنایت مقام معظم رهبری به موضوع فرهنگ و نامگذاری سال ۹۳ با توجه به آن، تصریح کرد: متأسفانه در عرصه فرهنگ و ویژگی‌های فرهنگ و اصول حاکم بر مدیریت فرهنگی کار شایسته و بایسته‌ای در سطح نامگذاری امسال که بسیار هم به جا بود صورت نگرفت.
* شناخت اصول حاکم بر مدیریت فرهنگی ضروری است
وی با بیان اینکه موضوع فرهنگ یک مقوله بسیار پیچیده‌ای است که آن را به بخار یا گاز تشبیه می‌کنند، با طرح این سؤال که چه چیزی فرهنگ است گفت: رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند فرهنگ چیزی است که جان را در راه آن فدا می‌کنند؛ از این کلام معلوم می‌شود که فرهنگ ناموس یک ملت است. بنابراین می‌گویند فرهنگ را باید ابتدا تقطیر و به مایع تبدیل کرد تا مقداری قابل درک، شناخت و مدیریت باشد و پس از تقطیر و شناخت ویژگی‌ها باید آن را منجمد کرد و بعد اهالی فرهنگ باید اصول حاکم بر مدیریت فرهنگی را به خوبی بشناسند.
حجت‌الاسلام والمسلمین بیات با اشاره به اهمیت مسأله جذب حداکثری که در جهت‌گیری نسبت به فعالیت‌های فرهنگی مؤثر هستند، بر اصول و انعطاف در برابر فروع و مسائل سیال و متغیر فرهنگی تأکید کرد و افزود: اگر به بعضی از اصول راهگشا به امور فقهی بپردازیم بحث اصول عملیه هم مطرح است که رسالة الباحه، رسالة الصحه، اصول عملیه و گاهی اوقات آیاتی که قرآن کریم خطاب قرار می‌دهند که چرا برخی چیزها را بی‌وجه حرام اعلام می‌کنید.
وی تصریح کرد: اگر با این نگاه سراغ مسائل برویم با یک سری اصول مسلم که در طول تاریخ تشیع و فقه شیعه برای ما به ویژه در فضای حکومتی و اجتماعی به عنوان باورهایی که تصور می‌کنیم می‌شود درباره آنها خدشه وارد کرد جا باز کرده است.
این عضو هیأت علمی دانشگاه با بیان اینکه یکی از گروه‌های مرکز موضوع‌شناسی گروه فرهنگی و هنری است که در آن به دنبال کشف موضوعات هستیم، تصریح کرد: اگر غنا حرام است که مسلم حرام است، باید به درستی بررسی کنیم که به راستی غنا چیست و این حرمت بر روی چه چیزی اعلام شده است.
* در مفهوم‌شناسی و تطبیق مفاهیم خلأ جدی وجود دارد
وی با اشاره به طرح ریبه با بیان اینکه موضوع ریبه فقط در نگاه است یا به اعضای دیگر تسری می‌کند، گفت: در مفهوم‌شناسی و بعد تطبیق این مفاهیم با شناخت مفاهیم و سنجه‌های دقیق با مصادیق خلأ جدی داریم و این مرکز به این سبب مورد عنایت مقام معظم رهبری قرار گرفت و به راستی یکی از مسائل جدی ما موسیقی است و به راستی موسیقی چیست و چه واژه‌ها و متغیرهایی در مسأله موسیقی دخیل هستند و در بحث موسیقی و تطبیق مصادیق آن با چه متغیرهایی روبه‌رو هستیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین بیات افزود: موضوع فرهنگ و به ویژه موسیقی بسیار پیچیده است و باید کارشناسان این عرصه به آن بپردازند و از مبانی دینی به نحو احسن دفاع کنند و با برخوردهای سلیقه‌ای بسیاری از فرصت‌هایی که با مذاق شارع چندان تناسب ندارد از این فرصت‌ها در جای خود و چارچوب‌های شرعی کمال بهره را ببریم و خودمان را محروم نکنیم.
* بین اهالی هنر و علمای حوزه جدایی افتاده است
حجت‌الاسلام والمسلمین حسین سالک عضو مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی نیز به عنوان یکی دیگر از کارشناسان دعوت شده به این مراسم در سخنانی، یکی از مسائل مهم که باید به آن پرداخته شود را جدایی بین اهالی هنر و علمای حوزه عنوان و ابراز کرد: از نظر ظاهری بسیاری از هنرمندان ظواهرشان با آنچه مطلوب شرع است تناسب ندارد و از سوی دیگر آنها فکر می‌کنند اهالی حوزه از هنر سررشته‌ای ندارند.
