به گزارش شهدای ایران به نقل از دیدبان ، خدمت سربازی یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین دغدغه‌های بسیاری از جوانان کشور است. خانواده‌ها نیز آنگاه که فرزندان‌شان به سنی می‌رسند که باید به سربازی اعزام شوند، این موضوع به دغدغه‌ای مهم برای‌شان تبدیل می‌شود. کسانی که دوره سربازی را نگذرانده باشند از حقوقی مانند؛ گواهینامه، پاسپورت، حق استخدام در مراکز دولتی و کاندیدا شدن در مجلس و شوراها و ... محروم هستند.

البته نکته قابل تامل در رابطه با سربازی در شرایط کنونی این است که؛ چون در حال حاضر بیشتر جوانان تحصیلات دانشگاهی دارند و تلاش می‌کنند حتی تحصیلات تکمیلی را هم بگذرانند؛ در سنین بالاتری به سربازی اعزام می‌شوند و این مسئله بیش از گذشته برای آن‌ها دغدغه و از اهمیت بیشتری برخوردار است. در دوره‌ای در کشور این امکان وجود داشت که مشمولین، خدمت سربازی خود را بخرند، هر چند نزدیک به پانزده سال از آن زمان می‌گذرد، اما این روزها نیز یک بار دیگر بحث خرید خدمت سربازی مطرح شده که البته با واکنش‌های مختلفی مواجه شده است. در ادامه به طور مختصر این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

تاریخچه خرید خدمت سربازی در کشور

طرح خرید خدمت سربازی اول بار در سال ۱۳۷۰ از سوی شورای عالی امنیت ملی برای مشمولان غایب داخل و خارج از کشور به تصویب رسید. مطابق این طرح مشمولان خارج از کشور با پرداخت معادل ریالی ۱۶ هزار و ۳۰۰ دلار بر مبنای ۱۷۵ تومان شامل طرح خرید خدمت سربازی و بخشودگی غیبت می‌شدند و این مبالغ برای مشمولین داخل از کشور به مراتب کمتر بود.

اما این طرح در سال‌های ۷۰ و ۷۱ تنها به مشمولان خارج از کشور اختصاص نداشت و با گذشت زمان شامل جوانان و مشمولان داخل کشور هم شد. هر‌چند که با اجرای آن بسیاری از جوانان توانستند از این طرح استفاده کنند و با خرید خدمت، با خیالی راحت به زندگی بپردازند! اما در آن زمان جوانانی هم بودند که برای خرید خدمت سربازی با مشکل رو‌به‌رو بودند و پول کافی نداشتند. روند خرید خدمت سربازی تا جایی پیش رفت که به تدریج نه تنها صدای مسئولان لشکری و کشوری و نمایندگان مجلس، بلکه صدای نارضایتی جوانان هم از گوشه و کنار کشور به گوش رسید.

به باور برخی از کارشناسان «تبعیض آشکار در بین جوانان مرفه و جوانان دیگر، ایجاد حسادت در بین جوانان با همسن و سالان خود و زیر سؤال رفتن اصل و اساس خدمت سربازی در آن زمان» از جمله تبعات آشکار این طرح بود و سرانجام اجرای این طرح در اواخر دهه هفتاد متوقف شد. آخرین سالی که تعدادی توانستند با پرداخت پول کارت پایان خدمت دریافت کنند سال 79 بود و از سال 80 خرید سربازی در ایران ممنوع شد.

طرح فعلی در رابطه با خرید خدمت سربازی

دولت در بند «ط» تبصره ۱۶ بودجه سال 94 پیشنهادی مبنی بر فروش دوره سربازی مشمولانی که ده سال غیبت دارند را به مجلس داده است. در این بند بودجه آمده است: «به دولت اجازه داده می شود تا کلیه مشمولان خدمت وظیفه عمومی که بیش از ده سال غیبت دارند با پرداخت جریمه مدت زمان غیبت، معاف نماید.»  منابع حاصل از اجرای این بند به حساب درآمد عمومی کشور نزد خزانه داری کل کشور واریز و تا سقف هزار میلیارد تومان آن بابت تقویت بنیه دفاعی نیروهای مسلح مطابق موافقت‌نامه متبادله با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور هزینه خواهد شد. آیین‌نامه اجرایی این بند مشتمل بر تعرفه‌های گروه‌های مختلف تحصیلی و مدت زمان غیبت به پیشنهاد وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به تصویب هیات وزیران خواهد رسید. این موضوع پیشنهاد وزارت دفاع در دولت بوده است که ظاهرا هماهنگی‌های اولیه‌ای با نهادهای صاحب صلاحیت انجام شده است اما اجرایی شدن آن منوط به تصویب مجلس و تایید شورای نگهبان است. در مورد میزان رقم و سقف و تعداد و چگونگی آن وزارت دفاع در صورت تصمیم نهایی آیین‌نامه‌ای می‌نویسد و این آیین‌نامه در هیات دولت تصویب می‌شود.

