سفیر ایران در ترکیه در خصوص شایعه احضار سفیر کشورمان و اظهارات تند رئیس‌جمهور ترکیه علیه ایران توضیحاتی را ارائه کرد.
به گزارش شهدای ایران، مشروح گفت‌وگوی مشرق با علیرضا بیکدلی در پی می‌آید:
* 25 مهر رسانه‌های ترکیه خبری را منتشر کردند که بسیاری آن را آغاز تنش جدی میان دو کشور ترکیه و ایران قلمداد می‌کردند. خبر احضار سفیر ایران توسط وزارت خارجه ترکیه توسط رسانه‌های ترکیه منتشر شد و به سرعت در رسانه‌های داخلی ترجمه و بازنشر داده شد. فردای انتشار این خبر، احضار سفیر ایران در ترکیه توسط سفارت ایران و وزارت خارجه ترکیه تکذیب شد. بالاخره این خبر واقعا شایعه بود؟ انگیزه منتشرکنندگان این خبر چه بود؟
ترکیه و ایران دو کشور مهم منطقه هستند که مناسبات آنها بر منافع کشورهای منطقه و فرامنطقه تاثیرگذار است. وارد ساختن ایران و ترکیه به فضای مقابله و رقابت، موجب هدر رفتن توان و انرژی دو کشور می‌شود و بازیگران منطقه با فرصت‌طلبی و در راه تأمین اهداف و برنامه‌های خود، از آن بهره‌گیری می‌کنند. همین دست‌ها تلاش کردند که روابط ایران و ترکیه را دارای تنش نشان دهند. شایعه در شرایط پرتنش ایجاد و پراکنده می‌شود. علت اصلی این شایعه‌سازی زمینه‌ای بود که به دنبال تحولات اخیر شمال سوریه در افکار عمومی ایران و ترکیه ایجاد شده بود. چنین وضعیتی باعث شد که شایعه‌سازان هم وارد ماجرا شوند. البته مواردی از وارونه جلوه دادن اخبار و برجسته کردن اظهار نظرهای منفی هم دیده شد که در ادامه همان خط بود. متاسفانه در چنین شرایطی عجله برای پاسخگویی متقابل کار را پیچیده‌تر می‌کند.
* سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان در تاریخ 22 مهر طی کنفرانس خبری با همتای آلمانی خود در جده گفت در بسیاری از بحران‌های منطقه ایران خود بخشی از مشکل است، نه راه حل. وی همچنین ایران را به اشغالگری و تعمیق بحران در سوریه متهم کرد و از تهران خواست تا برای حل بحران سوریه نیروهای خود را از سوریه خارج کند. وی اینگونه ادامه داد که اگر ایران بخواهد بخشی از راه حل بحران‌های منطقه‌ای باشد ما از آن استقبال می‌کنیم. اما اگر بخواهد همچنان بخشی از مشکل باقی بماند، این کشور نمی‌تواند نقشی در تحولات منطقه‌ای بازی کند. دو روز بعد یعنی در تاریخ 24 مهر اردوغان در سخنرانی خود گفت یک رهبر دینی در برابر سوال ما مبنی بر اینکه "در سوریه 250 هزار نفر کشته شده است، چرا در برابر آن نایستادید؟" می‌گوید که "تنها کسی که در برابر ظلم اسرائیلی‌ها ایستاده، بشار اسد است". این را می‌گویم، افرادی که در آنجا کشته شده‌اند خودشان در برابر حملات خود اسرائیلی‌ها ایستادگی نکردند؟ آیا بشار اسد یک بار در برابر اسرائیل مقاومت کرده است؟ 250 هزار نفر را کشته است ولی شما هنوز از او حمایت می‌کنید. هنوز برای اینها سلاح و پول ارسال می‌کنید. به فاصله کوتاهی از سخنان سعودی‌ها، رئیس‌جمهور ترکیه نیز در مراسم شروع سال تحصیلی در دانشگاه مرمره در استانبول با ادبیاتی توهین‌آمیزتر سخنانی مشابه سعودالفیصل بر زبان رانده است. چرا چنین سخنانی توسط اردوغان صورت می‌گیرد؟
با توجه به علاقه‌ای که آقای اردوغان به ایران و مقامات عالیه کشورمان همواره نشان می‌دهند، واقعا پاسخ این سوال دشوار است. محیط روابط بین‌الملل محیط پیچیده‌ای است. اظهار نظر افراد به‌ویژه اگر دارای جایگاه رسمی باشند بر روابط تاثیر می‌گذارد و به همین دلیل هرگونه اظهارنظری در این سطوح بایستی با مراقبت و حساسیت مطرح شود. مشکل این است که برای هر اقدام و اظهارنظری تحلیل‌های متعددی ارائه می‌شود و هر کسی از ظن خود اقدام به پاسخ متقابل می‌کند. با گسترش نقش رسانه‌ها و موتورهای جستجوگر این مطالب ماندگار می‌شوند. برای همین اصل احترام متقابل در روابط دولت‌ها جایگاه مهمی دارد. خاطرم هست که سال گذشته مقام معظم رهبری در ملاقات یکی از مسئولین ترکیه هنگامی که وی از یک رسانه ایرانی برای طرح نسبتی نامربوط به یک مقام کشورش گلایه می‌کرد، فرمودند من به مقامات هر دو دولت توصیه می‌کنم که از طرح موضوعاتی که موجب دلخوری طرف دیگر و سوء استفاده دشمنان می‌شود پرهیز نمایند. اعتقاد دارم این محور حکیمانه بایستی خط مشی مورد عنایت هر دو طرف باشد.
