با امید از خانه خارج و به سمت محل کار راهی می‌شوم، تجمع چند خودرو همراه با صدای بوق مکرر، نگاهم را به سویی روانه می‌کند که زنی جوان کنار خیابان ایستاده و خودروهای مزاحم بوق می‌زنند، کمی آن‌طرف‌تر چشمم به شخصی می‌افتد که کنار خیابان لابه‌لای کارتن‌ها بی‌هیچ حرکتی خوابیده است.
شهدای ایران:آن سوی خیابان موتورسیکلتی با سرعت از کنار زن میانسالی می گذرد و کیف او را با خود می برد، فریادهای زن بینوا بی اثر می ماند و موتورسیکلت لابه لای ترافیک گم می شود، چشمم به گوشه پیاده رو می افتد، جوانی بین خواب و بیداری با چشمانی نیمه باز و سیگاری در دست نشسته است و هرازگاهی تا مرز سقوط پیش می رود، کنار اتوبان مردم زیادی ایستاده اند و با دست پل عابر را نشان می دهند، روی لبه بیرونی پل دختری نوجوان خود را معلق کرده است، ناگهان دستانش از پل عابر جدا می شود، چشمانم را می بندم، چشمانم را که باز می کنم باجه تلفنی را می بینم که کنار آن جوانی با آگهی روزنامه در دست ایستاده است و با خود زمزمه می کند دنبال کار گشتن از بیکاری بهتره، صدای ترمز ناگهانی خودرو شوکه ام می کند، راننده ای تنومند با صدای دورگه هرچه در دل داشت نثارم می کند، ساعت را نگاه می کنم، به محل کارم رسیده ام، با امید وارد می شوم... نگاهی که به قربانیان آسیب های اجتماعی بیندازی متوجه می شوی دیگر سارقان، معتادان و افراد بالای 30 سال نیستند و بیشتر آنها حتی پشت لبشان سبز نشده است. طی سال های اخیر سن قربانیان آسیب های اجتماعی روندی کاهشی داشته و به زیر 20 سال رسیده است. در این زمینه گفت وگویی با دکتر افسانه نیکراد، روان شناس و مدرس دانشگاه داشتیم که در ادامه می خوانید.
آسیب های اجتماعی چیست؟
آسیب های اجتماعی مشکلاتی است که خواسته یا ناخواسته در اجتماع به وجود می آید، هرآنچه که در رفتار بهنجار مردم خلل وارد کند و باعث بروز ناهنجاری در جامعه شود آسیب اجتماعی است، که این آسیب ها می تواند جسمی یا روحی باشد. آسیب های اجتماعی انواع گوناگونی دارد که با یکدیگر متفاوت هستند، اما در مجموع مانند زنجیر به یکدیگر متصلند. انحرافات جنسی، بی خانمانی، سرقت و دزدی، اعتیاد، خودکشی، بیکاری و پرخاشگری از انواع آسیب های اجتماعی به شمار می آید.
بررسی آمار و اخبار حوادث در رسانه ها نشان دهنده کاهش سن آسیب های اجتماعی در جامعه است، دلیل این کاهش سن چیست؟
از زمانی که رسانه های ارتباط جمعی و عمومی مانند ماهواره، تلفن همراه و اینترنت به زندگی خانواده ها وارده شده اند نوجوانان را به نوعی اسیر خود کرده اند. فیلم های خشن، برنامه های مستهجن و آموزش های اشتباهی که با فرهنگ جامعه سنخیت ندارد وارد محیط خانواده، جامعه و ذهن کودکان و نوجوانان شده است، سن بلوغ این کودکان و نوجوانان به دلیل آگاهی هایی که از این رسانه ها می گیرند زودتر از حد معمول است. شاغل بودن پدر و مادر نیز مزید بر علت شده و باعث شده کودکان و نوجوانان در نبود خانواده و در استقلال کامل مدام در حال آزمایش و خطا باشند تا بتوانند رفتار یا گفتار مناسبی را با حالات خود پیدا کنند. از آنجا که این کودکان و نوجوانان الگوی مناسبی را در محیط خانواده خود ندارند به سمت همسالان خود گرایش پیدا می کنند و به دنبال رسیدن به مشترکات با آنها هستند، این مسائل باعث شده که کودکان زودتر از حد معمول بالغ و زودتر وارد اجتماع شوند و همین اتفاق سن آسیب های اجتماعی را کاهش داده است.