وی تأکید کرد: باید قبول کنیم کسانی که به عنوان کارشناس مذهبی در نهادهای مختلف بوده‌اند شاید آن پختگی و سواد لازمی که بتوانند مبانی دینی را به خوبی روشن کنند نداشته و از طرفی دیگر با هنر نیز آشنایی ندارند؛ اعتقادمان این است که دین را باید از عالم ربانی گرفت و انسان تا به مبانی دین آگاه نباشد هرگونه اظهارنظری تخیلات است.
عضو مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی افزود: در حوزه دین کسانی باید با اهالی هنر و موسیقی در ارتباط باشند که حرف‌های آنها را متوجه شوند تا مبانی دین شفاف شود و این شبهه پیش نیاید که آنها بگویند شما متوجه نیستید ما چه می‌گوییم و اینها نیز چنین تصور کنند و در نتیجه هر دسته کار خودش را بکند به واسطه همین عده‌ای از دین ترد شوند و گروه دیگر داخل هر هنری بروند که خط قرمزهای شارع است و به راحتی مرتکب آن شوند.
* دغدغه مراجع تقلید به زبان هنر مطرح شود
وی خواستار ایجاد واسطه بین علما و اهالی هنر شد و تصریح کرد: باید خواسته‌های مراجع تقلید به زبان هنر برای هنرمندان تبیین و مطرح شود و کارشناسان این عرصه ملاک‌های فقهی مرتبط را به زبان هنر برای اهالی هنر ارائه کنند.
پس از سخنان چهار کارشناس دعوت شده به این مراسم، محمدرضا محقق با طرح این سؤال که سیاست‌گذاری‌های هنری ما در وزارت ارشاد و حوزه موسیقی چگونه با مبانی دینی و فقهی منطبق می‌شود از مدیرکل دفتر موسیقی این وزارتخانه خواست که پاسخ‌گو باشد که دکتر ارجمند در پاسخ با بیان اینکه صدا و سیما در عرصه توزیع موسیقی نقش دارد و در شبکه‌های مختلف استفاده می‌کند و برخی را نیز در خارج از این مجموعه پخش می‌کند، توپ را به زمین رسانه ملی انداخت.
وی تصریح کرد: البته حوزه هنری نیز به تولید آثاری با مفاهیم ارزشی می‌پردازد که نقش تأثیرگذاری در عرصه افراد خاص دارد، و پشت پرده نیز نهادهای دیگری حضور دارند که در پژوهش دو سال پیش میزان مصرف مردم از کانالهای رسمی تنها ۱۷ درصد و از کانالهای غیررسمی ۸۳ درصد بوده است، در حالی که نهاد متولی در عرصه سیاستگذاری دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
* موسیقی غیرمجاز ۸۳ درصد خوراک مردم را تأمین می‌کند
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از موسیقی زیرزمینی و غیرمجاز به عنوان ۸۳ درصد منابع غیر رسمی که خوراک مردم را در این عرصه تأمین می‌کند، نام برد و گفت: در خوشبینانه‌ترین حالت اگر با جدیت تلاش کنیم می‌توانیم مصرف موسیقی را به ۳۰ درصد برسانیم و ۷۰ درصد در سیاستگذاری فرهنگی تأثیرگذار نیستیم.
وی در توجیه سخنان خود ادامه داد: محصولی در بخش خصوصی تولید می‌شود و ما آن را تأیید یا رد می‌کنیم، اما بالاترین میزان مصرف از طریق آلبوم‌های موسیقی یا تک آهنگ‌ها است که در فضای مجازی منتشر می‌شود و اکنون اقتصاد دنیا را نماهنگ‌ها تهیه می‌کنند.
ارجمند با بیان اینکه قبل از ورود من در وزارت ارشاد به هیچ عنوان مجوز تک آهنگ یا تک تراک‌ها داده نمی‌شده و بیش از پنج هزار تراک این‌گونه جمع‌آوری شده است، گفت: متأسفانه در دولت‌های قبلی عرصه را برای عرضه مناسب فراهم نکردیم و اکنون به نماهنگ‌ها و تک تراک‌ها مجوز می‌دهیم و کنسرت‌ها را فراگیر کرده‌ایم.
وی سبب اعطای مجوز به برخی نماهنگ‌ها و کنسرت‌ها را مراجعه مردم برای شرکت در کنسرت‌های خارج از ایران عنوان کرد و توضیح داد: در یک سبک موسیقی راک چند شرکت گردشگری سالانه ۱۷ هزار جوان را برای فستیوالی به ترکیه و دبی می‌بردند که اگر نمی‌توانستیم در این عرصه گام‌های اساسی را برداریم ۱۷ هزار جوان به سبک‌های دیگر گرایش پیدا می‌کردند، از این‌رو با طرحی ضربتی این ریسک را پذیرفتیم در سال قبل به آثار مجاز مجوز کنسرت دادیم که براساس آن ۹۰ درصد سفرهای مردم برای رفتن به کنسرت‌ها در خارج از کشور کم شده است.