* فکر نمی‌کنید آقای اردوغان با عجله و دستپاچگی تمام پل‌های پشت سر خود را خراب می‌کند؟
البته ما نیز در قضاوت نبایستی دچار عجله شویم. روابط بین‌الملل دوران گذار را سپری می‌کند. از ویژگی‌های این دوران سرعت و پیچیدگی تحولات است. طولانی شدن دوران گذار هزینه‌های زیادی را به کشورها تحمیل کرده است. اغلب بازیگران منطقه‌ای خود را برای نقش‌های کوتاه مدت و گذرا آماده کرده بودند. با این وجود هر حکومتی بر اساس ذهنیت خود نسبت به اهداف و منافع ملی‌اش اقدام می‌کند. معلوم است که هیچ حکومتی قصد خراب کردن پل‌های پشت سر خود را ندارد. به هر حال حزب عدالت و توسعه با توفیقات بیش از یک دهه اخیر خود در عرصه حیات سیاسی ترکیه نشان داده است که حزب بی‌برنامه‌ای نیست. با این حال در بین سیاستمداران ترکیه هم نسبت به عملکرد و دستاورد سیاست خارجی این کشور ارزیابی‌های متفاوتی وجود دارد. تاثیر مستقیم تحولات حوزه سیاست خارجی ترکیه مانند تحولات خاورمیانه، بالکان و مدیترانه با مسائل داخلی ترکیه به علاوه رقابت‌های حزبی داخل ترکیه و تلاش بازیگران خارجی برای مداخله شرایطی را ایجاد می‌کند که دولت ترکیه مرتبا در معرض اتخاذ سیاست و اعلام موضع قرار بگیرد.
* "یالچین آکدوغان" معاون نخست وزیر ترکیه در تاریخ 26 مهر در نشستی حزبی گفت: به جز ترکیه هیچ کشور دیگری به مردم کوبانی کمک نکرده است. وی با اشاره غیر مستقیم به انتقادات غرب علیه ترکیه گفت: آنهایی که جار و جنجال در این زمینه به راه انداخته‌اند، به جای تشکر از ترکیه نمک‌نشناسی می‌کنند. معاون رئیس‌جمهور ترکیه نیز در اظهاراتی تند غربی‌ها را نمک‌نشناس خطاب کردند و اعلام کردند که در مساله کوبانی غربی‌ها هیچ کمکی به ترکیه نکردند. آیا شاهد تنش و فاصله گرفتن ترکیه با غرب و آمریکا هستیم؟
عرض کردم در محیط بسیار پیچیده مناسبات بین‌المللی به‌ویژه در تحولات اخیر شاهد اختلاف و تعارض میان اولویت‌های کشورها، حتی کشورهای متحد و همسو هستیم. نیازها، نگرانی‌ها و اولویت‌های مقامات ترک الزاما با برنامه‌های مدنظر قدرت‌های فرامنطقه‌ای هم‌پوشانی کامل ندارد. دولت ترکیه از غرب توقع داشت در تحولات اخیر شرایط این کشور را بر اساس منطق و اولویت‌بندی آنکارا درک کند و ابتکارات آنها در مورد سوریه را بپذیرد. اما غربی‌ها دنبال این بودند که ترکیه سهم بیشتری در هزینه‌های امنیتی و سیاسی این تحولات متقبل شود و به جای منافع صرف خود، به فکر تأمین منافع ائتلاف باشد. با این وجود غرب و ترکیه ممکن است در سیاست‌ها دچار اختلافات نظر و شکاف شوند اما غرب هیچگاه ترکیه را به عنوان کشور و بازیگر قابل محاسبه در منطقه نادیده نمی‌گیرد. بخش مهمی از مشکلات ترکیه هم از این منظر است. غرب از زمان سقوط استانبول در زمان سلطان محمد فاتح تا کنون برای عثمانی و ترکیه و جهان اسلام برنامه دارد.