در این طرح پیش بینی شده مشمولانی که بیش از ده سال غییبت دارند با پرداخت 20 الی 50 میلیون تومان کارت پایان خدمات دریافت کنند. به گفته جانشین اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح، به منظور اجرای عدالت تصمیم گرفته شده براساس لایحه بودجه سال 1394 مشمولینی که بیش از 8 سال غایب و سن آن‌ها حداقل 27 سال و حداکثر 50 سال است همچنین کارایی لازم را برای نیروهای مسلح نداشته باشند یا خدمت آن‌ها در کنار سایر سربازان روحیه آن‌ها را خراب می‌کند با پرداخت جریمه می‌توانند تعیین تکلیف شوند.

براساس حضور در داخل یا خارج از کشور، مدرک تحصیلی، مدت غیبت این میزان جریمه تعیین می‌شود. همچنین مبلغ جریمه و نحوه اجرای این طرح براساس آیین‌نامه‌ای خواهد بود که از سوی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تهیه و پس از تایید ستاد کل به تصویب هیات وزیران می‌رسد ولی در حال حاضر مبلغ 20 تا 50 میلیون تومانی در این زمینه مدنظر است.

کسانی که از فرصت فراهم شده استفاده نکنند در سال 94 قانون خدمت وظیفه عمومی، محرومیت‌های اجتماعی و دستگیری در مورد آنان را اعمال می‌کند و همچنین کسانی که آنها را به کارگیری کنند چه دستگاه‌های دولتی، خصوصی، خبرگزاری‌ها، رسانه‌ها و... باید برای بار اول هزینه یک سرباز در سال و بار دوم و بالاتر هزینه 3 سرباز را پرداخت کنند.

برخی از معایب این طرح

بدون تردید ارائه طرح خرید سربازی، موجبات خوشحالی برخی از مشمولان می‌شود و آن‌ها از حامیان اصلی و پر و پا قرص این طرح هستند. اما آنچه واضح است اینکه، طرحی که در حال حاضر از سوی دولت ارائه شده است با انتقادهای جدی‌ همراه است و دارای اشکلات قابل توجه و نقاط ضعف اساسی است، که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

باز شدن باب سوء استفاده

یکی از مهم‌ترین تبعاتی که طرح کنونی دولت در رابطه با خرید سربازی، به دنبال خواهد داشت این است که به نوعی موجب می‌شود تا افراد نسبت بی‌قانونی و فرار از سربازی تشویق شوند. در واقع اینکه برای کسانی که ده سال از زمان سربازی‌شان می‌گذرد این امکان فراهم باشد تا سربازی‌شان را بخرند، نوعی امتیاز برای آن‌ها محسوب می‌شود و موجب می‌شود افراد ترغیب به غیبت از سربازی شوند. اینکه بعد از اجرای چنین طرحی، تعداد افرادی که از سربازی رفتن فرار می‌کنند و تلاش می‌کنند دوران خدمت را به تعلیق بیندازند، بیشتر شود چیز عجیبی نیست. از سوی دیگر چنین طرحی، اجحاف در حق کسانی است که قانون را دور نزده‌اند و به طور طبیعی دو سال خدمت سربازی را گذرانده‌اند. همچنین سئوالی که در این رابطه پیش می‌آید این است که چرا مدت زمان تاخیر افراد ده سال در نظر گرفته شده است و مثلا چرا نه سال یا بیشتر و کمتر نیست و این مدت زمان بر اساس چه معیاری تعیین شده است؟!