* دغدغه علما در مبحث موسیقی به حق است
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه سیاستگذاری موسیقی در این دفتر در دو شورای اصلی شعر و موسیقی ممیزی می‌شود، گفت: در شورای شعر و ترانه چهارده شاعر برجسته و صاحب نام که اتفاقا ارزشی هم هستند حضور دارند، اما به هر حال وقتی در یک سال به هشت هزار قطع شعر مجوز می‌دهید طبیعی است که درصدی از این شعرها از دست ما خارج شود.
وی با اشاره به اینکه شعر نباید غنا یا مصداق لهو و لعب باشد، اظهار داشت: این موسیقی اگر در یک زمان و مکانی در جایی اجرا شود لهو و لعب می‌شود و در جای دیگر خیر، اینجا دچار مشکل می‌شویم و حلقه مفقوده ما است و نمی‌توانیم خیلی دقیق وارد بحث شویم، چراکه شعر یک بحث انتزاعی است و ما وارد آن نمی‌شویم و باید به فضای شادابی و نشاط مردم هم فکر کنیم.
ارجمند تأکید کرد: موسیقی انتزاعی‌ترین، علمی‌ترین و گسترده‌ترین شاخه هنر است، در موسیقی رئالیسم و واقع‌گرایی نداریم و هیچ اثر موسیقی وجود ندارد که همه مردم درباره آن یک تفکر واحد داشته باشند؛ دغدغه موسیقی مبتنی بر علم است که می‌تواند دست یک جراح یا قاتل باشد تمام دغدغه علما در طول تاریخ و در مبحث موسیقی به حق است.
وی با بیان اینکه موسیقی همانقدر که می‌تواند در درمان یک فرد کمک کند می‌تواند فرد دیگری را به مرحله خودکشی برساند، گفت: وقتی با یک موضوع انتزاعی سروکار داریم تکلیفمان مشخص نیست؛ اما در بحث دوم علمی بودن موسیقی مطرح می‌شود که بسیاری از مباحث ریاضی بر اساس تناسب موسیقی بنا شده و در حقیقت لگاریتم براساس نسبت‌های موسیقیایی استخراج می‌شود.
* نقش وزارت ارشاد در سیاستگذاری موسیقی اندک است
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یکی از سخت‌ترین کارها در وزارت ارشاد را تشخیص معیارهای موسیقی عنوان و ابراز کرد: چون ما خود در بحث سیاستگذاری موسیقی تولید کننده نیستیم و صرفا ناظر و ارزیاب هستیم آنچه تولید می‌شود ارزشیابی کرده و براساس ارزشیابی بخش خصوصی تعیین سیاست می‌کند نقش ما در وزارت ارشاد و در سیاستگذاری بسیار اندک است.
وی مهم‌ترین علت عدم یا کمبود نظارت بر اجرای کنسرت‌های موسیقی را نبود اعتبارات مناسب عنوان کرد و گفت: ۱۵۰۰ کنسرت در طول سال برگزار می‌شود که برای نظارت بر روند اجرای آنها به ۱۵۰۰ ناظر نیاز است، اگر بخواهیم برای هر کنسرت یک ناظر بگذاریم باید دو برابر بودجه مصوب سرمایه کنیم در حالی که بودجه وزارت ارشاد تنها نظارت بر برگزاری دو سه کنسرت است که طبیعی است مشکلاتی هم در این عرصه فراهم شود.
ارجمند ادامه داد: وقتی برای برگزاری یک موسیقی جشنواره مقاومت بودجه نداریم و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در عرصه موسیقی بخش خصوصی ۱۵۰ برابر و در عرصه موسیقی زیرزمینی هفت برابر بودجه دفتر موسیقی وزارت ارشاد است، مطمئنا به دین و دغدغه‌های مردم ضربه می‌خورد و برای خود ما هم دلواپسی ایجاد می‌کند.
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلام با بیان اینکه هنوز ۳۵ سال پس از انقلاب یک سند توسعه نداریم و همواره به عنوان سیستم حذفی عمل کنیم، گفت: هنوز یک فرهنگسرای موسیقی نداریم و مردم به زیرزمین‌ها پناه می‌برند؛ باید دغدغه بیشتری ایجاد کنیم.