عواقب آسیب های اجتماعی در نسل آینده و سرنوشت آنان چیست؟
در نسل گذشته همه اعضای خانواده مسئولیت پذیر بودند و رفتار و کردار منطبق بر اصول اخلاقی، عرفی، شرعی و فرهنگی حاکم بر جامعه داشتند، به دلیل نوع زندگی اقتصادی، اداره اقتصادی زندگی به عهده مرد خانواده بود و زن خانواده در خانه مسئول مدیریت خانه و آموزش فرزندان را برعهده داشت و خانواده ها پدر سالاری اداره می شد؛ اما بتدریج و با تغییر شرایط اقتصادی و اشتغال مرد و زن خانواده همزمان و نبود آنان در محیط خانواده، فرصت کمتری برای آموزش فرزندان شکل گرفت و فرزندان تبدیل به مدیران خانواده شدند، به طوری که زندگی های امروزی فرزندسالاری اداره می شود، این مساله باعث بی هدف و بی الگو و برنامه بودن جوانان امروزی شده که آسیب های جدی را به جامعه وارد کرده و وارد خواهد کرد. خواه ناخواه وقتی نسل فعلی با این شرایط بزرگ تر می شود و تشکیل خانواده می دهد در آینده شاهد نسلی خواهیم بود که بی هدف تر و بی مسئولیت تر از نسل امروز است، چرا که الگوی صحیحی نخواهد داشت.
خشونت و پرخاشگری ها در جامعه که امروزه بوضوح آن را در بین جوانان و برای مثال در رانندگی آنان می توان مشاهده کرد حاصل نداشتن الگوی مناسب، هدف و بی برنامه بودن آنان است، ادامه این رویه باعث ایجاد هرج و مرج در جامعه خواهد بود و از منظر جامعه شناختی یک نابهنجاری کلی اجتماعی را رقم خواهد زد، بی اعتمادی به دیگران، جدایی و طلاق و فرزندان بدسرپرست حاصل این نوع رفتارها خواهد بود.
بیشترین آسیب های اجتماعی مربوط به جوانان در جامعه ما چیست؟
یکی از این آسیب ها اعتیاد است، بحث اعتیاد یکی از آسیب های بسیار آزاردهنده جوانان امروزی است که متاسفانه هم قشر تحصیلکرده و هم قشری که تحصیلات عالیه ندارند با آن دست به گریبانند. و شاید بتوان گفت بزرگ ترین معضلی که امروزه جوانان را تهدید می کند اعتیاد است، البته اعتیاد شکل شمایل مختلف و تنوع و تعدد بسیاری دارد، اعتیاد به مواد مخدر، اعتیاد به قرص های روانگردان یا اعتیاد به وسایل و برنامه های ارتباط جمعی مثل اینترنت و تلفن همراه که به نوعی می توان از آن به عنوان اعتیاد به فضای مجازی هم نام برد. هر کاری که عادت عملی یا رفتاری آن بسیار تکرار می شود اعتیاد است و متاسفانه این روزها شاهد افزایش و گرایش جوانان به اعتیادهایی از این دست هستیم.
یکی دیگر از معضلات موجود در جامعه که سرمنشأ و سرچشمه بسیاری از آسیب های اجتماعی من جمله اعتیاد است معضل بیکاری است که گریبانگیر قشر گسترده ای در جامعه است.
در کنار این دو معضل، ناهنجاری های دیگری نیز در جامعه وجود دارد که در زمره آسیب های اجتماعی قرار می گیرد، مثل رفتارهای خشونت آمیز و بزهکارانه ای که گاهی در سطح جامعه دیده و شنیده می شود و بی شک اصلی ترین دلیل آن دو معضل بیکاری و اعتیاد است که باعث بی هدف بودن و نداشتن نقطه و هدف مشخص برای زندگی آینده می شود.اگر به معضل بیکاری توجه نشود پس از مدتی جوانان که در زمره بیشترین گروه در زنجیره آسیب های اجتماعی حضور دارند، برای سرگرم شدن و پر کردن اوقات فراغت خود دست به تجربه های مختلفی می زنند.
آسیب های اجتماعی که گریبانگیر زنان جامعه شده است از چه جنسی است، روحی یا جسمی؟
هر دو قسم آسیب ها را می توان در جامعه فراوان مشاهده کرد، ریشه هر مشکل جسمانی و فیزیکی را می توان در روح و روان زنان و کسانی که قربانی آسیب های اجتماعی هستند دید، وقتی جسم آنها که قربانی این آسیب هاست درگیر می شود تاثیر مستقیمی بر روح و روان آنها می گذارد.
از سوی دیگر از آنجا که آسیب پذیری زنان از لحاظ جنسی بیشتر است خواه ناخواه وقتی گرفتار معضلات و آسیب های اجتماعی می شوند شکننده تر خواهند بود، این شکننده بودن چه از لحاظ جسمی که متاسفانه سوءاستفاده های جنسی نمونه بارز آن است و چه از لحاظ روانی که نمونه آن سوء استفاده از جنسیت زنانه است که برای مثال در ادارات یا شرکت ها در قیاس با مردان از حقوق و دستمزد کمتری برخوردارند. امروزه شاید بتوان در آسیب های اجتماعی برای زنان نقش پررنگ تری را قلمداد کرد.