* اوضاع منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ تاثیر تقابل ترکیه با کردها را در بر دولت اردوغان و منطقه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سرنوشت منطقه و اوضاع آن تا حد زیادی به وضعیت ترکیه و ایران و کیفیت مناسبات دو کشور بستگی دارد. برای همین روابط این دو کشور با یکدیگر از اهمیت خاصی در منطقه برخوردار است. تحولات منطقه متأسفانه مولد تهدیدهای حیاتی است. احزاب و تحلیلگران مهم ترکیه صراحتا نسبت به کشیده شدن دامنه این تهدیدات به خطوط قرمز ترکیه هشدار می‌دهند. در حالی که ترکیه با مشکلاتی به‌جا مانده از گذشته مثلا از زمان فروپاشی عثمانی دست و پنجه نرم می‌کند؛ مشکلات جدیدی مثل آوارگان سوریه دامن این کشور را گرفته که ابعاد سیاسی - اجتماعی و ابعاد اقتصادی دارد.
جواب سوال شما در مورد تقابل کردها و ترکیه روشن است. ترکیه هم با کردها همسایه است و هم بخش قابل توجهی از جمعیت این کشور را کردها تشکیل می‌دهند. معلوم است که هر کشوری چنانچه با بخشی از مردم خود دچار تقابل شود آثار مخربی بر آن کشور و محیط پیرامون آن خواهد داشت. دولت ترکیه برنامه‌ای را برای تقویت پیوندهای شهروندی تعریف کرده که برای این کشور حائز اهمیت است و آقای داوود اوغلو آن را یکی از اولویت‌های دولت خود عنوان کرده است و هدف آن خارج شدن ترکیه از فضای تقابل با کردهاست. اخیرا در جریان تحولاتی که در مرزهای جنوبی ترکیه اتفاق افتاد این برنامه محک جدی خورد. اما دیده شد که دولت و برخی از جریان‌های موثر بلافاصله برای تنظیم این روند و بازگرداندن آن به ریل اصلی دست به کار شدند. این روند که به «روند راه حل» معروف شده است، بی‌شک دارای آثار منطقه‌ای نیز هست.
* 25 مهر رسانه‌های ترکیه خبری را منتشر کردند که بسیاری آن را آغاز تنش جدی میان دو کشور ترکیه و ایران قلمداد می‌کردند. خبر احضار سفیر ایران توسط وزارت خارجه ترکیه توسط رسانه‌های ترکیه منتشر شد و به سرعت در رسانه‌های داخلی ترجمه و بازنشر داده شد. فردای انتشار این خبر، احضار سفیر ایران در ترکیه توسط سفارت ایران و وزارت خارجه ترکیه تکذیب شد. بالاخره این خبر واقعا شایعه بود؟ انگیزه منتشرکنندگان این خبر چه بود؟
ترکیه و ایران دو کشور مهم منطقه هستند که مناسبات آنها بر منافع کشورهای منطقه و فرامنطقه تاثیرگذار است. وارد ساختن ایران و ترکیه به فضای مقابله و رقابت، موجب هدر رفتن توان و انرژی دو کشور می‌شود و بازیگران منطقه با فرصت‌طلبی و در راه تأمین اهداف و برنامه‌های خود، از آن بهره‌گیری می‌کنند. همین دست‌ها تلاش کردند که روابط ایران و ترکیه را دارای تنش نشان دهند. شایعه در شرایط پرتنش ایجاد و پراکنده می‌شود. علت اصلی این شایعه‌سازی زمینه‌ای بود که به دنبال تحولات اخیر شمال سوریه در افکار عمومی ایران و ترکیه ایجاد شده بود. چنین وضعیتی باعث شد که شایعه‌سازان هم وارد ماجرا شوند. البته مواردی از وارونه جلوه دادن اخبار و برجسته کردن اظهار نظرهای منفی هم دیده شد که در ادامه همان خط بود. متاسفانه در چنین شرایطی عجله برای پاسخگویی متقابل کار را پیچیده‌تر می‌کند.
* سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان در تاریخ 22 مهر طی کنفرانس خبری با همتای آلمانی خود در جده گفت در بسیاری از بحران‌های منطقه ایران خود بخشی از مشکل است، نه راه حل. وی همچنین ایران را به اشغالگری و تعمیق بحران در سوریه متهم کرد و از تهران خواست تا برای حل بحران سوریه نیروهای خود را از سوریه خارج کند. وی اینگونه ادامه داد که اگر ایران بخواهد بخشی از راه حل بحران‌های منطقه‌ای باشد ما از آن استقبال می‌کنیم. اما اگر بخواهد همچنان بخشی از مشکل باقی بماند، این کشور نمی‌تواند نقشی در تحولات منطقه‌ای بازی کند. دو روز بعد یعنی در تاریخ 24 مهر اردوغان در سخنرانی خود گفت یک رهبر دینی در برابر سوال ما مبنی بر اینکه "در سوریه 250 هزار نفر کشته شده است، چرا در برابر آن نایستادید؟" می‌گوید که "تنها کسی که در برابر ظلم اسرائیلی‌ها ایستاده، بشار اسد است". این را می‌گویم، افرادی که در آنجا کشته شده‌اند خودشان در برابر حملات خود اسرائیلی‌ها ایستادگی نکردند؟ آیا بشار اسد یک بار در برابر اسرائیل مقاومت کرده است؟ 250 هزار نفر را کشته است ولی شما هنوز از او حمایت می‌کنید. هنوز برای اینها سلاح و پول ارسال می‌کنید. به فاصله کوتاهی از سخنان سعودی‌ها، رئیس‌جمهور ترکیه نیز در مراسم شروع سال تحصیلی در دانشگاه مرمره در استانبول با ادبیاتی توهین‌آمیزتر سخنانی مشابه سعودالفیصل بر زبان رانده است. چرا چنین سخنانی توسط اردوغان صورت می‌گیرد؟
با توجه به علاقه‌ای که آقای اردوغان به ایران و مقامات عالیه کشورمان همواره نشان می‌دهند، واقعا پاسخ این سوال دشوار است. محیط روابط بین‌الملل محیط پیچیده‌ای است. اظهار نظر افراد به‌ویژه اگر دارای جایگاه رسمی باشند بر روابط تاثیر می‌گذارد و به همین دلیل هرگونه اظهارنظری در این سطوح بایستی با مراقبت و حساسیت مطرح شود. مشکل این است که برای هر اقدام و اظهارنظری تحلیل‌های متعددی ارائه می‌شود و هر کسی از ظن خود اقدام به پاسخ متقابل می‌کند. با گسترش نقش رسانه‌ها و موتورهای جستجوگر این مطالب ماندگار می‌شوند. برای همین اصل احترام متقابل در روابط دولت‌ها جایگاه مهمی دارد. خاطرم هست که سال گذشته مقام معظم رهبری در ملاقات یکی از مسئولین ترکیه هنگامی که وی از یک رسانه ایرانی برای طرح نسبتی نامربوط به یک مقام کشورش گلایه می‌کرد، فرمودند من به مقامات هر دو دولت توصیه می‌کنم که از طرح موضوعاتی که موجب دلخوری طرف دیگر و سوء استفاده دشمنان می‌شود پرهیز نمایند. اعتقاد دارم این محور حکیمانه بایستی خط مشی مورد عنایت هر دو طرف باشد.
* فکر نمی‌کنید آقای اردوغان با عجله و دستپاچگی تمام پل‌های پشت سر خود را خراب می‌کند؟
البته ما نیز در قضاوت نبایستی دچار عجله شویم. روابط بین‌الملل دوران گذار را سپری می‌کند. از ویژگی‌های این دوران سرعت و پیچیدگی تحولات است. طولانی شدن دوران گذار هزینه‌های زیادی را به کشورها تحمیل کرده است. اغلب بازیگران منطقه‌ای خود را برای نقش‌های کوتاه مدت و گذرا آماده کرده بودند. با این وجود هر حکومتی بر اساس ذهنیت خود نسبت به اهداف و منافع ملی‌اش اقدام می‌کند. معلوم است که هیچ حکومتی قصد خراب کردن پل‌های پشت سر خود را ندارد. به هر حال حزب عدالت و توسعه با توفیقات بیش از یک دهه اخیر خود در عرصه حیات سیاسی ترکیه نشان داده است که حزب بی‌برنامه‌ای نیست. با این حال در بین سیاستمداران ترکیه هم نسبت به عملکرد و دستاورد سیاست خارجی این کشور ارزیابی‌های متفاوتی وجود دارد. تاثیر مستقیم تحولات حوزه سیاست خارجی ترکیه مانند تحولات خاورمیانه، بالکان و مدیترانه با مسائل داخلی ترکیه به علاوه رقابت‌های حزبی داخل ترکیه و تلاش بازیگران خارجی برای مداخله شرایطی را ایجاد می‌کند که دولت ترکیه مرتبا در معرض اتخاذ سیاست و اعلام موضع قرار بگیرد.