اجحاف در حق اقشار تحصیل کرده جامعه

این قانون اکثریت قریب به اتفاق کسانی را شامل می‌شود که تحصیلات دانشگاهی ندارند و در مدت غیبت از سربازی به انجام کار آزاد می‌پرداخته‌اند. اما این سوال پیش می‌آید چرا افرادی که وقت زیادی در دانشگاه گذاشته‌ا‌ند و زمانی که باید به سربازی اعزام شوند، اتفاقا سن و سالی شبیه افرادی دارند که مشمول طرح مذکور می‌شوند، باید به سربازی بروند؟! آیا اگر بنای رها شدن از سربازی باشد، جوانی که سال‌ها در دانشگاه مقاطع تحصیلی مختلف را طی کرده است و به طور طبیعی و منطقی به همین جهت هم در این سال‌ها فرصت کسب درآمد و پس‌انداز مالی نداشته است، برای سربازی نرفتن، مستحق‌تر از افرادی که از سربازی رفتن فرار کرده اند؛ نیست؟! واقعا تکلیف فردی که نزدیک به 30 سال از عمرش می‌گذرد و مثلا مدرک کارشناسی ارشد هم دارد و البته هیچ غیبتی برای سربازی نکرده است، اما شامل این قانون نمی‌شود چیست؟

اینکه در توجبه این طرح، این‌گونه استدلال می‌شود که افرادی که شامل طرح مذکور می‌شوند خدمت در کنار دیگر سربازها موجب تخریب روحیه آن‌ها می‌شود؛ آیا دوران خدمت سربازی موجب تخریب روحیه فارغ‌ التحصیل دکترای دانشگاه که بیش از 30 سال از عمرش می‌گذرد، نمی‌شود؟!

تاثیرات روانی بر روی سربازان

آنگاه که سربازی احساس کند که دیگرانی مانند او چون از قانون سرپیچی کرده‌اند و از نظر مالی نیز در سطح بالایی قرار دارند، موفق شده‌اند بدون گذراندن دوره خدمت سربازی، کارت پایان خدمت دریافت کنند؛ یقینا گذراندن دوران سربازی برایش به مراتب سخت‌تر از شرایط فعلی خواهد بود و این موضوع یعنی اینکه طرح پیشنهادی دولت در رابطه با امکان خرید سربازی برای غائبان؛ تبعات و اثرات روحی و روانی بر روی سربازان عادی را با خود به همراه خواهد داشت. علاوه بر این، نکته قابل توجه دیگر اینکه؛ چنین طرحی برای افکار عمومی قابل توجیه و هضم نیست و این نکته را به ذهن متبادر می‌کند که گویی از نظر سازمان وظیفه عمومی ناجا، همه در برابر قانون یکسان نیستند!

مزیت طرح مذکور

اینکه بر اساس این طرح، سعی می‌شود تا مشکلات مربوط به غائبان سربازی حل شود و حتی کسانی که شاید در هیچ شرایطی حاضر نشوند خود را به نظام وظیفه جهت گذراندن خدمت سربازی معرفی کنند، با تصویب این طرح حاضر به خرید آن شوند، از محاسن طرح مذکور است. همچنین این طرح درآمد قابل توجهی برای دولت خواهد داشت و شاید بتوان گفت درآمدی که از این طرح کسب می‌شود چیزی به اندازه درآمد نفتی یک سال کشور باشد. لذا علیرغم معایب جدی که در رابطه با طرح مذکور بیان شد، برخی از نقاط مثبت آن را هم نمی توان انکار کرد.

جمع بندی

اینکه دولت و مسولین امر باید تلاش کنند تا مشکل ناشی از کسانی که سال‌ها از رفتن به خدمت سربازی امتناع کرده‌اند، را حل و فصل کنند و برای این مسئله راه حلی را ارائه دهند، امر واضح و غیرقابل انکاری است؛ اما  در همین حین باید توجه داشت که شیوه‌ای که قرار است به واسطه آن این مشکل مرتفع شود نیز قابل اهمیت فراوان است و  نباید به گونه‌ای باشد که خود تبعات حادتری را در پی داشته باشد. از سوی دیگر باید مسئولین امر توجه داشته باشند که به طور کلی وضعیت فعلی خدمت سربازی خود با مشکلاتی همراه است و نیاز به اصلاح دارد. لذا اینکه برای اصلاح شرایط کنونی حاکم بر خدمت سربازی راه حلی مبنایی اندیشیده شود از اهمیت بالایی برخوردار است و بهتر است مسئولین امر برای برون رفت از شرایط کنونی، فکر کنند.