راهکار مقابله یا پیشگیری از آسیب های اجتماعی در جامعه چیست؟
تنها چاره پیشگیری و مقابله با آسیب های اجتماعی این است که از همان ابتدا از کانال کودکان و نوجوانان وارد شد، به این معنی که علایق و خواسته های آنان بررسی شود و با همگام سازی علایق و خواسته های آنان با نوع فرهنگ و عرف حاکم بر خانواده و جامعه گام های ابتدایی پیشگیری از گرایش آنان را به محیط های غیر از خانواده برداشت. در کنار این مساله باید افراد متخصص در امور جوانان برنامه ریزی هایی را برای آنان داشته باشند و برای آنها الگوهای دیداری و شنیداری مناسبی را مشخص و معین کنند، فیلم ها، تفریحات مناسب با علایق جوانان، ایجاد زمینه فعالیت مرتبط با توانایی آنان و آموزش مهارت های زندگی بی شک می تواند بهترین راه پیشگیری و مقابله با آسیب های اجتماعی باشد.
*جام جم
آسیب های اجتماعی چیست؟
آسیب های اجتماعی مشکلاتی است که خواسته یا ناخواسته در اجتماع به وجود می آید، هرآنچه که در رفتار بهنجار مردم خلل وارد کند و باعث بروز ناهنجاری در جامعه شود آسیب اجتماعی است، که این آسیب ها می تواند جسمی یا روحی باشد. آسیب های اجتماعی انواع گوناگونی دارد که با یکدیگر متفاوت هستند، اما در مجموع مانند زنجیر به یکدیگر متصلند. انحرافات جنسی، بی خانمانی، سرقت و دزدی، اعتیاد، خودکشی، بیکاری و پرخاشگری از انواع آسیب های اجتماعی به شمار می آید.
بررسی آمار و اخبار حوادث در رسانه ها نشان دهنده کاهش سن آسیب های اجتماعی در جامعه است، دلیل این کاهش سن چیست؟
از زمانی که رسانه های ارتباط جمعی و عمومی مانند ماهواره، تلفن همراه و اینترنت به زندگی خانواده ها وارده شده اند نوجوانان را به نوعی اسیر خود کرده اند. فیلم های خشن، برنامه های مستهجن و آموزش های اشتباهی که با فرهنگ جامعه سنخیت ندارد وارد محیط خانواده، جامعه و ذهن کودکان و نوجوانان شده است، سن بلوغ این کودکان و نوجوانان به دلیل آگاهی هایی که از این رسانه ها می گیرند زودتر از حد معمول است. شاغل بودن پدر و مادر نیز مزید بر علت شده و باعث شده کودکان و نوجوانان در نبود خانواده و در استقلال کامل مدام در حال آزمایش و خطا باشند تا بتوانند رفتار یا گفتار مناسبی را با حالات خود پیدا کنند. از آنجا که این کودکان و نوجوانان الگوی مناسبی را در محیط خانواده خود ندارند به سمت همسالان خود گرایش پیدا می کنند و به دنبال رسیدن به مشترکات با آنها هستند، این مسائل باعث شده که کودکان زودتر از حد معمول بالغ و زودتر وارد اجتماع شوند و همین اتفاق سن آسیب های اجتماعی را کاهش داده است.
عواقب آسیب های اجتماعی در نسل آینده و سرنوشت آنان چیست؟
در نسل گذشته همه اعضای خانواده مسئولیت پذیر بودند و رفتار و کردار منطبق بر اصول اخلاقی، عرفی، شرعی و فرهنگی حاکم بر جامعه داشتند، به دلیل نوع زندگی اقتصادی، اداره اقتصادی زندگی به عهده مرد خانواده بود و زن خانواده در خانه مسئول مدیریت خانه و آموزش فرزندان را برعهده داشت و خانواده ها پدر سالاری اداره می شد؛ اما بتدریج و با تغییر شرایط اقتصادی و اشتغال مرد و زن خانواده همزمان و نبود آنان در محیط خانواده، فرصت کمتری برای آموزش فرزندان شکل گرفت و فرزندان تبدیل به مدیران خانواده شدند، به طوری که زندگی های امروزی فرزندسالاری اداره می شود، این مساله باعث بی هدف و بی الگو و برنامه بودن جوانان امروزی شده که آسیب های جدی را به جامعه وارد کرده و وارد خواهد کرد. خواه ناخواه وقتی نسل فعلی با این شرایط بزرگ تر می شود و تشکیل خانواده می دهد در آینده شاهد نسلی خواهیم بود که بی هدف تر و بی مسئولیت تر از نسل امروز است، چرا که الگوی صحیحی نخواهد داشت.