* "یالچین آکدوغان" معاون نخست وزیر ترکیه در تاریخ 26 مهر در نشستی حزبی گفت: به جز ترکیه هیچ کشور دیگری به مردم کوبانی کمک نکرده است. وی با اشاره غیر مستقیم به انتقادات غرب علیه ترکیه گفت: آنهایی که جار و جنجال در این زمینه به راه انداخته‌اند، به جای تشکر از ترکیه نمک‌نشناسی می‌کنند. معاون رئیس‌جمهور ترکیه نیز در اظهاراتی تند غربی‌ها را نمک‌نشناس خطاب کردند و اعلام کردند که در مساله کوبانی غربی‌ها هیچ کمکی به ترکیه نکردند. آیا شاهد تنش و فاصله گرفتن ترکیه با غرب و آمریکا هستیم؟
عرض کردم در محیط بسیار پیچیده مناسبات بین‌المللی به‌ویژه در تحولات اخیر شاهد اختلاف و تعارض میان اولویت‌های کشورها، حتی کشورهای متحد و همسو هستیم. نیازها، نگرانی‌ها و اولویت‌های مقامات ترک الزاما با برنامه‌های مدنظر قدرت‌های فرامنطقه‌ای هم‌پوشانی کامل ندارد. دولت ترکیه از غرب توقع داشت در تحولات اخیر شرایط این کشور را بر اساس منطق و اولویت‌بندی آنکارا درک کند و ابتکارات آنها در مورد سوریه را بپذیرد. اما غربی‌ها دنبال این بودند که ترکیه سهم بیشتری در هزینه‌های امنیتی و سیاسی این تحولات متقبل شود و به جای منافع صرف خود، به فکر تأمین منافع ائتلاف باشد. با این وجود غرب و ترکیه ممکن است در سیاست‌ها دچار اختلافات نظر و شکاف شوند اما غرب هیچگاه ترکیه را به عنوان کشور و بازیگر قابل محاسبه در منطقه نادیده نمی‌گیرد. بخش مهمی از مشکلات ترکیه هم از این منظر است. غرب از زمان سقوط استانبول در زمان سلطان محمد فاتح تا کنون برای عثمانی و ترکیه و جهان اسلام برنامه دارد.
* اوضاع منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ تاثیر تقابل ترکیه با کردها را در بر دولت اردوغان و منطقه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سرنوشت منطقه و اوضاع آن تا حد زیادی به وضعیت ترکیه و ایران و کیفیت مناسبات دو کشور بستگی دارد. برای همین روابط این دو کشور با یکدیگر از اهمیت خاصی در منطقه برخوردار است. تحولات منطقه متأسفانه مولد تهدیدهای حیاتی است. احزاب و تحلیلگران مهم ترکیه صراحتا نسبت به کشیده شدن دامنه این تهدیدات به خطوط قرمز ترکیه هشدار می‌دهند. در حالی که ترکیه با مشکلاتی به‌جا مانده از گذشته مثلا از زمان فروپاشی عثمانی دست و پنجه نرم می‌کند؛ مشکلات جدیدی مثل آوارگان سوریه دامن این کشور را گرفته که ابعاد سیاسی - اجتماعی و ابعاد اقتصادی دارد.
جواب سوال شما در مورد تقابل کردها و ترکیه روشن است. ترکیه هم با کردها همسایه است و هم بخش قابل توجهی از جمعیت این کشور را کردها تشکیل می‌دهند. معلوم است که هر کشوری چنانچه با بخشی از مردم خود دچار تقابل شود آثار مخربی بر آن کشور و محیط پیرامون آن خواهد داشت. دولت ترکیه برنامه‌ای را برای تقویت پیوندهای شهروندی تعریف کرده که برای این کشور حائز اهمیت است و آقای داوود اوغلو آن را یکی از اولویت‌های دولت خود عنوان کرده است و هدف آن خارج شدن ترکیه از فضای تقابل با کردهاست. اخیرا در جریان تحولاتی که در مرزهای جنوبی ترکیه اتفاق افتاد این برنامه محک جدی خورد. اما دیده شد که دولت و برخی از جریان‌های موثر بلافاصله برای تنظیم این روند و بازگرداندن آن به ریل اصلی دست به کار شدند. این روند که به «روند راه حل» معروف شده است، بی‌شک دارای آثار منطقه‌ای نیز هست.