خشونت و پرخاشگری ها در جامعه که امروزه بوضوح آن را در بین جوانان و برای مثال در رانندگی آنان می توان مشاهده کرد حاصل نداشتن الگوی مناسب، هدف و بی برنامه بودن آنان است، ادامه این رویه باعث ایجاد هرج و مرج در جامعه خواهد بود و از منظر جامعه شناختی یک نابهنجاری کلی اجتماعی را رقم خواهد زد، بی اعتمادی به دیگران، جدایی و طلاق و فرزندان بدسرپرست حاصل این نوع رفتارها خواهد بود.
بیشترین آسیب های اجتماعی مربوط به جوانان در جامعه ما چیست؟
یکی از این آسیب ها اعتیاد است، بحث اعتیاد یکی از آسیب های بسیار آزاردهنده جوانان امروزی است که متاسفانه هم قشر تحصیلکرده و هم قشری که تحصیلات عالیه ندارند با آن دست به گریبانند. و شاید بتوان گفت بزرگ ترین معضلی که امروزه جوانان را تهدید می کند اعتیاد است، البته اعتیاد شکل شمایل مختلف و تنوع و تعدد بسیاری دارد، اعتیاد به مواد مخدر، اعتیاد به قرص های روانگردان یا اعتیاد به وسایل و برنامه های ارتباط جمعی مثل اینترنت و تلفن همراه که به نوعی می توان از آن به عنوان اعتیاد به فضای مجازی هم نام برد. هر کاری که عادت عملی یا رفتاری آن بسیار تکرار می شود اعتیاد است و متاسفانه این روزها شاهد افزایش و گرایش جوانان به اعتیادهایی از این دست هستیم.
یکی دیگر از معضلات موجود در جامعه که سرمنشأ و سرچشمه بسیاری از آسیب های اجتماعی من جمله اعتیاد است معضل بیکاری است که گریبانگیر قشر گسترده ای در جامعه است.
در کنار این دو معضل، ناهنجاری های دیگری نیز در جامعه وجود دارد که در زمره آسیب های اجتماعی قرار می گیرد، مثل رفتارهای خشونت آمیز و بزهکارانه ای که گاهی در سطح جامعه دیده و شنیده می شود و بی شک اصلی ترین دلیل آن دو معضل بیکاری و اعتیاد است که باعث بی هدف بودن و نداشتن نقطه و هدف مشخص برای زندگی آینده می شود.اگر به معضل بیکاری توجه نشود پس از مدتی جوانان که در زمره بیشترین گروه در زنجیره آسیب های اجتماعی حضور دارند، برای سرگرم شدن و پر کردن اوقات فراغت خود دست به تجربه های مختلفی می زنند.
آسیب های اجتماعی که گریبانگیر زنان جامعه شده است از چه جنسی است، روحی یا جسمی؟
هر دو قسم آسیب ها را می توان در جامعه فراوان مشاهده کرد، ریشه هر مشکل جسمانی و فیزیکی را می توان در روح و روان زنان و کسانی که قربانی آسیب های اجتماعی هستند دید، وقتی جسم آنها که قربانی این آسیب هاست درگیر می شود تاثیر مستقیمی بر روح و روان آنها می گذارد.
از سوی دیگر از آنجا که آسیب پذیری زنان از لحاظ جنسی بیشتر است خواه ناخواه وقتی گرفتار معضلات و آسیب های اجتماعی می شوند شکننده تر خواهند بود، این شکننده بودن چه از لحاظ جسمی که متاسفانه سوءاستفاده های جنسی نمونه بارز آن است و چه از لحاظ روانی که نمونه آن سوء استفاده از جنسیت زنانه است که برای مثال در ادارات یا شرکت ها در قیاس با مردان از حقوق و دستمزد کمتری برخوردارند. امروزه شاید بتوان در آسیب های اجتماعی برای زنان نقش پررنگ تری را قلمداد کرد.
راهکار مقابله یا پیشگیری از آسیب های اجتماعی در جامعه چیست؟
تنها چاره پیشگیری و مقابله با آسیب های اجتماعی این است که از همان ابتدا از کانال کودکان و نوجوانان وارد شد، به این معنی که علایق و خواسته های آنان بررسی شود و با همگام سازی علایق و خواسته های آنان با نوع فرهنگ و عرف حاکم بر خانواده و جامعه گام های ابتدایی پیشگیری از گرایش آنان را به محیط های غیر از خانواده برداشت. در کنار این مساله باید افراد متخصص در امور جوانان برنامه ریزی هایی را برای آنان داشته باشند و برای آنها الگوهای دیداری و شنیداری مناسبی را مشخص و معین کنند، فیلم ها، تفریحات مناسب با علایق جوانان، ایجاد زمینه فعالیت مرتبط با توانایی آنان و آموزش مهارت های زندگی بی شک می تواند بهترین راه پیشگیری و مقابله با آسیب های اجتماعی باشد.
*جام جم
